Tristan ve İsolde (opera)

Tristan ve İsolde

Tristan ve İsolde Ressam:Ferdinand Leeke
Özgün isim	Tristan und İsolde
Müzik	Richard Wagner
Gala	10 Haziran 1865
İlk gösterim yeri	Münih Opera Evi, Münih
Oyuncular	Tristan: Şövalye Kral Marke'nin yeğeni, tenor İsolde: İrlanda Prensesi, soprano Kral Marke: Cornwall Kralı ve Tristan'ın amcası, bas Kurwenal: Tristan'ın yardımcısı, bariton Brangäne:İsolde nedimesı ve sırdaşı, mezzo-soprano Melot: Tristan'ın arkadaşı, tenor Bir genç denizci: tenor Bir çoban: tenor Dümenci: bariton Denizciler, Cornwall'li şövalyeler ve çırakları, koro

Tristan ve İsolde (orijinal Almanca Tristan und İsolde) Richard Wagner tarafından bestelenmiş ve liberettosu yazılmış üç perdelik bir Almanca operadır. Eser bir İngiliz efsanesi olan Tristan ve İsolde'nin Almanca Göttfried von Strassburg tarafından uyarlamasına dayandırılmıştır. 1857 ile 1859 arasında bestelenmiş ve prömiyeri Münih Opera Evi'nde Hans von Bulow'un orkestra şefliği altında 10 Haziran 1865'te yapılmıştır.

Wagner'in bu eseri filozof Arthur Schopenhauer düşünce ve kavramlarından çok etkilenmiştir. Bu eser birçok modern Batı Müziği kavramlarının (kormatizm, tonalite, orkestra rengi, harmonik süspansiyon gibi) en ileri kullanılmasına örnek olduğu kabul edilmektedir. Birçok kişi Tristan ve İsolde operasını geleneksel harmoni ve tonaliteden ayrılma ve 20inci yüzyıl başında gelişen atonalite akımına yol açtığına inanmaktadırlar. Batı müziğinin Modernizm atonalite akımı bestecileri olan Gustav Mahler, Richard Strauss, Karol Szymanowski, Alban Berg ve Arnold Schoenberg bu eserden ilham almışlardır.

Eserin hazırlanması

Wagner 1849da Dresden'de Saksonya Krallığına karşı başarısız kalan Mayıs ıhtılaline katıldığı için tutuklanmak için aranmaktaydı. Bu nedenle karısı Mina'yı Dresden'de bırakarak apar topar Zürih'e kaçtı.

Orada zengin bir ipek kumaş tüccarı Otto Wesendonck ile tanıştı; Wesendonck'un karısı Matilda Wesendonck Wagner ile özellikle ilgilendi; ve bundan sonra birkaç yıl Wesendonck Wagner'in müziksel çalışması yapması için ona sübvansiyon sağladı. O sırada Wagner ünlü eseri "Der Ring des Nibelungen (Nibelungen Yüzüğü)"a adlı büyük mitik ve epik üzerinde çalışmaya başlamış ve ortaçağ Alman mitik eserlerini incelemekteydi. Bu arada Gottfried von Strassburg'un Tristan miti şiiri Wagner'in çok ilgisini çekerek "Tristan ve İsolde" eserini hazırlamaya başlamasına bir kıvılcım sağladı. Wagner'in Tristan ve İsolde aşk dramının yazmaya basmasına, kendine yardım sağlayan Mathilda Wesendonck ile bir aşk hayatı yaşaması da rastlamış olduğu ve Wagner’in bu aşktan esinlenerek operasını hazırlamış olduğu da iddia edilmektedir. Bu eserin hazırlamasında önemli etkisi olan üçüncü bir diğer faktör Wagner'in Alman filozoflarına birden ilgi duyması ve Arthur Schopenhauer'in "pesimizm" ve Feuerbach’ın "optimizm" görüşlerinin Tristan ve İsolde eserinde büyük izleri olduğudur.

