Xem mã nguồn của Đại học Edinburgh

{{Thông tin trường học
| tên = Đại học Edinburgh
| tên bản địa = Oilthigh Dhùn Èideann
| tên Latinh = Universitas Academica Edinburgensis
| hình = University of Edinburgh ceremonial roundel.svg
| cỡ hình = 150px
| ngày thành lập = 1582 (nhận sinh viên 1583)<ref name="ChartersofFoundation"/>
| loại hình = [[Đại học công lập]]/[[Đại học cổ đại]]
| tài trợ = 392.1 triệu [[bảng Anh]] {{small|(tính đến ngày 31 tháng 7 năm 2017)}}<ref name=finance>{{Chú thích web|url=https://www.ed.ac.uk/files/atoms/files/uoe_annual_report_and_accounts_2016-17_0.pdf|format=PDF|tiêu đề=The University of Edinburgh Reports & Financial Statements for the year to July 2017|nhà xuất bản=University of Edinburgh|ngày truy cập=ngày 15 tháng 12 năm 2017}}</ref>
| budget = 905.8 triệu [[bảng Anh]] {{small|(2016–17)}}<ref name=finance/>
| nhân viên = 5188 FTE <ref name="HR2015"/>
| hiệu trưởng = [[Ann Henderson (campaigner)|Ann Henderson]]
| hiệu trưởng danh dự = [[Anne, Vương nữ Vương thất|Anne của Liên hiệp Anh]]
| sinh viên = 36,491 (2016/17)<ref name="Factsheet">{{Chú thích web |tiêu đề=Student figures |url=http://www.docs.sasg.ed.ac.uk/gasp/factsheet/StudentFactsheet311216v2.pdf |nhà xuất bản=Governance & Strategic Planning, The University of Edinburgh |date=31 Dec 2016 |ngày truy cập=27 Apr 2017}}</ref>
| sinh viên đại học = 23,301<ref name="Factsheet" />
| sinh viên sau đại học = 13,190<ref name="Factsheet" />
| nghiên cứu sinh = 
| thành phố = [[Edinburgh]]
| quốc gia = Scotland, [[Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland]] {{Coord|55|56|50.6|N|3|11|13.9|W|type:edu|display=title,inline}}
| khuôn viên = [[Đô thị]]
| linh vật = 
| biệt danh = 
| thành viên = [[Nhóm Russell]]<br> [[Nhóm Coimbra]]<br> [[LERU]] <br> [[Universitas 21]]<br> [[Hiệp hội đại học châu Âu]]<br> [[Universities UK]]<br> [[Universities Scotland]]
| màu = {{scarf|{{cells|3|#8CACDF}}{{cell|black}}{{cells|2|white}}{{cell|black}}{{cells|6|#900020}}{{cell|black}}{{cells|2|white}}{{cell|black}}{{cells|3|#8CACDF}}}}
| web = [http://www.ed.ac.uk/ www.ed.ac.uk]
| logo = [[Tập tin:University of Edinburgh Corporate Logo Colour.svg|250px]]
}}
'''Đại học Edinburgh''' (viết tắt '''''Edin. '''''trong các văn bản giấy tờ), thành lập năm 1582,<ref name="ChartersofFoundation">{{chú thích sách|last1=Hermans|first1=Jos. M. M.|last2=Nelissen|first2=Marc|title=Charters of Foundation and Early Documents of the Universities of the Coimbra Group|date=ngày 1 tháng 1 năm 2005|publisher=Leuven University Press|isbn=9058674746|page=42}}</ref> là trường đại học lâu đời thứ sáu trong thế giới nói [[tiếng Anh]] và là một trong những [[trường đại học cổ đại]] của [[Scotland]]. Trường đại học ở trong thành phố [[Edinburgh]], với nhiều ngôi nhà cổ trong khu [[Old Town, Edinburgh|Old Town]] thuộc sở hữu của trường này.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.edinburgh-inspiringcapital.com/study/higher%20education%20institutions/the%20university%20of%20edinburgh%20-.aspx|tiêu đề=Edinburgh – Inspiring Capital|nhà xuất bản=City of Edinburgh Council|ngày tháng=ngày 28 tháng 9 năm 2010|ngày truy cập=ngày 4 tháng 12 năm 2010}}{{dead link|date=June 2013}}</ref>

