Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Chi Ngỗng”

Chi Ngỗng
	Ngỗng xám (Anser anser)
Phân loại khoa học
Giới (regnum)	Animalia
Ngành (phylum)	Chordata
Lớp (class)	Aves
Liên bộ (superordo)	Galloanserae
Bộ (ordo)	Anseriformes
Họ (familia)	Anatidae
Phân họ (subfamilia)	Anserinae
Tông (tribus)	Anserini
Chi (genus)	Anser; Brisson, 1760
Các loài
	Anser albifrons; Anser anser; Anser brachyrhynchus; Anser caerulescens; Anser canagicus; Anser cygnoides; Anser fabalis; Anser erythropus; Anser indicus; Anser rossii; và xem văn bản.
Danh pháp đồng nghĩa
	Chen Boie, 1822 (xem văn bản); Cygnopsis Brandt, 1836; Cycnopsis Agassiz, 1846 (sửa lỗi); Eulabeia Reichenbach, 1852; Philacte Bannister, 1870; Heterochen Short, 1970 (xem văn bản);

Duyệt lịch sử tương tác

← Thay đổi trước

Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào

Trực quanMã wiki

Nội tuyến

Bản mới nhất lúc 16:57, ngày 12 tháng 5 năm 2023

Chi Ngỗng (danh pháp khoa học: Anser) bao gồm các loài ngỗng xám và ngỗng trắng. Nó thuộc về phân họ chứa các loài ngỗng thật sự và thiên nga, với tên khoa học gọi là Anserinae. Chi này có sự phân bố ở Bắc bán cầu, với ít nhất 1 loài sinh sản tại bất kỳ môi trường sinh sống ẩm ướt và thưa cây cối cận Bắc cực và ôn đới lạnh của Bắc bán cầu về mùa hè. Một vài loài còn sinh sản xa hơn về phía nam, đạt tới vùng ôn đới ấm. Chúng chủ yếu di trú về phía nam khi mùa đông tới, thông thường là tới các khu vực vùng ôn đới có đường đẳng nhiệt trong tháng 1 nằm trong khoảng từ 0 °C (32 °F) tới 5 °C (41 °F). Tên gọi của chúng là ngỗng hay nhạn, với tên gọi nhạn (雁) là sự vay mượn từ tiếng Trung, đặc biệt sử dụng nhiều trong văn chương.

Chi này hiện nay được coi là chứa 10 loài còn sinh tồn. Loài có kích thước lớn nhất là ngỗng xám cân nặng 2,5-4,1 kg (5,5-9 pao) và nhỏ nhất là ngỗng Ross chỉ nặng 1,2-1,6 kg. Tất cả các loài có chân màu hồng hay da cam và mỏ màu hồng, da cam hay đen. Chúng có lông bụng và mặt trên lông đuôi màu trắng, một số loài có các vệt màu trắng trên đầu. Cổ, thân, cánh có màu xám hay trắng, với lông bay chính (và thông thường cả lông bay phụ) màu đen hay ánh đen. Các loài ngỗng "đen" có quan hệ họ hàng gần, thuộc chi Branta, khác chúng ở chỗ có chân đen và bộ lông nói chung sẫm màu hơn.^[1]

Hệ thống, phân loại và tiến hóa

Các loài còn sinh tồn

Ngỗng thiên nga hay nguyên nga, hồng nhạn, đại nhạn: Anser cygnoides – đôi khi tách ra thành chi Cygnopsis
Ngỗng đậu hay hồng, mạch nga, đậu nhạn, đại nhạn: Anser fabalis. Năm 2007, AOU tách ra thành 2 loài khác biệt là:
- Ngỗng đậu taiga: Anser (fabalis) fabalis hay Anser fabalis nghĩa hẹp (sensu stricto).
- Ngỗng đậu tundra: Anser (fabalis) serrirostris hay Anser serrirostris.
Ngỗng chân hồng: Anser brachyrhynchus
Ngỗng ngực trắng: Anser albifrons
- Ngỗng ngực trắng Greenland: Anser (albifrons) flavirostris
Ngỗng ngực trắng nhỏ: Anser erythropus
Ngỗng xám hay ngỗng xám, hôi nhạn, sa nga, sa nhạn: Anser anser^[2]
Ngỗng Ấn Độ hay ngỗng đầu vạch kẻ, ban đầu nhạn, bạch đầu nhạn: Anser indicus^[2] – đôi khi tách ra thành chi Eulabeia
Ngỗng tuyết, tuyết nhạn, khảo nhạn, bạch nhạn: Anser caerulescens - đôi khi tách ra thành chi Chen
Ngỗng Ross: Anser rossii – đôi khi tách ra thành chi Chen
Ngỗng hoàng đế, đế nhạn, hoàng nhạn: Anser canagicus – đôi khi tách ra thành chi Chen hay chi Philacte

Nhóm ngỗng trắng đôi khi tách ra thành chi Chen, với 1 loài trong đó đôi khi tách ra thành chi Philacte. Chúng không thể phân biệt về mặt giải phẫu, nhưng có một vài chứng cứ về dòng dõi khác biệt trong lượng giá các dữ liệu phân tử^{[cần dẫn nguồn]}. Trong khi phần lớn các công trình nghiên cứu điểu học theo truyền thống đều gộp chi Chen vào trong chi Anser,^[1]^[3]^[4]^[5] thì Hiệp hội các nhà điểu học Hoa Kỳ (AOU) và IUCN lại tách chúng riêng ra.^[6]^[7]

Một vài tác giả lại coi một số phân loài như là các loài tách biệt (đáng chú ý là ngỗng đậu tundra^[8]^[9]) hay như là các "loài" mà có lẽ sẽ tách ra trong tương lai (đáng chú ý là ngỗng ngực trắng Greenland^[10]).

Hóa thạch

Hàng loạt các loài hóa thạch đã được định vị vào chi này. Do các loài ngỗng thật sự gần như không thể gán bằng cách nghiên cứu xương vào chi này nên điều đó cần phải xem xét với sự cẩn trọng. Có thể thừa nhận với độ chắc chắn hạn chế rằng các hóa thạch ở châu Âu từ các khu vực đã biết trong lục địa là thuộc về chi Anser. Do loài liên quan tới ngỗng Canada đã được mô tả từ Hậu Miocen trở đi tại Bắc Mỹ, đôi khi là từ cùng các vị trí như loài ngỗng xám (giả định), nó đưa ra sự nghi vấn lớn về sự chính xác của việc gán theo di truyền đối với vị trí của hóa thạch "ngỗng" giả định ở Bắc Mỹ.^[11]^[12]^[13] Loài từ Tiền Pliocen Branta howardae là một trong các trường hợp trong đó các nghi vấn được thể hiện về sự gán ghép theo di truyền của nó^{[cần dẫn nguồn]}. Tương tự, Heterochen = Anser pratensis dường như khác biệt rõ rệt từ các loài khác trong chi Anser và có lẽ nên đặt trong chi khác; nói cách khác, nó có thể là ví dụ duy nhất về ngỗng xám đã thích nghi với việc đậu trên cây. Short (1970) ^[12] cho rằng loài chim này hơi giống các loài ngỗng, thiên nga, vịt khoang và "Cairinini" hay "vịt đậu cây". Nhóm cuối cùng này đã biết như là một tổ hợp cận ngành với các loài thủy điểu với các tương tự hình thái của chúng là sản phẩm của tiến hóa hội tụ về phía có khả năng đậu trên cây.^[13]

Anser atavus (Trung/Hậu Miocen ở Bavaria, Đức) – đôi khi trong chi Cygnus
Anser arenosus (Big Sandy Hậu Miocen ở Wickieup, Hoa Kỳ)
Anser arizonae (Big Sandy Hậu Miocen ở Wickieup, Hoa Kỳ)
Anser cygniformis (Hậu Miocen ở Steinheim, Đức)
Anser oeningensis (Hậu Miocen ở Oehningen, Thụy Sĩ)
Anser thraceiensis (Hậu Miocen/Tiền Pliocen ở Trojanovo, Bulgaria)
Anser pratensis (Valentine Tiền Pliocen ở quận Brown, Hoa Kỳ) – có thể tách ra để đặt vào chi Heterochen
Anser pressus (Glenns Ferry Hậu Pliocen ở Hagerman, Hoa Kỳ) – trước đây là Chen pressa
Anser thompsoni (Pliocen ở Nebraska)
Anser azerbaidzhanicus (Tiền? Pleistocen ở Binagady, Azerbaijan)

Loài thiên nga ở Malta (Cygnus equitum) đôi khi cũng được đặt trong chi Anser, và Anser condoni là từ đồng nghĩa của Cygnus paloregonus.^[11] Mẫu hóa thạch "ngỗng" từ Tiền-Trung Pleistocen ở El Salvador là khá giống với Anser. Xương cánh trái (mẫu vật MUHNES 2SSAP30-853) và xương đòn trái (mẫu vật MUHNES 2SSAP30-545), dường như là của một con chim.^[14] Với niên đại của nó thì dường như nó thuộc về chi đang có loài sinh tồn và địa sinh học chỉ ra rằng Branta cũng có thể là một ứng viên khác.

