TT 1234

Chiến tranh Việt – Xiêm (1771 - 1773)
Một phần của các cuộc chiến tranh Việt – Xiêm
Lược đồ biểu diễn cuộc tấn công của quân Xiêm vào Campuchia và Hà Tiên năm 1771 cùng với cuộc phản công của quân Việt năm 1772; Màu đỏ tượng trưng cho quân Xiêm. Màu vàng và Màu nâu tương ứng với quân Campuchia và quân Chúa Nguyễn ở Đàng Trong.
Thời gian Tháng 10, 1771 – Tháng 3, 1773 Địa điểm Nam Bộ của Việt Nam và Campuchia Kết quả Taksin hoàn thành mục tiêu truy bắt dư đảng cựu triều Ayutthaya. Nhà Nguyễn thành công giữ lại vị vua thân Việt ở Cao Miên. Hà Tiên trấn bị tàn phá nặng nề và không còn cơ hội trỗi dậy.
Tham chiến
Vương triều Thonburi (Thái Lan)	Đàng Trong (Chúa Nguyễn) Cao Miên Hà Tiên trấn
Chỉ huy và lãnh đạo
Taksin Phraya Yommaraj Thongduang Chaophraya Chakri Mut Phraya Phiphit Trần Liên Phraya Phichai Aisawan Yang Jinzong Ang Non II (Nặc Ông Vinh)	Nguyễn Phúc Thuần Nguyễn Cửu Đàm Tống Phước Hiệp Nguyễn Hữu Nhơn Nguyễn Khoa Thuyên Outey II (Nặc Ông Tôn) Ốc nha Nhẫm Lạch Tối Mạc Thiên Tứ Mạc Tử Dung Mạc Tử Thảng
Lực lượng
Không rõ	Không rõ
Thương vong và tổn thất
Số quân thương vong và thiệt hại khác không rõ.	Số quân thương vong và thiệt hại khác không rõ.

Chiến tranh Xiêm - Việt (1771–1773) là một cuộc chiến giữa Vương triều Thonburi nước Xiêm La (Thái Lan ngày nay) dưới thời Vua Taksin và triều đình Chúa Nguyễn ở Đàng Trong nước Đại Việt (Việt Nam ngày nay). Cuộc chiến này cũng có liên quan đến Vương quốc Cao Miên và Hà Tiên trấn, đồng minh cũng như chư hầu của Chúa Nguyễn.

Bối cảnh

Tượng của Cửu Ngọc hầu Mạc Cửu, người gầy dựng Hà Tiên trấn. Hiện tọa lạc tại thành phố Hà Tiên, tỉnh Kiên Giang, Việt Nam.

Năm 1671, trước cảnh nhà Minh ở Trung Quốc diệt vong, một người Quảng Đông tên là Mạc Cửu (鄚玖) đã giong buồn từ Lôi Châu, Quảng Đông đến định cư ở đất Bantaey Meas (Khmer:បន្ទាយមាស), một vùng lãnh thổ giáp biển nằm ở cực nam xứ Cao Miên khi đó, mà ngày nay là tỉnh Hà Tiên. Từ đó Banteay Maes trở thành một khu định cư của cả người Cao Miên bản địa và các thương nhân Trung Quốc. Mạc Cửu mở một sòng bạc ở địa phương để thu thuế hoa tiêu và dần trở nên giàu có. Danh tiếng vang xa, ông ta được triều đình Cao Miên ban cho chức Ốc nha (Oknha) cai quản địa phương này. Mạc Cửu cùng các thuộc hạ từ đó xây dựng Hà Tiên - Bantaey Meas thành một thị trấn mang phong cách Trung Hoa. Năm 1707, Mạc Cửu cầu phong với Chúa Đàng Trong khi ấy là Nguyễn Phúc Chu và được Đàng Trong phong tước Cửu Ngọc hầu, từ đấy hình thành chính thể Hà Tiên trấn như một chư hầu của xứ Đàng Trong. Năm 1735, Mạc Cửu qua đời, con trai ông là Mạc Thiên Tứ (hay Mạc Sĩ Lân 莫士麟) lên nối nghiệp làm Tổng binh cai quản Hà Tiên. Dưới thời Mạc Thiên Tứ, Hà Tiên vươn lên trở thành trung tâm thương mại và chính trị của bán đảo Đông Dương.

