Bước tới nội dung

Friedrich I của Phổ

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
Friedrich I
Friedrich I. (Preußen)
Vua nhà Hohenzollern[1]
Friedrich I qua nét vẽ của Samuel Theodor Gericke (1701).
Tuyển hầu tước xứ Brandenburg
Tại vị29 tháng 4 năm 168825 tháng 2 năm 1713
24 năm, 302 ngày
Tiền nhiệmFriedrich Wilhelm I Tuyển hầu tước xứ Brandenburg
Kế nhiệmFriedrich Wilhelm I Vua hoặc hoàng đế
Vua nước Phổ
Trị vì18 tháng 1 năm 170125 tháng 2 năm 1713
11 năm, 264 ngày
Đăng quang18 tháng 1 năm 1701 tại Königsberg
Tiền nhiệmFriedrich Wilhelm I Tuyển hầu tước xứ Brandenburg
Kế nhiệmFriedrich Wilhelm I Vua hoặc hoàng đế
Thông tin chung
Sinh(1657-07-11)11 tháng 7 năm 1657
Königsberg, Công quốc Phổ
Mất25 tháng 2 năm 1713(1713-02-25) (55 tuổi)
Berlin, Vương quốc Phổ
Hôn thê
Hậu duệ
Tước vị
Hoàng tộcNhà Hohenzollern
Thân phụFriedrich Wilhelm I Tuyển hầu xứ Brandenburg
Thân mẫuLouise Henriette xứ Orange-Nassau
Vương thất Phổ - Hoàng thất Đức
Vương tộc Hohenzollern
Friedrich I của Phổ
Con cái
Luise Dorothea, Phong địa Bá tước Thế tử phi xứ Hessen-Kassel
Friedrich August, Vương tử Phổ
Friedrich Wilhelm I của Phổ
Friedrich Wilhelm I của Phổ
Con cái
Friedrich Ludwig, Vương tử Phổ
Wilhelmine, Phiên hầu tước phu nhân xứ Brandenburg-Bayreuth
Friedrich Wilhelm, Vương tử Phổ
Charlotte Albertine, Vương nữ Phổ
Friedrich II của Phổ
Friederike Luise, Phiên hầu tước phu nhân xứ Brandenburg-Ansbach
Philippine Charlotte, Công tước phu nhân xứ Braunschweig-Wolfenbüttel
Ludwig Karl Wilhelm, Vương tử Phổ
Sophie Dorothea, Phiên hầu tước phu nhân xứ Brandenburg-Schwedt
Luise Ulrike, Vương hậu Thụy Điển
August Wilhelm, Vương tử Phổ
Anna Amalie, Vương nữ-Viện mẫu của Quedlinburg
Friedrich Heinrich Ludwig, Vương tử Phổ
August Ferdinand, Vương tử Phổ
Cháu nội
Friedrich Wilhelm II của Phổ
Friedrich Heinrich Karl, Vương tôn Phổ
Wilhelmine, Thân vương phi xứ Oranje
Emil, Vương tôn Phổ
Friederike, Vương tôn nữ Phổ
Heinrich, Vương tôn Phô
Luise, Thân vương phi Antoni Radziwiłł
Christian, Vương tôn Phổ
Vương tử Louis Ferdinand
Paul, Vương tôn Phổ
August, Vương tôn Phổ
Friedrich II của Phổ
Friedrich Wilhelm II của Phổ
Con cái
Friederike Charlotte, Công tước phu nhân xứ York và Albany
Friedrich Wilhelm III của Phổ
Christine, Vương nữ Phổ
Vương tử Ludwig Karl
Wilhelmine, Vương hậu Hà Lan
Auguste, Tuyển hầu phu nhân xứ Hessen
Vương tử Heinrich
Vương tử Wilhelm
Cháu nội
Vương tử Friedrich
Vương tôn Karl
Friederike, Công tước phu nhân xứ Anhalt-Dessau
Vương tôn nữ Friederike
Vương tôn nữ Irene
Vương tôn Tassilo
Vương tử Wilhelm Adalbert
Vương tôn Tassilo
Elisabeth, Công tử phu nhân Karl xứ Hessen và Rhein
Vương tử Waldemar