?Anser scaldii (Hậu Miocen ở Antwerp, Bỉ) có thể là vịt khoang.

Sinh thái học

Một gia đình ngỗng xám gặm cỏ ven hồ nước

Các loài ngỗng chủ yếu là động vật ăn cỏ ở các vùng đất lầy lội, với khả năng bơi lội tốt nhờ các chân màng, mặc dù chúng cũng tích cực gặm cỏ tại các vùng đất khô. Khi kiếm ăn trong nước, chúng thường lặn cắm đầu xuống để tìm kiếm các loại cỏ mọc ngầm dưới nước.^[3]

Các cặp sinh sản thường là chung sống cả đời. Tổ của chúng thường gần với ao hồ hay các nguồn nước khác, phổ biến nhất trên các đảo nhỏ để có sự bảo vệ tốt hơn trước những loài thú ăn thịt, nhưng một số loài cũng làm tổ trên các vách đá hay núi đá dốc và lởm chởm, gần với mặt nước, hặc đôi khi là các lỗ trên thân cây. Tổ được lót khá dày bằng lông vũ mềm, được con mẹ rỉa ra từ ngực và bụng nó. Mỗi lần chúng đẻ từ 3 tới 8 trứng và ấp trong vòng 21-30 ngày. Ngỗng non được cả ngỗng bố lẫn ngỗng mẹ dẫn xuống nước để kiếm ăn trong ao hồ hay trên mặt đất gần với bờ ao hồ nơi mà chúng có thể nhanh chóng rút lui nếu bị đe dọa; cả ngỗng bố lẫn ngỗng mẹ đều rất hung hãn trong việc bảo vệ các con của chúng. Ngỗng con được ngỗng bố mẹ nuôi trong vòng 40-60 ngày. Ngỗng non thuần thục sinh học khoảng sau 2 năm tuổi và đôi khi có thể sinh sản ở tầm tuổi này, nhưng nói chung chúng không sinh đẻ cho tới khi đạt 3-4 năm tuổi.^[1]^[3]

Kích thước cơ thể, kích thước mỏ, tốc độ phát triển và chiến lược di trú tùy thuộc mạnh theo từng loài, với các loài nhỏ hơn sinh sản trong khu vực cận kề Bắc cực và các loài to lớn hơn trong khu vực ôn đới; các loài nhỏ hơn cũng có mỏ nhỏ hơn và con của chúng phát triển nhanh hơn trong mùa hè ngắn ngủi ở vùng Bắc cực. Các loài nhỏ hơn này cũng di cư xa hơn về phía nam tới các khu vực ấm áp trong mùa đông, trong khi các loài to lớn hơn, do có khả năng chịu đựng tốt hơn trước băng tuyết, chỉ di trú ở khoảng cách ngắn. Một vài quần thể ngỗng xám là định cư, nói chung chúng không di trú. Vì thế các loài chi này tuân theo quy tắc Bergmann dựa trên khả năng thích ứng trú qua đông chứ không phải sự thích ứng sinh sản của chúng.^[1]^[3]

Các cặp sinh sản nói chung có xu hướng giữ lãnh thổ khá mạnh, cụ thể là chúng bảo vệ lãnh thổ kiếm ăn cho các con của chúng, nhưng chúng cũng có thể tạo thành các bầy đàn sinh sản có kích thước đáng kể, cụ thể là ở ngỗng chân hồng. Tất cả các loài có thể sống thành bầy ở các mức độ khác nhau trong mùa đông, khi chúng có thể tạo ra các bầy rất lớn (chẳng hạn tới 800.000 ngỗng tuyết chỉ cư ngụ tại một chỗ^[15]) ăn các loại cây trồng và gốc rạ.^[3]

Quan hệ với con người và tình trạng bảo tồn

Hai loài trong chi này có tầm quan trọng thương mại lớn, do chúng đã được thuần hóa để trở thành ngỗng nhà. Đó là ngỗng nhà châu Âu được thuần hóa từ ngỗng xám và ngỗng nhà châu Á cùng một vài giống ngỗng nhà châu Phi có ngồn gốc từ ngỗng thiên nga.

Phần lớn các loài ngỗng hoang bị săn bắn ở các phạm vi và mức độ khác nhau; tại một số khu vực, một vài quần thể là nguy cấp do săn bắn thái quá. Đáng chú ý có ngỗng ngực trắng nhỏ được IUCN liệt kê như là dễ thương tổn trong cả vùng phân bố của nó. Do săn bắn thái quá và do sự phá hủy môi trường sống quá mạnh nên quần thể ngỗng thiên nga hiện nay đang trên đà tuyệt chủng và nó được liệt kê như là loài nguy cấp.^[7]

Các loài ngỗng khác được hưởng lợi từ sự giảm xuống của việc săn bắn kể từ cuối thế kỷ 19/đầu thế kỷ 20, với các loài ở Tây Âu và Bắc Mỹ có sự gia tăng số lượng đáng kể.^[15] Trong một số trường hợp, điều này mâu thuẫn với lợi ích của nông dân khi các bầy lớn ăn trụi các loại cây trồng vào mùa đông.^[3]

