Sakaca
Bazı araştırmacılar; Sakaca'nın Sakalar tarafından Kotan Krallığı, Shule Krallığı ve Tomşuk gibi Tarım Havzasında hüküm sürmüş Budist devletlerce konuşulmuş ve dil bilimciler tarafından Hotanca ve Tomşukça da denen 2 adet şiveye ayrılmış bir Doğu İran dili olduğunu iddia etmektedirler.[1] Fakat bazı araştırmacılar da Sakaca'nın Ön-Türkçe ile ilişiği olduğunu düşünmektedirler.[2]
Metinler
[değiştir | kaynağı değiştir]Dunhuang el yazmaları Sakacanın çözülmesinde önemli bir rol oynamıştır. Dilin kökenlerinin anlaşılması ve çözülebilmesi bu yazmalardaki yaklaşık 2,300 metinin Harold Walter Bailey tarafından incelenmesi ve tercüme edilmesi sayesinde gerçekleşmiştir.[3] Bu çalışmalar Sakaca dilinin Doğu İrani diller grubuna üye olduğuna dair önemli bir araştırmadır.[4] Günümüzde bu dilde yazılmış tarihi metinler ile bu metinlerin transkripsyonları ve çevirilerine internet ortamında da ulaşmak mümkündür (bkz. Or.6400/2.3).
Esik Kurganı
[değiştir | kaynağı değiştir]
Dil hakkındaki neredeyse tüm kaynaklar Hotan ve Tomşuk bölgelerinde bulunmaktır, ancak dilbilimciler tarafından Esik Kurganında bulunan gümüş bir çanağın Sakacanın ilk örneği olabileceği düşünülmektedir. Janos Harmatta isimli çeşitli Farsi dillerin çözülmesinde rol oynamış dilbilimci yazının Kharosthi alfabesi kullanılarak Hotan Sakacısında yazıldığını iddia etmiştir.[5]
Metnin okunuş ve çevirisi:[6]
| “ | za(ṃ)-ri ko-la(ṃ) mi(ṃ)-vaṃ vaṃ-va pa-zaṃ pa-na de-ka mi(ṃ)-ri-to ña-ka mi pa-zaṃ vaṃ-va va-za(ṃ)-na vaṃ.
[Bu kap üzüm şarabı, pişmiş gıda ve taze tereyağı içerir, o kadar çok ki, ölümlü?.] |
„ |
Her ne kadar bazı araştırmacılar Saka ve İskit halklarının bir Doğu İran diline sahip olduklarını ve Saka ve İskitlerin bir Hint-Avrupa kavmi olduklarını iddia etse de bu araştırmalar kesinlik kazanmış değildir ve hiçbir şekilde bilim insanları bu konudan yüzde yüz emin olamamışlardır. Sakaca'nın Ön Türkçe ile ilişkisi olduğu iddiaları da, özellikle Türk araştırmacılar tarafından desteklenen bir önermedir. Esik Kurganı'nda bulunmuş tabaktaki yazının Ana Türkçe ile ilişiği olduğu iddiaları bulunmaktadır. Tabaktaki Türk araştırmacılar tarafından iddia edilen Proto-Türkçe okunuşu ise şöyledir:[2]
Aγa, saηa očuq! Bez, cök! Boqun ičrä(r) azuq!
[Ağabey, sana (bu) ocak! Yabancıyı dize getir, yen! Halkta yiyecek (bol olsun)!][2]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Saka language". britannica.com. 7 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2019.
- ^ a b c Amanjolov: Runic-like inscription from Saka's burial near Alma-Ata. "Bulletin of Academy of Sciences KazSSR", 1971, No 12 (320), s. 64-66; + A. Amanjolov: Materials and research on history of Ancient Türkic writing. Author's abstract of Ph. Doctor Dissertation, Alma-Ata, 1975, s. 48-52; + A. Amanjolov: Türkic runic graphics, 3. Alma-Ata, 1985, s. 31-39. + A. Amanjolov "History and Theory of Ancient Turkic Script", Almaty, "Mektep", 2003, s. 218-219.
- ^ Susan Whitfield (2004). The Silk Road: Trade, Travel, War and Faith. London: British Library Press, 2004.
- ^ Ronald Emmerick, "Khotanese and Tumshuqese", in Gernot Windfuhr, ed., The Iranian Languages, Routledge, 2009
- ^ Harmatta, János (20 Ağustos 1994). History of Civilizations of Central Asia: The Development of Sedentary and Nomadic Civilizations. UNESCO. ss. 420-1. ISBN 978-9231028465. 2 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2019.
- ^ "Harmatta [Harmatta 1999, p.411-412] appears as he has accomplished to solve the mystery of this "unknown language and alphabet" which covers a wide are from Alma-Ata to Merv, to Dest-i Navur and to Ay Hanum. According to Harmatta and Fussman, the alphabet can be traced back to the Karoshti alphabet; and the language written with this alphabet could have been a Saka dialect spoken by the Kushans. Harmatta who remarks on the resemblance of the letters to those in Orkhon-Yenisey states that due to some letters [...]. [...]. Fussman states that this Inscription is based on syllables, and notes its similarity to the Kharosthi alphabet, but he could not read it. Livsits asks whether this alphabet he calls as the "third official alphabet of the Kushan State" is the Saka alphabet or not. [...]. Livsits, on the other hand says that, further to the Issyk-kol alphabet, this alphabet is related not with the Kharosthi alphabet, but rather with the Aramaic alphabet [...]."
