Cucurbita ficifolia
| Cucurbita ficifolia | |
|---|---|
| |
| Ilmiy tasniflash | |
| O‘simliklar | |
| Yuksak oʻsimliklar | |
| Gulli oʻsimliklar | |
| Ikki urugʻpallalilar | |
| Rosids | |
| Cucurbitales | |
| Qovoqdoshlar | |
| Cucurbita | |
C. ficifolia
| |
| Binar nomi | |
| Cucurbita ficifolia Bouché
| |
| Sinonimlar | |
| |
Cucurbita ficifolia — isteʼmol qilish mumkin boʻlgan urugʻlari, mevalari va barglari uchun yetishtirilgan qovoq turi[1]. Ingliz tilida anjir bargili qovoq, Malabar qovoq, qora urugʻli qovoq va sidra kabi koʻplab umumiy nomlarga ega. U oʻz turkumidagi boshqa qovoqlar, masalan, Cucurbita pepo bilan chambarchas bogʻliq boʻlsa-da, sezilarli biokimyoviy farqlarga ega.
Ingliz tilidagi umumiy nomlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- qora urugʻli qovoq
- sidra
- anjir bargli qovoq[1]
- anjir bargi
- anjir bargli qovoq
- Malabar qovoq[1]
- qovun pirogi
- Tailand iligi
Tavsif
[tahrir | manbasini tahrirlash]Cucurbita turkumining aksariyat vakillari singari, C. ficifolia moʻtadil iqlim sharoitida bir yillik, tropik zonalarda koʻp yillik boʻlgan, ilashib o‘suvchi o‘simlik hisoblanadi. Baʼzi boshqa Cucurbita turlaridan farqli oʻlaroq, u shishgan saqlash ildizlariga ega emas[2]. Oʻsimlik poyasi besh metrdan oʻn besh metrgacha oʻsishi mumkin va qoʻshni oʻsimliklar va tuzilmalarga koʻtarilishga yordam beradigan jingalaklar hosil qiladi. U barg qoʻltigʻidan ildiz otishi mumkin[3]. Uning barglari anjir barglariga oʻxshaydi, shuning uchun uning ingliz tilidagi eng keng tarqalgan nomi anjir bargli qovoq. Mevasi oval, tarvuzga oʻxshaydi, keng qora urugʻli. Boshqa kukurbitalardan dan keskin farqli oʻlaroq, uning mevalari hajmi, shakli va rangi bir xil[4].
Oʻsimlik qiyshiq gullari bilan bir uyli (uning gullari erkak yoki urgʻochi, lekin ikkala jins vakillari ham bir oʻsimlikda boʻlishi mumkin) va hasharotlar, ayniqsa asalarilar tomonidan changlantiriladi. Gullar rangi sariqdan toʻq sariqgacha o‘zgaradi
Mevaning uzunligi sakkiz dyuym yoki 20 santimetr boʻlgan choʻzinchoq, ogʻirligi oʻn bir dan 13 funtgacha (5 dan 6 kilogrammgacha) va 500 tagacha urugʻ berishi mumkin. Uning poʻchoq rangi och yoki quyuq yashildan krem rangagacha farq qilishi mumkin. Bitta oʻsimlik 50 dan ortiq meva berishi mumkin. Yigpib olinganidan keyin quruq holda saqlansa, meva bir necha yil davomida buzilmasdan saqlanishi mumkin.
Kultivatsiya
[tahrir | manbasini tahrirlash]Anjir bargli qovoq moʻtadil togʻli hududlarda 2,000 metr (6,600 ft) gacha boʻlgan balandliklarda oʻsadi[5]. U koʻpincha boshqa kamroq chidamli qovoqlar uchun payvandlash ildizi sifatida ishlatiladi. Sovuqqa unchalik chidamli boʻlmagani uchun u koʻpincha bu tur sovuq oʻtib ketganidan keyin ekiladi. Ko‘chatlar qisqa tungi sovuqlarga bardosh bera oladi.