Tham khảo và ghi chú

^ ^a ^b ^c ^d Carboneras Carles (1992): Family Anatidae (Ducks, Geese and Swans). Trong: del Hoyo Josep; Elliott Andrew & Sargatal Jordi (chủ biên): Handbook of Birds of the World (Quyển 1: Ostrich to Ducks): 536-629, plates 40-50. Lynx Edicions, Barcelona. ISBN 84-ngày 85 tháng 10 năm 7334
^ ^a ^b Các loài này có tại Việt Nam
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Cramp S. (1977): The Birds of the Western Palearctic. Oxford. ISBN 0-19-857358-8
^ Madge Steve & Burn Hilary (1987): Wildfowl: an identification guide to the ducks, geese and swans of the world. Helm Identification Guides, London. ISBN 0-7470-2201-1
^ Dudley Steve P.; Gee Mike; Kehoe Chris; Melling Tim M. & The British Ornithologists' Union Records Committee (BOURC) (2006): The British List: A Checklist of Birds of Britain (ấn bản lần thứ 7). Ibis 148(3): 526–563. doi:10.1111/j.1474-919X.2006.00603.x Toàn văn PDF
^ American Ornithologists' Union (AOU) (1998): Check-list of North American Birds: the species of birds of North America from the Arctic through Panama, including the West Indies and Hawaiian Islands (ấn bản lần thứ 7, phụ lục 41). American Ornithologists' Union và nhà in Allen, Washington D.C. và Lawrence, Kansas, Hoa Kỳ. ISBN 1-891276-00-X Toàn văn PDF Lưu trữ 2007-04-28 tại Wayback Machine
^ ^a ^b IUCN (2007): Sách đỏ IUCN 2007 về các loài nguy cấp.
^ Banks Richard C.; Chesser R. Terry; Cicero Carla; Dunn Jon L.; Kratter Andrew W.; Lovette Irby J.; Rasmussen Pamela C.; Remsen J.V. Jr; Rising James D. & Stotz Douglas F. (2007): Forty-eighth Supplement to the American Ornithologists' Union Check-List of North American Birds. Auk 124(3): 1109-1115. DOI:10.1642/0004-8038(2007)124[1109:FSTTAO]2.0.CO;2 Toàn văn PDF Lưu trữ 2015-02-26 tại Wayback Machine
^ van den Berg Arnoud B. (2007): Lijst van Nederlandse vogelsoorten ["Danh sách các đơn vị phân loại chim ở Hà Lan²]. [Tiếng Hà Lan và tiếng Anh] Toàn văn PDF Lưu trữ 2007-09-29 tại Wayback Machine
^ Fox A.D. & Stroud, D.A. (2002): Greenland White-fronted Goose. Birds of the Western Palearctic Update 4(2): 65-88.
^ ^a ^b Brodkorb Pierce (1964): Catalogue of Fossil Birds: Part 2 (Anseriformes through Galliformes). Bulletin of the Florida State Museum 8(3): 195-335. Toàn văn PDF/JPEG Lưu trữ 2008-02-23 tại Wayback Machine
^ ^a ^b Short Lester L. (1970): A new anseriform genus and species from the Nebraska Pliocene. Auk 87(3): 537-543. Toàn văn DjVu Lưu trữ 2011-06-06 tại Wayback Machine Toàn văn PDF Lưu trữ 2008-04-07 tại Wayback Machine
^ ^a ^b Livezey Bradley C. (1986): A phylogenetic analysis of recent anseriform genera using morphological characters. Auk 103(4): 737-754. Toàn văn PDF Lưu trữ 2010-08-05 tại Wayback Machine
^ Cisneros Juan Carlos (2005): New Pleistocene vertebrate fauna from El Salvador. [tiếng Anh với tóm tắt tiếng Bồ Đào Nha] Revista Brasileira de Paleontologia 8(3): 239-255. Toàn văn PDF
^ ^a ^b Cục Cá và Động vật hoang dã Hoa Kỳ (UFWS): DeSoto National Wildlife Refuge- Di cư của ngỗng tuyết Lưu trữ 2007-09-17 tại Wayback Machine. Phiên bản ngày 25-9-2007. Truy cập ngày 24-10-2007.

[hbw-1] Carboneras Carles (1992): Family Anatidae (Ducks, Geese and Swans). Trong: del Hoyo Josep; Elliott Andrew & Sargatal Jordi (chủ biên): Handbook of Birds of the World (Quyển 1: Ostrich to Ducks): 536-629, plates 40-50. Lynx Edicions, Barcelona. ISBN 84-ngày 85 tháng 10 năm 7334

[VN-2] Các loài này có tại Việt Nam

[bwp-3] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Cramp S. (1977): The Birds of the Western Palearctic. Oxford. ISBN 0-19-857358-8

[4] Madge Steve & Burn Hilary (1987): Wildfowl: an identification guide to the ducks, geese and swans of the world. Helm Identification Guides, London. ISBN 0-7470-2201-1

[5] Dudley Steve P.; Gee Mike; Kehoe Chris; Melling Tim M. & The British Ornithologists' Union Records Committee (BOURC) (2006): The British List: A Checklist of Birds of Britain (ấn bản lần thứ 7). Ibis 148(3): 526–563. doi:10.1111/j.1474-919X.2006.00603.x Toàn văn PDF

[AOU1998-6] American Ornithologists' Union (AOU) (1998): Check-list of North American Birds: the species of birds of North America from the Arctic through Panama, including the West Indies and Hawaiian Islands (ấn bản lần thứ 7, phụ lục 41). American Ornithologists' Union và nhà in Allen, Washington D.C. và Lawrence, Kansas, Hoa Kỳ. ISBN 1-891276-00-X Toàn văn PDF Lưu trữ 2007-04-28 tại Wayback Machine

[IUCN2007-7] IUCN (2007): Sách đỏ IUCN 2007 về các loài nguy cấp.

[8] Banks Richard C.; Chesser R. Terry; Cicero Carla; Dunn Jon L.; Kratter Andrew W.; Lovette Irby J.; Rasmussen Pamela C.; Remsen J.V. Jr; Rising James D. & Stotz Douglas F. (2007): Forty-eighth Supplement to the American Ornithologists' Union Check-List of North American Birds. Auk 124(3): 1109-1115. DOI:10.1642/0004-8038(2007)124[1109:FSTTAO]2.0.CO;2 Toàn văn PDF Lưu trữ 2015-02-26 tại Wayback Machine

[9] van den Berg Arnoud B. (2007): Lijst van Nederlandse vogelsoorten ["Danh sách các đơn vị phân loại chim ở Hà Lan²]. [Tiếng Hà Lan và tiếng Anh] Toàn văn PDF Lưu trữ 2007-09-29 tại Wayback Machine

[10] Fox A.D. & Stroud, D.A. (2002): Greenland White-fronted Goose. Birds of the Western Palearctic Update 4(2): 65-88.

[Brodkorb-11] Brodkorb Pierce (1964): Catalogue of Fossil Birds: Part 2 (Anseriformes through Galliformes). Bulletin of the Florida State Museum 8(3): 195-335. Toàn văn PDF/JPEG Lưu trữ 2008-02-23 tại Wayback Machine

[Short1970-12] Short Lester L. (1970): A new anseriform genus and species from the Nebraska Pliocene. Auk 87(3): 537-543. Toàn văn DjVu Lưu trữ 2011-06-06 tại Wayback Machine Toàn văn PDF Lưu trữ 2008-04-07 tại Wayback Machine

[Livezey1986-13] Livezey Bradley C. (1986): A phylogenetic analysis of recent anseriform genera using morphological characters. Auk 103(4): 737-754. Toàn văn PDF Lưu trữ 2010-08-05 tại Wayback Machine

[14] Cisneros Juan Carlos (2005): New Pleistocene vertebrate fauna from El Salvador. [tiếng Anh với tóm tắt tiếng Bồ Đào Nha] Revista Brasileira de Paleontologia 8(3): 239-255. Toàn văn PDF

[usfws-15] Cục Cá và Động vật hoang dã Hoa Kỳ (UFWS): DeSoto National Wildlife Refuge- Di cư của ngỗng tuyết Lưu trữ 2007-09-17 tại Wayback Machine. Phiên bản ngày 25-9-2007. Truy cập ngày 24-10-2007.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

