Praksiteles

**Praksiteles**
Praksiteles
Genel bilgiler
Uyruk	Yunan
Alanı	Heykeltıraşlık,
Etkin yıllar	MÖ 364, MÖ 4. yüzyıl
Katıldığı akımlar	Antik Atina heykeltraşcılığı
Ünlü yapıtları	Bebek Dionysos'u tutmakta olan Hermes heykeli, Apollo Sauroktonos heykeli, (Kertenkele Öldüren Apollo) heykeli, Likya Apollon heykeli, Roma'daki Capitol Tepesi'ndeki Satir heykeli, Knidos Afroditi tarzındaki Leconfield başı, Aberdeen başı: Hermes'e ya da Herakles'in genç halinin heykel başı,

Atinalı Praksiteles (Antik Yunanca: Πραξιτέλης), Büyük Kephisodotos'un oğlu olup MÖ 4. yüzyılın en tanınmış heykeltıraşlarından biriydi. Çıplak kadın figürünü gerçek boyutlarda heykellere uygulayan ilk heykeltıraştı. Tartışmasız biçimde Praksiteles'e atfedilen herhangi bir heykel bugüne ulaşmamış olsa da, eserlerinin birçok kopyası halen mevcuttur. Büyük Plinius gibi o dönemin yazarları, Praksiteles'in eserlerinden bahsetmiştir. Ayrıca heykeltıraşın pek çok ünlü eserinin resimlerini içeren, o dönemden kalma sikkeler de bulunmaktadır.

Bazı yazarlara göre, heykeltıraş olan iki farklı Praksiteles yaşamıştır. İlki Fidias ile aynı dönemde yaşamıştır. İkincisi ise bu heykeltıraşın, dedesine göre çok daha ünlü olan torunudur. Yunanistan'da aynı ismin kuşaktan kuşağa tekrar edilmesi sık rastlanan bir durumdur, ancak iki farklı Praksiteles'in yaşadığına dair kesin kanıt mevcut değildir.

Praksiteles'in, birçok eserine modellik yapmış olan Thespiae'li fahişe Phryne ile olan ilişkisi çağlar boyunca konuşulagelmiş, tablolar (Gérôme), komedi operaları (Saint-Saëns) ve gölge oyunları (Donnay) gibi çeşitli sanat eserlerine ilham kaynağı olmuştur.

Dönemi

Praksiteles'in hangi dönemde yaşadığı açık olarak bilinmemektedir. Ancak Büyük İskender zamanında artık eser vermiyor olduğu düşünülür. Aksi durumda İskender büyük ihtimalle Praksiteles'e heykel yaptırmış olurdu, fakat bu yönde herhangi bir kanıt mevcut değildir. Büyük Plinius'un verdiği MÖ 364 tarihi, muhtemelen heykeltıraşın en önemli eserlerini vermiş olduğu döneme denk gelir.

Eserleri

Praksiteles eserlerinde ya gerçek insanları ya da Zeus, Poseidon ve Athena gibi tanrılar yerine, Apollo, Hermes ve Afrodit gibi daha genç ve düşük önemdeki tanrıları konu edindi. Praksiteles ve onun okuluna bağlı heykeltıraşlar, eserlerinde neredeyse tamamen mermer kullandılar. O dönemin en iyi mermeri, Paros adasındaki ocaklardan çıkarılıyordu ve Praksiteles de Hermes heykelini bu mermeri kullanarak yonttu.

Praksiteles'in bazı heykelleri, o dönemin ressamlarından Nicias tarafından boyandı. Heykeltıraş, eserlerinin bu sayede büyük değer kazandığını düşünüyordu.

Hermes ve Bebek Dionysos

1877'de Olimpiya'daki Hera tapınağının yıkıntıları arasında bulunan ve Olimpiya Hermesi olarak da bilinen bu heykel, genelde Praksiteles'e atfedilir. Olimpiya Arkeoloji Müzesi'nde sergilenen heykelin bulunmasıyla birlikte, Praksiteles tarzının ayrıntıları da açığa çıkarılmıştır. Pausanias'ın 2. yüzyılda yazdıklarından yola çıkılarak Praksiteles'e ait olduğu öne sürülen bu heykeli kimin yaptığı konusu, sanat tarihçileri arasında süregelen bir tartışmaya sebep olmuştur. Heykel, Pausanias'ın 2. yüzyılda gördüğünü söylediği yerde bulundu.^[1]

