Reşat İzbırak

Reşat İzbırak, (d. 1911 – ö. 1998) Türk coğrafyacı. Cumhuriyet döneminin ilk büyük coğrafyacılarından ve Türkiye'de çağdaş coğrafyanın kurucularından biridir.^[1]

Hayatı

1911 yılında Harput’ta doğdu. Çocukluğu ve gençliği Kayseri’de geçti. Kayseri Lisesi’nden sonra 1934 yılında İstanbul Üniversitesi'nin coğrafya bölümünden mezun oldu. 1935 yılında ihtisas yapmak üzere Berlin’e gönderildi. Burada Ord. Prof. Dr. Norbert Krebs’in yanında doktorasına başladı. Geomorphologische Studien im Westlichen Bayerischen Walde başlıklı tezini 1939 yılında Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, coğrafya bölümünde Ord. Prof. Dr. Herbert Louis ile tamamladı. 1939 yılında bölümünün ilk asistanı, 1944 yılında doçent ve 1953 yılında profesör oldu. Aynı yıl Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi'nin fizikî coğrafya ve jeoloji kürsüsüne başkan seçildi. Bu görevini 1981 yılındaki emekliliğine kadar sürdürdü. Prof. Dr. Reşat İzbırak 12 Kasım 1998 yılında ölmüştür.^[2]

Meslek hayatı

Almanya'daki doktora öğrenimi sırasında coğrafyanın, özellikle jeomorfoloji araştırmalarının kesinlikle arazi gözlemlerine dayalı olması gereğini görmüş; yurda döndükten sonra II. Dünya Savaşı etkisiyle Türkiye'nin içinde bulunduğu çok güç koşullara rağmen çalışmalarını bu yönde sürdürmüştür. Böylece Türkiye'de coğrafyayı bir tasvirî bilim olmaktan çıkartarak çağdaş coğrafya anlayışının yerleşme ve gelişmesine öncülük edenler arasında yer almıştır.^[3]

Türkiye'nin çeşitli bölgelerinde, özellikle İç Anadolu Bölgesi ve Doğu Anadolu Bölgesi'nde coğrafi geziler ve bilimsel araştırmalar yapmıştır. Fizikî coğrafyanın hemen her dalına ait eserlerin ilkini gerçekleştirmeye çalışmıştır. İlk Sistematik ve Analitik Jeomorfolojiyi, Hidrografya ve Taşlar Bilgisi yazdığı eserlerden bazılarıdır. Araştırmaları içinde, derlenmesi ve hazırlanması uzun yıllar süren, batı dillerindeki coğrafya terimlerini tam olarak karşılayacak özellikte, binlerce kelimeyi içinde toplayan "Coğrafya Terimleri Sözlüğü" adlı kitabı önem taşır. 1943 yılında yayına başlayan ve 33 ciltten oluşan Türk Ansiklopedisi'nin ilk kurulunda da görev almıştır.^[4]

İzbırak’ın çalışmaları sadece üniversite ile sınırlı değildir. Yayımlanmaya başladığı dönemden beri yazı kurulunda yer aldığı Türk Ansiklopedisi'nin coğrafya ile ilgili makalelerin büyük bir kısmı onun tarafından kaleme alınmıştır. 1952 yılından emekli oluncaya kadar Harita Genel Müdürlüğü'nde harita subaylarına jeomorfoloji dersleri vermiştir. Sistematik Jeomorfoloji kitabını özellikle bu grup için hazırlanmış ve kitap ilk kez Harita Genel Müdürlüğü tarafından yayınlamıştır. Aynı komutanlıkça hazırlanan büyük Türkiye Atlası'nın bilimsel danışmanlığını da yapmıştır. Edindiği coğrafi bilgileri ülke ve özellikle Kayseri yöresinin kalkınması için kullanmıştır. Örneğin; 1957 yılında Yeni Erciyes Dergisi'nde yayınlanan Kayseri Büyükşehir Olma Yolunda mıdır? başlıklı makalesi, daha "Büyük Şehir" kavramının bile tam olarak bilinmediği bir dönemde ilerici ve faydalı bir çalışma olmuştur.^[3] İzbırak’ın mesleki kurum ve kuruluşlarda yer alan kitap ve makalelerinden başka çok çeşitli dergilerde yayınlanmış yazıları, ayrıca Harita Genel Müdürlüğü tarafından basılan haritaları da vardır. Bunlar; 1/850.000 ölçekli Türkiye Jeomorfografik Haritası (1968) ve 1/3.000.000 ölçekli Türkiye Jeomorfoloji Haritası'dır (1976).^[2]

Özellikle Jeomorfolojiye büyük önem vermiş ve bu dalın bir meslek olarak gelişmesinde önemli katkıları bulunmuştur. Coğrafya eğitimi görenlerin üniversiteyi bitirdikten sonra kendilerine yeni iş olanağı sağlasın diye jeomorfoloji mesleğini yaygınlaştırma çabasına girmiştir. Türkiye Jeomorfologlar Derneği tüzüğünden logosuna kadar İzbırak ve mensubu olduğu kürsü elemanları gayret ve desteğini eksik bırakmamışlardır. Jeomorfologların teknik eleman olarak hizmet etmesinin temelinde bu uğraş ve çabalar vardır.^[3]

Reşat İzbırak’ın mesleğine katkıları, öğrenci yetiştirmek ve bu konuda kitaplar yazmakla sınırlı değildir. İzbırak'ın Türkiye’deki yer adları üzerinde çeşitli komisyonlarda yaptığı çalışmalar da büyük önem taşımaktadır. Çalışmalarına emekliliğinden sonra da devam etmiş, 1982 yılında liseler için coğrafya kitapları yazmaya başlamıştır.^[2]