Nội chiến ở Cao Miên

Năm 1714, Vua Thommo Reachea III (Nặc Ông Thâm) của Cao Miên bị đánh đuổi bởi Hoàng thân Kaev Hua, người được sự trợ giúp của chúa Nguyễn. Nặc Ông Thâm đến xin tị nạn ở vương quốc Ayutthaya nơi ông ta được Vua Thaisa dung dưỡng. Ba năm sau năm 1717, vua Xiêm gửi quân tấn công Cao Miên để phục vị cho Nặc Ông Thâm, dẫn đến cuộc Chiến tranh Việt - Xiêm (1717). Hải quân Xiêm thất trận ở Hà Tiên, trong khi giành chiến thắng trên đất liền. Sau khi nhận được sự thần phục của tân vương Kaev Hua, người Xiêm rút quân nhưng Cao Miên sau đó lại ngả về phía Việt Nam như cũ. Năm 1712, Kaev Hua thoái vị nhường ngôi cho trưởng tử là Satha II (Nặc Ông Tha). Cựu vương Nặc Ông Thâm, người đã sống qua hai thập kỷ ở Ayutthaya, một lần nữa trở về Cao Miên và tái xưng vương năm 1737, đánh đuổi Nặc Ông Tha chạy sang lãnh thổ Đàng Trong. Nặc Ông Thâm làm vua cho đến khi qua đời năm 1747 và quyền kế vị được chuyển cho một hoàng thân tên là Nặc Ông Nhuận tức vua Reameathiptei III. Nặc Ông Tha được quân đội Việt Nam hộ tống về Cao Miên giành lại ngai vàng năm 1748 trong khi Nặc Ông Nhuận lại chạy trốn về Ayutthaya. Vua Borommokot của Ayutthaya vào năm 1749 gửi quân đến Cao Miên trục xuất Nặc Ông Tha. Nặc Ông Tha lại chạy trốn đến Việt Nam và rồi ông ta chết ở đó. Người Xiêm dựng Vương tử Nặc Ông Nguyên, con của Nặc Ông Thâm, lên làm vua, tức là Chey Chettha V. Như vậy trong vòng 3 năm từ 1747 đến 1749, ngôi vua nước Cao Miên đã thay đổi ba lần.

Năm 1757, Đệ nhị vương Nặc Ông Hinh, xảy ra mâu thuẫn với Đệ tam vương Nặc Ông Tôn và hai bên tấn công lẫn nhau. Nặc Ông Tôn bị đánh bại và chạy sang Hà Tiên nương nhờ Mạc Thiên Tứ (Biên niên sử Campuchia gọi ông ta là Neak Preah Sotoat). Nặc Ông Tôn nhận Mạc Thiên Tứ làm nghĩa phụ. Mạc Thiên Tứ sau đó gửi thư lên cho chúa Nguyễn Phúc Khoát xin lập Nặc Ông Tôn làm Cao Miên quốc vương. Rồi quân Hà Tiên hộ tống Nặc Ông Tôn về Cao Miên. Nặc Ông Hinh chiến bại và tử trận. Vua Chey Chettha chạy trốn đến Pursat nơi ông ta qua đời ở đó. Nặc Ông Tôn - ông hoàng thân Việt lên kế vị với vương hiệu Outeyreachea. Ang Non (Nặc Ông Vinh), con trai của Nặc Ông Nguyên và là đồng minh với Nặc Ông Hinh, chạy thoát. A loyal servant happened to secretly open the cage, allowing Ang Non to flee to Ayutthaya in 1758. The new Cao Miên King Nặc Ông Tôn repaid Mạc Thiên Tứ for his supports by ceding five prefectures, including Kampong Som and Kampot in Southern Cao Miên, to Mạc Thiên Tứ. This led to the formation of the territories of the Hà Tiên polity, which was, in turn, under the suzerainty of the Nguyen Lords' regime. The Việt Nam settled on the new territories of the Mekong Delta and maintained military garrisons at Long Hồ, Sa Đéc and Châu Đốc.

Thonburi, Hà Tiên và Mãn Thanh

Thời kỳ Hậu Ayutthaya trong lịch sử Thái Lan (1688 - 1767) chứng kiến làn sóng di dân ồ ạt của người Triều Châu từ vùng Quảng Đông đến định cư ở các thị trấn ven biển của Xiêm quốc, trong đó đáng chú ý nhất là cộng đồng ở Bang Plasoi và Chanthaburi. Tháng giêng năm 1767, tức là chỉ ba tháng trước ngày sụp đổ của Ayutthaya, Phraya Tak, một vị tướng Xiêm có gốc gác Triều Châu (tên khai sinh là Trịnh Chiêu - 鄭昭 hay Trịnh Tân - 鄭信, đã mang theo lực lượng ít ỏi của mình đột phá vòng vây của quân đội Miến Điện để tẩu thoát đến Chanthaburi. Vị vương tử Cao Miên lưu vong năm xưa, Nặc Ông Vinh cũng gia nhập vào lực lượng của Phraya Tak và trở thành một trong số những tùy tùng của Phraya Tak từ nhưng ngày đầu khởi nghiệp. Tháng 6 năm 1767, Phraya Tak đã lấy được Chanthaburi, một đô thị lớn của người Triều Châu và lập căn cứ ở đó. Lãnh chúa Chanthaburi là Pu Lan đào tẩu đến Hà Tiên.

