Art-terapiya
Art-terapiya (inglizcha: art — „sanʼat“ + terapiya- davolash) - sanʼat va ijodkorlikdan foydalanishga asoslangan psixoterapiya va psixologik korreksiyaning yoʻnalishlaridan biri. Soʻzning tor maʼnosida art-terapiya odatda mijozning psixo-emotsional holatiga taʼsir koʻrsatishga qaratilgan vizual art terapiyani anglatadi .
Art-terapiyaning asosiy maqsadi oʻzini namoyon qilish va oʻzini oʻzi bilish qobiliyatini rivojlantirish orqali ruhiy holatni uygʻunlashtirishdir.. Sanʼatdan terapevtik maqsadlarda foydalanishning ahamiyati shundaki, u turli xil his- tuygʻularni : sevgi, nafrat, xafagarchilik, gʻazab, qoʻrquv, quvonch va boshqalarni ramziy ravishda ifodalash va oʻrganish uchun ishlatilishi mumkin..Art-terapiya texnikasi insonning ichki „men“i mazmuni u chizgan rasm yoki haykaltaroshlik qilganda vizual tasvirlarida aks etadi, degan xulosaga asoslanadi [1], bunda psixikaning holati oʻzgaradi.
Psixoanaliz nuqtai nazaridan, art-terapiyaning asosiy mexanizmi sublimatsiyadir [2] .
Atama tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]
„Art terapiya“ atamasi (soʻzma-soʻz: sanʼat bilan davolash) rassom Adrian Xill tomonidan 1938-yilda sanatoriylarda sil kasalligi bilan ogʻrigan bemorlar bilan ishini tavsiflash jarayonida kiritilgan. Ushbu usullar AQShda Ikkinchi Jahon urushi paytida fashistlar lagerlaridan olingan bolalar bilan qoʻllangan. Dastlab, art-terapiya Z. Freyd va K. G. Yungning psixoanalitik qarashlarini aks ettirdi, unga koʻra mijozning badiiy faoliyatining yakuniy mahsuloti (chizma, haykaltaroshlik, montaj boʻladimi) uning ongsiz aqliy jarayonlarini ifodalaydi. 1969-yilda Amerikada Amerika Art Terapiya Uyushmasi tashkil etildi [2] .
Art-terapiya turlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Tor maʼnoda aytadigan boʻlsak, art-terapiya — bu tasviriy sanʼatga asoslangan chizma terapiyasi (izoterapiya). Oʻqish va ijtimoiy moslashishda qiyinchiliklarga duch kelgan bolalar va oʻsmirlar orasida nevrotik va psixosomatik kasalliklarni aniqlash va tuzatish uchun mashhurdir. Bu jarayon rasm chizgan insonning hissiy holatini ifodalaydi.
- Biblioterapiya (shu jumladan ertak terapiyasi) — badiiy kompozitsiya va badiiy asarlarni ijodiy oʻqish yoki yaratish.
- Musiqa terapiyasi
- Drama terapiyasi
- Raqs terapiyasi
- Qoʻgʻirchoq terapiyasi [2]
- Qum terapiyasi
- Haykal terapiyasi
- Fototerapiya [3]
- Oʻyin terapiyasi [4]
- Metaforik assotsiativ xaritalar yordamida terapiya.
Art terapiya uchun koʻrsatmalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Hissiy rivojlanishdagi qiyinchiliklar, stress, depressiya, kayfiyatning pasayishi, hissiy beqarorlik, hissiy reaktsiyalarning impulsivligi, boshqa odamlarning hissiy rad etish, yolgʻizlik hissi, shaxslararo nizolar, oilaviy munosabatlardan norozilik, xavotirning kuchayishi, qoʻrquv, fobiya, salbiy „oʻz-oʻzini anglash“, oʻzini past baholash[2].
Art terapiya vazifalari
[tahrir | manbasini tahrirlash]K.Rudestamga koʻra[ norasmiy manba? ], art-terapiya vazifalari [1] quyidagilar:
- Agressiya va boshqa salbiy his-tuygʻular uchun ijtimoiy jihatdan maqbul boʻlgan joy ajratish.
- Yordamchi usul sifatida davolash (psixoterapiya) jarayonini osonlashtirish.
- Psixodiagnostika uchun material olish.
- Bostirilgan fikrlar va his-tuygʻular bilan ishlash.
- Mijoz bilan aloqa oʻrnatish.
- Oʻz-oʻzini nazorat qilishni rivojlantirish.
- Tuygʻular va his-tuygʻularga eʼtibor qaratish.
- Ijodkorlikni rivojlantirish va oʻz-oʻzini hurmat qilishni oshirish.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 Rudestam K. Gruppovaya psixoterapiya. — SPb.: Piter, 2000
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Osipova A. A. Obщaya psixokorreksiya : uchebn. pos. dlya stud. vuzov. — M.: TTs Sfera, 2004
- ↑ Александр Копытин, Джордж Платтс. Руководство по фототерапии. Москва: Когито Центр, 2009. ISBN 978 5 89353 274 6.
- ↑ „Исцеление искусством: что такое арт-терапия?“. Лекция Екатерины Воскресенской и Евгении Ефимушкиной в библиотеке им. Н. А. Некрасова (2018-yil 24-noyabr).