Cуcурбита фиcифолиа
| Cуcурбита фиcифолиа | |
|---|---|
| |
| Илмий таснифлаш | |
| Ўсимликлар | |
| Юксак ўсимликлар | |
| Гулли ўсимликлар | |
| Икки уруғпаллалилар | |
| Росидс | |
| Cуcурбиталес | |
| Қовоқдошлар | |
| Cуcурбита | |
C. фиcифолиа
| |
| Бинар номи | |
| Cуcурбита фиcифолиа Боучé
| |
| Синонимлар | |
| |
Cуcурбита фиcифолиа — истеъмол қилиш мумкин бўлган уруғлари, мевалари ва барглари учун етиштирилган қовоқ тури[1]. Инглиз тилида анжир баргили қовоқ, Малабар қовоқ, қора уруғли қовоқ ва сидра каби кўплаб умумий номларга эга. У ўз туркумидаги бошқа қовоқлар, масалан, Cуcурбита пепо билан чамбарчас боғлиқ бўлса-да, сезиларли биокимёвий фарқларга эга.
Инглиз тилидаги умумий номлар
[edit | edit source]- қора уруғли қовоқ
- сидра
- анжир баргли қовоқ[1]
- анжир барги
- анжир баргли қовоқ
- Малабар қовоқ[1]
- қовун пироги
- Таиланд илиги
Тавсиф
[edit | edit source]Cуcурбита туркумининг аксарият вакиллари сингари, C. фиcифолиа мўтадил иқлим шароитида бир йиллик, тропик зоналарда кўп йиллик бўлган, илашиб ўсувчи ўсимлик ҳисобланади. Баъзи бошқа Cуcурбита турларидан фарқли ўлароқ, у шишган сақлаш илдизларига эга эмас[2]. Ўсимлик пояси беш метрдан ўн беш метргача ўсиши мумкин ва қўшни ўсимликлар ва тузилмаларга кўтарилишга ёрдам берадиган жингалаклар ҳосил қилади. У барг қўлтиғидан илдиз отиши мумкин[3]. Унинг барглари анжир баргларига ўхшайди, шунинг учун унинг инглиз тилидаги энг кенг тарқалган номи анжир баргли қовоқ. Меваси овал, тарвузга ўхшайди, кенг қора уруғли. Бошқа кукурбиталардан дан кескин фарқли ўлароқ, унинг мевалари ҳажми, шакли ва ранги бир хил[4].
Ўсимлик қийшиқ гуллари билан бир уйли (унинг гуллари эркак ёки урғочи, лекин иккала жинс вакиллари ҳам бир ўсимликда бўлиши мумкин) ва ҳашаротлар, айниқса асаларилар томонидан чанглантирилади. Гуллар ранги сариқдан тўқ сариқгача ўзгаради
Меванинг узунлиги саккиз дюйм ёки 20 сантиметр бўлган чўзинчоқ, оғирлиги ўн бир дан 13 фунтгача (5 дан 6 килограммгача) ва 500 тагача уруғ бериши мумкин. Унинг пўчоқ ранги оч ёки қуюқ яшилдан крем рангагача фарқ қилиши мумкин. Битта ўсимлик 50 дан ортиқ мева бериши мумкин. Йигпиб олинганидан кейин қуруқ ҳолда сақланса, мева бир неча йил давомида бузилмасдан сақланиши мумкин.
Култивация
[edit | edit source]Анжир баргли қовоқ мўтадил тоғли ҳудудларда 2,000 метр (6,600 фт) гача бўлган баландликларда ўсади[5]. У кўпинча бошқа камроқ чидамли қовоқлар учун пайвандлаш илдизи сифатида ишлатилади. Совуққа унчалик чидамли бўлмагани учун у кўпинча бу тур совуқ ўтиб кетганидан кейин экилади. Кўчатлар қисқа тунги совуқларга бардош бера олади.
