İçeriğe atla

Uzay Çağı

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Sputnik 1 uydusunun fırlatılışı, Uzay Çağı'nın başlangıcı olarak kabul edilir.[1]
Sputnik 1 'den 22 gün boyunca sinyal gelmeye devam etmiştir.
Uzay Mekiği uzaya insanlı bir görev için kalkış sırasında

Uzay Çağı; Uzay Yarışı, uzay araştırmaları, uzay teknolojisi ile ilgili etkinler ile çalışmaları ve bunların etkilediği/tetiklediği kültürel gelişmeleri içeren dönemdir. Uzay Çağı'nın genel olarak 1957 yılında Sputnik 1 uydusunun fırlatılmasıyla başladığı ve günümüzde de devam ettiği kabul edilir.

Başlangıç

[değiştir | kaynağı değiştir]

Uzay çağı; bir süredir geliştirilmekte olan çeşitli teknolojilerin, Sovyetler Birliği tarafından 1957 yılında fırlatılan Sputnik 1 uydusunun yapımında ve yörüngeye çıkarılmasında birleşmesiyle başlamıştır. Dünyanın ilk yapay uydusu olan 83 kg ağırlığındaki Sputnik 1, Dünya'nın etrafını yörüngede 98.1 dakikada dolanmıştır. Sputnik 1'in fırlatılışı; Uzay Çağı olarak da bilinen, politik, bilimsel ve teknolojik gelişmelerin başarıldığı yeni bir dönemi başlamıştır.[2]

Uzay Çağının karakteristik özellikleri arasında yeni teknolojilerin çok çabuk geliştirilmesi ve genellikle ABD ve Sovyetler Birliği arasında yaşanmış olan, uzay konusunda büyük başarılara ulaşma yarışı bulunmaktadır. Roket teknolojisi, malzeme bilimleri, bilgisayar ve diğer alanlar çok hızlı gelişmeler yaşanmıştır. Elde edilen yeni teknolojilerinin çoğunun uzay dışındaki diğer alanlara yan ürünler olarak yansıması (İngilizce: NASA spin off tech) olmuştur. Buna örnek olarak, Hafıza Köpüğü (İngilizce: memory foam) verilebilir.

Uzay Çağı, Apollo programının dünya nüfusunun çoğunun hayal gücünü yakalamasıyla zirve noktasına ulaşmıştır. Apollo 11'in Ay'a inişi o tarihte dünya üzerinde 500 milyon insan tarafından izlenmiştir ve genel olarak 20. yüzyılı tanımlayan an olarak kabul edile gelmiştir. O zamandan beridir kamunun ilgisi başka alanlara kaymıştır.[3]

Amerika Birleşik Devletlerinde, 1986 yılında meydana gelen Uzay Mekiği Challenger faciası, insanlı Uzay Mekiği uçuşlarındaki önemli azalmanın sebebidir. Kazanın ardından, NASA Mekiklerinin hepsini güvenlik gerekçesiyle 1988 yılına kadar kızağa çekmiştir.[4] 1990'larda uzay programlarına ayrılan bütçe keskin bir şekilde azalmıştır. Bunun sebebi olarak artık dağılmış olan Sovyetler Birliğine ait olan yapıların da dağılması ve sonuç olarak NASA'nın doğrudan bir rakibinin kalmamış olması gösterilebilir.

O zamandan beridir, uzay programları ve uçuşları her geçen gün daha da çok hükûmeti ve ticari katılımcıyı da içerecek şekilde genişletilmiştir. 1990'lardan bu yana, uzay araştırmaları ve uzay-temelli teknolojiler artık genelgeçer bir şekilde günlük hayatta kabul görmeye başlamıştır.

NASA 2011 yılında ABD'ye ait tüm Uzay Mekiklerini kullanım dışı bırakma kararı almıştır. Bu tarihten sonra NASA,Uluslararası Uzay İstasyonu'na Amerikan astronotları götürmek için Rusya'nın yörüngeye insanlı uzay araçları gönderebilen roket alt yapısını kullanagelmiştir.[5]

Şu anki dönem

[değiştir | kaynağı değiştir]
SpaceX Falcon Heavy roketinin yeniden kullanılabilir yan iticileri, 6 Şubat 2018'deki test uçuşunun ardından Cape Canaveral İniş Bölgeleri LZ 1 ve 2'ye senkronize bir şekilde indi.