Đại học Edinburgh được xếp hạng 19 trên thế giới trong bảng xếp hạng QS 2016–17.<ref>{{Chú thích web|url=https://www.topuniversities.com/university-rankings/world-university-rankings/2016|tiêu đề=QS World University Rankings 2016|ngày tháng=ngày 25 tháng 8 năm 2016|nhà xuất bản=}}</ref> Hiện tại trường được xếp hạng thứ 23 trên thế giới theo Xếp hạng QS 2018.<ref>{{Chú thích web|url=https://www.topuniversities.com/university-rankings/world-university-rankings/2018|tiêu đề=QS World University Rankings 2018|ngày tháng=ngày 8 tháng 6 năm 2017|nhà xuất bản=}}</ref> Trường được xếp hạng là trường đại học tốt thứ 6 ở châu Âu theo xếp hạng các trường đại học tốt nhất thế giới của Mỹ,<ref>{{Chú thích web|tiêu đề=10 Best Global Universities in Europe|url=https://www.usnews.com/education/best-global-universities/slideshows/10-best-global-universities-in-europe?slide=6|nhà xuất bản=U.S. News|ngày truy cập=ngày 3 tháng 11 năm 2017}}</ref> và tốt thứ 7 ở châu Âu theo Xếp hạng của Giáo dục Đại học của Times.<ref>{{Chú thích web|tiêu đề=Best universities in Europe 2018|url=https://www.timeshighereducation.com/student/best-universities/best-universities-europe|nhà xuất bản=Times Higher Education|ngày truy cập=ngày 14 tháng 9 năm 2017}}</ref> Research Excellence Framework, một bảng xếp hạng về nghiên cứu được chính phủ Anh sử dụng để xác định nguồn tài trợ nghiên cứu trong tương lai, xếp hạng Edinburgh thứ 4 ở Anh về khả năng nghiên cứu,<ref>{{Chú thích web|tiêu đề=REF 2014 results|url=https://www.theguardian.com/news/datablog/ng-interactive/2014/dec/18/university-research-excellence-framework-2014-full-rankings|nhà xuất bản=The Guardian|ngày truy cập=ngày 24 tháng 3 năm 2015}}</ref> và xếp thứ 11 về tổng thể.<ref>{{Chú thích web|url=https://www.timeshighereducation.com/sites/default/files/Attachments/2014/12/17/k/a/s/over-14-01.pdf|tiêu đề=Research Excellence Framework results 2014|họ 1=|tên 1=|ngày tháng=|website=|ngày truy cập =}}</ref> Trường được xếp hạng là trường đại học được tuyển dụng thứ 78 trên thế giới theo Xếp hạng của Việc làm Đại học Toàn cầu 2017.<ref>{{Chú thích web|url=https://www.timeshighereducation.com/student/best-universities/best-universities-graduate-jobs-global-university-employability-ranking|tiêu đề=Best universities for graduate jobs: Global University Employability Ranking 2017|nhà xuất bản=Times Higher Education|ngày truy cập=ngày 16 tháng 11 năm 2017}}</ref> Nó là thành viên của cả Nhóm Russell và Liên đoàn các trường [[đại học nghiên cứu]] châu Âu, một tập đoàn gồm 21 trường đại học nghiên cứu ở châu Âu.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.leru.org/index.php/public/home/|archive-url=https://web.archive.org/web/20100604022851/http://www.leru.org/index.php/public/home/|url-status=dead|archive-date=ngày 4 tháng 6 năm 2010|tiêu đề=Home – LERU: League of European Research Universities|nhà xuất bản=LERU|ngày tháng=|ngày truy cập=ngày 15 tháng 11 năm 2012}}</ref> Trường có tài sản lớn thứ ba trong danh sách trường đại học tại Vương quốc Anh, sau các trường đại học [[Đại học Cambridge|Cambridge]] và [[Đại học Oxford|Oxford]]. Thu nhập hàng năm của tổ chức cho năm 2016–17 là 905,8 triệu bảng, trong đó 265,3 triệu bảng từ tài trợ và hợp đồng nghiên cứu, với chi phí 847,5 triệu bảng.<ref name="finance"/>
[[Tập tin:George Square and the Old College at sunrise.webm|trái|nhỏ|Quảng trường George và trường Cao đẳng Cổ lúc mặt trời mọc, Edinburgh. 2016]]
Trường đại học này đóng một vai trò quan trọng trong việc khiến cho Edinburgh trở thành một trung tâm tri thức chính trong [[Thời kỳ Khai sáng]], và đã tạo ra biệt danh cho thành phố là Athens của miền Bắc. Các cựu sinh viên của trường bao gồm một số nhân vật quan trọng của lịch sử hiện đại, bao gồm nhà vật lý [[James Clerk Maxwell]], nhà tự nhiên học [[Charles Darwin]], triết gia [[David Hume]], nhà toán học [[Thomas Bayes]], nhà giải phẫu học [[Joseph Lister]], người tham gia ký Tuyên ngôn độc lập của Hoa Kỳ James Wilson, [[John Witherspoon]] và [[Benjamin Rush]], nhà phát minh [[Alexander Graham Bell]], tổng thống đầu tiên cua Tanzania [[Julius Nyerere]], và hàng loạt các nhà văn nổi tiếng như [[Arthur Conan Doyle|Sir Arthur Conan Doyle]], [[Robert Louis Stevenson]], [[J. M. Barrie|J.M. Barrie]] và [[Walter Scott|Sir Walter Scott]]. Những người có liên quan bao gồm 23 người đoạt giải Nobel, 2 người đoạt [[giải Turing]], 1 người đoạt [[giải Abel]], 1 người đoạt [[huy chương Fields]], 2 người đoạt [[giải Pulitzer]], 3 [[Danh sách Thủ tướng Anh|Thủ tướng Anh]], 2 người đương chức tại Tòa án Tối cao Vương quốc Anh, và một số người đoạt huy chương vàng Olympic.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.ed.ac.uk/studying/postgraduate/edinburgh/alumni|url lưu trữ=https://web.archive.org/web/20100106093216/http://www.ed.ac.uk/studying/postgraduate/edinburgh/alumni|ngày lưu trữ=ngày 6 tháng 1 năm 2010|tiêu đề=University of Edinburgh Alumni|nhà xuất bản=University of Edinburgh|ngày tháng=ngày 28 tháng 9 năm 2010|ngày truy cập=ngày 19 tháng 9 năm 2012}}</ref> Trường có liên kết chặt chẽ với [[Vương thất Anh]], với [[Công tước xứ Edinburgh]] giữ vị trí hiệu trưởng từ 1953 tới năm 2010 và sau đó là [[Anne, Vương nữ Vương thất|Vương nữ Anne]] kể từ năm 2011.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.ed.ac.uk/news/all-news/chancellor-040411|tiêu đề=New Chancellor elected|nhà xuất bản=Ed.ac.uk|ngày tháng=|ngày truy cập=ngày 20 tháng 9 năm 2011}}</ref>

