İçeriğe atla

Moro İsyanı (1899-1913)

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Başlığın diğer anlamları için Moro İsyanı (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Moro İsyanı (1899-1913)
Filipin-Amerikan Savaşı

Moro savaşçılarına karşı savaşan Amerikan askerleri
Tarih4 Şubat 1899 – 15 Haziran 1913
Bölge
Mindanao, Jolo ve Sulu Takımadaları Güney Filipinler
Sonuç

ABD Zaferi [1]

Taraflar
Sulu Sultanlığı
Maguindanao Sultanlığı
Lanao Sultanlığı

 ABD

Komutanlar ve liderler
Jikiri[2][3][4]
Panglima Hassan[5][6]
Datu Ali[2][7]
Datu Amil		 Leonard Wood
Tasker H. Bliss
John J. Pershing
Çatışan birlikler
Bilinmiyor 25.000
Kayıplar
Bilinmiyor ancak ağır kayıp ABD:
130 ölü
270 yaralı
~500 hastalıktan ölen
Filipinli Yerel ABD birlikleri:
111 ölü
109 yaralı
ABD Himayesindeki Filipin Polis Teşkilatı:
1,706 ölü ve yaralı[8]

Moro İsyanı (1899-1913) Filipin-Amerikan Savaşı sırasında Moro halkı ile ABD ordusu arasında yaşanan silahlı bir çatışmadır. Özerk fiilen bağımsız konumdaki Moroların Filippinlerle birlikte, kendi bölgelerinde ABD işgaline uğraması neticesi başlayan bu ayaklanma, ABD ordusunca güç kullanılarak bastırılmış, bölgenin tümden ABD işgaline uğraması ve sonuçta Moroların özerkliklerini ve fiili bağımsızlıklarını tamamen kaybetmesi ile son bulmuştur. "Moro" kelimesi - İspanyolca "Moor" [9] - Mindanao, Jolo ve komşu Sulu Takımadalarını içeren bir bölge olan Güney Filipinler'de yaşayan Müslüman halk için kullanılan bir terimdir. Sulu müslümanları olarak da bilinmektedir. II. Abdülhamid'in halife sıfatıyla Morolara yönelik olarak ABD Büyükelçisinin İstanbul'daki diplomatik faaliyetleri neticesinde, ABD lehine hazırlamış olduğu, sözde dini özgürlüklerine izin verilmiş olmak kayıtlı Abd'ye karşı gelmemelerini belirten fetva da Moroların o sırada ABD'ye karşı mücadele veren Hristiyan Filipinliler ve diğer yerli halk ile birleşmesini de engelleyerek bu isyanın başarısız olmasında önemli rol oynamıştır.[10]

Arka Plan

[değiştir | kaynağı değiştir]

Moroların yabancı egemenliğine karşı 400 yıllık bir direniş tarihi vardır. İspanyollara, Amerikalılara, Japonlara ve Filipinlilere karşı verilen şiddetli silahlı mücadele, günümüz Moro liderleri tarafından Bangsamoro'nun (Moro Ulusu) dört yüzyıl süren "ulusal kurtuluş hareketinin" bir parçası olarak kabul edilmektedir.[11] Bu çatışma devam etmiş ve Filipin devletine karşı bağımsızlık için verdikleri mevcut savaşa dönüşmüştür.[12] İspanyol işgalcilere karşı yüzyıllar süren savaş nedeniyle Morolar arasında bir "cihat kültürü" ortaya çıkmıştır.[13]:16 

Güney Filipinler'in etnik Moro nüfusu hem İspanyol hem de Birleşik Devletler sömürgeciliğine karşı direnmiştir. Batı Mindanao'nun Moro bölgeleri, Samar Adası ve Bicol Bölgesi ile birlikte Filipinler'deki en isyancı bölgeler olmuştur. İspanyollar burada bir avuç kıyı garnizonu ya da kalesiyle sınırlı kalmıştır ancak zaman zaman geniş iç bölgelere doğru cezalandırıcı mahiyette seferler de düzenlemişlerdir. Filipinler'de yüzyıllar süren İspanyol egemenliği sırasında bir dizi başarısız girişimin ardından, İspanyol kuvvetleri 1876 yılında Sulu Sultanlığı'nın merkezi olan terk edilmiş Jolo, Sulu şehrini işgal etti. İspanyollar ve Sulu Sultanı 22 Temmuz 1878'de İspanyol Barış Antlaşmasını imzaladı. İspanyol garnizonları dışındaki Sulu takımadalarının kontrolü Sultan'a verildi. Ancak antlaşmada bilerek mi yoksa bilmeden mi yapıldığı anlaşılmayan çeviri hataları vardı: İspanyolca versiyona göre İspanya Sulu takımadaları üzerinde tam egemenliğe sahipken, Tausug versiyonu tam bir bağımlılık yerine bir himaye tanımlıyordu.[14] Moro toprakları üzerindeki çok nominal hak iddiasına rağmen ABD ile girdiği savaşta yenilgiye uğrayan İspanya, İspanyol-Amerikan Savaşı'nın sonunu işaret eden Paris Antlaşması'nda bunları Amerika Birleşik Devletleri'ne devretti.

