Эчтәлеккә күчү

Владимир Арнольд

Wikipedia — ирекле энциклопедия проектыннан ([http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Владимир Арнольд latin yazuında])
Владимир Арнольд
Туган телдә исем рус. Владимир Игоревич Арнольд
Туган 12 июнь 1937(1937-06-12)[1][2][3][…]
Одесса, Украина Совет Социалистик Республикасы, СССР[4][5][6]
Үлгән 3 июнь 2010(2010-06-03)[7][1][3][…] (72 яшь)
XII округ Парижа[d], Париж, Франция[8]
Үлем сәбәбе перитонит[d]
Күмү урыны Новодевичье зираты[d]
Яшәгән урын Одесса
Ватандашлыгы  СССР[9][10][11]
 Россия[12][13][14][…]
Әлма-матер МДУ механика-математика факультеты[d] һәм Мәскәү дәүләт университеты[15]
Һөнәре математик, тапулыг, университет профессоры, физик
Эш бирүче Париж-Дофин үнивирситите[d], Мәскәү дәүләт университеты, РФА Математика институты[d] һәм Утрехт университеты[d][6]
Ата-ана
Гыйльми дәрәҗә: физика-математика фәннәре докторы[d]
Гыйльми исем: РФА академигы[d]

 Владимир Арнольд Викиҗыентыкта

Википедиядә Арнольд фамилияле башка кешеләр турында мәкаләләр дә бар.

Владимир Игоревич Арнольд (1937 елның 12 июне, Одесса, Украин ССР, ССРБ — 2010 елның 3 июне, Париж) — совет һәм Россия математигы, топология, дифференциаль тигезләүләр теориясе, шома күренешләр үзенчәлеге теориясе һәм теоретик механика өлкәсендә эшләр авторы. XX гасырның иң зур математикларының берсе. ССРБ Фәннәр академиясе академигы (РФА, 1990 елдан, 1984 елдан әгъза-корреспондент), АКШ Милли фәннәр академиясе (1983), Франция Фәннәр академиясе (1984), Лондон король җәмгыяте (1988), деи Линчеи Милли академиясе (1988), Америка сәнгать һәм фәннәр академиясе (1987), Америка фәлсәфә җәмгыяте (1990), Аурупа академиясе (1991) чит ил әгъзасы, физика-математика фәннәре докторы (1963), РФА В. А. Стеклов исемендәге Математика институтының баш фәнни хезмәткәре, МДУ һәм Париж-Дофин университеты профессоры. Күп кенә бүләкләр, Ленин премиясе (1965), Крафорд премиясе (1982), Вольф премиясе (2001), Россия Федерациясе Дәүләт премиясе (2007), Шао премиясе (2008) лауреаты.

Тормыш юлы

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Владимир Арнольд 1937 елның 12 июнендә Одесса шәһәрендә туа, Мәскәүдә үсә һәм укый. Аның әтисе Игорь Владимирович Арнольд (1900—1948), математик булган. Аның әнисе Нина Александровна Арнольд (1909—1986) сәнгать тарихчысы булган[16]. Бөек Ватан сугышы вакытында әнисе белән Магнитогорскка эвакуацияләнә[17][18]. Мәскәү шәһәренең 59 нчы мәктәбендә укый. Мәскәү дәүләт университетының механика-математика факультетын тәмамлый (1959), Станислав Кружков белән бер төркемдә укый.

Мәскәү дәүләт университетында Андрей Колмогоровның укучысы буларак[19], 1957 елда Арнольд берничә алмашның теләсә нинди өзлексез функциясе ике алмашлы функцияләрнең ахыргы санын комбинацияләү рәвешендә тәкъдим ителергә мөмкин булуын күрсәтә, шуның белән унөченче Гильберт проблемасын хәл итә.

Аспирантураны вакытыннан алда тәмамлый (1961) һәм ССРБ ФА Гамәли математика институтында физика-математика фәннәре кандидаты гыйльми дәрәҗәсенә диссертация яклый[20]. МДУ ректоры Иван Петровский тәкъдиме белән механика-математика факультетында укыта башлый (1961 елдан)[21].

1963 елның 11 июнендә ССРБ Фәннәр академиясенең Гамәли математика институтында докторлык диссертациясен яклый. Шуннан соң Арнольд МДУда 1987 елга кадәр (профессор вазыйфасында 1965 елдан бирле) эшли, 1986 елдан алып соңгы көннәренә кадәр В. А. Стеклов исемендәге Математика институтында эшли.

