İçeriğe atla

Sahurca

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Sahurca
цӀаӀхна миз, ts'əxna miz
Telaffuz/t͡sʼaˤχna miz/
BölgeAzerbaycan, Kuzey Kafkasya
EtnisiteSahurlar
Konuşan sayısı22.300  (2010-2011)[1]
Dil ailesi
Yazı sistemiAzerbaycan'da Latin alfabesi
Rusya'da Kiril alfabesi
Resmî durumu
Resmî dil Dağıstan
Dil kodları
ISO 639-3tkr
Glottologtsak1249[2]

Sahur (AzericeSaxur dili; RusçaЦахурский), Kuzey Azerbaycan ve güneybatı Dağıstan'da (Rusya) Sahurlar tarafından konuşulan bir dildir. Azerbaycan'da yaklaşık 13.000, Dağıstan'da yaklaşık 9.770 kişi tarafından konuşulmaktadır.[3] Sahur kelimesi, bu dili konuşanların çoğunlukta olduğu bir Dağıstan köyünün adından gelmektedir.

Sahur, Azerice ile en yakın temas halindeki topluluklarda tehlike altında olsa da, diğer topluluklarda kuvvetlidir, bu bölgelerde önem kazanmaktadır, okullarda Sahur öğrenmeye olan ilgi artmaktadır ve Sahur-öğrenme materyallerinin sayısındaki artış görülmektedir.[4] Sahur, UNESCO'nun Tehlike Altındaki Dünya Dilleri Atlası tarafından "kesinlikle tehlike altında" olarak sınıflandırılmaktadır.[5]

Sınıflandırma

[değiştir | kaynağı değiştir]

Sahur, Kuzeydoğu Kafkas dil ailesinin Lezgice grubuna aittir. Sahurlar dillerini C'a'χna miz olarak adlandırmaktadır.

Sahur'un ilk yazılı belgeleri 1895 yılına dayanmaktadır ve Roderich von Erckert'e atfedilmektedir. Sahur dil bilgisinin ilk tanımı 1913'te Adolf Dirr tarafından yayınlandı.[4]

1930'larda, edebi bir Sahur formu geliştirildi. 1934'ten itibaren, dil Azerbaycan ve Dağıstan'daki ilkokullarda öğretildi. 1938'de Azerbaycan'da edebi Sahur'un kullanımı durduruldu, ancak 1989'da statüsüne yeniden kavuştu.[4]

Azerbaycan'da Sahur alfabesi Latin alfabesine dayanırken, Dağıstan'da Kiril alfabesi kullanılır . Geçmişte (11. yüzyılın başlarında) Arap alfabesiyle Sahur yazma girişimleri olmuştur.[6]

2008 yılında Arif Rüstemov Sahur dilinde ilk ve günümüze kadar tek uzun metrajlı film olan Kıble'ye Dönmek'i yönetti.[7]

Coğrafi dağılım

[değiştir | kaynağı değiştir]

Sahur çoğunlukla Azerbaycan'ın Zakatala ve Kah rayonlarının kırsal kesimlerinde ve Dağıstan'ın Rutul rayonunun dağlık kısımlarında konuşulmaktadır . Azerbaycan'da 15.900 (1999 nüfus sayımı) ve Rusya'da 10.400 (2002 nüfus sayımı) Sahur yaşamaktadır. 1989'da,%93'ü Sahur'u ana dilleri olarak bildirdi.[4]

Azerbaycan ve Rusya'da Sahur, Sahur nüfuslu bölgelerdeki ilkokullarda (1-4. Sınıflar) ders olarak öğretilmektedir. Sahur'da gazete ve radyo yayını da mevcuttur. Konuşulduğu Rusya'daki Dağıstan bölgesinin on iki resmi dilinden biridir. Ancak, dilin Azerbaycan'da resmi bir statüsü yoktur.[4]

İlişkili diller

[değiştir | kaynağı değiştir]

Lezgice grubunun dilleri arasında Rutulca, Sahur'a en yakın dil gibi görünmektedir. Bu ikisinin dışında, Lezgice grubunda sekiz dil daha bulunmaktadır: Lezgice, Tabasaranca, Ağulca, Budukça, Kryts, Hınalık dili, Udince ve Arçice.

Pek çok Kuzeydoğu Kafkas diline benzer şekilde, Sahur karmaşık fonolojisi ve çok sayıda sesli sesbirimleriyle bilinir (7 basit, 5 faringealleştirilmiş ve 3 umlatılmış sesli harf dahil). İlk derinlemesine fonolojik tanımı 1931'de Nikolai Trubetzkoy tarafından gerçekleştirildi.