Amerika'nın 1899'da Kuzey Filipinler'i işgal etmesinin ardından Güney Filipinler'deki İspanyol kuvvetleri lağvedildi ve Zamboanga ve Jolo'daki garnizonlara çekildiler. Amerikan güçleri 18 Mayıs 1899'da Jolo'da ve Aralık 1899'da Zamboanga'da İspanyol hükûmetinin kontrolünü ele geçirdi.[15] Morolar, İspanyollara direndikleri gibi yeni Amerikan sömürgecilerine de direndiler. İspanyol, Amerikan ve Filipin hükûmetlerinin hepsine karşı Sulu ve Mindanao Müslümanları tarafından savaşıldı.[16][17]

Osmanlı İmparatorluğu'nun Rolü

[değiştir | kaynağı değiştir]

Amerikan Dışişleri Bakanı John Hay, 1899'da Osmanlı İmparatorluğu'ndaki büyükelçisi Oscar Straus'tan Osmanlı Sultanı II. Abdülhamid'e yaklaşmasını ve Sultan'dan Filipinler'deki Sulu Sultanlığı'nda yaşayan Moro Sulu Müslümanlarına Amerikan egemenliğine ve Amerikan askeri yönetimine boyun eğmelerini isteyen bir mektup yazmasını istemiştir. Esasında bu mektubun yazılmasını istemesi nedenlerinden biri de Emilio Aguinaldo'nun kuzeyde Manila ve çevresinde başlattığı ayaklanma ile kurduğu Birinci Filipin Cumhuriyeti ve başlattığı Filipin-Amerikan Savaşıdır. ABD, Morolarında Aguinaldo'nun isyancıları, diğer güçlerle ile birleşme korkusu yaşamaktadır, zaman kazanma peşindedir. Öte yandan Sultan "pan-İslamcı" ideolojisine rağmen, Batı ile Müslümanlar arasında düşmanlık yaratmaya gerek duymadığı için Amerikan kuvvetlerine yardım etmeye hazırdı.[18]

Abdülhamid'in yazdığı mektup Mekke'ye gönderilmiş, oradan da iki Sulu şefi tarafından Sulu'ya getirilmiştir."[19] Mektup başarılı olmuş ve "Sulu Müslümanları... ayaklanmacılara katılmayı reddetmiş ve kendilerini [Amerikan] ordusunun kontrolü altına sokarak Amerikan egemenliğini tanımışlardır."[20][21] Bir devlet görevlisi olan John P. Finley şöyle yazmıştır:

"Bu gerçekleri değerlendirdikten sonra Sultan, Halife olarak Filipin Adaları'ndaki Müslümanlara, Amerikan yönetimi altında dinlerine hiçbir müdahaleye izin verilmeyeceği için Amerikalılara karşı herhangi bir düşmanlığa girmelerini yasaklayan bir mesaj gönderilmesini sağladı. Morolar hiçbir zaman bundan daha fazlasını istemedikleri için, Filipin ayaklanması sırasında Aguinaldo'nun ajanları tarafından yapılan tüm teklifleri reddetmeleri şaşırtıcı değildir. Başkan McKinley, yaptığı mükemmel iş için Bay Straus'a kişisel bir teşekkür mektubu gönderdi ve bu işin başarılmasının Birleşik Devletler'in sahada en az yirmi bin askerden kurtardığını söyledi. Okuyucu durup bunun insan ve milyonlarca para olarak ne anlama geldiğini düşünecek olursa, kutsal bir savaşı önleyen bu harika diplomasi örneğini takdir edecektir."[22][23]

Başkan McKinley, Aralık 1899'da Elli Altıncı Kongre'nin ilk oturumunda yaptığı konuşmada Osmanlı İmparatorluğu'nun Sulu Morolarının pasifize edilmesindeki rolünden bahsetmemiştir çünkü Sulu Sultanı ile yapılan anlaşma 18 Aralık'a kadar Senatoya sunulmamıştır.[24]

İsyanın Nedeni

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Kiram- Bates Antlaşması

Amerikan hükûmeti Morolara İspanya ile olan eski himaye ilişkisini sürdüreceklerini bildirdikten sonra Moro Sulu Sultanı bunu reddetti ve yeni bir antlaşmanın müzakere edilmesini talep etti. Amerika Birleşik Devletleri, Moroları Filipin-Amerikan Savaşı'nın dışında tutmak için Moro Sulu Sultanlığı ile Sultanlığın iç işlerinde ve yönetiminde özerkliğini garanti altına alan Kiram- Bates Antlaşması'nı imzaladı; buna köleliğin korunmasını garanti altına alan X. madde de dahildi. Ancak antlaşma tamamen zaman kazanma amaçlı yapılmıştı. Amerikalılar kuzey Filipinlilere boyun eğdirdikten sonra, Morolarla yapılan Bates Antlaşması Amerikalılar tarafından X. maddenin kaldırılması yoluyla tadil edildi. Sonrasında kuvvetlerini toplayan ABD, antlaşmayı geçersiz kabul edip, Moroların saldırılarını Sulu Sultanı'nın engellemediğini iddia ederek Moro topraklarını işgal etti.[25][26][27][28][29][30] Ayaklanma bastırıldıktan sonra Amerikalılar 1915'te Sulu Sultanına Carpenter Antlaşması'nı dayatacaktır.[31] Bu anlaşma ile Sulu sultanı, Filipinler toprakları üzerindeki tüm siyasi yetkilerinden (Sultan Jamalul Kiram ve varislerine verilen belirli topraklar hariç) ve Sulu'daki İslam'ın başı olarak dini otoritesinden vazgeçmiştir. Kısacası Sulu Sultanlığı sona ermiştir.