Roller

Tristan ve İsolde rollerinde Ludwig ve Malvina Schnorr von Carolsfeld

Rol	Ses tıpı	Prömiyerde roller, 10 Haziran 1865 (Orkestra şefi: Hans von Bulow)
Tristan, Şövalye, Kral Marke'nin yeğeni	tenor	Ludwig Schnorr von Carolsfeld
İsolde, İrlanda Prensesi	soprano	Malvina Schnorr von Carolsfeld
Brangane, İsolde nedimesi ve sırdaşı	mezzo-soprano	Anna Possart-Deinet
Kurwenal, Tristan'ın yardımcısı	bariton	Anton Mitterwurzer
Kral Marke, Cornwall Kralı ve Tristan'ın amcası	bas	Ludwig Zottmayer
Melot, Bir saraylı, Tristan'ın arkadaşı'	tenor	Karl Samuel Heinrich
Bir çoban	tenor	Karl Simons
Dümenci	bariton	Peter Hartmann
Bir genç denizci	tenor
Denizciler, Cornwall'li şövalyeler ve çırakları, koro

Enstrümentasyon

Wagner'in hazırladığı partisyon notalarına göre orkestra için istenen müziksel çalgılar şunlardır:

• 3 flüt, (III. de bir piccolo), 2 obua, korangle, 2 klarnetler, bas klarinet, 3 fagot, basfagot
• 4 korno, 3 trompet, 3 trombon, bas tuba
• timpanı, zil, üçgen (müzik)
• harp
• Yaylı sazlar: 16 birinci keman, 16 ikinci keman, 12 viola, 12 viyolonsel, 8 kontrbas
• Sahnede: Korangle, 6 borazan, 3 trompet, trombon

Konu özeti

İsolde aşk ikşirini içerken. Ressam: Aubrey Beardsley (1895)

I. Perde

Kral Marke ile evlenmesine söz kesilmiş İrlanda prensesi İsolde ve nedimesi Brangane kralın ülkesi olan Cornwall'a gitmek üzere Tristan'ın gemisinde bulunmaktadırlar. Opera bir genç denizcinin "bir vahşi İrlandalı kız" hakkında söylediği şarkının duyulmasıyla başlar. İsolde bu şarkının kendine bir alaycı atıf yaptığını sanmaya başlar. İsolde duygularının etkisiyle hiç Cornwall'a varmak istememektedir. Brangane’ye daha kaç günlük yolları kaldığını sorar. Kısa bir süre sonra oraya ulaşacaklarını öğrenince büyük bir hiddete kapılarak denizlerin yükselerek gemiyi batırmasını ve gemideki herkesin boğulup ölmesini tanrısından diler.

Tristan, Kral Marke’nin yeğeni olup bu seyahat boyunca İsolde'ye eşlik etmiştir. İsolde onu daha önceden bilmektedir. Eski nişanlısı olan Morold'un ölümünden sonra kendi yanına Tantris adlı bir yabancı getirmişlerdir. Tentris'in bir gemide çok ciddi hatta ölümcül olarak yaralı olarak bulunmuştur. İsolde'nin şifa verici güçlerini kullanarak Tantris'i iyileştirmiştir. Fakat Tantris'in iyileşmesinden sonra onun nişanlısı olan Morold'u öldüren Tristan olduğunun açığa çıkmıştır. İsolde, bunu anlayınca kendi kılıcı ile hala yatakta olan ama iyileşmekte olan Tristan'a hücum edip onu öldürmeye çalışmıştır. Ama Tristan'ın kendini öldürmeye hazır kılıca bakacağına İsolde'nin gözleri içine bakmış; Isolde Tristan'ın bu bakışının nasıl ta kalbine tesir edip kalbinden vurulmuşa dönmüş ve ona karşı kininin böylece aşka döndüğünü hissetmiştir. Tristan iyileştikten sonra ayrılmasına izin verilmiştir. Ama çok geçmeden Tristan İsolde ile amcası Cornwall Kralı Marke'ın evlenmeleri için söz kesilmesini sağlamak ve Isolde'yi Cornwall'a getirmek için geri dönmüştür. Ona aşık olan İsolde ise bunu Tristan'ın bir ihaneti olduğunu kabul etmiştir.

İsolde nedimesi Brangane'yi Tristan'a gönderip ona İsolde'nin onun huzuruna gelmesini emrettiğini bildirmesini söyler. Tristan yanında yardımcısı Kurvenal ile dümen başındadır. Brangane ona hanımının isteğini bildirir ama Tristan çok haşin bir tavırla geminin karaya yaklaştığını ve yerinin geminin dümeni başında olduğunu söyler. Kurvenal ise daha ileri giderek daha kabaca, Brangane'ye İsolde'deye, onun Tristan'a emir verme yetkisi ve gücü olmadığını söylemesini ve İrlanda'dan gelmiş olup haksız olarak vergi toplamaya çalışan İrlandalı soylu Morold'u öldüren kişinin Tristan olduğunu da İsolde'ye hatırlatmasını söyler. Brangane İsolde'nin yanına dönerek bu iki kişinin tavır ve yanıtlarını ona anlatır.