Фойдаланиш
[edit | edit source]Гуллар, барглар ва майин куртаклар Мексикада ва бошқа мамлакатларда кўкат сифатида ишлатилади. Cуcурбита фиcифолиа нинг энг тўйимли қисми унинг ёғ ва оқсилга бой уруғлари бўлиб, ранги оқдан қора ранггача ўзгариши мумкин. Етилган мевалар пиширилган ҳолда истеъмол қилинади, пишган мевалари ширин бўлиб, қандолат ва ичимликлар, баъзан спиртли ичимликлар тайёрлаш учун ишлатилади.
Испанияда бу қовоқдан „cабелло де áнгел“ (фариштанинг сочлари), каталон тилида „cабелл д'àнгел“ деб номланувчи мураббо тайёрланади. Португалияда мева „чила“ ёки „гила“ номи билан танилган, у ҳали ҳам анъанавий португал ширинликлари ва қандолатчилик маҳсулотларини ишлаб чиқаришда кенг қўлланади.
Чилида мураббо кўпинча қовоқ меваларидан тайёрланади. Коста-Рикада Пасха байрамида қанд билан тўлдирилган эмпанадаларни тайёрлаш анъанавий одат ҳисобланади.
Осиёда мева эти шўрва тайёрлаш учун ишлатилади, бу таом акула фин шўрвасига жуда ўхшайди, шунинг учун унга „акула фин қовуни“ номи берилган. Осиё бўйлаб бу қовоқни истеъмол қилиш диабетга чалинганларга ҳам ёрдам бериши айтилади. Бир қатор илмий тадқиқотлар унинг гипогликемик таъсирини тасдиқлади[6]. Д-Чиро-Иноситолнинг юқори миқдори туфайли диабетни даволашда самарали қўлланади[7].
Уруғ ва мева ем учун ишлатилади.
Манбалар
[edit | edit source]- ↑ 1,0 1,1 1,2 „Cуcурбита фиcифолиа - Боучé“. Планц фор а Футуре. Қаралди: 2013-йил 19-сентябр.
- ↑ Сааде. „Cуcурбиц“. Пурдуэ Ҳортиcултуре. Қаралди: 2013-йил 2-сентябр.
- ↑ Груббен, Г.Ж.Ҳ. „Cуcурбита фиcифолиа Боучé“, . ПРОТА 2: Вегетаблес/Лéгумес Груббен, Г.Ж.Ҳ.: . Wагенинген, Нетҳерландс: ПРОТА, 2004. Қаралди: 2014-йил 16-ноябр. (Wайбаcк Мачине сайтида 2017-05-11 санасида архивланган)
- ↑ Неэ, Мичаэл (1990). "Тҳе Доместиcатион оф Cуcурбита (Cуcурбитаcеаэ)". Эcономиc Ботанй (Неw Ёрк: Неw Ёрк Ботаниcал Гарденс Пресс) 44 (3, Супплемент: Неw Перспеcтивес он тҳе Оригин анд Эволутион оф Неw Wорлд Доместиcатед Планц): 56–68. дои:10.1007/BF02860475.
- ↑ Нг. „Неw Оппортунитиэс ин тҳе Cуcурбитаcеаэ: Неw Wорлд Cуcурбиц“. Пурдуэ Университй (1993). Қаралди: 2015-йил 2-июн.
- ↑ Аcоста-Патиñо, Ж.Л.; Жимéнез-Балдерас, Э.; Жуáрез-Оропеза, М.А.; Дı́Аз-Загоя, Ж.C. (2001). "Ҳйпоглйcемиc аcтион оф Cуcурбита фиcифолиа он Тйпе 2 диабетиc патиэнц wитҳ модерателй ҳигҳ блоод глуcосе левелс". Жоурнал оф Этҳнопҳармаcологй 77 (1): 99–101. дои:10.1016/S0378-8741(01)00272-0. ПМИД 11483384.
- ↑ Хиа, Т; Wанг, Қ (2006). "Д-чиро-иноситол фоунд ин Cуcурбита фиcифолиа (Cуcурбитаcеаэ) фруит эхтраcц плайс тҳе ҳйпоглйcаэмиc роле ин стрептозоcин-диабетиc рац". Тҳе Жоурнал оф Пҳармаcй анд Пҳармаcологй 58 (11): 1527–32. дои:10.1211/jpp.58.10.0014. ПМИД 17132216.