Filipin-Amerikan Savaşı olayları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Güney Filipinler'deki Birinci Cumhuriyet kuvvetleri General Nicolas Capistrano tarafından komuta ediliyordu ve Amerikan kuvvetleri 1900-1901 kışında ona karşı bir sefer düzenledi. 27 Mart 1901'de Capistrano teslim oldu. Birkaç gün sonra General Emilio Aguinaldo Luzon'da yakalandı.[32] Kuzeydeki savaşta kazanılan bu büyük zafer, Amerikalıların güneye daha fazla kaynak ayırmasına olanak sağladı ve Amerikalılar güneye doğru ilerlemeye başladılar.

31 Ağustos 1901'de Tuğgeneral George Whitefield Davis, Mindanao-Jolo Departmanının komutanı olarak Kobbe'nin yerine geçti. Davis Morolara karşı uzlaşmacı bir politika benimsedi. Emrindeki Amerikan kuvvetleri, mümkün olduğunda Moro ürünlerini satın almak ve tüm keşif gezilerinden önce "dostluk müjdecileri" bulundurmak için daimi emirler aldı. Barışçıl Morolar silahsızlandırılmayacaktı. Amerika'nın kölelik karşıtı politikasının kibarca hatırlatılmasına izin verildi.

Davis'in astlarından biri olan Iligan'daki Amerikan garnizonuna atanan Yüzbaşı John J. Pershing, Lanao Gölü'nün kuzey kıyısındaki Maranao kabilelerinden Morolarla ilişkileri iyileştirmek için yola çıktı. Emekli Madaya Sultanı Amai-Manabilang ile dostane ilişkiler kurmayı başardı. Emekli olmasına rağmen Manabilang, gölün kuzey kıyısının ayrı şekilde yaşayan sakinleri arasında en etkili tek kişiydi. Onun ittifakı Amerika'nın bölgedeki konumunu sağlamlaştırmak için çok şey yaptı.

Davis'in astlarının hepsi Pershing kadar diplomatik değildi. Birçok Kızılderili Savaşları gazisi "tek iyi Kızılderili ölü Kızılderilidir" zihniyetini yanlarında Filipinler'e götürdü ve "onları bir Krag ile medenileştirmek" benzer bir slogan haline geldi.[33][34]

Çatışmalar

[değiştir | kaynağı değiştir]

ABD iddialarına göre isyandaki esas çatışmalar isyancı Moroların pusu kurmaları ile başladı. Biri Juramentadoların da dahil olduğu Morolar tarafından Amerikan birliklerine yönelik üç pusu Manabilang'ın etki alanının dışında, Lanao Gölü'nün güneyinde meydana geldi. Bu olaylar Tümgeneral Filipinler'in askeri valisi Adna R. Chaffee, 13 Nisan 1902'de bir bildiri yayınlayarak saldırgan Datu'dan Amerikan askerlerinin katillerini ve çalınan hükûmet mallarını teslim etmesini talep etti.

Buna uyulmaması üzerine Albay Frank Baldwin komutasında bir cezalandırma seferi düzenlendi. Frank Baldwin güney kıyısındaki Morolarla sorunları çözmek için yola çıktı. Mükemmel bir subay olmasına rağmen Baldwin "hevesliydi" ve endişeli Davis adlı bir astı da sefere gözlemci olarak katıldı. 2 Mayıs 1902'de Baldwin'in seferi, Bayang Muharebesi olarak da bilinen Pandapatan Muharebesi'nde bir Moro cotta'sına (kalesine) saldırdı. Pandapatan'ın savunması beklenmedik derecede güçlüydü ve çatışmalar sırasında 18 Amerikalı kayıp verdi. İkinci gün, Amerikalılar Moro tahkimatını kırmak için merdivenler ve hendek köprüleme araçları kullandılar ve bunu Morolu savunucuların ABD ordusunca genel bir katliamı izledi.

