Kontent qismiga oʻtish

Ekologik samaradorlik indeksi

Vikipediya, erkin ensiklopediya
Mahalliy samaradorlik indeksiga koʻra mamlakatlar (2020)

Ekologik samaradorlik indeksi (EPI) – Yale Universitetining ekologik huquq va siyosat markazi hamda Kolumbiya Universitetining Yer tadqiqotlari axborot markazi tomonidan tuzilgan reytingdir. Reytingda atrof-muhitga dunyo davlatlaridagi munosabat darajasi keltirilgan[1].

Davlat siyosatining atrof-muhit samaradorligini miqdorlashtirish va sonli ravishda belgilash usuli hisoblanadi. Ushbu indeks 2002-yilda birinchi marta nashr etilgan Pilot Environmental Performance Indexdan ishlab chiqilgan va BMTning Ming yillik rivojlanish maqsadlarida belgilangan ekologik maqsadlarni qoʻshimcha qilish uchun moʻljallangan[2].

EPI 1999—2005-yillar oʻrtasida nashr etilgan „Saqlab qolish indeksini“ (ESI) tashkil etgan. Ikkala indeksni ham Jahon iqtisodiy forumi, Yevropa komissiyasi Qoʻshma tadqiqot markazi hamkorligida Yale universiteti (Yale atrof-muhit huquqi va siyosati markazi), Kolumbiya universiteti (Xalqaro Yer fanlari axborot tarmogʻi markazi) ishlab chiqdi. ESI atrof-muhitning barqarorligi boshqa mamlakatlar yoʻnalishlariga nisbatan baholash uchun ishlab chiqilgan. ESIni tuzgan jamoalarning eʼtibor oʻzgarishi tufayli, EPI natijalarga yoʻnaltirilgan koʻrsatkichlardan foydalanadi, keyinchalik siyosatchilar, ekologik olimlar, advokatlar va keng jamoatchilik tomonidan osonroq foydalanish mumkin boʻlgan maʼlumot koʻrsatkichi sifatida ishlaydi[3]. Global yashil iqtisodiyot indeksi (GGEI) kabi boshqa yetakchi indekslar milliy iqtisodiyotlarning ekologik, ijtimoiy va iqtisodiy dinamikasini barpo etish uchun integratsiyali oʻlchov beradi[4]. GGEI indeksning ekologik oʻlchamlari uchun EPI maʼlumotlaridan foydalangan holda, samaradorlik sektorlarining (masalan, transport, qurilish, energetika), investitsiyalar, yashil innovatsiya va iqlim oʻzgarishi sohasida milliy baholashini taqdim etadi.

2022-yil uchun tuzilgan EPI 180 mamlakatni oʻz ichiga oladi[5][6][7].

Metodologiya

[tahrir | manbasini tahrirlash]

EPI hisobotlari koʻpincha oʻzgarib turadi. Bu mamlakatlarning natijalarini bir nechta hisobotlar orqali kuzatishda hisobga olinishi kerak. Chunki bu metodologiya oʻzgartirilishiga asoslangan ball va reyting oʻzgarishiga olib kelishi mumkin[8].

2020-yil oʻzgaruvchilari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Maqsad[9] Muammo toifasi Koʻrsatkich
Atrof-muhit salomatligi (40%) Havo sifati (65%) Havoning ifloslanishi – maishiy qattiq yoqilgʻi (40%)
Havoning ifloslanishi – PM2,5 ga oʻrtacha taʼsir qilish (30%)
Havoning ifloslanishi – PM2,5 dan oshib ketishi (30%)
Suv sifati Quality (30%) Xavfli sanitariya (50%)
Ichimlik suvi sifati (50%)
Zararli moddalar (5%) Qoʻrgʻoshin taʼsiri (100%)
Ekotizim hayotiyligi (60%) Biologik xilma-xillik va yashash muhiti (25%) Dengiz muhofaza qilinadigan hududlar (20%)
Biomuhit himoyasi (global) (20%)
Biomuhit himoyasi (milliy) (20%)
Yovvoyi tabiatni muhofaza qilish indeksi (20%)
Vakillik indeksi (10%)
Turlarning yashash muhiti indeksi (10%)
Oʻrmonlar (10%) Daraxtzorlarning yoʻqolishi (100%)
Baliqchilik (10%) Baliq zaxirasi holati (50%)
Mintaqaviy dengiz trofik indeksi (50%)
Iqlim va energiya (30%) Karbonat angidrid chiqindilari (jami) (50%)
Karbonat angidrid chiqindilari (quvvat) (20%)
Metan chiqindilari (20%)
Azot oksidi chiqindilari (5%)
Qora uglerod chiqindilari (5%)
Havoning ifloslanishi (10%) Oltingugurt dioksid chiqindilari (50%)
Azot oksidi chiqindilari (50%)
Suv resurslari (10%) Chiqindilarni tozalash (100%)
Qishloq xoʻjaligi (5%) Barqaror azotni boshqarish (100%)