Интеграцияләнгән гамильтон системаларының тотрыклылыгы турында Колмогоров — Арнольд — Мозер теориясе авторы. Математиканы (динамик системалар теориясе, катастрофалар теориясе, топология, алгебраик геометрия), классик механика һәм сингулярлык теориясен үстерә.

Владимир Арнольд 400 дән артык мәкалә һәм күп санлы дәреслекләр һәм монографияләр бастырган. Аның утыздан артык китабы күп тапкырлар яңадан бастырыла һәм күп телләргә тәрҗемә ителә[22].

Владимир Арнольд — зур фәнни мәктәпкә нигез салучы, аның укучылары арасында: С. А. Баранников, И. А. Богаевский, Р. И. Богданов, А. Н. Варченко, В. А. Васильев, А. Б. Гивенталь, В. В. Горюнов, С. М. Гусейн-Заде, А. А. Давыдов, В. М. Закалюкин, М. Э. Казарян, А. Г. Кушниренко, С. К. Ландо, А. И. Нейштадт, Н. Н. Нехорошев, А. С. Пяртли, В. Д. Седых, А. Г. Хованский, А. Н. Шошитайшвили һәм башка бик күпләр[23].

Арнольд аерым дисциплина буларак симплектик геометрияне аерып чыгару инициаторларының берсе була.

Владимир Арнольд ачык презентация стиле, математик катгыйлык һәм физик интуцияне, шулай ук гади һәм үтемле укыту стиле белән билгеле[24]. Аның басмалары математиканың традицион бүлекләренә геометрик якын килүеннән гыйбарәт, мәсәлән, гадәти дифференциаль тигезләмәләрне хәл итү. Арнольд күп кенә дәреслекләрне бастырып, математиканың яңа өлкәләре үсешенә зур йогынты ясый. Әмма Арнольд китаплары раслауларны үз эченә алган, бары тик интуитив аңлауга нигезләнгән, аларны раслау өчен кирәкле мәгълүматларны бирмичә, үз эченә алган теория өчен тәнкыйтьләнә[25].

Арнольд XX гасыр уртасында абстракция югары дәрәҗәдә булган катгый аксиоматик формада математиканың ябык бәян ителешен булдырырга омтылуда танылган тәнкыйтьче булып тора. Ул Николя Бурбаки француз мәктәбе активлыгы аркасында билгеле булган әлеге алым әүвәл Франциядә, аннары башка илләрдә математика укытуга тискәре йогынты ясады, дип ышанган[26].

Мәскәү математика җәмгыяте президенты (1996 елдан бирле). 1995—1998 елларда Халыкара математика берлеге вице-президенты, 1999—2002 елларда аның башкарма комитеты әгъзасы. Америка сәнгать һәм фәннәр академиясенең чит ил әгъзасы (1987), Лондон математик җәмгыятенең мактаулы әгъзасы. Бәйсез Мәскәү университетының попечительләр советы рәисе. «Математика фәннәре уңышлары» журналының редколлегия әгъзасы.

Соңгы көннәренә кадәр Владимир Арнольд Мәскәүдә В. А. Стеклов исемендәге Математика институтында һәм Париж-Дофин университетында эшли. 2009 елга Россия галимнәре арасында иң югары цитаталаштыру индексы булган[27].

2010 елның 15 июнендә Мәскәүдә академик Виталий Гинзбург янында Новодевичье зиратында җирләнгән[28].