Sefer kuvveti Pandapatan'ın bir mil güneyinde Camp Vickers'da yerleşti ve Davis, Pershing'i Baldwin'in emrine istihbarat subayı ve Moro işleri sorumlusu olarak atadı. Komutan olarak 'Black Jack' Pershing'in Baldwin'in hareketleri üzerinde veto hakkı vardı ki bu istikrarsız bir düzenlemeydi. Pandapatan'dan kurtulanlar Bacolod'da bir Cotta inşa etmeye başladığında bu düzenleme sorgulandı. Baldwin düşman Morolara karşı hemen harekete geçmek istedi, ancak Pershing bunu yapmanın çevredeki Datular arasında Amerikan karşıtı bir koalisyon yaratabileceği, oysa sabırlı bir diplomasinin Moroların çoğuyla dostane ilişkiler kurarak düşman azınlığı izole edebileceği konusunda uyardı. Baldwin isteksizce kabul etti. 30 Haziran'da Pershing Vickers Kampı'nın komutasını üstlendi ve Baldwin Malabang'a döndü. Vickers Kampı büyüklüğündeki bir komuta normalde Binbaşı rütbesindeki bir subaya verilirdi ve Kampa takviye olarak gelenlerin arasında Pershing'den kıdemli subayların bulunmamasını sağlamak için personelin dikkatli bir şekilde yer değiştirmesi gerekecekti.

4 Temmuz 1902'de Başkan Theodore Roosevelt Filipin Ayaklanmasının sona erdiğini ve Filipinler'deki düşmanlıkların durdurulduğunu ilan eden bir bildiri yayınladı. "Moro kabilelerinin yaşadığı ülke topraklarında ne yazık ki bu bildiri geçerli olmamıştır.[35] Aynı ayın ilerleyen günlerinde Davis terfi etti ve Filipinler'deki Amerikan kuvvetlerinin başkomutanı olarak Chaffee'nin yerini aldı. Mindanao-Jolo Departmanının komutası Tuğgeneral Samuel S. Sumner'a verildi. Bu arada Pershing çevredeki Morolarla diplomasi yürütmek üzere yerleşti ve 4 Temmuz kutlamasına komşu çiftliklerden 700 konuk katıldı. Eylül 1902'de Masiu Seferi'ne önderlik etti ve bu sefer bölgede Amerikan hâkimiyetinin kurulmasına büyük katkı sağlayan bir zaferle sonuçlandı. 10 Şubat 1903'te Pershing, eskiden düşman olan Pandapatan Muharebesi'nde mağlup olan Bayan Morolarından aynı zamanda bir Pandita (Filipinler'deki Müslüman ritüel uzmanları için kullanılan bir terim) "Sajiduciaman" tarafından tarafından Datu ilan edildi. Kendisi bu şekilde onurlandırılan tek Amerikalıdır. Pershing'in Vickers Kampındaki kariyeri 1903 yılının Nisan ve Mayıs aylarında Pershing'in Lanao Gölü etrafındaki yürüyüşü ile doruğa ulaştı. Dansalan Marawi seferi olarak da bilinen bu sefer, Bacolod Muharebesi ve Birinci Taraka Muharebesi'ni içeriyordu ancak bunun dışında barışçıldı. Bu sefer kısa sürede Lanao Gölü bölgesi Amerikan kontrolünün bir sembolü haline geldi ve bu durum bölgenin Moro Maranao sakinleri tarafından dehşetle karşılandı.

Pershing Lanao Gölü'nün güneyinde çalışırken, Binbaşı Robert Lee Bullard kuzeyde çalışıyor, Iligan'dan Marawi'ye bir yol inşa ediyordu. Pershing gibi o da hiçbir zaman resmi olarak ilan edilmemiş olsa da Morolar tarafından Datu olarak görülüyordu. Lanao Gölü Morolarının çok kişiselci liderlik tarzı nedeniyle, onları aynı orduda iki subay olarak görmekte zorlandılar. Bunun yerine onları birbirlerine rakip olabilecek iki güçlü reis olarak görüyorlardı. Pershing'in Lanao Gölü çevresindeki yürüyüşü sırasında bir Moro, Bullard'a koşarak Pershing'in Juramentado haline, yani cinnet geçirdiğine işaret ederek, Bullard'ın beyaz bayrak çekmesinin daha iyi olacağını (Pershing'in birlikleriyle bir sorunları olmadığını işaret ederek) haykırdı. Bullard Moro'ya Pershing'in yaklaşmasından neden endişe duymadığını açıklayamadı. Başka bir seferinde, güçlü bir datu, Pershing'i yenmek ve tüm Lanao Gölü bölgesi üzerinde derebeylik kurmak amacıyla Bullard'a ittifak teklif etti. 1 Haziran 1903'te, "Palawan adası ve Mindanao'nun kuzeybatı yarımadasının doğu kısmı hariç, sekizinci enlem paralelinin güneyinde kalan Filipinler topraklarının tamamını" içeren Moro Eyaleti kuruldu.[36]

Vilayetin sivil bir hükûmeti vardı, ancak kaymakamlar ve yardımcıları da dahil olmak üzere birçok kamu hizmeti pozisyonu Amerikan ordusu mensupları tarafından yürütülüyordu. Vilayetin valisi Mindanao-Jolo Departmanının komutanı olarak görev yapıyordu. Bu birleşik sivil ve askeri yönetim sisteminin arkasında birkaç motivasyon vardı. Bunlardan biri Moro düşmanlığının devam etmesiydi. Bir diğeri ise ordunun Kızılderili Savaşları sırasında sivil Kızılderili İşleri Bürosu ile çatışmaya girdiği zamanki deneyimiydi. Üçüncüsü ise feodal, kişiselci yönetim tarzına sahip Moroların, savaşçı olmayan birinin otoritesine boyun eğen bir askeri lidere saygı duymayacaklarıydı.