Edinburgh nhận được khoảng 60.000 đơn đăng ký nhập học mỗi năm, trở thành trường đại học nổi tiếng thứ hai ở Anh theo khối lượng đơn đăng ký.<ref>{{chú thích báo|url=http://extras.thetimes.co.uk/gooduniversityguide/institutions/|title=The Times Good University Guide 2018: Most Applications|work=[[Rankings of universities in the United Kingdom|The Good University Guide]]|location=London|access-date=ngày 7 tháng 12 năm 2017|archive-date=2022-11-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20221129125021/https://extras.thetimes.co.uk/gooduniversityguide/institutions/|url-status=dead}}(subscription required)</ref> Sau trường [[Đại học St. Andrews|St Andrews]], đây là trường đại học khó khăn nhất để được nhận vào tại Scotland và khó thứ 9 trên quy mô tổng thể Vương quốc Anh.<ref>{{Chú thích web|tác giả 1=|url=https://www.telegraph.co.uk/education/2016/03/14/the-10-hardest-universities-to-get-into/university-of-edinburgh/|tiêu đề=The 10 hardest universities to get into – University of Edinburgh|work=The Telegraph|ngày tháng=ngày 9 tháng 5 năm 2016|ngày truy cập=ngày 23 tháng 5 năm 2016}}</ref>

== Lịch sử ==
[[Tập tin:King_James'_College,_Edinburgh_c.1647.JPG|phải|nhỏ|Đại học Vua James, khoảng 1647]]