Гаилә

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
  • Әтисе — математик һәм методолог, педагогик фәннәр докторы, РСФСР педагогик фәннәр академиясе әгъзасы, Мәскәү дәүләт университеты профессоры Игорь Владимирович Арнольд (1900—1948).
    • Әтисе ягыннан бабасы — икътисадчы һәм статистик Владимир Фёдорович Арнольд (1872—1918), «Херсон өязе крестьян хуҗалыгының 50 тасвирламасы мәгълүматлары буенча крестьян чыгымнарын өйрәнү тәҗрибәсе» (1898), «Херсон өязе крестьян хуҗалыкларының агрономия техникасының һәм авыл хуҗалыгы икътисадының гомуми үзенчәлекләре» (1902) һәм «Сәяси-икътисадый этюдлар» (1904) хезмәтләре авторы.
    • Владимир Арнольд әтисе ягыннан — язучы Борис Житковның бертуганның улы (ул әбисе Вера Степановна Арнольдның (тумыштан Житкованың) абыйсы).
  • Әнисе — сәнгать белгече, Пушкин музее хезмәткәре Нина Александровна Арнольд (тумыштан Исакович, 1909—1986).
    • Әнисе ягыннан бабасы — Александр Соломонович Исакович (1879—1938, атылган) — адвокат, Одесск суыту сәнәгате фәнни-тикшеренү институтының уку-укыту бүлеге мөдире һәм фәнни хезмәткәре[29] . Аның сеңлесе Лидия Соломоновна Исакович (1884—1962) физик Л. И. Мандельштамда кияүдә була. Бабасының бабасы — мактаулы гражданин Соломон Леонтьевич Исакович (Фёдоров типографияләрдә эшләүчеләргә ярдәм җәмгыяте советы рәисе) хатыны Рашель Моисеевна Исакович белән (тумыштан Бейленсон, 1853—1939) 1893 елдан Гаванная урамындагы 10/12 нче йорт (Дерибасов урамы, 22 нче йорт) хуҗасы булган; 1908 елда С. Л. Исакович үлеменнән соң, бу йорт Владимир Арнольдның бабасы — А. С. Исакович һәм аның абыйсы милегенә күчә.
    • Владимир Арнольд әнисе ягыннан — физиклар Михаил Александрович Исакович (1911—1982), ССРБ Фәннәр академиясенең Акустик институты теоретик бүлеге мөдире, һәм редактор Наталья Александровна Райская (тумыштан Исакович, 1913—1988). Бөтенсоюз фәнни әдәбият дәүләт китапханәсенең физика бүлеге мөхәррире бертуганның улы; физик Леонид Мандельстамның бертуганның улы (В. И. Арнольдның әбисе — Элеонора (Лея) Исхаковна Исакович, тумыштан Мандельштам, 1886—1978)[30][31][32].
  • Абыйсы — Дмитрий Игоревич Арнольд (1939—2019), физик.
    • Бертуганның улы — Виталий Дмитриевич Арнольд (1968—2017), математик, мәктәп балалары өчен математик олимпиада оештыручысы.
  • Сеңлесе — Екатерина (1947 елда туган)[33].

Бүләкләр

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
  • 1957 — Мәскәү математик җәмгыяте премиясе[34];
  • 1965 — Ленин премиясе (академик Андрей Колмогоров белән бергә) — гамильтон системаларының тотрыклылыгы проблемасы буенча эшләр циклы өчен;
  • 1982 — Швеция Королева фәннәр академиясеннән (Луис Ниренберг белән бергә) Крафорд премиясе;
  • 1992 — РФА Николай Лобачевский исемендәге премия;
  • 1994 — Харви премиясе (Harvey Prize), Технион (Хайфа);
  • 1999 — IV дәрәҗә «Ватан алдындагы хезмәтләр өчен» ордены — Ватан фәнен үстерүгә, югары квалификацияле кадрлар әзерләүгә зур өлеш керткәне өчен һәм Россия Фәннәр академиясенең 275 еллыгы уңаеннан[35];
  • 2001 — математика буенча Вольф премиясе;
  • 2001 — математик физика өлкәсендә Дэнни Хайнеман премиясе;
  • 2007 — Россия Дәүләт премиясе — математика үсешенә зур өлеш керткән өчен[36];
  • 2007 — Чернский чакырылган профессор;
  • 2008 — Шао премиясе (Людвиг Фаддеев белән бергә[37]) — математика физикасына зур һәм мөһим өлеш керткән өчен[38].

1992 елда Аурупа математика конгрессында пленар доклад ясый.

Пьер һәм Мария Кюри (Париж, 1979), Уорик (Ковентри) (1988), Утрехт (1991), Болонья (1991), Комплутенсе (Мадрид) (1994), Торонто (1997) университетларының мактаулы докторы.

Аның исеме белән аталган

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
  • ABC агымы (Arnold-Beltrami–Childress);
  • Колмогоров — Арнольд — Мозер теориясе;
  • Колмогоров — Арнольд теоремасы;
  • Арнольд телләре;
  • Арнольд гәүдәләнеше;
  • Арнольд диффузиясе;
  • Симплектоморфизмнарның хәрәкәтсез нокталары турында Арнольд гипотезасы;
  • Гильберт — Арнольд мәсьәләсе;
  • Владимир Арнольд хөрмәтенә 1981 елның 7 сентябрендә Кырым астрофизика обсерваториясендә Людмила Карачкина тарафыннан ачылган Владарнольд астероиды (10031) атала[39];
  • Изелгән тәңкә турында Арнольд бурычы;
  • Арнольд принцибы (эпонимия турында).