2018

[tahrir | manbasini tahrirlash]
# Davlat Koʻrsatkich Ekologik samaradorlik

(40%)

Ekosistema

(60%)

1  Switzerland 87.42 93.57 83.32
2  France 83.95 95.71 76.11
3  Denmark 81.60 98.20 70.53
4  Malta 80.90 93.80 72.30
5  Sweden 80.51 94.41 71.24
6  United Kingdom 79.89 96.03 69.13
7  Luxembourg 79.12 95.07 68.48
8  Austria 78.97 86.38 74.03
9  Ireland 78.77 95.92 67.34
10  Finland 78.64 99.35 64.83
11  Iceland 78.57 98.41 65.34
12  Spain 78.39 94.21 67.85
13  Germany 78.37 88.68 71.50
14  Norway 77.49 97.86 63.91
15  Belgium 77.38 89.37 69.39
16  Italy 76.96 85.88 71.02
17  New Zealand 75.96 95.96 62.63
18  Netherlands 75.46 92.26 64.25
19  Israel 75.01 94.14 62.25
20  Japan 74.69 92.99 62.48
21  Australia 74.12 97.95 58.23
22  Greece 73.60 91.03 61.98
23 Tayvan bayrogʻi Tayvan 72.84 69.85 74.83
24  Cyprus 72.60 87.96 62.37
25  Canada 72.18 97.51 55.29
26  Portugal 71.91 90.47 59.53
27 AQSH bayrogʻi AQSh 71.19 93.91 56.04
28  Slovakia 70.60 63.87 75.08
29  Lithuania 69.33 72.57 67.18
30  Bulgaria 67.85 69.60 66.68

2016-yilgi reyting

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Top 30 davlatlar

  1.  Finlandiya 90.68
  2.  Islandiya 90.51
  3.  Shvetsiya 90.43
  4.  Daniya 89.21
  5.  Sloveniya 88.98
  6.  Ispaniya 88.91
  7.  Portugaliya 88.63
  8.  Estoniya 88.59
  9. Malta 88.48
  10.  Fransiya 88.20
  11.  Yangi Zelandiya 88.00
  12.  Buyuk Britaniya 87.38
  13.  Avstraliya 87.22
  14.  Singapur 87.04
  15. Xorvatiya 86.98
  16.  Shveysariya 86.93
  17.  Norvegiya 86.90
  18.  Avstriya 86.64
  19.  Irlandiya 86.60
  20. Lyuksemburg 86.58
  21.  Gretsiya 85.81
  22.  Latviya 85.71
  23.  Litva 85.49
  24.  Slovakiya 85.42
  25.  Kanada 85.06
  26. AQSH bayrogʻi AQSh 84.72
  27.  Chexiya 84.67
  28.  Vengriya 84.60
  29.  Italiya 84.48
  30.  Germaniya 84.26

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Yale Center for Environmental Law & Policy, and Center for International Earth Science Information Network at Columbia University. „Environmental Performance Index“. Qaraldi: 2008-yil 16-mart.[sayt ishlamaydi]
  2. ↑ „Environmental Performance Index“. Yale Center for Environmental Law & Policy, and Center for International Earth Science Information Network at Columbia University. 2022-yil 1-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 16-mart.
  3. ↑ „2008 Environmental Performance Index Report“. Yale Center for Environmental Law & Policy / Center for International Earth Science Information Network at Columbia University. 2008-yil 9-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 18-mart. See Executive Summary, pp. 32-35 for a detailed comparison between the ESI 2005, the EPI 2006 and the EPI 2008.
  4. ↑ „2016 Global Green Economy Index (GGEI)“. 2016-yil 3-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 30-sentyabr.
  5. ↑ „Explained: What Is The Environmental Performance Index And Why India Has Rejected The Report“ (en-IN). IndiaTimes (2022-yil 8-iyul).
  6. ↑ P'rayan, Albert. „Why we need climate change education“ (en-IN). The Hindu (2022-yil 23-iyul).
  7. ↑ „2022 EPI Results“. Environmental Performance Index. Qaraldi: 2022-yil 9-iyun.
  8. ↑ „Explained: What Is The Environmental Performance Index And Why India Has Rejected The Report“ (en-IN). IndiaTimes (2022-yil 8-iyul).
  9. ↑ „EPI 2020 variables“. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Ekologik_samaradorlik_indeksi&oldid=4178864" dan olindi