Nikolay Budarin

Nikolay Mixailovich Budarin
Tavalludi	29-aprel 1953-yil (71 yosh); Kirya, Chuvashiya, Rossiya
Fuqaroligi	Rossiya
Kasbi	Mexanik injener
Millati	Rus
Mukofotlari	Rossiya Federatsiyasi Qahramoni
Kosmik karyera
Kosmosdagi vaqt	444 kun 1 soat 25 daqiqa
Tanlash	1989 NPOE Kosmonavtlar guruhi
Jami EVAs	8
Jami EVA vaqti	44 soat 25 daqiqa
Missiyalar	STS-71/Soyuz TM-21 (Mir EO-19) Soyuz TM-27, STS-113/Soyuz TMA-1 (Expedition 6)
Missiya belgisi

Nikolay Mixaylovich Budarin (ruscha: Николай Михайлович Бударин; 1953-yil 29-aprelda Chuvashiyaning Kirya shahrida tugʻilgan) - isteʼfodagi rossiyalik kosmonavt, "Mir" va Xalqaro kosmik stantsiyalarda uchta kengaytirilgan kosmik missiyalar faxriysi. Bundan tashqari, u jami 44 soatlik sakkiz marta kosmik yurishni amalga oshirgan.

1989-yilda kosmonavt nomzodi nomini olgan Budarinning birinchi kosmik missiyasi 1995-yilda Mir kosmik stansiyasida uzoq muddatli topshiriq boʻlgan. O'shandan keyin u 1998-yilda Mirda va 2002-yildan 2003-yilgacha Xalqaro kosmik stansiya 6-ekspeditsiyasida uzoq vaqt xizmat qildi.

Shaxsiy hayoti

Nikolay Budarin Marina Lvovna Budarinaga (qizlik familiyasi Sidorenko) bilan turmush qurgan. Ularning 1977-yilda tugʻilgan Dmitriy va 1983-yilda tugʻilgan Vladislav ismli ikki oʻgʻli bor. Uning sevimli mashgʻulotlariga baliq ovlash, changʻi sporti, qoʻziqorin terish, turizm va velosipedda sayohat kiradi. Uning otasi Mixail Romanovich Budarin 1984-yilda vafot etgan. Uning onasi Aleksandra Mixaylovna Budarina 1986-yilda vafot etgan.

2007-yildan beri u Kremlparast "Yagona Rossiya" partiyasi vakili sifatida Davlat Dumasi deputati.

Taʼlim

Samolyot ishlab chiqarishga ixtisoslashgan Budarin 1979-yilda Orjonikidze nomidagi Moskva aviatsiya institutining kechki boʻlimini muhandis-mexanik diplomi bilan tamomlagan.

Mukofot va unvonlar

Rossiya Federatsiyasi Qahramoni (1995-yil 5-oktyabr) - "Mir" orbital ilmiy-tadqiqot majmuasida uzoq muddatli kosmik parvoz paytida koʻrsatgan jasorati va qahramonligi uchun.
Rossiya Federatsiyasining uchuvchi-kosmonavti (1995)
"Vatanga xizmatlari uchun" ordeni ;
- 2-darajali (2004-yil 25-sentyabr) - koinotni oʻrganishda davlatga xizmatlari, jasorati va professionalligi uchun.
- 3-darajali (1998-yil 25-dekabr) - "Mir" orbital ilmiy-tadqiqot kompleksida kosmik parvoz paytida koʻrsatilgan jasorat va fidoyilik uchun.
"Koinotni oʻrganishdagi xizmatlari uchun" medali (2011-yil 12-aprel) - kosmosni tadqiq qilish, rivojlantirish va undan foydalanish sohasidagi ulkan yutuqlari, koʻp yillik fidokorona mehnati, jamoat faoliyati uchun.
"Otan" ordeni (Qozogʻiston, 1998-yil 11-noyabr)
NASAning uchta kosmik parvoz medali

Tajriba

1971-yildan 1973-yilgacha Budarin Sovet Armiyasi safida Chexoslovakiyada xizmat qildi. Budarin NPO Energia kompaniyasida turli muhandislik lavozimlarini egallagan. U yerda eksperimental tadqiqotlar va kosmik texnologiyalarni sinovdan oʻtkazish bilan shugʻullangan. 1976-yildan elektromontyor, 1978-yildan elektr ustasi, 1982-yildan injener-sinovchi, 1986-yildan guruh boshligʻi, 1988-yildan kosmonavtlar korpusi yetakchi mutaxassisi, guruh boshligʻi lavozimlarida ishlagan.^[1]