@@ Dòng 1: / Dòng 1: @@
+{{bài cùng tên|Nhạn}}
-{{dablink|Các nghĩa khác của từ nhạn, xem bài [[Nhạn]].}}
+{{Bảng phân loại
-{{dablink|Về các loài ngày nay được gọi là nhạn/én, xem bài [[Họ Nhạn]].}}
-{{Taxobox
 | image = Anser anser 2 (Piotr Kuczynski).jpg
 | image_width = 240px
-| image_caption = [[Ngỗng trời]] (''Anser anser'')
+| image_caption = [[Ngỗng xám]] (''Anser anser'')
 | regnum = [[Động vật|Animalia]]
 | phylum = [[Động vật có dây sống|Chordata]]
@@ Dòng 18: / Dòng 16: @@
 | subdivision_ranks = Các loài
 | subdivision =
-''[[Anser albifrons]]''<br />
+''[[Ngỗng ngực trắng|Anser albifrons]]''<br />
-''[[Anser anser]]''<br />
+''[[Ngỗng xám|Anser anser]]''<br />
-''[[Anser brachyrhynchus]]''<br />
+''[[Ngỗng chân hồng|Anser brachyrhynchus]]''<br />
-''[[Anser caerulescens]]''<br />
+''[[Ngỗng tuyết|Anser caerulescens]]''<br />
-''[[Anser canagicus]]''<br />
+''[[Ngỗng hoàng đế|Anser canagicus]]''<br />
-''[[Anser cygnoides]]''<br />
+''[[Ngỗng thiên nga|Anser cygnoides]]''<br />
-''[[Anser fabalis]]''<br />
+''[[Ngỗng đậu|Anser fabalis]]''<br />
-''[[Anser erythropus]]''<br />
+''[[Ngỗng ngực trắng nhỏ|Anser erythropus]]''<br />
-''[[Anser indicus]]''<br />
+''[[Ngỗng Ấn Độ|Anser indicus]]''<br />
-''[[Anser rossii]]''<br />
+''[[Ngỗng Ross|Anser rossii]]''<br />
 và xem văn bản.
 | synonyms =
@@ Dòng 37: / Dòng 35: @@
 ''Heterochen'' <small>Short, [[1970]] (xem văn bản)</small><br />
 }}
+'''Chi Ngỗng''' ([[danh pháp|danh pháp khoa học]]: '''''Anser''''') bao gồm các loài ''ngỗng xám'' và ''ngỗng trắng''. Nó thuộc về phân họ chứa các loài ngỗng thật sự và [[thiên nga]], với tên khoa học gọi là [[Phân họ Ngỗng|Anserinae]]. Chi này có sự phân bố ở [[Bắc bán cầu]], với ít nhất 1 loài sinh sản tại bất kỳ môi trường sinh sống ẩm ướt và thưa cây cối cận Bắc cực và [[ôn đới]] lạnh của Bắc bán cầu về mùa hè. Một vài loài còn sinh sản xa hơn về phía nam, đạt tới vùng ôn đới ấm. Chúng chủ yếu di trú về phía nam khi mùa đông tới, thông thường là tới các khu vực vùng ôn đới có [[đường đẳng nhiệt]] trong tháng 1 nằm trong khoảng từ 0&nbsp;°C (32&nbsp;°F) tới 5&nbsp;°C (41&nbsp;°F). Tên gọi của chúng là ngỗng hay nhạn, với tên gọi nhạn (雁) là sự vay mượn từ [[tiếng Trung Quốc|tiếng Trung]], đặc biệt sử dụng nhiều trong văn chương.
+Chi này hiện nay được coi là chứa 10 loài còn sinh tồn. Loài có kích thước lớn nhất là ngỗng xám cân nặng 2,5-4,1&nbsp;kg (5,5-9 pao) và nhỏ nhất là ngỗng Ross chỉ nặng 1,2-1,6&nbsp;kg. Tất cả các loài có chân màu hồng hay da cam và mỏ màu hồng, da cam hay đen. Chúng có lông bụng và mặt trên lông đuôi màu trắng, một số loài có các vệt màu trắng trên đầu. Cổ, thân, cánh có màu xám hay trắng, với lông bay chính (và thông thường cả lông bay phụ) màu đen hay ánh đen. Các loài ngỗng "đen" có quan hệ họ hàng gần, thuộc chi ''[[Branta]]'', khác chúng ở chỗ có chân đen và bộ lông nói chung sẫm màu hơn.<ref name=hbw>Carboneras Carles (1992): Family Anatidae (Ducks, Geese and Swans). ''Trong:'' del Hoyo Josep; Elliott Andrew & Sargatal Jordi (chủ biên): ''Handbook of Birds of the World'' (Quyển 1: Ostrich to Ducks): 536-629, plates 40-50. Lynx Edicions, Barcelona. ISBN 84-ngày 85 tháng 10 năm 7334</ref>
-'''Chi Ngỗng''' ([[danh pháp khoa học]]: '''''Anser''''') bao gồm các loài ''ngỗng xám'' và ''ngỗng trắng''. Nó thuộc về phân họ chứa các loài ngỗng thật sự và [[thiên nga]], với tên khoa học gọi là [[Anserinae]]. Chi này có sự phân bố ở [[Bắc bán cầu]], với ít nhất 1 loài sinh sản tại bất kỳ môi trường sinh sống ẩm ướt và thưa cây cối cận Bắc cực và [[ôn đới]] lạnh của Bắc bán cầu về mùa hè. Một vài loài còn sinh sản xa hơn về phía nam, đạt tới vùng ôn đới ấm. Chúng chủ yếu di trú về phía nam khi mùa đông tới, thông thường là tới các khu vực vùng ôn đới có [[đường đẳng nhiệt]] trong tháng 1 nằm trong khoảng từ 0&nbsp;°C (32&nbsp;°F) tới 5&nbsp;°C (41&nbsp;°F). Tên gọi của chúng là ngỗng hay nhạn, với tên gọi nhạn là sự vay mượn từ [[tiếng Trung]], đặc biệt sử dụng nhiều trong văn chương.
+== Hệ thống, phân loại và tiến hóa ==
-Chi này hiện nay được coi là chứa 10 loài còn sinh tồn. Loài có kích thước lớn nhất là ngỗng xám cân nặng 2,5-4,1&nbsp;kg (5,5-9 pao) và nhỏ nhất là ngỗng Ross chỉ nặng 1,2-1,6&nbsp;kg. Tất cả các loài có chân màu hồng hay da cam và mỏ màu hồng, da cam hay đen. Chúng có lông bụng và mặt trên lông đuôi màu trắng, một số loài có các vệt màu trắng trên đầu. Cổ, thân, cánh có màu xám hay trắng, với lông bay chính (và thông thường cả lông bay phụ) màu đen hay ánh đen. Các loài ngỗng "đen" có quan hệ họ hàng gần, thuộc chi ''[[Branta]]'', khác chúng ở chỗ có chân đen và bộ lông nói chung sẫm màu hơn.<ref name=hbw>Carboneras Carles (1992): Family Anatidae (Ducks, Geese and Swans). ''Trong:'' del Hoyo Josep; Elliott Andrew & Sargatal Jordi (chủ biên): ''Handbook of Birds of the World'' (Quyển 1: Ostrich to Ducks): 536-629, plates 40-50. Lynx Edicions, Barcelona. ISBN 84-87334-10-5</ref>
-== Hệ thống, phân loại và tiến hóa ==
 === Các loài còn sinh tồn ===
 * [[Ngỗng thiên nga]] hay nguyên nga, hồng nhạn, đại nhạn: ''Anser cygnoides'' – đôi khi tách ra thành chi ''Cygnopsis''
-* [[Ngỗng đậu]] hay mạch nga, đậu nhạn, đại nhạn: ''Anser fabalis''. Năm 2007, AOU tách ra thành 2 loài khác biệt là:
+* [[Ngỗng đậu]] hay hồng, mạch nga, đậu nhạn, đại nhạn: ''Anser fabalis''. Năm 2007, AOU tách ra thành 2 loài khác biệt là:
 ** Ngỗng đậu taiga: ''Anser (fabalis) fabalis'' hay ''Anser fabalis'' nghĩa hẹp (''sensu stricto'').
 ** Ngỗng đậu tundra: ''Anser (fabalis) serrirostris'' hay ''Anser serrirostris''.
@@ Dòng 52: / Dòng 50: @@
 ** Ngỗng ngực trắng Greenland: ''Anser (albifrons) flavirostris''
 * [[Ngỗng ngực trắng nhỏ]]: ''Anser erythropus''
-* [[Ngỗng trời]] hay ngỗng xám, hôi nhạn, sa nga, sa nhạn: ''Anser anser''<ref name = VN>Các loài này có tại Việt Nam</ref>