21. Yüzyılın başlarında, Ansari X-Prize isimli ödüllü yarışma, Özel sektör finansmanlı Uzay Uçuşu alanında (İngilizce: private spaceflight) hızlı bir başlangıç oluşturabilmek ve dikkat çekmek üzere gerçekleştirilmiştir. Bu yarışmanın 2004 yılındaki kazananı Space Ship One, bir hükûmet ajansı tarafından finanse edilmeyen ilk uzay aracı olmuştur.[6]

Günümüzde çeşitli ülkelerin artık kendilerine ait bir uzay programı bulunmaktadır. Bunlar arasında; ilgili teknolojik girişimlerden, fırlatma tesisleri de içeren bütün bir altyapısı olan uzay programlarına kadar çeşitli gelişmişlik düzeylerinde progmalar bulunmaktadır.[7] Günümüzde binlerce bilimsel ve ticari amaçlı uydu dünyanın etrafında çeşitli yörüngelerde bulunmaktadır,[8] bununla birlikte birkaç ülkenin uzaya insalı uçuş yapma planları bulunmaktadır.[9][10] Bu yeni uzay yarışına katılan ülkelerden bazıları şunlardır: Fransa, Hindistan, Çin ve İsrail. Bunların hepsi de gözlem uydusu kullanmaktadır. Bunların dışında, uzay programlarının kapsamı daha az gelişmiş olan ülkeler şunlardır: Birleşik Krallık, Brezilya, Almanya, Ukrayna ve İspanya.[11]

Diğer yandan ABD uzay programı kapsamında, NASA Orion isimli bir derin-uzay mürettebat kapsülü yapımıyla uğraşmaktadır. NASA bu kapsül ile insanların Mars'a kadar taşınabilmesini sağlamayı amaçlamaktadır. Orion uzay aracının 2020'nin başlarında bitirilmesi beklenmektedir. NASA bu görevin/misyonun 'uzay yolculuğunda yeni bir dönemin başlamasına öncülük etmesini' ummaktadır”.[11]

Uzay Çağı'nı etkileyen başka bir büyük etken ise uzay uçuşunun özelleştirilmesidir. Bu alandaki iki büyük şirket olan Boeing ve SpaceX, araştırma ve innovasyon alanlarında büyük rol oynamaktadırlar. SpaceX'in sahibi olan Elon Musk, nihai hedeflerinin Mars'ta bir koloni kurmak olduğunu belirtmiştir ve 2018 yılında da şirketin ürettiği en büyük roketi fırlatılmıştır. Bu da şirketi belirtilen hedefin gerçekleştirilmesine daha da yaklaştırmıştır.[12] Amazon.com kurucusu Jeff Bezos tarafından finansal olarak desteklenen Blue Origin isimli özel şirket, uzay turizmi, ticari uydu fırlatmaları ve nihai olarak Ay ve ötesindeki görevler için kullanılmak üzere roketler geliştirmektedir.[13] Richard Branson'nın şirketi olan Virgin Galactic ise uzay turizmi için fırlatma araçları (SpaceShipTwo) üretimine yoğunlaşmış durumundadır. Şirket New York Menkul Kıymetler Borsası'nda 2019 Ekim ayında işlem görmeye başlamıştır.[14]

Zaman dizini (kronoloji)

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ayrıca bakınız: Uzay yolculuğunun tarihçesi

(İngilizce: Timeline of space exploration)