Kosmonavt faoliyati

1989-yil fevral oyida u Energia kosmonavtlar otryadiga sinov kosmonavti nomzodi sifatida qabul qilindi. 1989-yil sentyabrdan 1991-yil yanvarigacha Gagarin nomidagi Kosmonavtlarni tayyorlash markazida toʻliq asosiy kosmik tayyorgarlik kursidan oʻtdi va davlat imtihonidan oʻtib, sinov kosmonavti malakasiga ega boʻldi. 1991-yil fevralidan 1993-yil dekabrigacha “Soyuz-TM” transport vositasi va “Mir” stansiyasi parvozi boʻyicha malaka oshirish kursini oʻtagan. 1994-yil may oyidan 1995-yil fevraligacha "Expedition-18/NASA-1" dasturi boʻyicha "Soyuz TM-21" zaxira ekipajining bort muhandisi, bir vaqtning oʻzida "Ekspeditsiya-19" da "Mir" asosiy ekipajining bort muhandisi sifatida oʻqishni tamomlagan. 1995-yil 27-martdan 19-maygacha Budarin Mir EO-19 dasturi boʻyicha birinchi ekipajning bort muhandisi sifatida, 15-maydan 26-iyungacha esa AQShda STS-71 missiyasi uchun tayyorgarlikdan oʻtdi.

Mir EO-19

1995-yil 27-iyundan 11-sentyabrgacha Budarin 19-uzoq muddatli "Mir" ekspeditsiyasining boshqaruv kengashi muhandisi sifatida kosmik missiyada qatnashdi. U koinotga STS-71 missiyasi doirasida Space Shuttle tomonidan olib chiqildi. Atlantis Kennedi kosmik markazidan 1995-yil 27-iyunda UTC vaqti bilan soat 19:32:19da havoga koʻtarildi. 2 kunlik avtonom parvozdan soʻng kosmik kema 1995-yil 29-iyun UTC vaqti bilan soat 13:00:16da Mir stantsiyasiga qoʻshildi. Budarin koinotda 75 kun, 11 soat va 20 daqiqa vaqt oʻtkazdi va "Soyuz TM-21" kosmik kemasi yordamida yerga qoʻndi. Budarin va kosmonavt Anatoliy Solovyev boʻlgan “Soyuz” kapsulasi 1995-yil 11-sentyabr kuni UTC vaqti bilan soat 06:52:40da Arkaliq shahridan 108 km shimoli-sharqqa qoʻndi.

Mir EO-25

1998-yil 28-yanvardan 25-avgustgacha u Mir orbital stantsiyasida 25-uzoq muddatli ekspeditsiyaning bort muhandisi sifatida kosmik missiyada qatnashdi. Budarinni kosmonavt Talgat Musabayev va ESA astronavti Leopold Eyharts bilan birga "Soyuz TM-27" kosmik kemasi 1998-yil 29-yanvar kuni UTC vaqti bilan soat 16:33:42da Bayqoʻngʻir kosmodromidan havoga koʻtarildi. Ikki kunlik avtonom parvozdan soʻng "Soyuz" kosmik kemasi 1998-yil 31-yanvarda "Mir" stantsiyasiga tutashdi. Musaboyev va Budarin NASA astronavti Endi Tomas bilan birgalikda Mirning 25-rezident ekipaji boʻldi. Ekipajning diqqat markazida birinchi navbatda fransuz missiyasi PEGASE boʻldi. U asosan hayot fanlari, fizika fanlari va kosmik texnologiyalarga bagʻishlangan edi.^[2] Ular umumiy ilmiy tajribalar ustida ham ishladilar. Budarin, Musabayev va Yuriy Baturin boʻlgan “Soyuz TM-27” 1998-yil 25-avgustda UTC vaqti bilan soat 05:24:44 da Jezqazgʻon yaqiniga qoʻndi. "Soyuz" va "Mir" missiyalarida Budarin kosmosda 207 kun, 12 soat va 51 daqiqa vaqt oʻtkazdi.