+* [[Ngỗng xám]] hay ngỗng xám, hôi nhạn, sa nga, sa nhạn: ''Anser anser''<ref name = VN>Các loài này có tại Việt Nam</ref>
 * [[Ngỗng Ấn Độ]] hay ngỗng đầu vạch kẻ, ban đầu nhạn, bạch đầu nhạn: ''Anser indicus''<ref name = VN /> – đôi khi tách ra thành chi ''Eulabeia''
 * [[Ngỗng tuyết]], tuyết nhạn, khảo nhạn, bạch nhạn: ''Anser caerulescens'' - đôi khi tách ra thành chi ''Chen''
@@ Dòng 58: / Dòng 56: @@
 * [[Ngỗng hoàng đế]], đế nhạn, hoàng nhạn: ''Anser canagicus'' – đôi khi tách ra thành chi ''Chen'' hay chi ''Philacte''
-Nhóm ngỗng trắng đôi khi tách ra thành chi ''Chen'', với 1 loài trong đó đôi khi tách ra thành chi ''Philacte''. Chúng không thể phân biệt về mặt [[giải phẫu học|giải phẫu]], nhưng có một vài chứng cứ về dòng dõi khác biệt trong lượng giá các dữ liệu phân tử{{Fact}}. Trong khi phần lớn các công trình nghiên cứu [[điểu học]] theo truyền thống đều gộp chi ''Chen'' vào trong chi ''Anser''<ref name = hbw /><ref name = bwp>Cramp S. (1977): ''The Birds of the Western Palearctic''. Oxford. ISBN 0-19-857358-8</ref><ref>Madge Steve & Burn Hilary (1987): ''Wildfowl: an identification guide to the ducks, geese and swans of the world''. Helm Identification Guides, London. ISBN 0-7470-2201-1</ref><ref>Dudley Steve P.; Gee Mike; Kehoe Chris; Melling Tim M. & The British Ornithologists' Union Records Committee (BOURC) (2006): The British List: A Checklist of Birds of Britain (ấn bản lần thứ 7). ''[[Ibis (tạp chí)|Ibis]]'' '''148'''(3): 526–563. {{doi|10.1111/j.1474-919X.2006.00603.x}} [http://www.blackwell-synergy.com/doi/pdf/10.1111/j.1474-919X.2006.00603.x Toàn văn PDF]</ref>, thì [[Hiệp hội các nhà điểu học Hoa Kỳ]] (AOU) và [[IUCN]] lại tách chúng riêng ra<ref name = AOU1998>American Ornithologists' Union (AOU) (1998): ''Check-list of North American Birds: the species of birds of North America from the Arctic through Panama, including the West Indies and Hawaiian Islands'' (ấn bản lần thứ 7, phụ lục 41). American Ornithologists' Union và nhà in Allen, Washington D.C. và Lawrence, Kansas, Hoa Kỳ. ISBN 1-891276-00-X [http://www.aou.org/checklist/index.php3 Toàn văn PDF]</ref><ref name = IUCN2007>[[IUCN]] (2007): ''[http://www.iucnredlist.org Sách đỏ IUCN 2007 về các loài nguy cấp]''.</ref>.
+Nhóm ngỗng trắng đôi khi tách ra thành chi ''Chen'', với 1 loài trong đó đôi khi tách ra thành chi ''Philacte''. Chúng không thể phân biệt về mặt [[giải phẫu học|giải phẫu]], nhưng có một vài chứng cứ về dòng dõi khác biệt trong lượng giá các dữ liệu phân tử{{cần chú thích|date=ngày 4 tháng 8 năm 2015}}. Trong khi phần lớn các công trình nghiên cứu [[điểu học]] theo truyền thống đều gộp chi ''Chen'' vào trong chi ''Anser'',<ref name=hbw/><ref name = bwp>Cramp S. (1977): ''The Birds of the Western Palearctic''. Oxford. ISBN 0-19-857358-8</ref><ref>Madge Steve & Burn Hilary (1987): ''Wildfowl: an identification guide to the ducks, geese and swans of the world''. Helm Identification Guides, London. ISBN 0-7470-2201-1</ref><ref>Dudley Steve P.; Gee Mike; Kehoe Chris; Melling Tim M. & The British Ornithologists' Union Records Committee (BOURC) (2006): The British List: A Checklist of Birds of Britain (ấn bản lần thứ 7). ''[[Ibis (tạp chí)|Ibis]]'' '''148'''(3): 526–563. {{doi|10.1111/j.1474-919X.2006.00603.x}} [http://doi.org/10.1111/j.1474-919X.2006.00603.x Toàn văn PDF]</ref> thì [[Hiệp hội các nhà điểu học Hoa Kỳ]] (AOU) và [[Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế|IUCN]] lại tách chúng riêng ra.<ref name = AOU1998>American Ornithologists' Union (AOU) (1998): ''Check-list of North American Birds: the species of birds of North America from the Arctic through Panama, including the West Indies and Hawaiian Islands'' (ấn bản lần thứ 7, phụ lục 41). American Ornithologists' Union và nhà in Allen, Washington D.C. và Lawrence, Kansas, Hoa Kỳ. ISBN 1-891276-00-X [http://www.aou.org/checklist/index.php3 Toàn văn PDF] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070428092938/http://www.aou.org/checklist/index.php3 |date=2007-04-28 }}</ref><ref name = IUCN2007>[[Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế|IUCN]] (2007): ''[http://www.iucnredlist.org Sách đỏ IUCN 2007 về các loài nguy cấp]''.</ref>
-Một vài tác giả lại coi một số [[phân loài]] như là các loài tách biệt (đáng chú ý là ngỗng đậu tundra<ref>Banks Richard C.; Chesser R. Terry; Cicero Carla; Dunn Jon L.; Kratter Andrew W.; Lovette Irby J.; Rasmussen Pamela C.; Remsen J.V. Jr; Rising James D. & Stotz Douglas F. (2007): Forty-eighth Supplement to the American Ornithologists' Union Check-List of North American Birds. ''[[Auk (tạp chí)|Auk]]'' '''124'''(3): 1109-1115. [[DOI]]:10.1642/0004-8038(2007)124[1109:FSTTAO]2.0.CO;2 [http://www.aou.org/checklist/suppl/AOU_checklist_suppl_48.pdf Toàn văn PDF]</ref><ref>van den Berg Arnoud B. (2007): Lijst van Nederlandse vogelsoorten ["Danh sách các đơn vị phân loại chim ở Hà Lan²]. [Tiếng Hà Lan và tiếng Anh] [http://www.wpbirds.com/arnoud/files/webcon070407-31.pdf Toàn văn PDF]</ref>) hay như là các “loài” mà có lẽ sẽ tách ra trong tương lai (đáng chú ý là ngỗng ngực trắng Greenland<ref>Fox A.D. & Stroud, D.A. (2002): Greenland White-fronted Goose. ''Birds of the Western Palearctic Update'' '''4'''(2): 65-88.</ref>).
+Một vài tác giả lại coi một số [[phân loài]] như là các loài tách biệt (đáng chú ý là ngỗng đậu tundra<ref>Banks Richard C.; Chesser R. Terry; Cicero Carla; Dunn Jon L.; Kratter Andrew W.; Lovette Irby J.; Rasmussen Pamela C.; Remsen J.V. Jr; Rising James D. & Stotz Douglas F. (2007): Forty-eighth Supplement to the American Ornithologists' Union Check-List of North American Birds. ''[[Auk (tạp chí)|Auk]]'' '''124'''(3): 1109-1115. [[DOI]]:10.1642/0004-8038(2007)124[1109:FSTTAO]2.0.CO;2 [http://www.aou.org/checklist/suppl/AOU_checklist_suppl_48.pdf Toàn văn PDF] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150226015432/http://www.aou.org/checklist/suppl/AOU_checklist_suppl_48.pdf |date=2015-02-26 }}</ref><ref>van den Berg Arnoud B. (2007): Lijst van Nederlandse vogelsoorten ["Danh sách các đơn vị phân loại chim ở Hà Lan²]. [Tiếng Hà Lan và tiếng Anh] [http://www.wpbirds.com/arnoud/files/webcon070407-31.pdf Toàn văn PDF] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070929110406/http://www.wpbirds.com/arnoud/files/webcon070407-31.pdf |date = ngày 29 tháng 9 năm 2007}}</ref>) hay như là các "loài" mà có lẽ sẽ tách ra trong tương lai (đáng chú ý là ngỗng ngực trắng Greenland<ref>Fox A.D. & Stroud, D.A. (2002): Greenland White-fronted Goose. ''Birds of the Western Palearctic Update'' '''4'''(2): 65-88.</ref>).