Ayutthaya thất thủ vào tháng 4 năm 1767, hầu hết các thành viên hoàng tộc đều bị bắt giải về quốc đô Miến Điện. Chỉ có một số ít hoàng thân quốc thích trốn thoát, trong đó bao gồm ông hoàng Chao Sisang (tiếng Thái: เจ้าศรีสังข์) hay Chiêu Xỉ Xoang, con trai của cố Thái tử Thammathibet, đã chạy đến tị nạn ở Bang Plasoi nơi ông ta dựa vào sự giúp đỡ của những nhà truyền giáo người Pháp. Các nhà truyền giáo người Pháp đã dẫn ông hoàng này theo họ đến Hà Tiên và sau đó là Oudong thuộc Cao Miên. Một hoàng thân khác là Chao Chui (tiếng Thái: เจ้าจุ้ย) hay Chiêu Thúy, cháu nội của vua Thai Sa, thì trực tiếp đến Hà Tiên nương nhờ Mạc thiên Tứ. Phraya Tak viết thư cho Mạc Thiên Tứ, yêu cầu ông ta giao trả các hoàng thân Ayutthaya. Mạc Thiên Tứ, người có mưu đồ giữ lại những ông hoàng lưu vong này làm con hời chính trị của mình, đã thẳng thừng từ chối. Sau đó lại nảy sinh xung đột giữa chính quyền Hà Tiên với các thương nhân và cướp biển người Triều Châu cư ngụ ở bờ biển phía đông Vịnh Xiêm. Khoảng năm 1769 hoặc 1770, Mạc Thiên Tứ đã hai lần phái quân tấn công Chanthaburi and Trat. Biên niên sử Cao Miên ghi nhận rằng quân đội Hà Tiên đã thất bại thảm hại trước quân Xiêm ở Chanthaburi.

Một trong những việc đầu tiên sau khii Phraya Tak đăng cơ xưng vương vào tháng 12 năm 1767 (tức là vua Taksin), là phái sứ bộ đến Quảng Châu cầu phong với vua Càn Long của nhà Thanh. Mục đích của việc cầu phong là đảm bảo tính hợp pháp tương đối của ông so với các đối thủ khác đang cát cứ ở các tỉnh trong nước và tìm kiếm nguồn lại từ các giao dịch béo bở với triều đình Trung Quốc. Thời điểm này, Taksin lần đầu tiên xuất hiện trong các ghi chép của Trung Quốc với tên gọi là Cam Ân Sắc (甘恩敕). . Triều đình Bắc Kinh đã cử Trịnh Duệ đến Hà Tiên hỏi thăm về tình hình nước Xiêm. Tháng 12 năm 1768, Trịnh Duệ đến Hà Tiên và được báo cáo về những hoạt động thiết lập quyền lực của Phraya Tak ở nước Xiêm. Trịnh Duệ trong dịp này cũng đã hội kiến với Vương tôn Chiêu Thúy ở Hà Tiên. Mạc Thiên Tứ cũng sai sứ đến Lưỡng Quảng thông báo với triều đình nhà Thanh về việc các hoàng thân Ayutthaya, hậu duệ của nhà Ban Phlu Luang mới sụp đổ, đang ở cùng ông ta tại Hà Tiên. Triều đình Bắc Kinh từ chối phong cho Taksin làm Xiêm La quốc vương với lý do hậu duệ của tiền triều vẫn còn, đồng thời yêu cầu Taksin hãy tôn lập hậu duệ vua cũ lên ngôi thay vì tự ý hoán vị. Năm 1771, vì Trung Quốc vì Miến Điện đang sa lầy vào cuộc Chiến tranh Thanh – Miến, Taksin đã gửi những người tù binh Miến Điện mà mình bắt được đến Trung Quốc để thuyết phục Bắc Kinh rằng cả Thanh và Xiêm đều có chung kẻ thù - Miến Điện.