Heykelde Hermes, bebek Dionysos'u onu büyütmekle görevli olan Nemflere götürürken görülür. Tanrının yukarı kaldırdığı kolu yok olmuştur. Ancak Hermes'in bu elinde, çocuğu oyalamak için tuttuğu bir salkım üzüm olduğu düşünülür. Bu durum tanrının, iç hayal dünyasına dalmış şekilde, çocuğa değil de uzaklara bakışıyla birleştiğinde, heykeli türünün sıradan örneklerinden biri haline getirir.^[2]

Heykelin Praksiteles'e ait olduğuna karşı çıkanlar, bulunanın Roma dönemine ait bir kopya olduğunu öne sürer.^[3] Romalılar, Yunan kültürünün ve sanatının pek çok öğesini benimsemişlerdi. Dolayısıyla bu olasılığın doğru olma ihtimali vardır. Bu fikri savunanlardan Mary Wallace'a göre, Hermes'in sandaleti 2. yüzyılda Pergamon'da giyilenlere benzer.^[4] Bu yönde öne sürülen diğer kanıtlar, heykelin sırtının işlenmemiş oluşu, kumaşın duruş şekli ve Hermes'in saçlarındaki oyuklardır. Ancak Roma ve Yunan heykeltıraşlığında bu tür istisnaların sıklığı sebebiyle, bunlar kesin kanıt olarak görülmez.

Apollo Sauroktonos

Tıpkı Hermes heykelinde olduğu gibi, çeşitli müzelerde bulunan ve Praksiteles'in eserlerinin kopyaları olduğu düşünülen diğer heykellerde de zarif bir duruş ve tanımsız bir cazibe dikkat çeker. Bunlardan biri olan Apollo Sauroktonos (Kertenkele Öldüren Apollo) heykelinde, bir ağaca yaslanmış durumdaki bir gencin, elindeki okla bir kertenkeleyi hedeflemekte olduğu görülür. Bu heykel Louvre Müzesi'nde sergilenmektedir.

22 Haziran 2004'te Cleveland Sanat Müzesi, Praksiteles'in neredeyse tamamlanmış durumdaki tek eseri olduğu öne sürülen bronz bir Apollo Sauroktonos'un satın alındığını duyurdu. Müze heykelin yapılış tarihinin ve heykeltıraşının belirlenmesi için çalışmaların sürdürüleceğini açıkladı. Heykelin 2007'de Louvre Müzesi'nde düzenlenen bir Praksiteles sergisine dahil edilmesi planlanmıştı. Ancak Yunanistan'ın, heykelin nereden bulunduğunun ve yasal sahipliğinin belirsizliği sebebiyle yaptığı itirazlar sonrasında, Fransa heykeli sergilemekten vazgeçti.

Knidos Afroditi

Knidos Afroditi Praksiteles'in en meşhur heykeliydi. Praksiteles'in Knidos halkı için yaptığı bu heykelin bir kopyası Vatikan Müzesi'nde sergilenmektedir. Bitinya Kralı I. Nicomedes çok beğendiği bu heykeli satın almak istemiş, karşılığında Knidos halkına, şehrin tüm borçlarını silmeyi teklif etmişti. Plinius'a göre, oldukça yüksek miktarda borcu olan şehir halkı, heykele o kadar değer veriyordu ki, bu teklif reddedildi.

Likya Apollonu

Bir ağaca dayanmakta olan bir başka tip Apollon heykeli de genelde Praksiteles'e atfedilir. Heykelde tanrı bir ağaca ya da üçayağa yaslanmış olarak, sağ kolu başının üzerinde betimlenmiştir. Çocuklara özgü bir saç kesiminin görüldüğü kafasının üst kısmındaki saçları örülmüştür. Heykel ismini Likya bölgesinden almaz. Bu ismin verilmiş olmasının sebebi, Lukianos'un anlatımına göre,^[5] Atinadaki bir Lyceum'da yani gymnasiumda sergilenmiş olmasıdır.

Leto, Apollo ve Artemis

Arkadya'daki Mantineia'da yapılan kazılar sırasında, Leto, Apollo ve Artemis'ten oluşan bir gruba ait, Praksiteles tarafından yapılmış bir heykelin kaidesi bulundu. Ancak kaidenin heykeltıraş tarafından değil, yardımcılarından biri tarafından yapıldığı kesindir. Yine de tarihi öneme sahip olan bu kaidenin üzerinde Pausanias'ın tarifine göre, aulos denen flütleri çalan Müzler ve Marsias vardı. Kaidenin üzerindeki üç plakada Apollo, Marsias, bir köle ve dokuz Müz'ün altısı bulunur. Diğer üç Müz'ün bulunduğu son plaka kayıptır.