Кайбер басмалар

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Фәнни мәкаләләр

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Мәкаләләр һәм интервьюлар

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Китаплар

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]

Искәрмәләр

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
  1. ↑ 1,0 1,1 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: اوپن ڈیٹا پلیٹ فارم, платформа відкритих даних, платформа открытых данных, plateforme de données ouvertes, piattaforma di dati aperti, Opendata-Plattform, otevřená data platforma, åben-data-platform, տվյալների բաց շտեմարան, platforma za odprte podatke, plataforma de datos abierta, plataforma de dados aberta, платформа адкрытых даных, платформа на отворените данни, platforma otwartych danych, ашық деректер платформасы, ачык маалыматтарды платформа, açıq məlumat platforması, ochiq ma'lumotlar platforma, açık verilerin platformu, платформа отвореног података, platforma otvorenih podataka, platforma otvorenog podataka, platforma otvorených údajov, πλατφόρμα ανοικτών δεδομένων, platformu atklātā datu, platforma atvira duomenų, platvormi avatud andmete, avoimen datan foorumi, nyílt adatok platformja, პლატფორმა ღია მონაცემები, платформа за отворени податоци, нээлттэй мэдээллийн тавцан, platformă de date deschise, platformo de malferma datumoj, open data platform, плятформа адкрытых зьвестак, Усьтэм даннойёслэн платформазы, асыҡ мәғлүмәт платформаһы, açıq malümat platforması, açıq malümat platforması, ачык малюмат платформасы, öppen dataplattform, платформаи додаҳои боз, ачык кӧргӱзӱлердиҥ платформазы, гом бæрæггæнæнты платформæ — 2011.
  2. ↑ http://www.telegraph.co.uk/news/obituaries/science-obituaries/7886200/Vladimir-Arnold.html
  3. ↑ 3,0 3,1 http://www.theguardian.com/science/2010/aug/19/v-i-arnold-obituary
  4. ↑ 4,0 4,1 Sinai Y. G., Manin Y. I., Novikov S. P. һ.б. Vladimir Igorevich Arnol'd (on his sixtieth birthday) // Russian Mathematical Surveys — РФА Математика институты, 1997. — ISSN 0036-0279; 1468-4829; 0042-1316; 2305-2872 — doi:10.1070/RM1997V052N05ABEH002106
  5. ↑ 5,0 5,1 This Mathematical Month - June: A Brief Look at Past Events and Episodes in the Mathematical Community — Американское математическое общество.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Catalogus Professorum Academiae Rheno-Traiectinae
  7. ↑ http://www.heraldsun.com.au/news/breaking-news/numbers-up-as-top-mathematician-vladimir-arnold-dies/story-e6frf7jx-1225875367896
  8. ↑ 8,0 8,1 Fichier des personnes décédées
  9. ↑ https://link.springer.com/chapter/10.1007%2F978-1-4612-1037-5_2
  10. ↑ Sokolsky A. G. On the stability of small quasiperiodic motions in the hamiltonian systems // Celest. Mech. Dyn. Astron. — Springer Science+Business Media, 1978. — ISSN 0923-2958; 1572-9478; 0008-8714 — doi:10.1007/BF01228958
  11. ↑ Djukic D. S. Adiabatic invariants for the nonconservative Kepler's problem // Celest. Mech. Dyn. Astron. — Springer Science+Business Media, 1993. — ISSN 0923-2958; 1572-9478; 0008-8714 — doi:10.1007/BF00696184
  12. ↑ Адамс Д. The Gomboc // h2g2 — 1999.
  13. ↑ Israel Gelfand, Math Giant, Dies at 96 // The New York Times / J. Kahn — Manhattan: New York Times Company, A. G. Sulzberger, 2009. — ISSN 0362-4331; 1553-8095; 1542-667X
  14. ↑ Self-Righting Object, The // The New York Times / J. Kahn — Manhattan: New York Times Company, A. G. Sulzberger, 2007. — ISSN 0362-4331; 1553-8095; 1542-667X
  15. ↑ математика гаиләбелеме — 1997.
  16. ↑ Gusein-Zade, Sabir M. & Varchenko, Alexander N (December 2010), Obituary: Vladimir Arnold (12 June 1937 – 3 June 2010), Newsletter of the European Mathematical Society Т. 78: 28–29
  17. ↑ В. И. Арнольд в эвакуационных списках (музей Яд Вашем, Иерусалим)
  18. ↑ Нина Александровна Арнольд (Исакович) в эвакуационных списках (1942)
  19. ↑ Арнольд Владимир Игоревич на сайте Истории математики math.ru
  20. ↑ Арнольд, В. И. О представлении непрерывных функций трех переменных суперпозициями непрерывных функций двух переменных. Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата физико-математических наук. Московский ордена Ленина и ордена Трудового Красного Знамени государственный университет им. М. В. Ломоносова. Механико-математический факультет. — М., 1961. — 4 с.
  21. ↑ Садовничий В. А. Владимир Игоревич Арнольд (1937—2010) // О людях Московского университета. — 3-е изд., дополненное. — М.: Издательство Московского университета, 2019. — С. 348—355. — 356 с. — 3000 экз. — ISBN 978-5-19-011397-6.
  22. ↑ Краткое CV Арнольда Владимира Игоревича на сайте mccme
  23. ↑ Арнольд Владимир Игоревич на сайте mccme (Ученики)
  24. ↑ Во Франции во время курса лечения внезапно умер выдающийся российский математик Владимир Арнольд. Newsru.com.
  25. ↑ Carmen Chicone Book review of "Ordinary Differential Equations", by Vladimir I. Arnold. Springer-Verlag, Berlin, 2006(ингл.) // SIAM Review : journal. — Т. 49. — № 2. — С. 335—336.
  26. ↑ В. И. Арнольд. Математическая дуэль вокруг Бурбаки // Вестник РАН. — Т. 72. — № 3. — С. 245—250. Архивировано из первоисточника 27 декабрь 2010.
  27. ↑ Список российских ученых с индексом цитируемости >1000
  28. ↑ Математик Владимир Арнольд похоронен на Новодевичьем кладбище 2010 елның 17 июнь көнендә архивланган.
  29. ↑ Паралели жизни Паустовского и физика Тамма.
  30. ↑ В. И. Арнольд Интервью журналу «Чайка»
  31. ↑ В. И. Арнольд «Истории давние и недавние»
  32. ↑ Михаил Бинов «Параллели жизни Паустовского и физика И. Е. Тамма» 2011 елның 15 сентябрь көнендә архивланган.
  33. ↑ Долорес Иткина (при участии Виталия Арнольда) «Неизвестные и известные побеги ствола Мандельштам» (PDF), archived from the original (PDF) on 2020-09-27, retrieved 2021-11-08 
  34. ↑ Премия Московского математического общества
  35. ↑ Указ Президента Российской Федерации от 4 июня 1999 года № 701 «О награждении государственными наградами Российской Федерации работников Российской академии наук». // Официальный сайт Президента России. 2016-08-14 тикшерелгән.
  36. ↑ Указ Президента Российской Федерации от 12 мая 2008 г. № 753. әлеге чыганактан 2010-06-07 архивланды. 2010-06-03 тикшерелгән.
  37. ↑ Arnold and Faddeev Receive 2008 Shaw Prize, Notices of the AMS, September 2008
  38. ↑ Академик Арнольд: Математика у нас все ещё престижна, Эхо планеты, № 25-26, 2008 (Сайт РАН, 04.07.2008)
  39. ↑ Кояш системасындагы кече объектлар буенча MPC мәгълүмат базасы (10031)