=== Thành lập ===
[[Tập tin:Old_College_of_Edinburgh_University.JPG|nhỏ|Khu vực đại học cũ của trường]]
Do Hội đồng Thị trấn Edinburgh thành lập, trường đại học bắt đầu như là một trường cao đẳng luật sử dụng một phần di sản còn lại của một người đã tốt nghiệp [[Đại học St. Andrews|Đại học St Andrews]], Linh mục Robert Reid của Nhà thờ St Magnus, [[Orkney]].<ref name="shorthistory">{{chú thích sách|title=A Short History of the University of Edinburgh: 1556–1889|publisher=Horn, D. B.|year=1967}}</ref> Nhờ các nỗ lực của Hội đồng thành phố và các thị trưởng của thành phố, trường dần mở rộng phạm vi và được thành lập chính thức với tư cách một trường đại học, với một [[Hiến chương Hoàng gia]], do vua [[James I của Anh|James VI]] của Scotland ban hành ngày 14 tháng 4 năm 1582 sau khi có kiến nghị của Hội đồng.<ref>{{chú thích sách|last=Grant|first=Alexander|title=The Story of the University of Edinburgh|url=https://archive.org/details/bub_gb_pwFHQ91iPd4C|year=1884|location=London}}</ref> Đây là một động thái bất thường vào thời điểm đó, vì hầu hết các trường đại học được thành lập bằng một [[Tông sắc]].<ref>{{Chú thích web|url=http://www.cwrl.utexas.edu/~bump/OriginUniversities.html|tiêu đề=The Origin Of Universities|nhà xuất bản=Cwrl.utexas.edu|ngày truy cập=ngày 15 tháng 11 năm 2012|url-status=dead|url lưu trữ=https://web.archive.org/web/20090220164836/http://www.cwrl.utexas.edu/~bump/OriginUniversities.html|ngày lưu trữ=ngày 20 tháng 2 năm 2009}}</ref> Được thành lập với tên "Cao đẳng Tounis", trường nhận sinh viên vào tháng 10 năm 1583. Việc dạy học đã bắt đầu dưới sự giám sát của một học sinh tốt nghiệp trường St Andrews, [[Robert Rollock]]. Đây là trường đại học thứ năm của Scotland trong một thời kỳ khi nước Anh đông dân hơn và giàu có hơn nhưng chỉ có hai trường đại học. Trường được đổi tên thành Cao đẳng Vua James vào năm 1617. Vào thế kỷ 18, trường đại học này là một trung tâm hàng đầu của giai đoạn Khai sáng tại Scotland.

== Các cựu học sinh và giảng viên đáng chú ý ==
Các trường đại học được kết hợp, thông qua cựu sinh viên và nhân viên học tập, với một số đóng góp ý nghĩa và khoa học quan trọng nhất trong lịch sử nhân loại, bao gồm cả việc đặt nền móng của thống kê Bayes ([[Thomas Bayes]]), [[cơ học lượng tử]] ([[Max Born]]), thận học (Richard Bright), lý thuyết của [[tiến hóa]] ([[Charles Darwin]]), phát triển ban đầu của [[xã hội học]] ([[Adam Ferguson]]), [[địa chất học]] hiện đại ([[James Hutton]]), phẫu thuật sát trùng ([[Joseph Lister]]), lý thuyết cổ điển của [[điện từ học]] ([[James Clerk Maxwell]]) và [[nhiệt động lực học]] ([[William John Macquorn Rankine]]); sự phát hiện/phát minh ra [[cacbon dioxide]] ([[Joseph Black]]), nhiệt ẩn (Joseph Black), [[nhiệt dung]] (Joseph Black), [[vắc-xin HPV]] ([[Ian Frazer]]), [[cơ chế Higgs]] ([[Peter Higgs]] và [[Tom Kibble]]), vắcxin viêm gan B ([[Kenneth Murray (biologist)|Kenneth Murray]]), [[nitơ]] ([[Daniel Rutherford]]), [[gây mê]] dùng [[chloroform]] ([[James Young Simpson]]) và [[Hội chứng hô hấp cấp tính nặng|SARS]] ([[Nanshan Zhong]]); phát minh ra [[điện thoại]] ([[Alexander Graham Bell]]), ống tiêm dưới da ([[Alexander Wood (physician)|Alexander Wood]]), [[kính vạn hoa]] ([[David Brewster]]), cáp treo ([[Fleeming Jenkin]]), [[phích nước]] ([[James Dewar]]), [[Máy rút tiền tự động|ATM]] ([[John Shepherd-Barron]]), phòng lặn ([[John Scott Haldane]]), và [[thụ tinh trong ống nghiệm]] ([[Robert Edwards (physiologist)|Robert Edwards]]).