Eserlerinden bazıları^[5]

İzbırak’ın bilimsel yayınlarını iki döneme ayırmak gerekir. 1960’lı yılların ortalarına kadar jeomorfoloji ders kitabı dışında arazi araştırmalarına dayalı kitap ve makaleleri; daha sonra üniversite ders kitapları ve Türkiye coğrafyasını bir bütün olarak ele alan eserler.^[3]

Kitaplar

Jeomorfoloji, Ankara Üniversitesi Yayımları:12, Bilim Kitapları Serisi:4, Güney Matbaacılık ve Gazetecilik T.A.O:, Ankara, 1948
Yurdumuza Nasıl Yerleşmişiz?, Milli Eğitim Bakanlığı Köy Kitaplığı Serisi No:8, İstanbul, 1949
Coğrafya Terimleri Üzerine Bazı Düşünceler, Türk Dil Kurumu Yayını, B II. 16, Doğuş Matbaası, Ankara, 1949
Sistematik Jeomorfoloji, Harita Genel Müdürlüğü Yayınları, İlim ve Teknik Eserler Serisi No:6, Ankara, 1955
Jeomorfoloji: Analitik ve Umumi, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayın No: 127, Coğrafya Enstitüsü Yayın No:6, Ankara, 1958
Coğrafyacılar İçin Pratik Olarak Taşları Tanıma Bilgisi, Doğuş Matbaacılık ve Ticaret Limited Şirketi Matbaası, Ankara, 1961
Türkiye Jeomorfolojisi, Doğuş Matbaası, Ankara, 1983
Yerbilimi Bilgileri, Öğretmen Kitapları Dizisi, İstanbul, 1989

Makaleler

Yer Sarsıntıları Ve Buna Karşı Alınabilecek Tedbirler, C H P Konferanslar Serisi, Kitap:23, s:3-19, Ankara, 1940
Türkiye’de Madencilik, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, C:III, S:2, s:2 13-226, Ankara, 1945
Eskişehir’le Çifteler Çevresinde Bir Coğrafya Gezisi, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, C :III, S:5, s:507-521, Ankara, 1945
Kayseri Şehri’nin İşleme ve Gelişmesinde Bağcılığın Etkileri, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, C:V, S: 1, s:401-416, Ankara, 1947
Kayseri’nin Kuzeyinde Üst Miosen’e ait omurgalılar, Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, C:III, S :l, s: 155-158, Ankara, 1951 (İ.YALÇINLAR ile birlikte)
Haritacının Arazide Çalışması Sırasında Taşlar Üzerinde Yapabileceği Bazı Müşahadeler, Harita Umum Müdürlüğü Yay., Harita Dergisi, Yıl:22, S:52, s: 1 -39, Ankara, 1956
Kokurdan Nedir?, Harita Genel Müdürlüğü’nün Yay., Harita Dergisi, Yıl:27, S:62, s:3-16, Ankara, 1961
Erozyon Kontrolü ve Jeomorfologlar, Jeomorfoloji Dergisi, Yıl:3, Sayı:3, s:5-13, Ankara, 1971
Türkiye’de Son Yarım Yüzyıl İçinde Coğrafya Alanında Gelişmeler, 50. Yıl Konferansları, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayın No:257, s:29-44, Ankara, 1976

Kaynakça

^ "Wayback Machine" (PDF). web.archive.org. 9 Ağustos 2022. 9 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2023.
^ ^a ^b ^c Doğu, A. F., 1999, Prof. Dr. Reşat İzbırak’ın Hayatı ve Eserleri, Ankara Üniversitesi Türkiye Coğrafyası Dergisi, Sayı:7, s.7-12, Ankara.
^ ^a ^b ^c ^d Akkan, E., 1999, Coğrafya Ailesinin Büyük Kaybı, Ankara Üniv. Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Türkiye Coğrafyası Dergisi, Sayı: 7, s.3-6, Ankara.
^ Sür, Ö., 1999, Kıymetli Hocamız Reşat İzbırak, Ankara Üniv. Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Türkiye Coğrafyası Dergisi, Sayı: 7, s.1-2, Ankara.
^ Tuncel, H, Yiğit, A, Çelikbağ, S., 2010, Türkiye Coğrafya Bibliyografyası, Kitaplar ve Makaleler, Bilecik Üniv Yay. No: 2, Ankara.

[1] "Wayback Machine" (PDF). web.archive.org. 9 Ağustos 2022. 9 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2023.

[Doğu,_A._F._1999-2] Doğu, A. F., 1999, Prof. Dr. Reşat İzbırak’ın Hayatı ve Eserleri, Ankara Üniversitesi Türkiye Coğrafyası Dergisi, Sayı:7, s.7-12, Ankara.

[Akkan,_E._1999-3] Akkan, E., 1999, Coğrafya Ailesinin Büyük Kaybı, Ankara Üniv. Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Türkiye Coğrafyası Dergisi, Sayı: 7, s.3-6, Ankara.

[4] Sür, Ö., 1999, Kıymetli Hocamız Reşat İzbırak, Ankara Üniv. Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Türkiye Coğrafyası Dergisi, Sayı: 7, s.1-2, Ankara.

[5] Tuncel, H, Yiğit, A, Çelikbağ, S., 2010, Türkiye Coğrafya Bibliyografyası, Kitaplar ve Makaleler, Bilecik Üniv Yay. No: 2, Ankara.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]