Әдәбият

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
  • Аносов Д. В., Болибрух А. А., Васильев В. А., Вершик А. М., Гончар А. А., Громов М. Л., Гусейн-Заде С. М., Закалюкин В. М., Ильяшенко Ю. С., Козлов В. В., Концевич М. Л., Манин Ю. И., Нейштадт А. И., Новиков С. П., Осипов Ю. С., Севрюк М. Б., Синай Я. Г., Тюрин А. Н., Фаддеев Л. Д., Хесин Б. А., Хованский А. Г. Владимир Игоревич Арнольд (к шестидесятилетию со дня рождения) // Успехи математических наук, том 52, выпуск 5, 1997.
  • Маслов В. П. Переплетение траекторий жизни // Троицкий вариант. — 2010. — № 13(57N).
  • Садовничий В. А. Владимир Игоревич Арнольд (1937—2010) // О людях Московского университета. — 3-е изд., дополненное. — М.: Издательство Московского университета, 2019. — С. 348—355. — 356 с. — 3000 экз. — ISBN 978-5-19-011397-6.
  • Ушёл Арнольд // Троицкий вариант. — 2010. — № 11(55N).
  • Gregory S. Ezra, Stephen Wiggins. Vladimir Igorevich Arnold // Physics Today. — Dec 2010. — P. 74—76.
  • V. Goryunov and V. Zakalyukin Vladimir I. Arnold // Moscow Mathematical Journal, Volume 11 (2011).

Сылтамалар

[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Владимир_Арнольд&oldid=4074508