Tarih İlk ... Görev Kişi(ler)/Canlı(lar) Ülke
20 Haziran, 1944 Uzay'daki, başka bir deyişle Kármán çizgisinin üzerine çıkmış, ilk yapay nesne V-2 roketi, test uçuşu – yok Almanya
24 Ekim, 1946 Uzaydan çekilen resimler (105 km)[15][16][17] New Mexico eyaletindeki White Sands Füze Sahası'ndan (İngilizce: White Sands Missile Range fırlatılan V-2 roketi. – yok Amerika Birleşik Devletleri
20 Şubat, 1947 Uzaydaki hayvanlar (İngilizce:Animals in space) New Mexico eyaletindeki White Sands Füze Sahası'ndan (İngilizce: White Sands Missile Range 20 Şubat 1947 tarihinde fırlatılan V-2 roketi.[18][19][20] - sirke sinekleri Amerika Birleşik Devletleri
4 Ekim, 1957 Yapay uydu Sputnik 1 – yok Sovyetler Birliği
3 Kasım, 1957 Yörüngedeki hayvan Sputnik 2 Layka sovyet uzay köpeği Sovyetler Birliği
2 Ocak, 1959 Ay yakın geçişi, Güneş merkezli yörünge Luna 1 – yok Sovyetler Birliği
12 Eylül, 1959 Ay yüzeyine çarparak iniş yapan, başka bir göksel cismin yüzeyine ulaşan ilk insan yapımı nesne Luna 2 – yok Sovyetler Birliği
7 Ekim, 1959 Ay'ın uzak tarafı (İngilizce:far side of the Moon) Luna 3 – yok Sovyetler Birliği
12 Nisan, 1961 Uzaydaki İnsan Vostok 1 Yuri Gagarin Sovyetler Birliği
5 Mayıs, 1961 İnsanlı uzayaracının yönlendirilmesinin manuel olarak gerçekleştirilmesi ve Dünya yüzeyine içindeki pilotla tekrar inmeyi başaran ilk insanlı uzay görevi, böylece Uluslararası Havacılık Federasyonu tanımlarına göre ilk kez eksizsiz bir insanlı uzayuçuşu gerçekleştirilmiştir.[21][22] Freedom 7 (İngilizce: Freedom 7) Alan Shepard Amerika Birleşik Devletleri
14 Aralık, 1962 Başka bir gezegende başarılı yakın uçuş (Venüs en yakın geçiş 34773 KM) Mariner 2 (İngilizce: Mariner 2) – yok Amerika Birleşik Devletleri
18 Mart, 1965 Uzay yürüyüşü Voskhod 2 Alexei Leonov Sovyetler Birliği
15 Aralık, 1965 Uzayda buluşma (İngilizce:Space rendezvous) Gemini 6A veGemini 7 (İngilizce:Gemini 6A, Gemini 7) Schirra, Stafford, Borman, Lovell Amerika Birleşik Devletleri
3 Mart, 1966 Ay'ın yüzeyine yumuşak iniş Luna 9 – yok Sovyetler Birliği
1 Mart, 1966 Başka bir gezegene çarparak iniş yapan ilk insan yapımı nesne Venera 3 (İngilizce: Venera 3 – yok Sovyetler Birliği
16 Mart, 1966 İki uzayaracı arasında yörüngede kenetlenme Gemini 8 & Agena hedef aracı (İngilizce:Gemini 8 & Agena Target Vehicle) Neil Armstrong, David Scott Amerika Birleşik Devletleri
3 Nisan, 1966 (Güneş dışında) başka bir astronomik cismin yörüngesine oturan ilk yapay uydu Luna 10 – yok Sovyetler Birliği
18 Ekim, 1967 Başka bir gezegenin atmosferinden veri aktarımı gerçekleştiren ilk uzay aracı Venera 4 – yok Sovyetler Birliği
21–27 Aralık, 1968 Başka bir astronomik cismin (Ay) yerçekimsel etkisine giren ve yörüngesinde dolanan ilk insanlar Apollo 8 Borman, Lovell, Anders Amerika Birleşik Devletleri
20 Temmuz, 1969 İnsanların ilk kez başka bir astronomik cismin (Ay) yüzeyine iniş yapması ve orada yürüş gerçekleştirmesi Apollo 11 Neil Armstrong, Buzz Aldrin Amerika Birleşik Devletleri
15 Aralık, 1970 İlk kez başka bir gezegenin yüzeyinden Uzölçüm verisinin aktarılması Venera 7 – yok Sovyetler Birliği
19 Nisan, 1971 Çalışır haldeki ilk uzay istasyonu Salyut 1 – yok Sovyetler Birliği
7 Haziran, 1971 Uzay istasyonunda uzun süreli mürettebat bulundurulması Soyuz 11 (Salyut 1) Georgy Dobrovolsky, Vladislav Volkov, Viktor Patsayev Sovyetler Birliği
20 Temmuz, 1976 Mars yüzeyinden resimler Viking 1 – yok Amerika Birleşik Devletleri
12 Nisan, 1981 Tekrar kullanılabilir yörüngesel uzay aracı STS-1 Young, Crippen Amerika Birleşik Devletleri
19 Şubat, 1986 Uzun süreli uzay istasyonu Mir – yok Sovyetler Birliği
14 Şubat, 1990 Tüm Güneş Sistemi'nin fotoğrafı (İngilizce: Voyager's photo of planets)[23] Voyager 1 – yok Amerika Birleşik Devletleri
20 Kasım, 1998 Günümüzdeki uzay istasyonu Uluslararası Uzay İstasyonu – yok Rusya
25 Ağustos, 2012 Yıldızlararası boşlukta yol alan ilk uzay aracı Voyager 1 – yok Amerika Birleşik Devletleri
12 Kasım, 2014 Bir kuyruklu yıldızın (67P/Churyumov-Gerasimenko) yüzeyine planlarak yumuşak iniş yaptırılan ilk uzay sondası[24] Rosetta – yok Avrupa Uzay Ajansı
14 Temmuz, 2015 Uzay sondaları tüm ana gezegenleri keşfe çıkmış olan ulusun resmi olarak tanınması[25] New Horizons – yok Amerika Birleşik Devletleri
20 Aralık, 2015 Yörüngesel hızlandırıcı roketin yörüngeden geri dönerek yerdeki bir platforma dikey olarak iniş yapması[26] Falcon 9 uçuş 20 – yok Amerika Birleşik Devletleri
8 Nisan, 2016 Yörüngesel hızlandırıcı roketin yörüngeden geri dönerek denizdeki bir platforma dikey olarak iniş yapması[27] SpaceX CRS-8 – yok Amerika Birleşik Devletleri
30 Mart, 2017 Daha önce kullanılmış olan yörüngesel hızlandırıcı roketin, tekrar fırlatılması ve ikinci kez dikey olarak iniş yaptırılması[28] SES-10 – yok Amerika Birleşik Devletleri
3 Ocak, 2019 Bir uzay aracının Ay'ın uzak tarafına (İngilizce:far side of the Moon) yumuşak iniş yapması Chang'e 4 – yok Çin