Xiêm xâm lược Cao Miên (1769)

In 1769, Vua Taksin of Thonburi sent a letter to the pro-Việt Nam King Nặc Ông Tôn of Cao Miên, urging Cao Miên to resume sending the submissive tribute of golden and silver trees to Siam. Nặc Ông Tôn refused on the grounds that Taksin was a Chinese usurper. Taksin was angered and ordered the invasion to subjugate Cao Miên and install the pro-Siamese Ang Non on the Cao Miên throne. He dispatched the Siamese troops into Cao Miên as follows;

• Phraya Aphai Ronnarit Thongduang (future King Rama I) and Phraya Anuchit Racha Boonma (later Prince Surasinghanat) would lead the army of 2,000 men to invade Cao Miên in the north from Nakhon Ratchasima.
• Phraya Kosa Trần Liên would invade Cao Miên from the west through Prachinburi.

From Nakhon Ratchasima, Phraya Aphai Ronnarit and Phraya Anuchit Racha led the Siamese armies to cross the Dangrek mountains to attack and successfully occupy Siemreap. Oknha Kralahom Pang, the Cao Miên commander, was killed in battle. Phraya Kosa Trần Liên seized Battambang. King Nặc Ông Tôn was then resolved to personally lead the Cao Miên fleet to face the invading Siamese. The two Siamese commanders mustered the Siamese fleet to battle the Cao Miêns in the Tonle Sap.

During these campaigns, Vua Taksin was coincidentally on his campaigns subjugating the Nakhon Si Thammarat regime in the south. Tuy nhiên, rumors reached the Siamese in Cao Miên that Vua Taksin had perished in battle. Phraya Aphai Ronnarit and Phraya Anuchit Racha then decided to retreat from the Cao Miên battlefront to return to Thonburi. Tuy nhiên, they soon learned that the rumors were false and Taksin was alive and well. Trần Liên also retreated from Cao Miên and informed the king about the premature retreat of the two commanders. Anuchit Racha explained to Vua Taksin that, due to the rumors, he was obliged to retreat in order to return to prevent the Thonburi city from descending into upheavals. Vua Taksin was satisfied with this explanation and praised Anuchit Racha for his loyalty. Cao Miên was then spared from Siamese occupation and remained under Việt Nam influence for a moment.

Tập tin:Việt Nam 1760.jpg

Map of IndoTrung Quốc in 1760

Campaigns

Siamese preparations

In 1771, Vua Taksin resumed his plans to invade Cao Miên to find Prince Sisang and Prince Chui and to install the Cao Miên Prince Ang Non as the new king of Cao Miên to replace the pro-Việt Nam King Nặc Ông Tôn. Taksin wanted to take Hà Tiên because it was a prosperous port and a potential rival to Siam. Taksin ordered the Siamese forces to invade Cao Miên and Hà Tiên as follows;

• Phraya Yommaraj Thongduang (future King Rama I) would lead the land army of about 10,000 men, together with the Cao Miên Prince Ang Non, to invade Cao Miên by land through Battambang and Pursat to attack Oudong.
• Vua Taksin himself would lead the navy to invade and attack Hà Tiên, with Phraya Phiphit Trần Liên (陳聯, called Trần Liên in Việt Nam sources) the acting Phrakhlang as the admiral and the Chinese commander Phraya Phichai Aisawan (personal name Yang Jinzong, 楊進宗) as vanguard. The Siamese navy was manned by about 15,000 personnel with 400 battleships or war-junks.

Siamese conquest of Hà Tiên

The Siamese king and his grand naval entourage left Thonburi on November 3, 1771, for the Paknam. When the royal fleet reached Chanthaburi, the king stayed there, ordering Trần Liên and Yang Jinzong to proceed to Kampong Som. Trần Liên was able to take Kampong Som. Then Vua Taksin continued his fleet, reaching Hà Tiên on November 14. Taksin took commanding position on a hill to the south of Hà Tiên, where the canons were brought uphill to shell the city. Taksin ordered Chaophraya Chakri Mud to lay the naval siege on Hà Tiên. The king also ordered Phraya Phichai Aisawan Yang Jinzong to write a letter to Mạc Thiên Tứ, urging him either to fight or surrender. Mạc Thiên Tứ replied that he would take three days to decide, according to Thai chronicles. Tuy nhiên, after three days, Mạc Thiên Tứ was silent. Mạc Thiên Tứ was in dire conditions. He managed only to raise a troop of 2,000 Chinese men to defend Hà Tiên. He had requested military supports from the Nguyen Lord Nguyễn Phúc Thuần. Tuy nhiên, the Nguyen court held back and did not send troops due to an earlier incident in 1767, in which Mạc Thiên Tứ also requested for Nguyen troops against the Siamese who did not come. Mạc Thiên Tứ ordered his second son Mạc Tử Dung to command the left-flank troop and his third son Mạc Tử Thảng to command the battle ships to defend the port.