Ekspeditsiya 6

2002-yil 23-noyabrdan 2003-yil 3-maygacha Budarin Xalqaro kosmik stansiyada 6-ekspeditsiya bort muhandisi sifatida koinotda 161 kun, 1 soat va 14 daqiqa ishladi. Expedition 6 ekipaji STS-113 missiyasi doirasida Space Shuttle yordamida uchirildi.^[3] Endeavour 2002-yil 24-noyabrda UTC vaqti bilan soat 00:49:47 da KSC LC-39A dan koinotga uchirildi va 2002-yil 25-noyabrda UTC vaqti bilan soat 21:59da Xalqaro kosmik stansiyaga (XKS) tutashdi. XKS bortida boʻlganida Budarin bir nechta rus fanlari va tibbiy tajribalari bilan shugʻullandi.^[4] Diatomeya deb nomlangan tajribalardan biri baliq ovlash uchun eng mos boʻlgan hududlarni aniqlash uchun okean yuzasini kuzatishni oʻz ichiga olardi. Yana biri global isish oqibatlarini yaxshiroq tushunish uchun muzliklar dinamikasini koinotdan kuzatish edi. U oʻtkazgan tibbiy tadqiqotlar mikrogravitatsiyaning inson tanasiga ta'sirini oʻrgandi. Budarin NASA astronavtlari Kennet Bowersox va Donald Pettit bilan Soyuz TMA-1 kosmik kemasida Yerga qaytdi. Kapsula 2003-yil 4-may kuni UTC vaqti bilan soat 02:04:25da ballistik traektoriya boʻylab qoʻndi.^[5] Muammoning sababini aniqlash uchun texnik komissiya tuzildi. Aniqlanishicha, ballistik tushish rejimiga oʻtishga tushishni boshqarish tizimidagi tushishni boshqarish blokining giroskop va burchak tezligi oʻlchagich signallariga noadekvat reaksiyasi sabab boʻlgan.^[6]

Kosmik yurishlar

"Mir" orbital stantsiyasiga ikki marta tashrif buyurganida, Budarin jami 44 soat davom etgan sakkizta kosmik yurishni amalga oshirdi.

1995-yil 14-iyulda Budarin kosmonavt hamkasbi Anatoliy Solovyev bilan birgalikda oʻzining birinchi marta kosmosga yurishini amalga oshirdi. Ikki kosmik sayohatchi Spektr quyosh massivini joylashtirdi va dok portini tekshirdi. Kosmosga chiqish 5 soat 34 daqiqa davom etdi.

1995-yil 19-iyulda Budarin Anatoliy Solovyev bilan birga ikkinchi marta koinotga chiqdi. Ikkalasi MIRAS spektrometrini joylashtirishga tayyorgarlik koʻrishdi va TREK tajribasini olishib, ekspozitsiya materiallarini oʻzgartirdilar. Kosmosga chiqish 3 soatu 8 daqiqa davom etdi.

Ikki kundan soʻng, 21-iyulda Budarin yana Solovyev bilan uchinchi marta kosmik yurishini amalga oshirdi. 5 soat 35 daqiqali EVA davomida ikkalasi MIRAS spektrometrini oʻrnatdilar.

1998-yil 1-aprelda Budarin oʻzining toʻrtinchi marta kosmosga yurishini amalga oshirdi. U kosmonavt hamkasbi Talgat Musabayev bilan “Mir” va “ Progress M-34 ” taʼminot kemasi oʻrtasidagi toʻqnashuvda shikastlangan quyosh batareyasini taʼmirlashni boshladi.^[7] Kosmosga chiqish UTC vaqti bilan soat 13:35da boshlandi va 20:15da yakunlandi, jami 6 soat 40 daqiqa davom etdi.

1998-yil 6-aprelda Budarin oʻzining beshinchi yurishida Talgat Musabayev bilan koinotga chiqdi. Ikkalasi buzilgan Spektr quyosh panelini taʼmirlash ishlarini yakunladi. Kosmosga chiqish 4 soat 15 daqiqa davom etdi. Ikki kosmik sayohatchi quyosh paneliga tirgak oʻrnatishga harakat qilayotganda, Mir toʻsatdan erkin driftga chiqdi va quyoshdan yuz oʻgira boshladi.^[8] Ikkalasiga yakuniy mustahkamlash jarayonidan oʻtish va keyin tezlashtirilgan kirishni amalga oshirish buyurildi. Kosmosga chiqish dastlab 3-martga rejalashtirilgan edi. Biroq ekipaj kosmosga olib boruvchi EVA lyukini ocha olmadi, bu esa koinotga chiqish vaqtini qayta rejalashtirishni talab qildi. Budarin shu qadar mahkam yopilgan 10 ta qulfning oxirgisini ocholmadi va bu jarayonda uchta kalitni sindirib tashladi.^[9]

1998-yil 11-aprelda Budarin oʻzining oltinchi marta kosmosga yurishini amalga oshirdi. Talgat Musaboyev bilan birga ikkalasi Mirning VDUsini olib tashlashdi. Kosmosga chiqish 6 soat 25 daqiqa davom etdi.

1998-yil 17-aprelda Budarin oʻzining yettinchi marta kosmosga yurishini oʻtkazdi. 6 soat 33 daqiqalik fazoda yurish paytida Budarin va Talgat Musabayev Progress M-38 tomonidan yetkazib berilgan yangi VDUni oʻrnatdilar. Kosmosga chiqish 6 soat 33 daqiqa davom etdi.