Valinin yönetimindeki yürütme organına ek olarak, vilayetin bir de yasama organı vardı: Moro Konseyi. Bu konsey "vali, bir eyalet savcısı, bir sekreter, bir haznedar, bir okul müfettişi ve bir mühendisten oluşuyordu."[37] Konseyin diğer tüm üyelerini vali atasa da, bu organ kalıcıydı ve yasalar için valinin halefi tarafından bozulabilecek tasarruflarından daha sağlam bir temel sağlıyordu.

Vilayet, Amerikalı subayların kaymakam ve vali yardımcısı olarak görev yaptığı beş bölgeye ayrılmıştı. Bu ilçeler şunlardır: Cotabato, Davao, Lanao, Sulu ve Zamboanga. Bölgeler kabile mıntıkalarına bölünmüş, büyük datular mıntıka şefi, küçük datular ise vekil, yargıç ve şerif olarak görev yapmıştır. Bu sistem, Moro siyasi toplumunun kişisel bağlara dayanan mevcut yapısından yararlanırken, daha bireyci bir toplumun önünü açıyordu; burada makama değil, makamı işgal eden kişiye saygı gösteriliyordu.

6 Ağustos 1903'te Tümgeneral Leonard Wood Moro Eyaleti valisi ve Mindanao-Jolo Departmanı komutanı olarak göreve başladı. Wood, "Moroların kan davası, çok eşlilik ve insan kaçakçılığına olan eğilimlerinden kişisel olarak rahatsız olduğu" için Morolarla ilişkilerinde sertti [38] ve etnosentrizm içeren yapısıyla Moro topraklarında Amerikan kavramlarını çok çabuk empoze etmesini sağlamayı hedeflediğinden Morolarla ilişkilerinde sert bir tutum izledi.[39] Morolar hakkındaki görüşlerine ek olarak Wood, 19 Mart 1904'te nihayet onaylanan Tümgeneral rütbesine atanması konusunda da zorlu bir Senato mücadelesiyle karşı karşıya kaldı. Bu durum onu saha tecrübesi eksikliğini gidermek için askeri şöhret arayışına itti ve bazen sivil yöneticiler tarafından diplomatik yollarla halledilmesi daha iyi olacak küçük olaylar nedeniyle Eyalet ordusunu cezalandırıcı seferlere çıkardı. Wood'un valiliği dönemi, Amerika'nın Moroland'ı işgali sırasında en sert ve en kanlı çatışmaların yaşandığı dönem oldu. Amerikan birliklerine karşı savaşan Morolardan bazıları iddialara göre tıpkı erkekler gibi giyinen kadınlardı. Bu durum Amerikan birlikleri tarafından "If a Lady's Wearin' Pantaloons" adlı şarkının söylenmesine yol açtı.[40][41][42][43][44][45] Bu arada kendi döneminde Moro Krateri Katliamı gibi katliamlar yaşandı. Onun ardından 2 askeri yönetici daha gelecektir. Bu yöneticiler döneminde de sert cezalandırma hareketleri yapılacaktır. Bu 1913'e kadar olan dönemdeki yöneticiler sırasıyla şunlardır.

1903-1906: Tümgeneral Leonard Wood

[değiştir | kaynağı değiştir]

Köleliğin kaldırılması, bir eğitim kurumunun kurulması, eski sultanlık sisteminin fiilen kaldırılması ve herkes için toprak mülkiyeti de dahil olmak üzere büyük reformlar başlattı. Ayrıca Müslümanlar ve Hristiyanlar arasında barışı sağlamak için yasal reform başlattı. Wood ayrıca Moroları kızdıran vergilerin toplanmasını emretti. Askeri açıdan Wood, sert müdahalelere inanıyordu ve onun döneminde ABD birlikleri Moro topraklarına defa kere cezalandırma seferine gönderdi. Cezalandırma operasyonları genellikle sivil kayıplara yol açmıştır. Bu çatışmaların en ünlüsü Moro Krateri Katliamı olarak da bilinen Birinci Bud Dajo Muharebesidir.

1906-1909: Tümgeneral Tasker H. Bliss

[değiştir | kaynağı değiştir]

Moroları hedef alırken selefinden daha barışçıl bir politika uyguladı. Onun döneminde kapsamlı cezalandırıcı önlemlerden kaçınıldı ve Amerikan liderliğindeki ancak yerel olarak devşirilen milislere güvenildi. Ancak Filipinli milislerin gücü nispeten zayıftı ve Moro Juramentado saldırılarını sınırlamak için zaman zaman şüpheli araçlar kullandılar. 1907-1908 yıllarında Tuğamiralliğe terfi eden D. P. Mannix, bölgede teğmen olarak görev yapmış ve daha sonra ABD tarafındaki Hristiyan Filipinli milislerce isyancıların cesetlerinin domuz derisine sarıldığını ve domuz eti ile doldurulduğunu rapor etmiştir. Amaç, bedeni dini açıdan kirletmek ve savaşçının ruhunun cennete girmesini engellemekti.