Foydalanish
[tahrir | manbasini tahrirlash]Gullar, barglar va mayin kurtaklar Meksikada va boshqa mamlakatlarda koʻkat sifatida ishlatiladi. Cucurbita ficifolia ning eng toʻyimli qismi uning yogʻ va oqsilga boy urugʻlari boʻlib, rangi oqdan qora ranggacha oʻzgarishi mumkin. Yetilgan mevalar pishirilgan holda isteʼmol qilinadi, pishgan mevalari shirin boʻlib, qandolat va ichimliklar, baʼzan spirtli ichimliklar tayyorlash uchun ishlatiladi.
Ispaniyada bu qovoqdan „cabello de ángel“ (farishtaning sochlari), katalon tilida „cabell d'àngel“ deb nomlanuvchi murabbo tayyorlanadi. Portugaliyada meva „chila“ yoki „gila“ nomi bilan tanilgan, u hali ham anʼanaviy portugal shirinliklari va qandolatchilik mahsulotlarini ishlab chiqarishda keng qoʻllanadi.
Chilida murabbo koʻpincha qovoq mevalaridan tayyorlanadi. Kosta-Rikada Pasxa bayramida qand bilan toʻldirilgan empanadalarni tayyorlash anʼanaviy odat hisoblanadi.
Osiyoda meva eti shoʻrva tayyorlash uchun ishlatiladi, bu taom akula fin shoʻrvasiga juda oʻxshaydi, shuning uchun unga „akula fin qovuni“ nomi berilgan. Osiyo boʻylab bu qovoqni isteʼmol qilish diabetga chalinganlarga ham yordam berishi aytiladi. Bir qator ilmiy tadqiqotlar uning gipoglikemik taʼsirini tasdiqladi[6]. D-Chiro-Inositolning yuqori miqdori tufayli diabetni davolashda samarali qoʻllanadi[7].
Urug‘ va meva yem uchun ishlatiladi.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 1,2 „Cucurbita ficifolia - Bouché“. Plants for a Future. Qaraldi: 2013-yil 19-sentyabr.
- ↑ Saade. „Cucurbits“. Purdue Horticulture. Qaraldi: 2013-yil 2-sentyabr.
- ↑ Grubben, G.J.H. „Cucurbita ficifolia Bouché“, . PROTA 2: Vegetables/Légumes Grubben, G.J.H.: . Wageningen, Netherlands: PROTA, 2004. Qaraldi: 2014-yil 16-noyabr. (Wayback Machine saytida 2017-05-11 sanasida arxivlangan)
- ↑ Nee, Michael (1990). "The Domestication of Cucurbita (Cucurbitaceae)". Economic Botany (New York: New York Botanical Gardens Press) 44 (3, Supplement: New Perspectives on the Origin and Evolution of New World Domesticated Plants): 56–68. doi:10.1007/BF02860475.
- ↑ Ng. „New Opportunities in the Cucurbitaceae: New World Cucurbits“. Purdue University (1993). Qaraldi: 2015-yil 2-iyun.
- ↑ Acosta-Patiño, J.L.; Jiménez-Balderas, E.; Juárez-Oropeza, M.A.; Dı́Az-Zagoya, J.C. (2001). "Hypoglycemic action of Cucurbita ficifolia on Type 2 diabetic patients with moderately high blood glucose levels". Journal of Ethnopharmacology 77 (1): 99–101. doi:10.1016/S0378-8741(01)00272-0. PMID 11483384.
- ↑ Xia, T; Wang, Q (2006). "D-chiro-inositol found in Cucurbita ficifolia (Cucurbitaceae) fruit extracts plays the hypoglycaemic role in streptozocin-diabetic rats". The Journal of Pharmacy and Pharmacology 58 (11): 1527–32. doi:10.1211/jpp.58.10.0014. PMID 17132216.