Besh kundan keyin, 22-aprelda Budarin sakkizinchi marta koinotga chiqdi. U Musaboyev bilan yangi VDU oʻrnatishni yakunladi. Kosmosga chiqish 6 soat 21 daqiqa davom etdi.

6-ekspeditsiya paytida, 2003-yil 15-yanvarda Budarin NASA astronavti Kennet Bowersox bilan XKS tashqarisida olti soatlik fazoda yurishi kerak edi. Biroq, 2002-yil dekabr oyida statsionar velosiped sinovlarida AQSh standartlariga javob bera olmaganidan soʻng, NASA tibbiy sabablarga koʻra unga koinotga chiqishni taqiqladi.^[10] Bu daʼvo Rossiya hukumati tomonidan rad etildi va NASA yurak-qon tomir tizimining "oʻziga xos xususiyatlari" haqida tashvishlanayotganiga qaramay, Budarin sogʻlom ekanligini taʼkidladi. Ular Budarinning yurak-qon tomir tizimining oʻziga xos xususiyatlari rasmiylarga maʼlum boʻlganini va Budarinning avvalgi reyslarida ham bu holat boʻlganini aytishdi. Kosmosga chiqish oxir-oqibat NASA astronavtlari Bowersox va Donald Pettit tomonidan amalga oshirildi.

Manbalar

↑ ENERGIA. „Nikolai Mikhailovich BUDARIN“. 2022-yil 28-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 8-iyun 2010-yil.
↑ „Pegase mission“. CNES.fr (2007). 20-iyul 2011-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 9-iyun 2010-yil.
↑ „NASA Biography: Nikolai Mikhailovich Budarin“ (2003-yil may). Qaraldi: 8-iyun 2010-yil.
↑ „Preflight Interview: Nikolai Budarin“. NASA (23-iyun 2003-yil). 2021-yil 29-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 22-iyun.
↑ Simon Saradzhyan. „Soyuz Data Recorders Indicate Human Error Not to Blame“. SPACE.com (4-may 2003-yil). 23-may 2009-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 8-iyun 2010-yil.
↑ „RSC Energia Report on Cause of Soyuz TMA-1 Reentry Problems“. RSC Energia Press Release (28-may 2003-yil). Qaraldi: 9-iyun 2010-yil.^{[sayt ishlamaydi]}
↑ „Mir and Supply Ship Dock, Accomplishing Feat After Failure“. The New York Times (24-fevral 1998-yil). Qaraldi: 9-iyun 2010-yil.
↑ James Oberg. „Handling Mir Misinformation“ (may 18–24, 1998). 2020-yil 12-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 22-iyun.
↑ „Mir Cosmonauts Break Tools, Cancel Spacewalk“. Los Angeles Times. Associated Press (4-mart 1998-yil). Qaraldi: 9-iyun 2010-yil.
↑ Steve Gutterman. „Russian Doctors Reveal Cosmonaut's Medical Condition“. SPACE.com (8-yanvar 2003-yil). 23-may 2009-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 9-iyun 2010-yil.

[1] ENERGIA. „Nikolai Mikhailovich BUDARIN“. 2022-yil 28-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 8-iyun 2010-yil.

[2] „Pegase mission“. CNES.fr (2007). 20-iyul 2011-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 9-iyun 2010-yil.

[3] „NASA Biography: Nikolai Mikhailovich Budarin“ (2003-yil may). Qaraldi: 8-iyun 2010-yil.

[4] „Preflight Interview: Nikolai Budarin“. NASA (23-iyun 2003-yil). 2021-yil 29-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 22-iyun.

[5] Simon Saradzhyan. „Soyuz Data Recorders Indicate Human Error Not to Blame“. SPACE.com (4-may 2003-yil). 23-may 2009-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 8-iyun 2010-yil.

[6] „RSC Energia Report on Cause of Soyuz TMA-1 Reentry Problems“. RSC Energia Press Release (28-may 2003-yil). Qaraldi: 9-iyun 2010-yil.^{[sayt ishlamaydi]}

[7] „Mir and Supply Ship Dock, Accomplishing Feat After Failure“. The New York Times (24-fevral 1998-yil). Qaraldi: 9-iyun 2010-yil.

[8] James Oberg. „Handling Mir Misinformation“ (may 18–24, 1998). 2020-yil 12-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 22-iyun.

[9] „Mir Cosmonauts Break Tools, Cancel Spacewalk“. Los Angeles Times. Associated Press (4-mart 1998-yil). Qaraldi: 9-iyun 2010-yil.

[10] Steve Gutterman. „Russian Doctors Reveal Cosmonaut's Medical Condition“. SPACE.com (8-yanvar 2003-yil). 23-may 2009-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 9-iyun 2010-yil.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]