Şulze'nin Sahur'un dil çalışmasına göre ünsüz harfler aşağıda gösterilmiştir. Formlar, köşeli parantez içine alınmadıkça fonemiktir, bu durumda fonem olduklarından şüphelenilir ancak şu anda bunun için yeterli kanıt bulunmamaktadır.[8] Harfler bazı asimetriler gösterir, ancak palatalize, labiyalize ve faringealize fonem serileri görülür.

Dudaksıl Dişsil Dişyuvasıl Damaksıl [en] Artdamaksıl Küçükdilsil [en] Boğazsıl [en]
yalın dam. [en] dud. [en] yalın dam. dud. yalın dud. yalın dam. dud. yalın dud. boğ. [en] yalın dud. boğ.
Genizsil [en] m n [nʲ]
Patlamalı [en] /
Patlamalı sürtünmeli [en]
ötümsüz [en] p t [tʲ] ts [tsʲ] [tsʷ] tʃʷ k [kʷ] q
dışgırtlaksıl [en] [tʲʼ] [tʷʼ] tsʼ [tsʲʼ] [tsʷʼ] tʃʼ tʃʼʷ [kʲʼ] [kʷʼ] qʷʼ qˤʼ ʔ ʕʼ
ikizleşmiş [en] tsː [tʃːʼ] [tʃːʷ] [kːʲ] [qːʷ] [qːˤ]
ötümlü [en] b d dz [dʒʷ] g ɢ [ɢʷ] ɢˤ
Sürtünmeli ötümsüz [en] f s [sʲ] ʃ [ʃʷ] x χ χʷ χˤ h [hʷ]
ikizleşmiş [en] [sːʲ] ʃː [ʃːʷ] [xːʲ] [xːʷ] χː [χːʷ] [χːˤ]
ötümlü [en] β ~ w1 z [zʲ] [zʷ] ɣ ʁ [ʁʷ] ʁˤ
Sürtünmesiz [en] / Titrek [en] l r j
1 [netleştirme gerekli]

Sahur'un 18 dil bilgisi hali vardır ve sonek almıştır. Fiiller tekil ve çoğul formlara ve 7 gramer dilek kipine sahiptir. Zaman kipleri karmaşıktır. İlgili dillerin aksine, Sahur cümleleri duyuşsal kurgu ile oluşturulabilir.[6]

Sahur, dil bilgisi ve yerel durumlar da dahil olmak üzere bir dizi isim durumu sergilemektedir. Ergatif ve genitif durumlar, aşağıda gösterildiği gibi, baş isim sınıfıyla uyum gösterir.[8]

Hal İşaretleyici
Yalın -∅
Ergatif -e (ː) 1 / - (V) n 2
Genitif - (V) na 3, - (V) n 4, - (V) ni 5
Datif -(Vs
  1. İnsan isimleri
  2. İnsan olmayan isimler
  3. Baş isim ABS, sınıflar I-III
  4. Baş isim ABS, sınıflar IV
  5. Baş isim OBL
Örnek çekimler
Hal Sg. Pl. Sg. Pl.
Yalın Balkan Balkanar Zer zerbə
Ergatif Balkanan Balkanāšše Zeran Zerbən
Genitif Balkanana Balkanāššina Zerana Zerbəna
Datif Balkanus Balkanāššis Zerus zerbəs
at inek

Sahur dilinin iki ana lehçesi Sah ve Gelmets'tir.[4]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Incubator
Wikimedia Incubator
Wikimedia Incubator'de Sahurca Vikipedi deneme projesi bulunmaktadır.
  1. ^ "Tsakhur". Ethnologue (İngilizce). 29 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2018. 
  2. ^ Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, (Ed.) (2017). "Tsakhur". Glottolog 3.0. Jena, Germany: Max Planck Institute for the Science of Human History. 
  3. ^ "Ethnologue entry for Tsakhur". 20 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2020. 
  4. ^ a b c d e f The Sociolinguistic Situation of the Tsakhur in Azerbaijan 14 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. by John M. Clifton et al. SIL International, 2005
  5. ^ "UNESCO Interactive Atlas of the World's Languages in Danger". 22 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2020. 
  6. ^ a b (Rusça) The Tsakhur language 26 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. The ETHEO Project. Last updated 11 October 2005. Retrieved 26 December 2006
  7. ^ Shootings of Facing Back to the Qibla Finished 12 Temmuz 2013 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi. News Azerbaijan. 1 April 2009.
  8. ^ a b Wolfgang Schulze, Tsakhur (Lincom Europa, München, 1997) 3-89586-150-2

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]