İçeriğe atla

Yağmur

Bağlantıları değiştir
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Başlığın diğer anlamları için Yağmur (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Çatıda şiddetli yağış
Çatıya yağan yağmur, akıtmalıklar aracılığıyla kanalizasyona aktarılır.

Yağmur, atmosferik su buharından yoğunlaşan ve daha sonra yerçekiminin etkisiyle düşen su damlacıklarıdır. Yağmur, su döngüsünün önemli bir bileşenidir ve Dünya'daki tatlı suyun çoğunun birikmesinden sorumludur. Hidroelektrik santralleri, mahsul sulama ve birçok ekosistem türü için uygun koşullar için su sağlar.

Yağmur oluşumunun başlıca nedeni, hava cepheleri olarak bilinen üç boyutlu sıcaklık ve nem karşıtlıkları bölgeleri boyunca hareket eden nemdir. Yeterli nem ve yukarı doğru hareket varsa, yağış kümülonimbus (gök gürültüsü bulutları) gibi konvektif bulutlardan (güçlü yukarı doğru dikey hareket gösterenler) düşer ve dar yağmur bantları halinde organize olabilir. Dağlık alanlarda, yamaç yukarı akışının arazinin rüzgar alan taraflarında en üst düzeye çıktığı ve nemli havanın yoğunlaşıp dağların yamaçları boyunca yağmur olarak düşmesini zorladığı yerlerde yoğun yağış mümkündür. Dağların rüzgar altı tarafında, yamaç aşağı akışın neden olduğu kuru hava nedeniyle çöl iklimleri var olabilir ve bu da hava kütlesinin ısınmasına ve kurumasına neden olur. Muson çukurunun veya intertropikal yakınsama kuşağının hareketi, savan iklimlerine yağışlı mevsimleri getirir.

Yağmur taneleri düşme esnasında kuru havadan geçerken bir kısmının veya tamamının buharlaşması sonucu bulut tabandan aşağı doğru sünüyormuş gibi görünür buna virga denilir. Bilim insanlarının yağmurun oluşumu ve yağışı ile ilgili açıklamaları Bergeron Süreci olarak adlandırılır.[1] Ayrıca yazın bazı günlerde bulut olduğu halde yağmur yağmamasının sebebi hava kütlesinin taşıdığı toplam su miktarının az olması sebebiyle yeterince yağış yapacak kadar yoğunlaşmamasıdır. Yapay yağmurlar ise havanın bulutlu olduğu günlerde bulutlara gümüş iyodür bulutu sıkılarak yağdırılır. Havada bulut olmazsa asla yapay yağmur yağdırılamaz.

Kentsel ısı adası etkisi, şehirlerin rüzgâr altı yönünde hem miktar hem de yoğunluk olarak yağış artışına yol açar. Küresel ısınma ayrıca, doğu Kuzey Amerika'da daha ıslak koşullar ve tropiklerde daha kuru koşullar dahil olmak üzere, küresel olarak yağış düzeninde değişikliklere neden olmaktadır. Antarktika en kurak kıtadır. Kara üzerindeki küresel ortalama yıllık yağış 715 mm (28,1 in)’dir, ancak tüm Dünya üzerinde 990 mm (39 in)’dir.[2] Köppen sınıflandırma sistemi gibi iklim sınıflandırma sistemleri, farklı iklim rejimleri arasında ayrım yapmaya yardımcı olmak için ortalama yıllık yağışı kullanır. Yağış, yağmur ölçerler kullanılarak ölçülür. Yağış miktarları hava durumu radarı ile tahmin edilebilir.

Oluşum

[değiştir | kaynağı değiştir]

Suya doymuş hava

[değiştir | kaynağı değiştir]

Hava su buharı içerir ve kuru havanın belirli bir kütlesindeki su miktarına, karışım oranı denir ve kilogram kuru hava başına gram su (g/kg) olarak ölçülür.[3][4]

Havadaki nem miktarına genellikle bağıl nem de denir. Bağıl nem, belirli bir hava sıcaklığında havanın tutabileceği toplam su buharı yüzdesidir.[5] Bir hava parçasının doymadan (yüzde 100 bağıl nem) ve bir buluta (Dünya yüzeyinin üzerinde asılı duran, görünür ve küçük su ve buz parçacıkları grubu)[6] dönüşmeden önce ne kadar su buharı içerebileceği, sıcaklığına bağlıdır. Daha sıcak hava, doymadan önce daha soğuk havadan daha fazla su buharı içerebilir. Bu nedenle, bir hava parçasını doyurmanın bir yolu onu soğutmaktır. Çiy noktası, hava parçasının doyması için soğutulması gereken sıcaklıktır.[7]