İsolade Brangane'ye dolabında bulunan bir ufak şişeyi çıkarıp bunu bir bardak içkiye katmasını söyler. Bregane bunun ölümcül bir zehir olduğunu bildiği için dehşet içinde olur. Tam bu sırada Kurvenal gelerek Tristan'ın fikrini değiştirip İsolde'nin yanına gelmekte olduğunu bildirir. Tristan geldiği zaman ona ne istediğini sorar (arya: Begehrt, Herrin, was Ihr wünscht) İsolde onun Tantris olduğunu bildiğini; Isolde'ye hayatını borçlu olduğunu söyler. İsolde ona şövalyelik kurallarına göre eski düşmanlıklarını unutmalarını, yeni dostlukları için içmelerini teklif eder. Dışarıdan gemicilerin sesleri yankılanmaktadır, kıyı görünmüştür. İsolde hazırladığı içkiyi Tristan'a uzatır. Tristan bunun zehir olabileceğini bilmekle beraber İsolde'nin hazırladığı içkiyi içmeye hazır olduğunu söyler. Tam Tristan içkiyi içip daha bitirmemiş iken İsolde onun elinden içki kabını alıp kalanı kendisi içer.

Birden iki genç zehirlenmekten öleceklerini sanmaktadırlar ve rüyaya benzeyen bir sahnede birleşirler. İsolde Tristan'a alan aşkını anlatır ve Isolde'nin Kral Marke ile evlilik yapmasını nasıl kabul ettiğini sitemle sorar. Orkestra timpani eşliğinde "istek" leitmotifi çalmaya başlayıp iki sevgili "ölüm" ve "aşk" içinde birbirlerine olan aşklarını itiraf ederler.

Gemi Cornwall'da rıhtıma yanaşmıştır. Kurwenal Kral Marke'nin hemen gemiye binmekte olduğunu haykırması ile iki sevgili kendilerine gelirler. Yanlarına Brangane gelir ve hala ölmediğine şaşan İsolde ona hazırladığı içkiye şişedekini koyup koymadığını sorar. Brangane o içkiyi Isolde'nin verdiği şişe ile değil bir denizciden almış olduğu aşk iksiri ile hazırlamış olduğunu itiraf eder.

II. Perde

Kral Marke bir sürek avındadır ve bu bütün gece sabaha kadar sürecektir. Kralın şatosunda İsolde ve Brengane dışında kimse kalmamıştır. Onlar da alev alev yanan bir mangal başında kralı beklemektedirler. İsolde avcıların borazanlarını dinlemektedir ve onlar çok uzaklaşınca daha önceden anlaştıkları gibi mangalın alevlerini kapatıp Tristan'a yanına gelmesi için sinyal verecektir. Brangane İsolde'yi Kral Marke'nin şövalyelerinden biri olan Melot'un, kimse bakmazken birbirine aşikane bakışlar yapan İsolde ve Tristan'yi yakından incelediğini ve aralarındaki gizli ilişkiden şüphelenmiş olabileceği hakkında ikaz eder. Ama İsolde Melot'un Tristan'ın yakın ve sadık bir arkadaşı olduğundan emindir.

İsolde avcı borazan seslerinin uzaklaşmasını anlayıp hemen mangalın alevlerini söndürür ve böylece Tristan'ın yanına gelmesi için bir sinyal vermiş olur. Brangane şatonun mazgallarına çıkarak Tristan İsolde'nin yanındayken nöbetçilik görevini yapmaya gider. Sonunda tek başlarına kalan iki sevgili soyluların ve şövalyelik kuralları dışında olarak birbirine olan aşklarını açığa çıkarabileceklerdir. Tristan gündüzün gerçek olmadığını ve kendilerini birbirinden ayırmak için bir alet olduğunu ancak geceleyin birbirleriyle beraber olabildiklerini ve uzun ve ebedi bir gece olan ölümün kendilerin gerçekten her zaman birleştireceğini iddia eder. Coşkun ikili şarkılarla birbirlerine duygularını açıklarlar: (İkili: O sink herneider, Nacht der Liebe). Bu II. Perde'deki aşk düeti bazı kritikler tarafından Batı müziğinin en hissi şarkısı olduğu ifade edilmiştir.