 === Hóa thạch ===
-Hàng loạt các loài [[hóa thạch]] đã được định vị vào chi này. Do các loài ngỗng thật sự gần như không thể gán bằng cách nghiên cứu [[xương học|xương]] vào chi này nên điều đó cần phải xem xét với sự cẩn trọng. Có thể thừa nhận với độ chắc chắn hạn chế rằng các hóa thạch ở châu Âu từ các khu vực đã biết trong lục địa là thuộc về chi ''Anser''. Do loài liên quan tới [[ngỗng Canada]] đã được mô tả từ Hậu [[thế Miocen|Miocen]] trở đi tại [[Bắc Mỹ]], đôi khi là từ cùng các vị trí như loài ngỗng xám (giả định), nó đưa ra sự nghi vấn lớn về sự chính xác của việc gán theo di truyền đối với vị trí của hóa thạch “ngỗng” giả định ở Bắc Mỹ<ref name = Brodkorb>Brodkorb Pierce (1964): Catalogue of Fossil Birds: Part 2 (Anseriformes through Galliformes). ''Bulletin of the Florida State Museum'' '''8'''(3): 195-335. [http://fulltext10.fcla.edu/cgi/t/text/text-idx?cc=feol;subview=fullcitation;idno=UF00001511 Toàn văn PDF/JPEG]</ref><ref name = Short1970>Short Lester L. (1970): A new anseriform genus and species from the Nebraska Pliocene. ''[[Auk (tạp chí)|Auk]]'' '''87'''(3): 537-543. [http://elibrary.unm.edu/sora/Auk/v087n03/DJVU/P0537-P0543.djvu Toàn văn DjVu] [http://elibrary.unm.edu/sora/Auk/v087n03/p0537-p0543.pdf Toàn văn PDF]</ref><ref name = Livezey1986>Livezey Bradley C. (1986): A phylogenetic analysis of recent anseriform genera using morphological characters. ''[[Auk (tạp chí)|Auk]]'' '''103'''(4): 737-754. [http://elibrary.unm.edu/sora/Auk/v103n04/p0737-p0754.pdf Toàn văn PDF]</ref>. Loài từ Tiền [[thế Pliocen|Pliocen]] ''Branta howardae'' là một trong các trường hợp trong đó các nghi vấn được thể hiện về sự gán ghép theo di truyền của nó{{Fact}}. Tương tự, ''Heterochen'' = ''Anser pratensis'' dường như khác biệt rõ rệt từ các loài khác trong chi ''Anser'' và có lẽ nên đặt trong chi khác; nói cách khác, nó có thể là ví dụ duy nhất về ngỗng xám đã thích nghi với việc đậu trên cây. Short (1970) <ref name = Short1970 /> cho rằng loài chim này hơi giống các loài ngỗng, thiên nga, [[chi Vịt khoang|vịt khoang]] và "[[Vịt đậu cây|Cairinini]]" hay "vịt đậu cây". Nhóm cuối cùng này đã biết như là một tổ hợp [[cận ngành]] với các loài thủy điểu với các tương tự [[hình thái học|hình thái]] của chúng là sản phẩm của [[tiến hóa hội tụ]] về phía có khả năng đậu trên cây <ref name = Livezey1986 />.
+Hàng loạt các loài [[hóa thạch]] đã được định vị vào chi này. Do các loài ngỗng thật sự gần như không thể gán bằng cách nghiên cứu [[xương học|xương]] vào chi này nên điều đó cần phải xem xét với sự cẩn trọng. Có thể thừa nhận với độ chắc chắn hạn chế rằng các hóa thạch ở châu Âu từ các khu vực đã biết trong lục địa là thuộc về chi ''Anser''. Do loài liên quan tới [[ngỗng Canada]] đã được mô tả từ Hậu [[thế Miocen|Miocen]] trở đi tại [[Bắc Mỹ]], đôi khi là từ cùng các vị trí như loài ngỗng xám (giả định), nó đưa ra sự nghi vấn lớn về sự chính xác của việc gán theo di truyền đối với vị trí của hóa thạch "ngỗng" giả định ở Bắc Mỹ.<ref name = Brodkorb>Brodkorb Pierce (1964): Catalogue of Fossil Birds: Part 2 (Anseriformes through Galliformes). ''Bulletin of the Florida State Museum'' '''8'''(3): 195-335. [http://fulltext10.fcla.edu/cgi/t/text/text-idx?cc=feol;subview=fullcitation;idno=UF00001511 Toàn văn PDF/JPEG] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080223203144/http://fulltext10.fcla.edu/cgi/t/text/text-idx?cc=feol;subview=fullcitation;idno=UF00001511 |date=2008-02-23 }}</ref><ref name = Short1970>Short Lester L. (1970): A new anseriform genus and species from the Nebraska Pliocene. ''[[Auk (tạp chí)|Auk]]'' '''87'''(3): 537-543. [http://elibrary.unm.edu/sora/Auk/v087n03/DJVU/P0537-P0543.djvu Toàn văn DjVu] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110606150953/http://elibrary.unm.edu/sora/Auk/v087n03/DJVU/P0537-P0543.djvu |date = ngày 6 tháng 6 năm 2011}} [http://elibrary.unm.edu/sora/Auk/v087n03/p0537-p0543.pdf Toàn văn PDF] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080407031314/http://elibrary.unm.edu/sora/Auk/v087n03/p0537-p0543.pdf |date = ngày 7 tháng 4 năm 2008}}</ref><ref name = Livezey1986>Livezey Bradley C. (1986): A phylogenetic analysis of recent anseriform genera using morphological characters. ''[[Auk (tạp chí)|Auk]]'' '''103'''(4): 737-754. [http://elibrary.unm.edu/sora/Auk/v103n04/p0737-p0754.pdf Toàn văn PDF] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100805062551/http://elibrary.unm.edu/sora/Auk/v103n04/p0737-p0754.pdf |date = ngày 5 tháng 8 năm 2010}}</ref> Loài từ Tiền [[thế Pliocen|Pliocen]] ''Branta howardae'' là một trong các trường hợp trong đó các nghi vấn được thể hiện về sự gán ghép theo di truyền của nó{{cần chú thích|date=ngày 4 tháng 8 năm 2015}}. Tương tự, ''Heterochen'' = ''Anser pratensis'' dường như khác biệt rõ rệt từ các loài khác trong chi ''Anser'' và có lẽ nên đặt trong chi khác; nói cách khác, nó có thể là ví dụ duy nhất về ngỗng xám đã thích nghi với việc đậu trên cây. Short (1970) <ref name = Short1970 /> cho rằng loài chim này hơi giống các loài ngỗng, thiên nga, [[chi Vịt khoang|vịt khoang]] và "[[Vịt đậu cây|Cairinini]]" hay "vịt đậu cây". Nhóm cuối cùng này đã biết như là một tổ hợp [[cận ngành]] với các loài thủy điểu với các tương tự [[hình thái học|hình thái]] của chúng là sản phẩm của [[tiến hóa hội tụ]] về phía có khả năng đậu trên cây.<ref name = Livezey1986 />