In the night of November 16, Vua Taksin ordered the Siamese forces to successfully seize Hà Tiên that night lest they would face punishments. The Siamese forces stormed Hà Tiên that night, both by land and water. The Siamese were able to penetrate into the port. Mạc Thiên Tứ held Hà Tiên until the morning of November 17, 1771. The Siamese were able to take Hà Tiên. Mạc Thiên Tứ fled to Châu Đốc, while his three sons Mạc Tử Hoàng, Mạc Tử Dung and Mạc Tử Thảng took refuge in Kien Giang under Việt Nam protection. Prince Chui, the former prince of Ayutthaya, also attempted to flee by boat but he was captured by Thonburi forces. Taksin also managed to capture two daughters of Mạc Thiên Tứ. Vua Taksin appointed Phraya Phiphit Trần Liên as the new governor of Hà Tiên with the title of Phraya Rachasetthi. Phraya Phichai Aisawan Yang Jinzong was made to succeed Trần Liên as the acting Phrakhlang.

Siamese conquest of Cao Miên

Phraya Yommaraj Thongduang left Thonburi in October 1771 to bring his armies into Cao Miên through Prachinburi. Yommaraj swept through the Cao Miên towns of Battambang, Pursat and Baribour towards Oudong. As the Siamese were approaching Oudong, King Nặc Ông Tôn was informed by Mạc Thiên Tứ about the fall of Hà Tiên. Nặc Ông Tôn, along with his family and the Siamese Prince Sisang, then decided to embark on boats to take refuge downstream at Trolong Khoas near Ba Phnum. The panicked Cao Miên populace also fled in great numbers towards Ba Phnum. King Nặc Ông Tôn proceeded from Trolong Khoas to Baria (modern Châu Thành) to be under Việt Nam protection, while the Cao Miên common people fortified themselves with the support of Oknha Yumreach Tol near Ba Phnum in defense against the invading Siamese. Yommaraj and Ang Non were then able to take Oudong and Phnom Penh.

After pacifying Hà Tiên, Vua Taksin began his marching on November 20 from Hà Tiên towards Cao Miên in order to pursue and find Mạc Thiên Tứ. Going through dense forests of Cao Miên, Taksin finally reached Phnom Penh on November 27, where he was told by Chaophraya Chakri Mud that Oudong had fallen to the Siamese and Nặc Ông Tôn had fled to Ba Phnum. Taksin then marched his armies towards Ba Phnum in his efforts to pursue the Cao Miên king. The royal Siamese army met with the wooden fort of the Cao Miên common people near Ba Phnum. Taksin ordered Chakri Mud to attack, successfully defeating and dispersing the Cao Miên self-defense forces. Many Cao Miêns were taken as captives. Taksin and his armies then returned to Phnom Penh.

Prince Ang Non arrived from Oudong to meet with Vua Taksin in Phnom Penh. Taksin then made Ang Non the ruler of Cao Miên and assigned Phraya Yommaraj to be Ang Non's guardian and to be in charge of affairs in Cao Miên. The captured Cao Miêns from Ba Phnum were returned to Phnom Penh and Oudong. He also assigned Chaophraya Chakri Mud with the task of pacifying the Mekong Delta and to find Mạc Thiên Tứ. Taksin returned to Hà Tiên on December 9.

Mạc Thiên Tứ at Châu Đốc requested military supports from Tống Phước Hiệp of Long Hồ. Chaophraya Chakri Mud led the Siamese forces to attack Châu Đốc on the Bassac River, leading to the Battle of Châu Đốc. Tống Phước Hiệp managed to repel the Siamese attacks at Châu Đốc. Chakri Mud and the Siamese lost 300 men in battle and five or eight war-boats to the Việt Nam. The defeated Siamese abandoned their boats and retreated on land.

As Vua Taksin received the news about the Burmese in the north, he decided to return to Thonburi. He granted ammunitions and rice supplies to Trần Liên at Hà Tiên and to Ang Non at Oudong in order to maintain Siamese position in Cao Miên. Vua Taksin left Hà Tiên on December 24, 1771 along with some members of the Mạc family and other political captives including Prince Chui and Pu Lan the former governor of Chanthaburi. The royal entourage reached Thonburi on January 13, 1772. Prince Chao Chui was later executed at Thonburi.