İki sevgili bu uzun süren birlikleri dolayısıyla dış dünyayı unutmuşlardır. Brangane birkaç defa onlara haykırarak gecenin sona ermek üzere olduğunu ve avın hemen son bulacağını ikaz eder. Ama iki sevgili onu duymamaktadırlar. Güneş doğmaya başlayınca şatoya dönen Kral Marke ve adamları şövalye Melot'un kılavuzluğu altında sevgililerin bulunduğu yere gelirler ve onları birbirlerini kolları arasında bulurlar.

Kral Marke buna çok üzülür; çünkü kendisi de İsolde'yi sevmeye başlamıştır ve karısı ihanetini kendini bir evlat gibi sevdiği Tristan ile yapmaktadır. Kurneval'in "Kendini koru, Tristan" haykırışını duyan iki sevgili uyanınca kendilerini Kral ve adamları önünde bulurlar. Kral Marke onlara çok acı bir konuşma yapar ve ihanetlerinin çok üzücü olduğunu ve affedilmez olduğunu bildirir. (Arya: Der öde Tag, zum letzten Mal). Şövalye Melot kılıcını çekip bu hain iki kişiyi öldürmeye hazır olduğuna sinyal verir. Tristan İsolde'ye bakar ve onunla ebedi gece ülkesine gitmeye hazır olduğunu bildirir. Tristan ve Melot kılıç düellosuna girişirler ama tam kritik bir anda Tristan düelloyu bırakır; kılıcını yere atar ve Melot onu ölümcül şekilde yaralar.

III. Perde

Kurvenal ağır yaralı olan Tristan'ı Brötanya'da bulunan kendi şatosu olan Kareol'a getirmiştir. Kurvenal İsolde'ye oraya gelmesi için haber göndermiştir. Elindeki kavalla (çok kere opera orkestralarında körangle ile) hüzünlü şarkılar çalan bir çoban kıyıda nöbet tutmaya gönüllü olur ve bir gemi gelirse kavalı ile bir şakrak nağme çalıp haber verecektir. Tristan uyanır ve sayıklamaya başlar; yine gündüzün yalancı olduğunu ve kendinin Isolde ile birlikte geceyi aradığını söylenir. Kurvenal ona İsolde'nin yakında geleceğini söyleyince Tristan yaşlı sayıklamalarını bırakır ve İsolde'nin gelip gelmediğini sormaya başlar. Ama çobanın kavalının üzüntülü nağmeleri hala duyulmaya devam etmektedir. Tristan bu üzüntülü melodileri baba ve annesinin cenaze merasimlerinde duyduğu için tekrar sayıklamaya koyulur ve kendinin alıştığı aşk iksirine bunun kendinde yaratığı ihtiraslı hislere serzenişlerde bulunur ve kendinden geçer.

Tam bu şurada çobanın kavalından şakrak şarkılar duyulmaya başlanır. İsolde'nin gemisi gelmiştir ve Kurvenal önü karşılamaya gider. Uyanan Tristan da kalkar ve heyecanından yara sargılarını sökmeye başlar. İsolde yanına geldiğinde Tristan onun ismini söyleyerek son nefesini verir.

İsolde ölmüş olan sevgilisi yanına yığılır kalır. Bu anda bir başka geminin geldiği çoban kavalı nağmesinden anlaşılır. Kurvenal Kral Marke, Melot ve Brangane'nin gemiden inip şatoya geldiklerini görür. Kurvenal Tristan'ın intikamını almak için birden Melot üzerine hücum edip ona kılıcını saplar; ama Melot'da hemen davranmış ve Kurvenal'a ölümcül kılıç yarası vermiştir ve ikisi de ölürler. Kral Marke ve Brangane şatoya gelirler ve ölmüş Tristan ve baygın İsolde'nin yanına çıkarlar; her taraf sanki ölülerle doludur. (Arya: Todt denn alles, todt). Kral Marke Brangane'den aşk iksiri hikâyesini duymuş ve yeğenini ve karısını affettiğini onlara bildirmek ve onların birliğine izin verdiğini söylemek için gelmiştir. Fakat İsolde bunları dinlemez; kendi kendine Tristan'ı över (Arya: Mild und leise, wie er lächelt - Onun gülüşü gibi tatlı ve yumuşak). Yavaşlayan arya ile Tristan'ın tekrar kendine geleceğini söylemeye başlar (Arya: Liebestod - Aşk Ölümü). Sonra ölmüş sevgilisinin yanına ağır ağır yığılır ve yaşından ölür. İki sevgilinin ruhu birlikte olurlar.