-* ''Anser atavus'' (Trung/Hậu Miocen ở [[Bavaria]], Đức) – đôi khi trong chi ''Cygnus''
+* ''Anser atavus'' (Trung/Hậu Miocen ở [[Bayern|Bavaria]], Đức) – đôi khi trong chi ''Cygnus''
 * ''Anser arenosus'' (Big Sandy Hậu Miocen ở Wickieup, Hoa Kỳ)
 * ''Anser arizonae'' (Big Sandy Hậu Miocen ở Wickieup, Hoa Kỳ)
@@ Dòng 76: / Dòng 74: @@
 * ''Anser azerbaidzhanicus'' (Tiền? Pleistocen ở Binagady, Azerbaijan)
-Loài thiên nga ở [[Malta]] (''Cygnus equitum'') đôi khi cũng được đặt trong chi ''Anser'', và ''Anser condoni'' là từ đồng nghĩa của ''Cygnus paloregonus''<ref name = Brodkorb />. Mẫu hóa thạch “ngỗng” từ Tiền-Trung Pleistocen ở [[El Salvador]] là khá giống với ''Anser''. [[Xương cánh]] trái (mẫu vật [[Museo de Historia Natural de El Salvador|MUHNES]] 2SSAP30-853) và [[xương đòn]] trái (mẫu vật MUHNES 2SSAP30-545), dường như là của một con chim.<ref>Cisneros Juan Carlos (2005): New Pleistocene vertebrate fauna from El Salvador. [tiếng Anh với tóm tắt tiếng Bồ Đào Nha] ''Revista Brasileira de Paleontologia'' '''8'''(3): 239-255. [http://www.sbpbrasil.org/revista/edicoes/8_3/cisneros.pdf Toàn văn PDF]</ref>. Với niên đại của nó thì dường như nó thuộc về chi đang có loài sinh tồn và [[địa sinh học]] chỉ ra rằng ''Branta'' cũng có thể là một ứng viên khác.
+Loài thiên nga ở [[Malta]] (''Cygnus equitum'') đôi khi cũng được đặt trong chi ''Anser'', và ''Anser condoni'' là từ đồng nghĩa của ''Cygnus paloregonus''.<ref name = Brodkorb /> Mẫu hóa thạch "ngỗng" từ Tiền-Trung Pleistocen ở [[El Salvador]] là khá giống với ''Anser''. [[Xương cánh]] trái (mẫu vật [[Museo de Historia Natural de El Salvador|MUHNES]] 2SSAP30-853) và [[xương đòn]] trái (mẫu vật MUHNES 2SSAP30-545), dường như là của một con chim.<ref>Cisneros Juan Carlos (2005): New Pleistocene vertebrate fauna from El Salvador. [tiếng Anh với tóm tắt tiếng Bồ Đào Nha] ''Revista Brasileira de Paleontologia'' '''8'''(3): 239-255. [http://www.sbpbrasil.org/revista/edicoes/8_3/cisneros.pdf Toàn văn PDF]</ref> Với niên đại của nó thì dường như nó thuộc về chi đang có loài sinh tồn và [[địa sinh học]] chỉ ra rằng ''Branta'' cũng có thể là một ứng viên khác.
-?''Anser scaldii'' (Hậu Miocen ở Antwerp, Bỉ) có thể là [[Tadorninae|vịt khoang]].
+?''Anser scaldii'' (Hậu Miocen ở Antwerp, Bỉ) có thể là [[phân họ Vịt khoang|vịt khoang]].
 == Sinh thái học ==
@@ Dòng 84: / Dòng 82: @@
 Các loài ngỗng chủ yếu là [[động vật ăn cỏ]] ở các vùng đất lầy lội, với khả năng bơi lội tốt nhờ các chân màng, mặc dù chúng cũng tích cực gặm cỏ tại các vùng đất khô. Khi kiếm ăn trong nước, chúng thường lặn cắm đầu xuống để tìm kiếm các loại cỏ mọc ngầm dưới nước.<ref name=bwp />
-Các cặp sinh sản thường là chung sống cả đời. Tổ của chúng thường gần với ao hồ hay các nguồn nước khác, phổ biến nhất trên các đảo nhỏ để có sự bảo vệ tốt hơn trước những loài thú ăn thịt, nhưng một số loài cũng làm tổ trên các vách đá hay núi đá dốc và lởm chởm, gần với mặt nước, hặc đôi khi là các lỗ trên thân cây. Tổ được lót khá dầy bằng lông vũ mềm, được con mẹ rỉa ra từ ngực và bụng nó. Mỗi lần chúng đẻ từ 3 tới 8 trứng và ấp trong vòng 21-30 ngày. Ngỗng non được cả ngỗng bố lẫn ngỗng mẹ dẫn xuống nước để kiếm ăn trong ao hồ hay trên mặt đất gần với bờ ao hồ nơi mà chúng có thể nhanh chóng rút lui nếu bị đe dọa; cả ngỗng bố lẫn ngỗng mẹ đều rất hung hãn trong việc bảo vệ các con của chúng. Ngỗng con được ngỗng bố mẹ nuôi trong vòng 40-60 ngày. Ngỗng non thuần thục sinh học khoảng sau 2 năm tuổi và đôi khi có thể sinh sản ở tầm tuổi này, nhưng nói chung chúng không sinh đẻ cho tới khi đạt 3-4 năm tuổi.<ref name = hbw /><ref name = bwp />
+Các cặp sinh sản thường là chung sống cả đời. Tổ của chúng thường gần với ao hồ hay các nguồn nước khác, phổ biến nhất trên các đảo nhỏ để có sự bảo vệ tốt hơn trước những loài thú ăn thịt, nhưng một số loài cũng làm tổ trên các vách đá hay núi đá dốc và lởm chởm, gần với mặt nước, hặc đôi khi là các lỗ trên thân cây. Tổ được lót khá dày bằng lông vũ mềm, được con mẹ rỉa ra từ ngực và bụng nó. Mỗi lần chúng đẻ từ 3 tới 8 trứng và ấp trong vòng 21-30 ngày. Ngỗng non được cả ngỗng bố lẫn ngỗng mẹ dẫn xuống nước để kiếm ăn trong ao hồ hay trên mặt đất gần với bờ ao hồ nơi mà chúng có thể nhanh chóng rút lui nếu bị đe dọa; cả ngỗng bố lẫn ngỗng mẹ đều rất hung hãn trong việc bảo vệ các con của chúng. Ngỗng con được ngỗng bố mẹ nuôi trong vòng 40-60 ngày. Ngỗng non thuần thục sinh học khoảng sau 2 năm tuổi và đôi khi có thể sinh sản ở tầm tuổi này, nhưng nói chung chúng không sinh đẻ cho tới khi đạt 3-4 năm tuổi.<ref name=hbw/><ref name = bwp />
 [[Tập tin:Paysage 07 - Cap tourmente - années 1980.jpg|nhỏ|Một phần của bầy lớn các con ngỗng tuyết về mùa đông]]
-Kích thước cơ thể, kích thước mỏ, tốc độ phát triển và chiến lược di trú tùy thuộc mạnh theo từng loài, với các loài nhỏ hơn sinh sản trong khu vực cận kề Bắc cực và các loài to lớn hơn trong khu vực ôn đới; các loài nhỏ hơn cũng có mỏ nhỏ hơn và con của chúng phát triển nhanh hơn trong mùa hè ngắn ngủi ở vùng Bắc cực. Các loài nhỏ hơn này cũng di cư xa hơn về phía nam tới các khu vực ấm áp trong mùa đông, trong khi các loài to lớn hơn, do có khả năng chịu đựng tốt hơn trước băng tuyết, chỉ di trú ở khoảng cách ngắn. Một vài quần thể ngỗng xám là định cư, nói chung chúng không di trú. Vì thế các loài chi này tuân theo [[quy tắc Bergmann]] dựa trên khả năng thích ứng ''trú qua đông'' chứ không phải sự thích ứng sinh sản của chúng.<ref name = hbw /><ref name = bwp />