Các cựu sinh viên và giảng viên khác của trường đại học đã bao gồm các thành viên tham gia ký [[Tuyên ngôn độc lập Hoa Kỳ]] James Wilson, [[John Witherspoon]] và [[Benjamin Rush]], Thủ tướng [[Gordon Brown]], [[Henry John Temple|Lord Palmerston]] và [[Lord John Russell]] (người cuối cùng đã trúng tuyển vào Edinburgh, nhưng không tốt nghiệp), nhà du hành vũ trụ [[Piers Sellers]], nhà sinh vật học [[Ian Wilmut]], nhà địa chất học [[Archibald Geikie]] và [[William Edmond Logan]], nhà vật lý học [[David Brewster|Sir David Brewster]], [[John Robison (physicist)|John Robison]] và [[Peter Guthrie Tait]], các nhà văn Sir [[Arthur Conan Doyle]], [[Robert Louis Stevenson]], [[J. M. Barrie|J.M. Barrie]], Sir [[Walter Scott]] và [[Alistair Moffat]], nhà kinh tế học [[Kenneth E. Boulding]], [[James Mirrlees]] và [[John Hardman Moore]], nhà sử học Sir [[Tom Devine]], diễn viên [[Ian Charleson]], nhạc sĩ sáng tác [[Kenneth Leighton]], [[James MacMillan (composer)|James MacMillan]], và [[William Wordsworth (composer)|William Wordsworth]], các nhà hóa học [[William Henry (chemist)|William Henry]], [[David Leigh (scientist)|David Leigh]], [[Guy Lloyd-Jones]] và [[Alexander R. Todd, Nam tước Todd|Alexander R. Todd]], nhà thực vật học [[Robert Brown (botanist, born 1773)|Robert Brown]], nhà giải phẫu học [[James Barry (surgeon)|James Barry]], nhà toán học [[Colin Maclaurin]], người học đa năng [[Thomas Young (nhà vật lý)|Thomas Young]], triết gia [[David Hume]], phi công [[Eric Brown (pilot)|Eric "Winkle" Brown]], cựu [[BP]] [[Tổng giám đốc điều hành|CEO]] [[Tony Hayward]], cựu giám đốc [[MI5]] [[Stella Rimington]], nhà lý thuyết [[John Dickie (theologian)|John Dickie]] và [[Robert Preus]], nhà toán học (nhận giải Fields) và chủ tịch của [[Hội Hoàng gia Luân Đôn|Hội Hoàng gia]] Edinburgh Sir [[Michael Atiyah]], cựu Bộ trưởng Nội vụ và Thủ tướng của Exchequer Sir [[John Anderson, 1st Viscount Waverley|John Anderson]] và [[Tasmina Ahmed-Sheikh]] thành viên Quốc hội của khu vực Ochil và South Perthshire.

<center>
{{Gallery|width=135|lines=2
|File:Joseph Black b1728.jpg| [[Joseph Black]]
|File:James Dewar.jpg| [[James Dewar]]
|File:David Hume.jpg| [[David Hume]]
|File:ProfAdamFerguson.jpg| [[Adam Ferguson]]
|File:James Boswell of Auchinleck.jpg| [[James Boswell]]
|File:Sir Henry Raeburn - Portrait of Sir Walter Scott.jpg| Sir [[Walter Scott]]
|File: James-clerk-maxwell3.jpg| [[James Clerk Maxwell]]
|File:Charles Darwin by Julia Margaret Cameron 2.jpg| [[Charles Darwin]]
|File:Lord Palmerston 1855.jpg| [[Henry John Temple, 3rd Viscount Palmerston|Viscount Palmerston]]
|File:Hutton James portrait Raeburn.jpg | [[James Hutton]]
|File:Joseph Lister 1902.jpg| [[Joseph Lister, 1st Baron Lister|Joseph Lister]]
|File:Alexander Graham Bell.jpg|[[Alexander Graham Bell]]
|File:Robert Louis Stevenson, 1885.jpg| [[Robert Louis Stevenson]]
|File:Conan Doyle.jpg| [[Arthur Conan Doyle|Sir Arthur Conan Doyle]]
}}
</center>

== Tham khảo ==
{{tham khảo|30em}}

== Liên kết ngoài ==
* [http://www.eusa.ed.ac.uk/ Hiệp hội sinh viên đại học Edinburgh]
* [http://www.era.lib.ed.ac.uk/ Edinburgh Research Archive] (ERA), kho luận văn online

{{Nhóm Russell}}
{{authority control}}

{{DEFAULTSORT:Edinburgh}}
[[Thể loại:Nhóm Russell]]
[[Thể loại:Đại học Edinburgh| ]]
[[Thể loại:Tổ chức có trụ sở tại Edinburgh được hoàng gia bảo trợ]]