Việt Nam counter-offensives

Mạc Thiên Tứ went to Sài Gòn and asked ceremonially for punishments for himself from the Nguyen court. The Nguyen Lord Nguyễn Phúc Thuần provided money and food to Mạc Thiên Tứ. The Ayutthayan Prince Sisang died in February 1772. King Nặc Ông Tôn of Cao Miên moved from Trolong Khoas to Prek Moat Kandar. In February 1772, Nguyễn Phúc Thuần then organized the Việt Nam counter-offensives into Cao Miên and Hà Tiên in order to restore Mạc Thiên Tứ, who had been a vassal to the Nguyen court, in three routes as follows;

• Nguyễn Cửu Đàm, with the title of Đàm Ưng hầu, would lead the armies along the Mekong.
• Nguyễn Khoa Thuyên would lead the armies from Rạch Giá and Sa Đéc to attack by sea.
• Nguyễn Hữu Nhơn, with the title of Nhơn Thanh hầu, would lead the fleet of 1,000 men and 50 warships along the Bassac River.

Mạc Thiên Tứ spent the time of exile in Cần Thơ. It took five months for the Nguyen court to assemble armies and began marching in July 1772. The Việt Nam fleet attacked Hà Tiên by sea. Trần Liên the Siam-appointed governor of Hà Tiên was unprepared. The battle of Hà Tiên occurred for three hours with the Việt Nam prevailing and Trần Liên ended up fleeing Hà Tiên to take refuge in Kampot. Oknha Panglima the governor of Kampot provided Trần Liên with shelter and military forces. In three days, Trần Liên managed to raise a fleet from Kampot to attack Hà Tiên at night. Forces of Trần Liên ambushed the port of Hà Tiên and took the city back from the Việt Nam.

On the Bassac front, the Việt Nam commander Nguyễn Hữu Nhơn fell ill and left the commands to his subordinate Hiến Chương hầu. The Việt Nam was defeated in Bassac and retreated to Cần Thơ.

Nguyễn Cửu Đàm sent the Cao Miên commander Oknha Yumreach Tol to lead the vanguard of 10,000 men to attack Chaophraya Chakri at Peam Panca Peas (in modern Prey Veng). Chaophraya Chakri Mud was defeated and Oknha Yumreach Tol seized Phnom Penh, prompting the pro-Siamese Ang Non to flee to Kampot. In mid-1772, King Nặc Ông Tôn moved from Prek Moat Kandar to Khleang Sbaek. The Cao Miên king Nặc Ông Tôn resumed his rule over most of Cao Miên, with the exception of the southwestern towns, including Kampot, Kampong Som and Bati, which were under the control of Ang Non. Ang Non received the forces of 500 men from Siam at his disposal at Kampot. Ang Non then marched his forces to Peam Roka to the south of Phnom Penh. Oknha Yumreach Tol attacked Ang Non at Peam Roka.

Trần Liên reported the events of Việt Nam offensive campaign to Thonburi. Next year, in February 1773, Nguyễn Phúc Thuần ordered Mạc Thiên Tứ to send a mission to Taksin to seek for peace. Taksin cordially accepted the friendly gesture from Mạc Thiên Tứ and returned a wife and a daughter to Mạc Thiên Tứ. Vua Taksin decided that the Siamese hold on Cao Miên and Hà Tiên was untenable. He then ordered the withdrawal of Siamese occupation troops from Cao Miên and Hà Tiên. In March 1773, Trần Liên organized the remaining inhabitants of Hà Tiên on ships to be deported to Thonburi as he left the city. Phraya Yommaraj also retreated from Cao Miên, taking 10,000 Cao Miên captives with him back to Thonburi. By March 1773, the Siamese had left Cao Miên, so as the Việt Nam and the war came to the end.

Shortly after the Siamese army withdrew from Hà Tiên, Mạc Thiên Tứ retook his former principality. The actions of the Chúa Nguyễn during these times helped to provoke and fuel internal rebellion in Việt Nam, (the Tây Sơn Rebellion) which would eventually sweep them out of power.

Despite the fact that Vua Taksin had waged war against the Chúa Nguyễn he gave refuge and shelter to some Việt Nam refugees during the Tây Sơn Rebellion, primarily Nguyễn-loyalist mandarins and generals. One of these refugees was Mạc Thiên Tứ, the former governor of Hà Tiên, who was awarded the Siamese rank and title of Phraya Rachasethi Yuan. Vua Taksin executed some Việt Nam refugees, and exiled others to distant borders.