1909-1913: Tümgeneral John J. Pershing

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bir dizi sosyal ve yasal reform başlattı ve selefi gibi bir uzlaşma politikası izledi. Ancak Pershing, silahsızlanma da dahil olmak üzere kesin çözümler elde etmeye çalıştı. Pershing ayrıca Bud Dajo'daki Morolu isyancıları da tekrar kuşatmış ancak Moroları diplomatik müzakerelerle dağılmaya ikna edip katletmeden, az asker kaybıyla İkinci Bud Dajo Muharebesi'nde zafer kazanmayı başarmıştır. Fakat daha sonra Bud Bagsak Muharebesi'nde Pershing'in birlikleri, Wood'un döneminde Bud Dajo'da olduğu gibi bazıları kadın ve çocuk olmak üzere yüzlerce isyancıyı öldürdü. Ancak Bagsak Muharebesi'nden sonra isyan zayıflamış ve sonrasında askeri vali uygulamasından vazgeçilip ilk sivil vali atanmıştır.

Kayıplar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Moro İsyanı sırasında Amerika Birleşik Devletleri Ordusu 130 ölü ve 323 yaralı verdi. 500 kadar kişi de hastalıktan öldü.[46] Sefer sırasında Amerikan kuvvetlerine destek veren ABD yanlısı Filipinli Milisler 116 ölü ve 189 yaralı verdi. Filipin Polisi de yarısı ölüm olmak üzere 1.500'den fazla kayıp vererek ağır kayıplar verdi. Moro tarafında, Morolar çatışmaya girdiğinde teslim olmak nadir görülen bir durum olduğu için kayıplar yüksekti.[47]

  • Birinci Bud Dajo Muharebesi sonrası
    Birinci Bud Dajo Muharebesi sonrası
  • 21 Temmuz 1911'de Jolo'da asılan üç Morolu isyancı
    21 Temmuz 1911'de Jolo'da asılan üç Morolu isyancı
  • 21 Temmuz 1911'de Jolo'da asılan üç Morolu isyancı
    21 Temmuz 1911'de Jolo'da asılan üç Morolu isyancı

Moro İntihar Savaşçıları (Joramentados) ve Onları Durdurmak İçin ABDlilerin Kullandığı Yollar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Moro İsyanı'nda, Tausug Moro Müslüman intihar savaşçıları (Joramentados) intihar saldırılarında bulundular. Bu saldırılar da vurulduktan sonra bile Amerikan askerlerine karşı hücum etmeye devam ettiler. Hassan ayaklanmasında Panglima Hassan, cihad yolunda intihar saldırısında durdurulmadan önce onlarca kez ABD askerlerince vuruldu. Sonuç olarak Amerikalılar Morolara karşı mücadelelerini sürdürmek için .38 kalibrelik Colt M1892 tabancayı .45 kalibrelik tabancalar lehine aşamalı olarak kaldırmayı seçti. Bu durum eski .45 Colt M1873 Peacemaker revolverlerinin yeniden piyasaya sürülmesine ve daha sonra esasen .45 Colt'a dönüştürülmüş bir M1892 olan (daha sonra M1917 olarak daha zayıf nitelikte.45 ACP'ye dönüştürülecektir) M1909 revolverinin piyasaya sürülmesine yol açtı.45 ACP M1911 yarı otomatik tabancanın geliştirilmesine ve kabul edilmesine katkıda bulunmuş, isyan sırasında yapılan silah testlerinin ardından 29 Mart 1911'de tabanca ve fişek ABD ordusunda 70 yılı aşkın bir süre hizmet vermeye başlamıştır.[48][49] Amerikalılarla savaşları sırasında Morolar tarafından genellikle intihar saldırılarında oklar, süngüler, silahlar ve Kris kullanılmıştır. Amerikalıların konvansiyonel savaşlardaki ezici ateş gücü nedeniyle intihar saldırıları Morolar arasında daha popüler hale geldi. İddialara göre, Moro kadınları 1906'da Amerikalı General Lenard Wood'a karşı Birinci Bud Dajo Muharebesi'ndeki direnişte yer aldılar.[50] Dikenli teller Moro Juramentado savaşçıları için hiçbir engel teşkil etmiyordu çünkü etlerini parçalasa ve defalarca kurşunla vurulsalar bile doğrudan tellerin arasından geçmeyi başarıyorlardı. Morolar Amerikan askerlerini yaralamak için baronglar kullandılar.[51] Jikiri komutasındaki Morolar bir mağarada makineli tüfek ateşi ve Colt top ateşi altında hayatta kalmayı başardılar.[52] Kris ve Kampilan Morolar tarafından Amerikalılara karşı şiddetli yakın muharebelerde kullanıldı.[53] Tüfekler de Moro tarafından kullanıldı.[54] Amerikan dergisi The Field Artillery Journal, Cilt 32'ye göre Morolar ateş etmenin mümkün olmadığı yakın mesafelerde süngü kullanmışlardır.[55] Hatta Amerikalılara Morolar tarafından mızraklarla saldırılmıştır.[52] Morolar Moro krateri muharebesinde ABD iddialarına göre sadece Kris kullanırken tüfek ve toplarla donanmış Amerikalılara karşı ölümüne savaşmışlardır.[56][57]

