Uçmag

Başlığın diğer anlamları için Uçmak (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.

Uçmag - Türk ve Altay mitolojisinde Cennet. Uçmağ (Uçmak, Ocmah, Uçmah) olarak da söylenir. Karşıtı Tamagdır. Burada Türkçe uçmak havalanmak, yükselmek kelimesi ile Soğdca Uştmaht cennet aynılaşarak uçmak şeklinde tek kelime oluşuyor ve Uştmaht biçimi kullanımdan kalkıyor. Ancak Uştmaht’ın anlamı Türkçe “uçmak” kelimesi üzerine taşınıyor. Böylece iki farklı kelime tek kelime oluyor. Bu hadisede ses yapılarının benzerliği, Türk milletinin kelimeyi fonetik algısı, Türkçeleştirme ve en az çaba kanununun etkisi düşünülebilir. Türk’ün tasavvuru ise burada en önemli unsurdur. Dili yapan ve kullanan halktır. Gök Tanrı’ya inanan Türk, cennete gitmek için “uçmak” gerektiğini düşünüyor. Hatta eski Türkler Şamanların atlarıyla uçup Tanrının yanına gidip geldiğine inanmaktadır. Eski Türkçede ölüm için kullanılan “kergek bolmak (Osman Nedim Tuna 1957)” şeklinin de “uçmak”la ilgili olduğu hatırlanırsa bu husus daha iyi anlaşılır. Ayrıca “ölmek” kelimesinin de asıl anlamının “yükselmek, havalanmak” olduğu ileri sürülmesi (Ahmet Bican Ercilasun 2006) bizi desteklemektedir. Uçmak kelimesi Türk kültür tarihinde bir dönem "Cennet" sözcüğünden çok daha fazla kullanılmıştır ve daha yaygındır. Yunus Emre'nin dizelerinde sık sık rastlanan bir kelimedir.

Tutulmadı Yunus canı, geçti Tamu'dan, Uçmak'tan

Yola düşüp Dost'a gider, ol aslına uyakmağa

Moğolca Oktargay (Oktarguy) sözü de cenneti veya cennet bahçelerini anlatmakta kullanılır.

Etimoloji

• Soğdca uştmāγ veya wştmāγ "cennet" sözcüğünden alıntıdır. Soğdca sözcük Avesta (Zend) dilinde aynı anlama gelen vahiştəm ahūm deyiminden alıntıdır.
• Eski Türkçe uştmaχ/uçmak cennet — Soğdca ˀwştmğ—Hristiyan ve Maniheist inançlarda cennet (≈ Orta Farsça vahişt a.a.) ~ Avesta vahişta- ahūm- “kusursuz-varoluş”, Zerdüşt inancında bir kavram.

Dış bağlantılar

• ERCİLASUN, Ahmet Bican 2006; “Türkçede Öl- Fiili Üzerine”, Makaleler (Dil-Tarih-Destan-Edebiyat), Akçağ Yayınları, Ankara.
• TUNA, Osman Nedim 1960; “Köktürk Yazıtlarında Ölüm Kavramı İle İlgili Kelimeler Ve Kergek Bol- Deyiminin İzahı” Bilimsel Bildiriler 1957, Ankara.