Những hệ quả sau đó

Tây Sơn khởi nghĩa

Cuộc Khởi nghĩa Tây Sơn nổ ra năm 1771, cùng thời điểm lúc Vua Taksin xâm lược Hà Tiên. Từ đất phát tích huyện Tây Sơn ba huynh đệ Nguyễn Nhạc, Nguyễn Lữ và Nguyễn Huệ, đã nổi dậy chống lại sự cai trị của Chúa Nguyễn. Năm 1773, Nguyễn Nhạc lãnh đạo quân Tây Sơn thành công chiếm cứ Quy Nhơn. Chúa Trịnh Sâm ở Đàng Ngoài nhân cơ hội phát binh nam tiến, đánh vào Thuận Hóa là kinh đô của Chúa Nguyễn. Chúa Nguyễn Phúc Thuần dẫn theo triều đình vượt biển chạy trốn về Sài Gòn. Năm 1777, Nguyễn Huệ tấn công chiếm được Sài Gòn, đuổi chúa Nguyễn Phúc Thuần chạy đến nương nhờ Mạc Thiên Tứ ở Cần Thơ. Mạc Thiên Tứ gửi con trai mình là Mạc Tử Dung đến chống đỡ với Nguyễn Huệ nhưng thất bại. Mạc Thiên Tứ bèn hộ tống chúa Nguyễn Phúc Thuần lánh ra Long Xuyên (Cà Mau). Tuy nhiên, Nguyễn Huệ truy kích đến nơi và bắt được chúa Nguyễn đem về Sài Gòn xử tử. Vua Taksin, sau khi nhận được tin tức về sự trỗi dậy của Tây Sơn, cũng cử một đội sứ giả đến gặp MẠc Thiên Tứ và thuyết phục ông lánh đi Thonburi mà tị nạn. Mạc Thiên Tứ, vào thời điểm đó, lo sợ trước quyền lực của vua Xiêm và đành phải đồng ý chuyển đến Thonburi cùng với gia thuộc và Tôn Thất Xuân (người được biết đến trong các nguồn tiếng Thái là Ong Chieng Chun tiếng Thái: องเชียงชุน, tức ông chánh Xuân), một vương tử lưu vong của Đàng Trong.

Mạc Thiên Tứ and his family stayed in Thonburi for three years until 1780. In 1780, Preah Ang Keav, the Cao Miên delegate, informed Vua Taksin about a letter from Nguyễn Ánh, the new Nguyen Lord who had been in Sài Gòn resisting the Tây Sơn, to Tôn Thất Xuân telling him to insurrect and seize control of Thonburi. Mạc Thiên Tứ, upon learning of this incident, committed suicide. Vua Taksin then ordered the executions of Tôn Thất Xuân and members of the family of Mạc Thiên Tứ including his wife, his two sons Mạc Tử Hoàng and Mạc Tử Dung, along with other Việt Nam people. The total number of fifty-three Việt Nam were executed on that occasion. Phraya Kalahom beseeched Vua Taksin to spare the lives of young members of the Mạc family including the young sons of Mạc Thiên Tứ: Mạc Tử Sinh, Mạc Tử Tuấn, Mạc Tử Thiêm and three young sons of Mạc Tử Hoàng. Mạc Tử Sinh was later appointed by Siam as the governor of Hà Tiên in the 1780s.

Subsequent events in Cao Miên

Ultimately as the proxy war continued, Cao Miên deteriorated into lawlessness. Cao Miên governors ceased paying their taxes. Cao Miêns died due to starvation and cholera. In 1772, King Nặc Ông Tôn of Cao Miên realized that conflicts with his rival Ang Non, which led to the wider Siamese-Việt Nam conflicts, had caused hardships, famine and loss of lives in Cao Miên. Nặc Ông Tôn then decided to negotiate and reconcile with his rival Ang Non and with Siam. Furthermore, the preoccupation of the Nguyen regime with the Tây Sơn uprising meant that Nặc Ông Tôn would receive less support from the Việt Nam. In 1773, Nặc Ông Tôn sent Preah Ang Keav as his delegate to Thonburi to seek for peace. Tuy nhiên, Taksin distrusted Nặc Ông Tôn so he ordered Preah Ang Keav imprisoned. Preah Ang Keav proved his sincere intentions by having his own family from Cao Miên to join him in Thonburi. Taksin was then convinced and released Preah Ang Keav from prison.