Juramentadoların Amerikan askerlerine ulaşıp onları öldürmek için kendilerini kasten süngülerine takmaları hakkında romanlar da yazılmıştır.[58]

Popüler Kültür

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Vic Hurley'in Moroların tarihi "Swish of the Kris The Story of the Moros",kitabında Albay Alexander Rodgers'ın Filipinler'deki Moroları bastırmak için domuzları kullanmasının hikâyesini anlatır. Hurley, Albay Rodgers'ın Morolar tarafından "Domuz" olarak bilindiğini yazmıştır.[59] Hurley'in bir başka kitabı olan "The Jungle Patrol, the story of the Philippine Constabulary" de domuzların onlara karşı kullanıldığını anlatmaktadır.
  • Hurley 1937 yılında Hollywood filmi The Real Glory için senaryo yazdı; film 1939 yılında gösterime girdi. Film, Hurley'in takma adlarından biri olan Charles L. Clifford'un 1937 tarihli aynı adlı romanından uyarlanmıştır. Filmde Dr. Bill Canavan rolündeki Gary Cooper'ın esir alınan bir Müslümanı domuz derisiyle örttüğü bir sahne vardır. Öldürülen tüm Müslüman isyancıların cennete girmelerini engellemek için domuz derisine gömüleceğini ilan eder. Amerikan askeri propagandası işlevi gören filmde ABD Ordusu, Morolar tarafından terörize edilen yerel halkın cesur savunucuları olarak gösterilmiş; filmde Morolar yanlış bir şekilde yerel Filipin toplumuna baskı yapan kana susamış yağmacılar olarak tasvir edilmiştir.[60][61]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Anthony Joes (2006). Resisting Rebellion: The History and Politics of Counterinsurgency. University Press of Kentucky. s. 164. ISBN 0-8131-7199-7. 
  2. ^ a b James R. Arnold (2011). The Moro War: How America Battled a Muslim Insurgency in the Philippine Jungle, 1902–1913. Bloomsbury Publishing. ss. 187-. ISBN 978-1-60819-365-3. 
  3. ^ "Mindanao, Sulu and Armm Unsung Heroes". 19 Ağustos 2000 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  4. ^ United States. Congress. House. Committee on Invalid Pensions (1945). Hearings. s. 40. 
  5. ^ Arnold, J.R., 2011, The Moro War, New York: Bloomsbury Press, 9781608190249
  6. ^ Douglas V. Meed (2003). Soldier of Fortune: Adventuring in Latin America and Mexico with Emil Lewis Holmdahl. Halcyon Press Ltd. pp. 24–. 978-1-931823-05-0.
  7. ^ Robert A. Fulton (2009). Moroland: The History of Uncle Sam and the Moros, 1899–1920. Tumalo Creek Press. ISBN 978-0979517303. 
  8. ^ Arnold, J.R., 2011, The Moro War, New York: Bloomsbury Press, 9781608190249
  9. ^ "MORO | Definition of MORO by Oxford Dictionary on Lexico.com also meaning of MORO". Lexico Dictionaries | English (İngilizce). 3 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2021. 
  10. ^ J. Robert Moskin (19 Kasım 2013). American Statecraft: The Story of the U.S. Foreign Service. St. Martin's Press. ss. 204-. ISBN 978-1-250-03745-9. 18 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2023. 
  11. ^ Banlaoi 2012 27 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., p. 24.
  12. ^ Banlaoi 2005 10 Şubat 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., p. 68.
  13. ^ Dphrepaulezz, Omar H. (5 Haziran 2013). "The Right Sort of White Men": General Leonard Wood and the U.S. Army in the Southern Philippines, 1898–1906 (Doctoral Dissertations). 4 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2015. 
  14. ^ Kho, Madge. "The Bates Treaty". PhilippineUpdate.com. 9 Aralık 2000 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Aralık 2007. 
  15. ^ Hurley, Victor (1936). "17. Mindanao and Sulu in 1898". Swish of the Kris. New York: E.P. Dutton & Co. 12 Temmuz 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Aralık 2007. 
  16. ^ Guerrero, Rustico O (10 Nisan 2002). MASTER OF MILITARY STUDIES PHILIPPINE TERRORISM AND INSURGENCY: WHAT TO DO ABOUT THE ABU SAYYAF GROUP (PDF) (Tez). United States Marine Corps Command and Staff College Marine Corps University. s. 6. 30 Nisan 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Kasım 2015. 
  17. ^ Swain, Richard (October 2010). "Case Study: Operation Enduring Freedom Philippines" (PDF) (Case Study). U.S. Army Counterinsurgency Center. s. 8. 3 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 14 Kasım 2015. 
  18. ^ Mustafa Akyol (2011). Islam without Extremes: A Muslim Case for Liberty. W. W. Norton. ss. 159-. ISBN 978-0-393-07086-6. 
  19. ^ Idris Bal (2004). Turkish Foreign Policy in Post Cold War Era. Universal-Publishers. ss. 405-. ISBN 978-1-58112-423-1. 18 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2023. 