Havayı çiğlenme noktasına kadar soğutmak için dört ana mekanizma vardır: adiabatik soğutma, iletken soğutma, radyasyonel soğutma ve buharlaştırıcı soğutma. Adiabatik soğutma, hava yükselip genişlediğinde oluşur.[8] Hava, konveksiyon, büyük ölçekli atmosferik hareketler veya dağ (orografik kaldırma) gibi genellikle bir yüzeyden diğerine, örneğin sıvı bir su yüzeyinden daha soğuk bir karaya üflenerek fiziksel bir engel nedeniyle yükselebilir. İletken soğutma, hava daha soğuk bir yüzeyle temas ettiğinde meydana gelir.[9]. Radyasyonel soğutma, havadan veya altındaki yüzeyden kızılötesi radyasyon yayılması nedeniyle oluşur..[10] Buharlaştırıcı soğutma, buharlaşma yoluyla havaya nem eklendiğinde olur ve bu da hava sıcaklığının yaş ampul sıcaklığına veya doygunluğa ulaşana kadar soğumasını sağlar.[11]

Su buharının havaya eklenmesinin başlıca yolları, rüzgarın yukarı doğru hareket alanlarına yakınsaması,[12] yukarıdan düşen yağış veya virga,[13] gündüz ısınması ile okyanusların, su kütlelerinin veya ıslak toprakların yüzeyinden suyun buharlaşması,[14] bitkilerin terlemesi,[15] daha sıcak su üzerinde hareket eden soğuk veya kuru hava[16] ve havanın dağların üzerinden kaldırılmasıdır.[17] Su buharı normalde bulutları oluşturmak için toz, buz ve tuz gibi yoğunlaşma çekirdeklerinde yoğunlaşmaya başlar. Hava cephelerinin yükseltilmiş kısımları (bunlar doğası gereği üç boyutludur)[18] Dünya atmosferinde altostratüs veya sirrostratüs gibi bulut kümeleri oluşturan geniş yukarı doğru hareket alanlarını zorlar.[19] Stratüs, soğuk ve kararlı bir hava kütlesinin sıcak bir hava kütlesinin altında sıkıştığında oluşma eğiliminde olan kararlı bir bulut kümesidir. Ayrıca rüzgarlı koşullarda taşınım sisinin kalkması nedeniyle de oluşabilir.[20]

Birleşme ve parçalanma

[değiştir | kaynağı değiştir]
Çok küçük yağmur damlalarının neredeyse küresel şekilde olduğunu gösteren diyagram. Damlalar büyüdükçe, bir hamburger ekmeği gibi alt kısımları düzleşir. Çok büyük yağmur damlaları, onları giderek daha dengesiz hale getiren hava direnciyle daha küçük damlalara bölünür.
Yağmur damlalarının boyutlarına bağlı olarak şekilleri:
  1. Genel inancın aksine, yağmur damlaları asla gözyaşı şeklinde değildir.
  2. Çok küçük yağmur damlaları neredeyse küreseldir.
  3. Daha büyük yağmur damlaları, hava direnci nedeniyle alt kısımları düzleşir.
  4. Büyük yağmur damlaları, büyük miktarda hava direncine sahiptir ve dengesiz hale gelmeye başlar.
  5. Çok büyük yağmur damlaları, hava direnci nedeniyle daha küçük yağmur damlalarına bölünür.

Birleşme, su damlacıkları birleşerek daha büyük su damlacıkları oluşturduğunda meydana gelir. Hava direnci genellikle bir buluttaki su damlacıklarının hareketsiz kalmasına neden olur. Hava türbülansı olduğunda, su damlacıkları çarpışır ve daha büyük damlacıklar yaparlar.

