Төре-Хөл

Төре-Хөл (моолдап Төре-Нуур) - «Убса - Нур ыйгылаажынын» «Цугээр элс» деп кластерлиг девискээринде, даш - кожээлер, базырыктар, «сыын даштары» - биле байлак, улустун дыштаныр чери. Эрзин. Төөгүзү Улустуң чугаазы-биле алырга шаанда бир тыва малчын чораан, ол черниң черинге чоруп чорааш мунуп чоруур аъдын чидирип алган, даң хаязы адып турда ол оттуп келгеш хөлдүң баарынга баргаш кыйгырган- "төрээ", "төрээ" деп.

Төре-Хөл – Тываның кайгамчык чараш, улуг хөлдериниң бирээзи. Ол «Убса-Нур ыйгылаажы» заповеднигинге хамааржып турар. Төре-Хөл республиканың мурнуу чүгүнде, Эрзин суурдан 19 км черде, кожавыс Моолдуң кызыгаарында чыдар. Хөлдүң узуну 16 км чедип турар, калбаа – 3 - 4 км, а ханызы – 4 - 5 км. Далай деңнелинден бедии – 1148 метр.

Ооң чоок - кавызын долгандыр алдынналып чыдар элезинниг хову ону онза хевир киирип чыдар. А Эрзин суурдан Төре - Хөлче чоокшулап олурарга, тоолзуг болгаш кайгамчык чараш даглар чурумалдыг бойдузун улам каастаан ышкаш бир тускай хевирлиг апарган чыдар. Келген аалчылар ол дагларның чаражын магадап, бойдустуң чаяаганы катаптаттынмас хевирлерин кайгап ханмастар.

Чайның кончуг изиг агаарының температуразы 32 градус чедип турда, хөлдүң суу 21 градус чедир чылый бээр. Төре - Хөлге чаңгыс катап дыштанып барган улус ону сонуургап база катап аңаа келир күзели чайгаар-ла тыптып келир. Ол келген аалчыларының сонуургалын каас - чараш чурумалы - биле хаара тудуп, оттуруптар сорунза күштүг.