İlk dönemlerdeki uzay uçuşları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Uzay Çağı 4 Ekim 1957 tarihinden daha önce başlamış olarak da düşünülebilir; çünkü 1944 Haziran ayında, Alman yapımı bir V-2 roketi, çok kısa süreliğine de olsa, uzaya ulaşan insan yapımı ilk nesne olmuştur[29]. Bazı kişiler ise, Amerikan roketçiliğinin öncüsü olan Robert H. Goddard'ın dünyadaki ilk sıvı roketi fırlattığı tarih olan 1926 Mart ayını Uzay Çağının başlangıcı olarak kabul etmektedir. Ancak Goddard'ın roketi uzaya ulaşamamıştı.[30]

V-2 roketinin uçuşu gizlilik içerisinde gerçekleştirildiğinden, takip pek çok yıl boyunca halk tarafından bilinmemişti. Dahası, 1940'larda ve 1950'lerin başında; Almanların gerçekleştirdiği fırlatmalar ve Amerika ile Rusya'da gerçekleşen daha sonraki sondaj roketi testleri, yörüngeye ulaşamadıkları için yeni bir çağ başlatmaya yetecek derecede önem arz etmemişlerdir. Yörüngeye ulaşabilecek güçte bir rokete sahip olunması demek bir ulusun dünyanın herhangi bir yerine herhangi bir görev-yükünü (özellikle silah olarak) ulaşatırabilmesi demekti. Başka bir deyişle bür türdeki bir roket aslında kıtalararası balistik füze olarak kabul edilebilirdi. Böyle bir gelişmeden sonra Dünya'daki hiçbir yerin nükler bir savaş başlığından korunamayacağı gerçeği, yörüngesel standartın Uzay Çağının başlangıcını göstermekte sıklıkla kullanmasının yegane sebebidir[29]

Sanat ve mimari

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ünlü, roket gemisi şekli verilmiş olan,1959 yapımı Cadillac Coupe de Ville marka arabanın arka farları ve rüzgarlıkları
Alabama'nın Birmingham şehrindeki Town Motel'in uydu tasarımından esinlenilmiş olan tabelası
Kansas şehrindeki TWA şirketinin merkez binasının çatısında, onarılmış haldeki TWA Moonliner II maketi

Uzay Çağının aşağıdakileri etkilediği kabul edilir:

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ McDougall, Walter A (Kış 2010), "(Ay'a Ateş etmek) Shooting the Moon", American Heritage, 14 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 6 Nisan 2020 .
  2. ^ Garber, Steve. "(Sputnik ve Uzay Çağının Şafağı) Sputnik and The Dawn of the Space Age". History. NASA. 18 Kasım 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2013. 
  3. ^ "National Aeronautics and Space Administration". NASA. 31 Aralık 1996 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2015. 
  4. ^ Howell, Elizabeth. "Challenger: Shuttle Disaster That Changed NASA". Space.com. 4 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2018. 
  5. ^ "The New American Space Age: A Progress Report on Human SpaceFlight" (PDF). Aerospace Industries Association. Aerospace Industries Association. 25 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 16 Mart 2018. 
  6. ^ "SpaceShipOne: The First Private Spacecraft | The Most Amazing Flying Machines Ever". Space.com. 15 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Kasım 2015. 
  7. ^ "Global Space Programs | Space Foundation". www.spacefoundation.org. 14 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Kasım 2015. 
  8. ^ "Satellites - Active Satellites in Earth's Orbit". satellites.findthedata.com. 23 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Kasım 2015. 
  9. ^ "Japan Wants Space Plane or Capsule by 2022". Space.com. 24 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Kasım 2015. 
  10. ^ "India takes giant step to manned space mission". Telegraph.co.uk. 26 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Kasım 2015. 
  11. ^ a b "The New Space Race – Who Will Take the Lead?". rcg.org. 8 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2018. 
  12. ^ "A NASA Astronaut Stays In Orbit With SpaceX And Boeing". NPR.org (İngilizce). 7 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2018. 
  13. ^ "Blue Origin: everything you need to know about the Amazon.com of space". TechRadar. 12 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2019. 
  14. ^ "To the NYSE and beyond: Virgin Galactic becomes first public space tourism company". Washington Post. 12 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2019. 
  15. ^ "Chronology: Cowboys to V-2s to the Space Shuttle to lasers". www.wsmr.army.mil. 13 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2018. 
  16. ^ "Archived copy". 21 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2013. 
  17. ^ Reichhardt, Tony. "First Photo From Space". airspacemag.com. 26 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2018. 
  18. ^ "Post War Space". postwar.com. 15 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  19. ^ "The Beginnings of Research in Space Biology at the Air Force Missile Development Center, 1946–1952". History of Research in Space Biology and Biodynamics. NASA. 25 Ocak 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2008. 
  20. ^ "V-2 Firing Tables". White Sands Missile Range. 25 Ocak 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2008. 
  21. ^ "Geek Trivia: A leap of fakes". 5 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2016. 
  22. ^ "Manned Space Firsts". 30 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2016. 
  23. ^ See "Archived copy". 31 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2009.  under "Extended Mission"
  24. ^ Chang, Kenneth (12 Kasım 2014). "ESA's Spacecraft Lands on Comet's Surface". The New York Times. 12 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Kasım 2014. 
  25. ^ Talbert, Tricia (25 Mart 2015). "New Horizons: The First Mission to the Pluto System and the Kuiper Belt". nasa.gov. 15 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2018. 
  26. ^ Chang, Kenneth (21 Aralık 2015). "SpaceX Successfully Lands Rocket after Launch of Satellites into Orbit". The New York Times. 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2015. 
  27. ^ Drake, Nadia (8 Nisan 2016). "SpaceX Rocket Makes Spectacular Landing on Drone Ship". National Geographic. 8 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Nisan 2016. To space and back, in less than nine minutes? Hello, future. 
  28. ^ Grush, Loren (30 Mart 2017). "SpaceX makes aerospace history with successful landing of a used rocket". The Verge. 30 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2017. 
  29. ^ a b Schefter, James (1999), (ingilizce sayfa) Yarış: Amerika'nın Ay'a giderken Rusya'yı nasıl yendiğinin sansürsüz hikayesi, New York: Doubleday, ss. 3-49, ISBN 0-385-49253-7 
  30. ^ "Goddard launches space age with historic first 85 years ago today". 31 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2016. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Vikisözlük'te uzay çağı ile ilgili tanım bulabilirsiniz.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Uzay_Çağı&oldid=34229209" sayfasından alınmıştır