Bu daha büyük su damlacıkları alçaldıkça, birleşme devam eder, böylece damlalar hava direncini aşacak ve yağmur olarak düşecek kadar ağırlaşır. Birleşme genellikle donma noktasının üzerindeki bulutlarda oluşur ve ılık yağmur süreci olarak da bilinir.[21] Donma noktasının altındaki bulutlarda, buz kristalleri yeterli kütle kazandığında düşmeye başlar. Bu genellikle kristal ve komşu su damlacıkları arasında meydana geldiğinde birleşmeden daha çok kütle gerektirir. Bu süreç sıcaklığa bağlıdır, çünkü aşırı soğumuş su damlacıkları yalnızca donma noktasının altındaki buluttadır. Ayrıca, bulut ve yer seviyesi arasındaki büyük sıcaklık farkı nedeniyle, bu buz kristalleri düştükçe eriyip yağmura dönüşebilir.[22]

Yağmur damlaları 01 ila 9 mm (0,039 ila 0,354 in) ortalama çap aralığında boyutlara sahiptir ancak daha büyük boyutlarda parçalanma eğilimi gösterirler. Daha küçük damlalara bulut damlacıkları denir ve şekilleri küreseldir. Bir yağmur damlasının boyutu arttıkça şekli daha basık hale gelir ve en büyük kesiti yaklaşan hava akışına bakar. Büyük yağmur damlaları, hamburger ekmeği gibi tabana doğru giderek düzleşir; çok büyük olanlar ise paraşüt şeklini alır.[23][24]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Paul Sirvatka (2003). "Cloud Physics: Collision/Coalescence; The Bergeron Process". College of DuPage. 17 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  2. ^ "The Water Cycle". Planetguide.net. 26 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2011. 
  3. ^ Steve Kempler (2009). "Parameter information page". NASA Goddard Uzay Uçuş Merkezi. 26 Kasım 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2008. 
  4. ^ Mark Stoelinga (12 Eylül 2005). Atmospheric Thermodynamics (PDF). University of Washington. s. 80. 2 Haziran 2010 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2010. 
  5. ^ Glossary of Meteorology (Haziran 2000). "Relative Humidity". American Meteorological Society. 7 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2010. 
  6. ^ Glossary of Meteorology (Haziran 2000). "Cloud". American Meteorological Society. 20 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2010. 
  7. ^ Naval Meteorology and Oceanography Command (2007). "Atmospheric Moisture". United States Navy. 14 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2008. 
  8. ^ Glossary of Meteorology (2009). "Adiabatic Process". American Meteorological Society. 17 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2008. 
  9. ^ TE Technology, Inc (2009). "Peltier Cold Plate". 1 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2008. 
  10. ^ Glossary of Meteorology (2009). "Radiational cooling". American Meteorological Society. 12 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2008. 
  11. ^ Robert Fovell (2004). "Approaches to saturation" (PDF). University of California in Los Angeles. 25 Şubat 2009 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2009. 
  12. ^ Robert Penrose Pearce (2002). Meteorology at the Millennium. Academic Press. s. 66. ISBN 978-0-12-548035-2. Erişim tarihi: 2 Ocak 2009. 
  13. ^ "Virga and Dry Thunderstorms". Ulusal Hava Durumu Servisi. Spokane, WA. 2009. 22 Mayıs 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2009. 
  14. ^ Bart van den Hurk; Eleanor Blyth (2008). "Global maps of Local Land-Atmosphere coupling" (PDF). KNMI. 25 Şubat 2009 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2009. 
  15. ^ Krishna Ramanujan; Brad Bohlander (2002). "Landcover changes may rival greenhouse gases as cause of climate change". NASA Goddard Uzay Uçuş Merkezi. 3 Haziran 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2009. 
  16. ^ Ulusal Hava Durumu Servisi JetStream (2008). "Air Masses". 24 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2009. 
  17. ^ Michael Pidwirny (2008). "CHAPTER 8: Introduction to the Hydrosphere (e). Cloud Formation Processes". Physical Geography. 20 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2009. 
  18. ^ Glossary of Meteorology (Haziran 2000). "Front". American Meteorological Society. 14 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2010. 
  19. ^ David Roth. "Unified Surface Analysis Manual" (PDF). Hydrometeorological Prediction Center. 29 Eylül 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 22 Ekim 2006. 
  20. ^ FMI (2007). "Fog And Stratus – Meteorological Physical Background". Zentralanstalt für Meteorologie und Geodynamik. 6 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2009. 
  21. ^ Glossary of Meteorology (Haziran 2000). "Warm Rain Process". American Meteorological Society. 9 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2010. 
  22. ^ Paul Sirvatka (2003). "Cloud Physics: Collision/Coalescence; The Bergeron Process". College of DuPage. 17 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2009. 
  23. ^ Alistair B. Fraser (15 Ocak 2003). "Bad Meteorology: Raindrops are shaped like teardrops". Pennsylvania State University. 7 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2008. 
  24. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Villermaux isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Yağmur&oldid=34191013" sayfasından alınmıştır