Marie, Vương hậu Bayern
Cháu cố nội
Vương tử Alexander
Vương tử George
Friedrich Wilhelm III của Phổ
Con cái
Friedrich Wilhelm IV của Phổ
Wilhelm I của Đức
Charlotte Wilhelmine, Hoàng hậu Aleksandra Fyodorovna của Nga
Friederike, Vương nữ Phổ
Karl, Vương tử Phổ
Alexandrine, Đại công tước phu nhân xứ Mecklenburg
Ferdinand, Vương tử Phổ
Luise Auguste, Vương phi Ha Lan
Vương tử Albert của Phổ
Cháu nội
Vương tôn Friedrich Karl
Marie Luise, Phong địa Bá tước phu nhân xứ Hessen-Philippsthal-Barchfeld
Charlotte Friederike, Công thế tử phi xứ Sachsen-Meiningen
Maria Anna, Phong địa Bá tước phu nhân xứ Hessen-Kassel
Vương tôn Albrecht
Vương tôn nữ Elisabeth
Vương tôn nữ Alexandrine
Cháu chắt nội
Marie, Công tôn phu nhân Albert xứ Sachsen-Altenburg
Elisabeth Anna, Đại Công thế tử phi xứ Oldenburg
Vương tằng tôn nữ Anna Viktoria
Luise Margareta, Công tước phu nhân xứ Connaught và Strathearn
Friedrich Leopold, Vương tằng tôn Phổ
Friedrich Heinrich
Joachim Albert, Vương tằng tôn Phổ, Vương tằng tôn Phổ
Friedrich Wilhelm
Cháu năm đời
Viktoria Margarete, Thân vương tử phi Reuß xứ Köstritz
Vương tôn Friedrich Sigismund
Vương tôn Friedrich Karl
Vương tằng tôn Friedrich Leopold
Vương tằng tôn nữ Marie Therese
Vương tằng tôn nữ Luise Henriette
Vương tằng tôn nữ Marianne
Vương tằng tôn nữ Elisabeth
Cháu sáu đời
Vương tằng tôn nữ Luise Viktoria
Vương tằng tôn Friedrich Karl
Friedrich Wilhelm IV của Phổ
Wilhelm I của Đức
Con cái
Friedrich III của Đức
Luise, Đại Công tước phu nhân xứ Baden
Friedrich III của Đức
Con cái
Wilhelm II của Đức
Charlotte, Công tước phu nhân xứ Sachsen-Meiningen
Heinrich, Vương tử Phổ
Sigismund, Vương tử Phổ
Viktoria, Thân vương tử phi xứ Schaumburg-Lippe
Waldemar, Vương tử Phổ
Sophie, Vương hậu Hy Lạp
Margarethe, Phong địa Bá tước phu nhân xứ Hessen-Kassel
Cháu nội
Waldemar, Vương tôn Phổ
Sigismund, Vương tôn nữ
Heinrich Viktor, Vương tôn Phổ
Cháu chắt nội
Barbara, Vương tằng tôn nữ Phổ
Alfred, Vương tằng tôn Phổ
Wilhelm II của Đức
Con cái
Wilhelm, Thái tử Đức
Eitel Friedrich, Vương tử Phổ
Adalbert, Vương tử Phổ
August Wilhelm, Vương tử Phổ
Oskar, Vương tử Phổ
Joachim, Vương tử Phổ
Viktoria Luise, Công tước phu nhân xứ Braunschweig
Cháu nội
Wilhelm Friedrich, Vương tôn Phổ
Louis Ferdinand, Thân vương Phổ
Hubertus, Vương tôn Phổ
Friedrich Georg, Vương tôn Phổ
Alexander Ferdinand, Vương tôn Phổ
Alexandrine Irene, Vương tôn nữ Phổ
Oskar, Vương tôn Phổ
Viktoria Marina, Vương tôn nữ Phổ
Karl Franz, Vương tôn Phổ
Burchard, Vương tôn Phổ
Cecilie, Vương tôn nữ Phổ
Viktoria Marina, Vương tôn nữ Phổ
Herzeleide, Vương phi xứ Courland
Vương tử Wilhem Victor
Wilhelm Karl, Vương tôn Phổ