In 1774, Nặc Ông Tôn decided that he should abdicate in favor of Ang Non in order to placate Siamese aggression. Next year, in 1775, Nặc Ông Tôn sent the Cao Miên Sangharaja to invite Ang Non from Kampot to Oudong. Nặc Ông Tôn abdicated, for the sake of peace, and Ang Non was enthroned as the new king Reameathiptei of Cao Miên. Nặc Ông Tôn received the title of Uprayorach or Moha Uphayoreac or second king instead. Another prince, Ang Tham, was made Ouparach or third king. Tuy nhiên, in 1777, the prince Ouparach Ang Tham was murdered and, in the same year, Nặc Ông Tôn fell ill and died. This left Ang Non in sole, absolute power in Cao Miên.

In 1778, Vua Taksin of Thonburi initiated a grand campaign to subjugate Lao kingdoms. Chaophraya Chakri (King Rama I) sent his younger brother Chaophraya Surasi (Prince Surasinghanat) to Cao Miên in order to recruit Cao Miên forces into the war against Vientiane. Ang Non ordered troops and rice supply to be levied from Cao Miên and sent them to join the war on behalf of Siam. This led to dissatisfactions among Cao Miên peasants. Uprisings and upheavals commenced against Ang Non as he ordered Chauvea Tolaha Mu (tiếng Khmer: ចៅហ្វាទឡ្ហៈមូ, tiếng Thái: เจ้าฟ้าทะละหะ (มู)) to suppress dissentions. Tuy nhiên, Tolaha Mu and other Cao Miên nobles had been suspicious that Ang Non was responsible for the deaths of the late princes Nặc Ông Tôn and Ang Tham. Tolaha Mu then decided to turn against Ang Non. Tolaha Mu requested supports from Nguyễn Ánh, who had been in Sài Gòn waging wars with the Tây Sơn. Nguyễn Ánh sent Việt Nam forces under Đỗ Thanh Nhơn to defeat King Ang Non in 1779. Ang Non was captured and executed by drowning at Khayong Pond. His four sons were also killed. Tolaha Mu then made the seven-year-old Prince Ang Eng, a son of Nặc Ông Tôn, as the new young king of Cao Miên as his puppet, while Tolaha Mu himself wielded actual powers as the Prime Minister and the Regent. The Cao Miên court then became pro-Việt Nam again.

In 1781, Taksin initiated an invasion of Cao Miên with an army of 20,000 under the command of Somdej Chao Phraya Mahakasatsuek. It is uncertain, but Vua Taksin's ultimate goal may have been to place his son, Prince Intarapitak, on the Cao Miên throne, effectively annexing Cao Miên to Siam. Before any fighting occurred Tuy nhiên, disturbances in Siam caused the Siamese army to return to Thonburi.

Quan hệ Xiêm - Trung

After the destruction Hà Tiên of at the hands of the Siamese and the deaths of Ayutthayan princes, the Qing court of Beijing took an improved attitude towards Taksin. Taksin sent his Chinese merchants Chen Fusheng and Chen Wansheng as royal delegates to Guangzhou in 1774 and 1775, respectively, in order to request to buy saltpeter to be used in Burmese Wars. In 1777, Li Shiyao, the viceroy of Liangguang, expressed his opinion to Emperor Qianlong that Taksin was a formidable opponent of Burma, which was an enemy of Trung Quốc. In July 1777, Taksin sent three delegates to Yang Jingsu, the new viceroy of Liangguang, expressing his wish to offer tributes to Trung Quốc according to the usual ceremonial practices. Qianlong responded by instructing Yang Jingsu to keep the door open for Taksin's prospective missions. Also in 1777, the Chinese court used the term Wang (王) or "King", for the first time, in referring to Taksin. This is interpreted as the unofficial recognition of Taksin as the ruler of Siam in the Chinese tributary network. Tuy nhiên, Taksin's goal in traditional tributary relations with Trung Quốc was not the conferral of legitimate title, for he had already secured his throne, but recognition and permission to engage in tributary trade with Trung Quốc, which was a lucrative income for the Siamese court. Next year, in 1778, Taksin sent a letter to the Qing court requesting to postpone sending tributes because Siam was suffering from the impact of the Burmese Invasions of 1775-1776.

Taksin sent his first full-fledge official mission under Chinese tributary system and his last mission to Trung Quốc in May 1781. When the envoys returned to Siam in April 1782, the regime had already changed. Siam was only officially invested by the Qing court and given the Lokto (駱駝) seal in 1787 in the reign of King Rama I.

Xem thêm

• Chiến tranh Xiêm - Việt
• Trận Rạch Gầm-Xoài Mút
• Cuộc nổi dậy ở Cao Miên (1811–1812)
• Chiến tranh Xiêm - Việt (1831–1834)
• Chiến tranh Xiêm - Việt (1841–1845)