+Kích thước cơ thể, kích thước mỏ, tốc độ phát triển và chiến lược di trú tùy thuộc mạnh theo từng loài, với các loài nhỏ hơn sinh sản trong khu vực cận kề Bắc cực và các loài to lớn hơn trong khu vực ôn đới; các loài nhỏ hơn cũng có mỏ nhỏ hơn và con của chúng phát triển nhanh hơn trong mùa hè ngắn ngủi ở vùng Bắc cực. Các loài nhỏ hơn này cũng di cư xa hơn về phía nam tới các khu vực ấm áp trong mùa đông, trong khi các loài to lớn hơn, do có khả năng chịu đựng tốt hơn trước băng tuyết, chỉ di trú ở khoảng cách ngắn. Một vài quần thể ngỗng xám là định cư, nói chung chúng không di trú. Vì thế các loài chi này tuân theo [[quy tắc Bergmann]] dựa trên khả năng thích ứng ''trú qua đông'' chứ không phải sự thích ứng sinh sản của chúng.<ref name=hbw/><ref name = bwp />
-Các cặp sinh sản nói chung có xu hướng giữ lãnh thổ khá mạnh, cụ thể là chúng bảo vệ lãnh thổ kiếm ăn cho các con của chúng, nhưng chúng cũng có thể tạo thành các bầy đàn sinh sản có kích thước đáng kể, cụ thể là ở ngỗng chân hồng. Tất cả các loài có thể sống thành bầy ở các mức độ khác nhau trong mùa đông, khi chúng có thể tạo ra các bầy rất lớn (chẳng hạn tới 800.000 ngỗng tuyết chỉ cư ngụ tại một chỗ<ref name = usfws>[[Cục Cá và Động vật hoang dã Hoa Kỳ]] (UFWS): DeSoto National Wildlife Refuge- [http://www.fws.gov/midwest/desoto/migration.htm Di cư của ngỗng tuyết]. Phiên bản ngày 25-9-2007. Truy cập ngày 24-10-2007.</ref>) ăn các loại cây trồng và gốc rạ.<ref name=bwp />
+Các cặp sinh sản nói chung có xu hướng giữ lãnh thổ khá mạnh, cụ thể là chúng bảo vệ lãnh thổ kiếm ăn cho các con của chúng, nhưng chúng cũng có thể tạo thành các bầy đàn sinh sản có kích thước đáng kể, cụ thể là ở ngỗng chân hồng. Tất cả các loài có thể sống thành bầy ở các mức độ khác nhau trong mùa đông, khi chúng có thể tạo ra các bầy rất lớn (chẳng hạn tới 800.000 ngỗng tuyết chỉ cư ngụ tại một chỗ<ref name = usfws>[[Cục Cá và Động vật hoang dã Hoa Kỳ]] (UFWS): DeSoto National Wildlife Refuge- [http://www.fws.gov/midwest/desoto/migration.htm Di cư của ngỗng tuyết] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070917064410/http://www.fws.gov/midwest/desoto/migration.htm |date=2007-09-17 }}. Phiên bản ngày 25-9-2007. Truy cập ngày 24-10-2007.</ref>) ăn các loại cây trồng và gốc rạ.<ref name=bwp />
 == Quan hệ với con người và tình trạng bảo tồn ==
-Hai loài trong chi này có tầm quan trọng thương mại lớn, do chúng đã được thuần hóa để trở thành ngỗng nhà. Đó là ngỗng nhà châu Âu được thuần hóa từ [[ngỗng xám]] và ngỗng nhà châu Á cùng một vài giống ngỗng nhà châu Phi có ngồn gốc từ [[ngỗng thiên nga]].
+Hai loài trong chi này có tầm quan trọng thương mại lớn, do chúng đã được thuần hóa để trở thành [[ngỗng nhà]]. Đó là ngỗng nhà châu Âu được thuần hóa từ [[ngỗng xám]] và ngỗng nhà châu Á cùng một vài giống ngỗng nhà châu Phi có ngồn gốc từ [[ngỗng thiên nga]].
-Phần lớn các loài ngỗng hoang bị săn bắn ở các phạm vi và mức độ khác nhau; tại một số khu vực,  một vài quần thể là nguy cấp do săn bắn thái quá. Đáng chú ý có [[ngỗng ngực trắng nhỏ]] được [[IUCN]] liệt kê như là dễ thương tổn trong cả vùng phân bố của nó. Do săn bắn thái quá và do sự phá hủy môi trường sống quá mạnh nên quần thể [[ngỗng thiên nga]] hiện nay đang trên đà tuyệt chủng và nó được liệt kê như là loài nguy cấp.<ref name = IUCN2007 />
+Phần lớn các loài ngỗng hoang bị săn bắn ở các phạm vi và mức độ khác nhau; tại một số khu vực, một vài quần thể là nguy cấp do săn bắn thái quá. Đáng chú ý có [[ngỗng ngực trắng nhỏ]] được [[Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế|IUCN]] liệt kê như là dễ thương tổn trong cả vùng phân bố của nó. Do săn bắn thái quá và do sự phá hủy môi trường sống quá mạnh nên quần thể [[ngỗng thiên nga]] hiện nay đang trên đà tuyệt chủng và nó được liệt kê như là loài nguy cấp.<ref name = IUCN2007 />
-Các loài ngỗng khác được hưởng lợi từ sự giảm xuống của việc săn bắn kể từ cuối thế kỷ 19/đầu thế kỷ 20, với các loài ở Tây Âu và Bắc Mỹ có sự gia tăng số lượng đáng kể<ref name = usfws />. Trong một số trường hợp, điều này mâu thuẫn với lợi ích của nông dân khi các bầy lớn ăn trụi các loại cây trồng vào mùa đông.<ref name=bwp />
+Các loài ngỗng khác được hưởng lợi từ sự giảm xuống của việc săn bắn kể từ cuối thế kỷ 19/đầu thế kỷ 20, với các loài ở Tây Âu và Bắc Mỹ có sự gia tăng số lượng đáng kể.<ref name = usfws /> Trong một số trường hợp, điều này mâu thuẫn với lợi ích của nông dân khi các bầy lớn ăn trụi các loại cây trồng vào mùa đông.<ref name=bwp />
 == Tham khảo và ghi chú ==
-{{commonscat|Anser}}
+{{thể loại Commons|Anser}}
 {{Tham khảo}}
-[[Thể loại:Họ Vịt|Ngỗng, chi]]
+[[Thể loại:Chi Ngỗng| ]]
-[[Thể loại:Chi Chim|Ngỗng, chi]]
+[[Thể loại:Danh sách các chi chim|Ngỗng, chi]]
-[[kbd:Къазхэр]]
-[[av:Хъаз]]
-[[az:Qaz (cins)]]
-[[ba:Ҡаҙҙар]]
-[[be:Гусі]]
-[[be-x-old:Гусі]]
-[[br:Anser]]
-[[bg:Гъски]]
-[[bxr:Галуун]]
-[[ca:Anser (biologia)]]
-[[de:Feldgänse]]
-[[et:Hani]]
-[[en:Anser (bird)]]
-[[es:Anser (animal)]]
-[[eo:Grizaj anseroj]]
-[[fr:Anser]]
-[[fy:Guozzen]]
-[[gl:Anser]]
-[[os:Хъаз]]
-[[it:Anser (zoologia)]]
-[[he:אווז אפור (סוג)]]
-[[kk:Қаз]]
-[[kv:Дзодзӧг]]
-[[lt:Žąsys]]
-[[hu:Anser (állatnem)]]
-[[mdf:Маци]]
-[[nl:Anser (geslacht)]]
-[[ce:Ǵaz]]
-[[nn:Anser]]
-[[pcd:Oson]]
-[[pl:Anser]]
-[[ru:Гуси]]
-[[sah:Хаас (көтөр кыыл)]]
-[[fi:Harmaahanhet]]
-[[sv:Anser (släkte)]]
-[[tr:Anser]]
-[[uk:Гуска]]
-[[vep:Hanh']]
-[[war:Anser]]
-[[bat-smg:Žōsės]]
-[[zh:雁属]]

Chi Ngỗng
Ngỗng xám (Anser anser)
Phân loại khoa học
Giới (regnum)	Animalia
Ngành (phylum)	Chordata
Lớp (class)	Aves
Liên bộ (superordo)	Galloanserae
Bộ (ordo)	Anseriformes
Họ (familia)	Anatidae
Phân họ (subfamilia)	Anserinae
Tông (tribus)	Anserini
Chi (genus)	Anser Brisson, 1760
Các loài
Anser albifrons Anser anser Anser brachyrhynchus Anser caerulescens Anser canagicus Anser cygnoides Anser fabalis Anser erythropus Anser indicus Anser rossii và xem văn bản.
Danh pháp đồng nghĩa
Chen Boie, 1822 (xem văn bản) Cygnopsis Brandt, 1836 Cycnopsis Agassiz, 1846 (sửa lỗi) Eulabeia Reichenbach, 1852 Philacte Bannister, 1870 Heterochen Short, 1970 (xem văn bản)