Friedrich I, còn viết là Frederic (đọc là Frêđêrich) (11 tháng 7 năm 165725 tháng 2 năm 1713) là một thành viên của Nhà Hohenzollern. Ông là Tuyển hầu tước xứ Brandenburg (1688 – 1713) đồng thời là Công tước xứ Phổ trong liên minh cá nhân (Brandenburg-Phổ), với tên gọi Friedrich III. Sau này, ông trở thành vị vua đầu tiên của Vương quốc Phổ, trị vì nước này từ năm 1701 đến khi qua đời năm 1713. Từ năm 1707, ông còn là Vương công xứ Neuchâtel (tiếng Đức: Fürstentum Neuenburg). Ông cũng là cha của vua Friedrich Wilhelm I và là ông nội của Friedrich II Đại đế. Trong thời gian cầm quyền của mình, ông sống xa hoa[2] và bảo trợ nền nghệ thuật và học vấn - khoa học.[1][3]

Tiểu sử

[sửa | sửa mã nguồn]

Thân thế

[sửa | sửa mã nguồn]

Ông chào đời tại Königsberg, là con trai thứ ba của Tuyển hầu tước Friedrich Wilhelm xứ Brandenburg. Mẹ ông, Louise Henriette xứ Orange-Nassau, là vợ cả của Friedrich Wilhelm, đồng thời là con gái cả của Frederick Henry, Thân vương xứ OranjeAmalia xứ Solms-Braunfels. Thông qua Louise Henriette, Friedrich là anh họ của vua Anh William III. Sau khi Friedrich Wilhelm qua đời vào ngày 29 tháng 4 năm 1688, Friedrich trở thành Tuyển hầu tước Friedrich III xứ Brandenburg. Vào năm 1694, ông mời kiến trúc sư Andreas Schlüter (1660 – 1740) đến kinh thành Berlin.[4] Khác với các vị vua lỗi lạc khác của Vương triều Hohenzollern, ông ưa lối sống xa hoa.[5]

Vua ở Phổ

[sửa | sửa mã nguồn]

Nhà Hohenzollern của Friedrich bấy giờ trị vì tại Phổ-Brandenburg, bao gồm Lãnh địa Bá tước Brandenburg bên trong Đế quốc La Mã Thần thánh, và Công quốc Phổ nằm bên ngoài Đế quốc. Dù đã là Bá tướcTuyển hầu xứ Brandenburg đồng thời là Công tước xứ Phổ, Friedrich có ý muốn lên nắm giữ một chức vụ cao hơn - Quốc vương. Tuy nhiên, theo bộ luật Đức thời bấy giờ, không có một Vương quốc nào được hiện hữu trong Đế quốc La Mã Thần thánh, ngoại trừ xứ Bohemia có vua chính là Hoàng đế La Mã Thần thánh.

Thế là ông thuyết phục Leopold I - Đại vương công Áo đồng thời là Hoàng đế La Mã Thần thánh dân tộc Đức - phong vương cho ông. Cuộc thương lượng được tổ chức, Friedrich cho rằng xứ Phổ không hề thuộc về Đế quốc La Mã Thần thánh, chính vì vậy Hoàng đế không thể cấm Tuyển hầu tước xứ Brandenburg lên làm Vua ở Phổ với một lý do mang tính chính trị hay pháp lý nào cả. Friedrich đã được nhà ngoại giao người Pháp Charles Ancillon giúp đỡ trong những cuộc thương lượng với triều đình Áo. Cuối cùng thì hoàng đế Leopold I đã công nhận nền độc lập của Vương quốc Phổ. Sự công nhận này nhằm đổi lại việc Friedrich liên minh với Áo tiến đánh quân Thổ Nhĩ Kỳ và quân của vua Pháp Louis XIV trong Chiến tranh Kế vị Tây Ban Nha. Quân của ông đánh bại quân Pháp trong trận Neuss.[6]

Như vậy, vào ngày 18 tháng 1 năm 1701, ông tự phong mình làm "Đức Vua Friedrich I ở Phổ", đặt vương miện lên đầu ông và vợ ông tại Königsberg. Ông đã thiết lập Huy chương Đại bàng đen nhằm kỷ niệm lễ đăng quang này.[7] Để chứng tỏ rằng Vương quyền của Friedrich I chỉ hạn chế tại Phổ và không làm giảm quyền lợi của Hoàng đế tại lãnh thổ thuộc Phổ nằm trong Đế quốc La Mã Thần thánh dân tộc Đức, ông chỉ xưng làm "Quốc vương ở Phổ" (König in Preußen) thay vì "Quốc vương của Phổ" (König von Preußen). Mãi đến thời cháu nội ông - Friedrich II Đại đế (làm vua ở Phổ từ năm 1740) - tước hiệu "Quốc vương Phổ" mới được sử dụng vào năm 1772.[8] Vương triều Hohenzollern luôn luôn thành công trong việc lên chức. Từ là Bá tước xứ Nuremberg, đã lên làm Tuyển hầu tước xứ Brandenburg, Quận công xứ Phổ và bây giờ là Quốc vương của nước Phổ.[9]