Diskografi

• 1928 Karl Elmendorff conducting the Bayreuth Festival Orchestra with Nanny Larsen-Todsen and Gunnar Graarud, (heavily abridged; Columbia Records, mono, re-released in 2003 by Naxos)
• 1936 Fritz Reiner conducting the Covent Garden Orchestra with Kirsten Flagstad and Lauritz Melchior, (Naxos and VAİ, mono)
• 1937 Thomas Beecham conducting the Covent Garden Orchestra with Kirsten Flagstad and Lauritz Melchior, (Archipel, mono)
• 1943 Erich Leinsdorf conducting the Metropolitan Opera Orchestra with Lauritz Melchior and Helen Traubel, (Naxos, mono)
• 1948 Erich Kleiber conducting the Buenos Aires Opera with Kirsten Flagstad and Set Svanholm, 1948 (Myto, mono)
• 1950 Hans Knappertsbusch conducting the Bavarian State Opera Orchestra with Helena Braun and Gunther Treptow, 1950 (Orfeo, mono)
• 1951 Victor de Sabata conducting the Orchestra of La Scala Milan with Gertrude Grob-Prandl and Max Lorenz, (Archipel, mono)
• 1952 Herbert von Karajan conducting the Bayreuth Festival Orchestra with Martha Modl and Ramón Vinay, (avaılable on multiple labels, mono)
• 1953 Wilhelm Furtwängler conducting the Philharmonia Orchestra with Kirsten Flagstad and Ludwig Süthaus, (EMİ, mono).
• 1966 Karl Bohm conducting the Bayreuth Festival Orchestra with Birgit Nilsson and Wolfgang Windgassen, (Deutsche Grammophon, stereo)
• 1971 Horst Stein conducting the Buenos Aires Teatro Colon Orchestra with Birgit Nilsson and Jon Vickers, (VAİ, stereo)
• 1972 Herbert von Karajan conducting the Berlin Philharmonic Orchestra with Helga Dernesch and Jon Vickers, (EMİ, stereo)
• 1980-81 Reginald Goodall conducting the Chorus and Orchestra of Welsh National Opera with Linda Esther Gray and John Mitchinson, 1980-1 (Decca, stereo)
• 1982 Carlos Kleiber conducting the Staatskapelle Dresden with Margaret Price and René Kollo, 1982 (Deutsche Grammophon, stereo)
• 1994 Daniel Barenboim conducting the Berlin Philharmonic Orchestra with Waltraud Meier and Siegfried Jerusalem, (Teldec, stereo)
• 2003 Christian Thielemann conducting the Vienna State Opera with Deborah Voigt and Thomas Moser, (Deutsche Grammophon, stereo)
• 2005 Antonio Pappano conducting the Royal Opera House Orchestra with Nina Stemme and Plácido Domingo, (EMİ, stereo)

Video

• Tristan und İsolde

Orkestra şefi: Pierre Boulez. Osaka Festival Orkestra ve Korosu Film direktörü: Wieland Wagner Soloistler: Wolfgang Windgassen; Birgit Nilsson; . [Siyah beyaz] filme çekim: Osaka yapımı 10 Nisan 1967

Ayrıca bakınız

• Opera
• Richard Wagner
• Tristan ve İsolde

Dış bağlantılar

• Opera Türkiye websitesinde "Tristan und isolde" synopsisi (Erişim:8.9.2010)
• Liberettonun Almanca asıl metni ve İngilizce ve İtalyanca çevirileri (Erişim:15.2.2009)
• Wagner'in operalarının yapımlarının fotoğraflarını, ses kayıtlarını, liberettoları ve ses dosyalarını ihtiva eden çok kapsamlı bir net sitesi (İngilizce)(Erişim:15.2.2009)
• Tristan ve İsolde diskografisi. 1901–2004 arası için Jonathan Brown hazırlanan ses ve görüntü kayıtları listesi10 Eylül 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Erişim:15.2.2009)
• Wagner, Tristan ve İsolde: BBC-Metropolitan Opera konu özeti10 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce). (Erişim:15.2.2009)
• Tristan ve İsolde kaynak sitesi (İngilizce).(Erişim:15.2.2009)