Diğer eserleri

Capitol Satiri: Roma'daki Capitol Tepesi'nde bulunan Satir heykeli, genel olarak Praksiteles'in yaptığı satir heykellerinin kopyası olarak değerlendirilir. Ancak bu heykel sert ve düşük kaliteli bir tarza sahiptir. Heykelin çok daha iyi bir kopyası, Louvre'daki bir heykel gövdesinde mevcuttur. Ancak yine de, heykelin duruşu ve niteliği, Praksiteles ekolüne ait olduğunu gösterir.

Leconfield başı: Knidos Afroditi tarzındaki bir heykel başı olan Leconfield başı^[6] 2007 yılında Louvre'daki sergide yer almıştır. Bu eser, Batı Sussex'teki Petworth House'un "Kırmızı Oda" olarak adlandırılan bölümünde sergilenmektedir. Adolf Furtwängler'e göre eserdeki stil ve özgün kalite, bu parçanın Praksiteles tarafından yapılmış olduğunun kanıtıdır.^[7] Petworth'taki Lord Leconfield koleksiyonundaki antik Yunan eserlerinin en önemlisi^[8] olan Leconfield başı, muhtemelen ressam Gavin Hamilton'dan Roma'da 1755'te satın alınmıştır.

Aberdeen başı: Hermes'e ya da Herakles'in genç haline ait olan bu baş, British Museum'da bulunmaktadır. Olimpiya Hermesi'ne olan şaşırtıcı benzerliği sebebiyle bu eser Praksiteles'e atfedilir.

Antikyra Artemisi: Pausanias'a göre, Phokis'teki Antikyra bulunan Artemis tapınağında, tanrıçanın Praksiteles tarafından yapılmış bir heykeli vardı.^[9] Tanrıçayı elinde meşale ve yay, ayaklarının dibinde bir köpek ile betimleyen bu heykelin görünüşü, şehre ait 2. yüzyıldan kalma bronz bir sikke sayesinde bilinmektedir.

Tartışmalı eserleri: Vitruvius (vii, praef. 13) Praksiteles'i Halikarnas Mozolesi'nde çalışan sanatçılar arasında sayar. Strabon (xiv, 23, 51) ise Efes'teki Artemis Tapınağı'nın tüm heykel dekorasyonunu onun yaptığını söyler. Ancak her iki bilgi de yaygın görüşe göre şüphelidir.^[10]

Roma kopyaları: Bu eserlerin haricinde, Roma çağından kalma sayısız Hermes, Dionysos, Afrodit, Satir, Nemf ve benzeri heykeller, antik dönem yazarlarının eserlerinden anlaşıldığı üzere Praksiteles'e ait heykellerin kopyalarıdır. Bu heykellerde Praksiteles tarzının değişik yönleri görülebilir.

Kaynakça

Aileen Ajootian, "Praxiteles", Personal Styles in Greek Sculpture (ed. Olga Palagia and J. J. Pollitt), Cambridge University Press, 1998 (İlk baskı 1996) (ISBN 0-521-65738-5), sayfa 91–129
(İtalyanca) Antonio Corso, Prassitele, Fonti Epigrafiche e Lettarie, Vita e Opere, üç cilt, De Lucca, Rome, 1988 ve 1991.
(Fransızca) Marion Muller-Dufeu, La Sculpture grecque. Sources littéraires et épigraphiques, éditions de l'École nationale supérieure des Beaux-Arts, coll. « Beaux-Arts histoire », Paris, 2002 (ISBN 2-84056-087-9), sayfa 481-521 (Overbeck'in 1868 tarihli Antiquen Schiftquellen kitabının yeni baskısı)
(Fransızca) Alain Pasquier ve Jean-Luc Martinez, Praxitèle, Louvre Müzesi'ndeki serginin kataloğu, 23 Mart - 18 Haziran 2007, Louvre editions & Somogy, Paris, 2007 (ISBN 978-2-35031-111-1)
Brunilde Sismondo Ridgway, Fourth-Century Styles in Greek Sculpture, University of Wisconsin Press, Madison, (ISBN 0-299-15470-X), 1997, sayfa 258–267
(Fransızca) Claude Rolley, La Sculpture grecque II : la période classique, Picard, coll. « Manuels d'art et d'archéologie antiques », 1999 (ISBN 2-7084-0506-3), sayfa 242–267
Andrew Stewart, Greek Sculpture: An Exploration, Yale University Press, New Haven & London, 1990 (ISBN 0-300-04072-5) sayfa 277–281