Dưới triều vua Friedrich I, nước Phổ trở thành thịnh vượng. Nhà vua tiếp tục thực hiện những chính sách xây dựng đất nước của cha mình.[4] Ông là một nhà bảo trợ vĩ đại của nền nghệ thuật và học vấn, đặc biệt là Gottfried Leibniz.[10] Để bảo trợ nghệ thuật, ông sử dụng cả ngân sách Hoàng gia Phổ.[11] Hoàng cung Charlottenburg của vị Hoàng hậu tài hoa của ông - Sophia Charlotte xứ Hanover - trở thành "Cung đình của thơ ca", vì Hoàng hậu đam mê văn hóa.[2] Bà được gọi là "Bà hoàng Cộng hòa", và có chút tư cách của người cháu nội của bà là vua Friedrich II Đại Đế. Bà trò chuyện với nhà triết học Gottfried Leibniz, và có lẽ đây là điềm báo hiệu cho những cuộc bàn luận triết học sáng suốt của vị vua vĩ đại Friedrich II Đại Đế và người bạn thân yêu Voltaire.[12] Vào năm 1696, vua Friedrich I đã sáng lập "Akademie der Künste" - tức Viện Hàn lâm Nghệ thuật tại thành phố Berlin. Ông cũng là vị quân vương đã thiết lập Trường Đại học Halle. Năm 1700, ông thiết lập Hiệp hội Khoa học Hoàng gia Phổ (Königlich Preußische Sozietät der Wissenschaften). Ông sống với những lính hầu người Thuỵ Sĩ và xây dựng một cung điện xa hoa tại kinh thành Berlin.[13] Ông cũng khuyến khích những người Huguenot sang định cư tại Phổ, để dựng xây những ngành công nghiệp mới.[3] Quốc vương Friedrich II Đại Đế sau này đã nhận định về ông:[14]

Quốc vương Friedrich I cũng gầy dựng lực lượng Quân đội Phổ gồm 40.000 binh sĩ, dù phải đối mặt với những cơn dịch bệnh và chính sự xa hoa của ông. Ông cho quân tham chiến phe Liên minh chống Pháp trong cuộc Chiến tranh Kế vị Tây Ban Nha. Cuộc chiến này đã mang lại vinh dự lớn lao cho Quân đội Phổ, và có vai trò quyết định đối với sự phát triển lớn mạnh của truyền thống quân sự Phổ. Không những thế, nhiều tướng tá Phổ như Leopold I xứ Anhalt-Dessau (còn gọi là "Dessauer Già") đã học hỏi được những bí quyết giúp John Churchill, Công tước thứ nhất của Marlborough đánh tan tác quân Pháp.[5] Vương công Leopold I trở nên dày dặn kinh nghiệm và sẽ còn phò tá đắc lực cho vị Quốc vương lỗi lạc của nước Phổ - Friedrich II Đại Đế (1740 - 1786) sau này.[15] Do vua thường ăn chơi, ông giao cho các triều thần cai quản việc nước, Triều đình Phổ trở thành một bộ máy cai trị tốt.[9] Vả lại, thần dân Phổ dường như đẹp lòng trước lễ đăng quang xa hoa và những công trình xây dựng của ông.[12]

Gia đình

[sửa | sửa mã nguồn]

Vua Friedrich I đã kết hôn ba lần:

  1. Elizabeth Henrietta xứ Hesse-Kassel (hay Hesse-Cassel) là người vợ đầu tiên của ông, Với người này, ông có một đứa con gái tên là Louise Dorothea. Louise Dorothea sinh năm 1680 và chết ở tuổi 25 mà không để lại một đứa con nào.
  2. Sophia Charlotte xứ Hanover là người vợ thứ hai của ông. Với người này, ông có vua Friedrich Wilhelm I. Thái tử Friedrich Wilhelm chào đời năm 1688, sau kế vị cha làm vua nước Phổ.
  3. Năm 1708, ông cưới Sophia Louise xứ Mecklenburg-Schwerin. Ông không có con cái với người này. Bà mất năm 1735.

Vào năm 1713, Quốc vương Friedrich I qua đời tại kinh đô Berlin, được làm lễ an táng long trọng[16]chôn cất tại Đại giáo đường Berlin (Berliner Dom). Theo ghi nhận của nhà sử học Koser:[5]

Hoàng tử Friedrich Wilhelm, tức Quốc vương Friedrich Wilhelm I, lên nối ngôi, tiến hành kỷ luật khắt khe.[17] [[Cháu nội ông là Friedrich II Đại đế (1712 - 1786) đã gọi ông là một "vị vua hám lợi", vì ông đã giành được lợi nhuận lớn nhờ vào việc đem Quân đội Phổ đi đánh thuê trong cuộc chiến bảo vệ những vùng đất khác, chẳng hạn như cuộc chiến bảo vệ miền bắc Ý trước sức tấn công của quân Pháp.[18]. Friedrich Đại đế đã viết về ông nội mình:

Rốt cuộc, ông chỉ giỏi những chuyện vặt nhưng đối với những chuyện lớn thì ông lại khác.[19]


Các nhà sử học thường chỉ trích ông vì lối sống xa xỉ, hoang phí.[12] Mặt khác, tuy yếu kém hơn tiên liệt Friedrich Wilhelm I, vua Friedrich I đã tiếp nối công trình xây dựng đất nước do vị "Tuyển hầu tước vĩ đại" này đề xướng.[9]

Tổ phụ của Friedrich I

[sửa | sửa mã nguồn]

Bốn thế hệ tổ phụ của Friedrich I

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
8. John Sigismund, Tuyển hầu tước xứ Brandenburg
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
4. George William, Tuyển hầu tước xứ Brandenburg
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
9. Anna, Nữ Công tước xứ Phổ
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2. Friedrich Wilhelm, Tuyển hầu tước xứ Brandenburg
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
10. Frederick IV, Tuyển hầu tước xứ Palatine
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
5. Elizabeth Charlotte xứ Palatinate
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
11. Louise Juliana xứ Nassau
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1. Friedrich I của Phổ
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
12. William the Silent
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
6. Frederick Henry, Thân vương xứ Oranje
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
13. Louise de Coligny
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3. Louise Henriette xứ Orange-Nassau
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
14. Johan Albrecht I xứ Solms-Braunfels
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
7. Amalia xứ Solms-Braunfels
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
15. Agnes xứ Sayn-Wittgenstein
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Chú thích

[sửa | sửa mã nguồn]
  1. ^ a b Paul Kuritz, The making of theatre history, PAUL KURITZ, 1988, tr. 245
  2. ^ a b Gerhard Ritter, Frederick the Great: a historical profile, trang 17
  3. ^ a b "The Houghton Mifflin dictionary of biography", tr. 560
  4. ^ a b Jessica C. E. Gienow-Hecht, Frank Schumacher, Culture and international history, Berghahn Books, 2004, tr. 234
  5. ^ a b c Christopher Duffy, Frederick the Great: A Military Life, trang XVI
  6. ^ "Manual of modern geography and history", tr. 89
  7. ^ Wilhelm Pütz, Robert Bateman Paul, "Manual of modern geography and history", D. Appleton & company, 1851, tr. 89
  8. ^ Markus Mösslang, Sabine Freitag, Peter Wende, "British Envoys to Germany 1816-1866", Tập 2; Tập 1830-1847, Cambridge University Press, 2003, tr. 550
  9. ^ a b c C B Brackenbury, C. B. Brackenbury, Frederick the Great, trang 13
  10. ^ Houghton Mifflin Company, "The Houghton Mifflin dictionary of biography", Houghton Mifflin Harcourt, 2003, tr. 560
  11. ^ Clark, Iron Kingdom ch 4
  12. ^ a b c C B Brackenbury, C. B. Brackenbury, Frederick the Great, trang 14
  13. ^ Robert Bateman Paul, "A history of Germany, from the invasion of Germany by Marius to... 1813, on the plan of mrs. Markham's histories. To 1850", 1853, tr. 364
  14. ^ Geoffrey Russell Richards Treasure, The making of modern Europe, 1648-1780, trang 448
  15. ^ Christopher Duffy, Frederick the Great: A Military Life, trang 318
  16. ^ Norwood Young, "The Life of Frederick the Great", BiblioBazaar, LLC, 2009, tr. 15
  17. ^ Gerhard Ritter, Frederick the Great: a historical profile, trang 20
  18. ^ Spencer, Charles, Blenheim, Chapter 22: Vindication, p.316
  19. ^ Williams, Ernest Neville (1970). The Ancien Régime in Europe: Government and Society in the Major States, 1648–1789. The Bodley Head. tr. 305. |ngày truy cập= cần |url= (trợ giúp)

Đọc thêm

[sửa | sửa mã nguồn]
Friedrich I của Phổ
Sinh: 11 tháng 7, 1657 Mất: 25 tháng 2, 1713[tuổi 55]
Tước hiệu
Tiền nhiệm
Friedrich Wilhelm
Công tước xứ Phổ
1688–1701
Thiết lập Vương quốc Phổ
Tuyển hầu tước xứ Brandenburg
tức Friedrich III

1688–1713
Kế nhiệm
Friedrich Wilhelm I
Chức vụ mới Vua ở Phổ
1701–1713
Tiền nhiệm
William III
Thân vương xứ Oranje
1702–1713
Tiền nhiệm
Mary I
Vương công xứ Neuchâtel
tức Friedrich I

1707–1713