Olumsuz çağrışımlar içeren engellilikle ilgili terimlerin listesi
Aşağıda, engellilikleri veya engelli bireyleri tanımlamak için kullanılan ve bazı durumlarda olumsuz çağrışımlar veya insanları rahatsız edebilecek terimlerin bir listesi bulunmaktadır.
Bazı insanlar, "engelli birey" yerine "bir engelli ile birey" gibi kişi-öncelikli dil kullanımının tercih edilmesi gerektiğini düşünmektedir. Ancak, "otistik birey" veya "sağır birey" gibi kimlik-öncelikli dil, birçok kişi ve kuruluş tarafından tercih edilmektedir.
Dil, bireylerin engelli insanlar ve engellilik hakkındaki algılarını etkileyebilir.[1] Görüşler coğrafya, kültür, zaman ve bireyler arasında değişiklik gösterebilir. Bazı insanların zararlı olarak gördüğü terimler diğerleri tarafından zararlı olarak görülmeyebilir ve bazı insanlar belirli terimlerden rahatsız olabilirken, diğerleri bu terimlerin yerini alan ve eufemizm olarak kabul ettikleri terimlerden (örneğin, "farklı yetenekler" veya "özel ihtiyaçlar") rahatsız olabilir. Bazı insanlar, bir terim insanların duygularını incitebilecekse bu terimlerin kullanılmaması gerektiğine inanırken, diğerleri, terimlerin kötü niyetle kullanılmadığı durumlarda dinleyicinin yanlış anlamasını sorumlu tutmaktadır.[2]
Bazı terimlerin zararlı olup olmadığı, kullanımındaki dil yapısına bağlıdır. Kişi-öncelikli yaklaşım, "engelli bireyler" yerine "engelliler" veya "sağır bir birey" yerine "işitme engelli birey" şeklinde ifade edilmesini savunur. Ancak bazıları bunun karşısında, kişinin engelliliği tıbbi bir model olarak yansıttığını, oysa "engelli birey" ifadesinin daha uygun olduğunu ve engellilik sosyal modelini yansıttığını söylemektedir. Diğer taraftan, kimlik-öncelikli dil adı verilen bir dil yapısı da bulunmaktadır ve engelliliği büyük ölçüde engelli olmayanlar için tasarlanmış bir dünyada sosyal ve politik deneyimlerin bir işlevi olarak tanımlar.
A
[değiştir | kaynağı değiştir]- Anormal (Kişinin ruhsal ve duygusal bozuklukları nedeniyle norm dışı olduğunu belirtir.)[3]
C
[değiştir | kaynağı değiştir]- Cüce (Bireyin fiziksel özelliklerini aşağılama iması taşır.)
- Çürük (Bireyin fiziksel ve/veya zihinsel özelliklerini aşağılama iması taşır.)
D
[değiştir | kaynağı değiştir]- Deli (Zihinsel engel veya hastalıkları olan bireyleri küçümseyici ve hakaret içeren bir şekilde tanımlayan bir terim ve genellikle kişilerin akıl sağlığını aşağılamak için kullanılır.)[4][daha iyi kaynak gerekli]
- Dengesiz (Kişinin tutarsız veya öngörülemez davranışlarını tanımlamak için kullanıldığında, bu kişinin yetenek veya karakter eksikliklerini ima eder. Bu tür bir kullanım, kişinin sosyal kişiliğimni zedeleyebilir.)
G
[değiştir | kaynağı değiştir]- Gerizekâlı, (Zekâ geriliği, zihinsel yeteneklerde ciddi düşüş ve hafıza kaybı gibi belirtilerle kendini gösteren bir durumu tanımlar, ancak bu terim incitme ve aşağılama amacı taşır.)[5]
K
[değiştir | kaynağı değiştir]- Kör (Özellikle mecaz anlamda (örneğin, "eleştiriye kör") veya "kör kelimesi" ile önceden kullanıldığında.[6][7][8] Ancak "körler" terimi, birçok kör kişi ve kuruluş tarafından kabul edilmektedir.)[9]
- Kusurlu
- Kukla (Bir kişiyi kukla veya cahil olarak adlandırmak; zihinsel engelli kişilere yönelik aşağılayıcı bir hakaret olarak kullanılır; bu terim bir zamanlar konuşamayan kişileri tanımlamak için kullanılmıştır, hakaret edici bir kukla gibi bir görünümü çağrıştırır.)
T
[değiştir | kaynağı değiştir]- Topal (Kişi fiziksel ya da sosyal bir eksiklik yaşarken, bu durumu bahane ederek başkalarını küçümsemeye veya kendi değerini artırmaya çalışıyorsa, bu davranış "topal" küçük düşürücü bir ifade olarak nitelendirilebilir.)
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynaklar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Inclusive language: words to use and avoid when writing about disability". gov.uk (İngilizce). 2018. 28 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2020.
- ^ Haller, Beth (7 Ocak 2016). "Journalists should learn to carefully traverse a variety of disability terminology | National Center on Disability and Journalism" (İngilizce). 10 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2020.
- ^ "Ruhsal ve Duygusal Engelliler" (PDF). Ruhsal ve Duygusal Engelliler. Aile Bakanlığı. 25 Temmuz 2024. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2024.
- ^ "Delilik ve Zihinsel Engel". Rosenhan Deneyi. İnsanca Akademi. 25 Temmuz 2024. 25 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2024.
- ^ "Zihinsel Yetersizlik" (PDF). 25 Temmuz 2024. Milli Eğitim Bakanlığı. 25 Temmuz 2024. 25 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 25 Temmuz 2024.
- ^ Folkins, John (December 1992). "Resource on Person-First Language – The Language Used to Describe Individuals With Disabilities". American Speech–Language–Hearing Association. 11 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2014.
- ^ "ENC1101 First-year Composition – Guidelines for Avoiding Ableist Language". 16 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2014.
- ^ "Advice for Staff – Disability Etiquette – Appropriate Language and Behaviour". Student Support and Accommodation. Heriot-Watt University. 2 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2014.
- ^ Jernigan, Kenneth (March 2009). "The Pitfalls of Political Correctness: Euphemisms Excoriated". Braille Monitor. National Federation of the Blind. 22 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2024.