^ Pausanias, Description of Greece 5.17.3 bölümünde heykelin Praksiteles'e ait olduğu belirtilir.
^ C. Waldstein, "Hermes with the Infant Dionysos. Bronze Statuette in the Louvre." The Journal of Hellenic Studies 3 (1882), (sayfa. 107-110) sayfa 108.
^ R. E. Wycherley, "Pausanias and Praxiteles" Hesperia Supplements 20 (Studies in Athenian Architecture, Sculpture and Topography. Homer A. Thompson'a sunulan çalışma, 1982), pp. 182-191. Bu çalışmada Wycherley, Pausanias'ın bu konudaki görüşünün doğru olduğunu öne sürer.
^ "Sutor supra Crepidam" A.J.A 44 (1940) sayfa 366-67.
^ Anacharsis (7).
^ Heykelin kalıbı 16 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
^ Furtwängler, Meisterwerken der Griechischen Plastik, 1893.
^ Margaret Wyndham, Catalogue of the Collection of Greek and Roman Antiquities in the possession of Lord Leconfield (London:Medici Society) 1916.
^ Rizzo G.-E., Prassitele (Milan – Rome 1932), sayfa 13. Lacroix L., Les reproductions de statues sur les monnaies grecques (Liége 1949), sayfa 309-310; Corso A., Prassitele. Fonti Εpigrafiche e letterarie. Vita et opere, cilt 1 (Roma 1988), sayfa 182-184. Rolley C., La Sculpture Grecque 2, La période classique (Paris 1999), sayfa 244.
^ B.S. Ridgway, op. cit., sayfa 265; Pasquier ve Martinez, op. cit., sayfa 20 ve 83-84

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Praksiteles ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

Olimpiya Arkeoloji Müzesi: Praksiteles'in Hermes'i
CMA Koleksiyonu: Apollo Sauroktonos
mermer ve bronz Apollo Sauroktonos heykelleri hakkında
küçük Afrodit başı 21 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - Olimpiya - özgün bir Praksiteles eseri olduğu düşünülmektedir.
2007 Praxitèle: 2007 sergisi 7 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Louvre Müzesi'ndeki serginin kataloğu, Alain Pasquier ve Jean-Luc Martinez

[1] Pausanias, Description of Greece 5.17.3 bölümünde heykelin Praksiteles'e ait olduğu belirtilir.

[2] C. Waldstein, "Hermes with the Infant Dionysos. Bronze Statuette in the Louvre." The Journal of Hellenic Studies 3 (1882), (sayfa. 107-110) sayfa 108.

[3] R. E. Wycherley, "Pausanias and Praxiteles" Hesperia Supplements 20 (Studies in Athenian Architecture, Sculpture and Topography. Homer A. Thompson'a sunulan çalışma, 1982), pp. 182-191. Bu çalışmada Wycherley, Pausanias'ın bu konudaki görüşünün doğru olduğunu öne sürer.

[4] "Sutor supra Crepidam" A.J.A 44 (1940) sayfa 366-67.

[5] Anacharsis (7).

[6] Heykelin kalıbı 16 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..

[7] Furtwängler, Meisterwerken der Griechischen Plastik, 1893.

[8] Margaret Wyndham, Catalogue of the Collection of Greek and Roman Antiquities in the possession of Lord Leconfield (London:Medici Society) 1916.

[9] Rizzo G.-E., Prassitele (Milan – Rome 1932), sayfa 13. Lacroix L., Les reproductions de statues sur les monnaies grecques (Liége 1949), sayfa 309-310; Corso A., Prassitele. Fonti Εpigrafiche e letterarie. Vita et opere, cilt 1 (Roma 1988), sayfa 182-184. Rolley C., La Sculpture Grecque 2, La période classique (Paris 1999), sayfa 244.

[10] B.S. Ridgway, op. cit., sayfa 265; Pasquier ve Martinez, op. cit., sayfa 20 ve 83-84

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]