  20. ^ Kemal H. Karpat (2001). The Politicization of Islam: Reconstructing Identity, State, Faith, and Community in the Late Ottoman State. Oxford University Press. ss. 235-. ISBN 978-0-19-513618-0. 
  21. ^ Moshe Yegar (2002). Between Integration and Secession: The Muslim Communities of the Southern Philippines, Southern Thailand, and Western Burma/Myanmar. Lexington Books. ss. 397-. ISBN 978-0-7391-0356-2. 
  22. ^ George Hubbard Blakeslee; Granville Stanley Hall; Harry Elmer Barnes (1915). The Journal of International Relations. Clark University. ss. 358-. 18 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2023. 
  23. ^ The Journal of Race Development. Clark University. 1915. ss. 358-. 18 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2023. 
  24. ^ Political Science Quarterly. Academy of Political Science. 1904. ss. 22-. Straus Sulu Ottoman. 
  25. ^ Kho, Madge. "The Bates Treaty". Philippine Update. 9 Aralık 2000 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2015. 
  26. ^ Article title 13 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Luga p. 22.
  27. ^ "A Brief History of America and the Moros 1899–1920". 9 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2016. 
  28. ^ "The Bates Mission 1899". 3 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2016. 
  29. ^ "Causes of Conflict between Christians and Muslims in the Philippines". 23 Ağustos 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  30. ^ Staff (15 Mart 1904). "AMERICA ABROGATES TREATY WITH MOROS; Rights Conferred by the Bates Agreement Forfeited. NATIVES FIGHT FOR SLAVERY United States Troops Defeat Them and Capture Cannon and Ammunition". The New York Times. 16 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2023. 
  31. ^ Ibrahim Alfian (Teuku.) (1987). Perang di Jalan Allah: Perang Aceh, 1873–1912. Pustaka Sinar Harapan. s. 130. 
  32. ^ Benjamin Runkle (2011). Wanted Dead or Alive: Manhunt from Geronimo to Bin Laden. St. Martin's Press. ss. 73-74. ISBN 978-0-230-33891-3. 
  33. ^ Simmons, Edwin H. (2003). "Civilize 'Em with a Krag". The United States Marines: A History. Annapolis: Naval Institute Press. s. 68. ISBN 978-1-55750-868-3. 
  34. ^ Hunt, Geoffrey (2006). "Civilize 'Em with a Krag". Colorado's Volunteer Infantry in the Philippine Wars, 1898–1899. Albuquerque: University of New Mexico Press. s. 198. ISBN 978-0-8263-3700-9. 
  35. ^ "President Theodore Roosevelt's Proclamation Formally Ending the Philippine 'Insurrection' and Granting of Pardon and Amnesty". MSC Institute of Technology. 4 Temmuz 1902. 19 Ağustos 2000 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Aralık 2007. 
  36. ^ Hurley, Vic (1936). "18. The Formation of the Moro Province". Swish of the Kris. New York: E.P. Dutton & Co. 12 Temmuz 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Aralık 2007. 
  37. ^ Hagedorn 1931, s. 14, Volume 2
  38. ^ Bacevich, Andrew J. (12 Mart 2006). "What happened at Bud Dajo". The Boston Globe. 9 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Aralık 2007. 
  39. ^ Birtle 1998, s. 164
  40. ^ "Bearers of the Sword Radical Islam, Philippines Insurgency, and Regional Stability". 21 Haziran 2012. 21 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  41. ^ Walsh, Thomas P. (2013). Tin Pan Alley and the Philippines: American Songs of War and Love, 1898–1946 : a Resource Guide. Rowman & Littlefield. ISBN 9780810886087 – Google Books vasıtasıyla. 
  42. ^ "If a Lady's Wearin' Pantaloons sheet music for Treble Clef Instrument". 8notes.com. 17 Aralık 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  43. ^ "abc – If a Lady's Wearin' Pantaloons". 12 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  44. ^ Runyon, Damon (1911). The Tents of Trouble. Desmond FitzGerald, Incorporated – Internet Archive vasıtasıyla. 
  45. ^ Spiegel, Max. "IF A LADY'S WEARIN' PANTALOONS". 9 Ocak 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  46. ^ Spencer C. Tucker (2009). Encyclopedia of the Spanish–American and Philippine–American Wars: A Political, Social, and Military History. ABC-CLIO. ss. 415-417. ISBN 978-1-85109-952-8. 
  47. ^ Spencer C. Tucker (2013). Encyclopedia of Insurgency and Counterinsurgency: A New Era of Modern Warfare. ABC-CLIO. s. 371. ISBN 978-1-61069-280-9. 
  48. ^ "Colt New Army & Navy Revolver". 4 Temmuz 2010. 4 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2021. 
  49. ^ DK (2006). Weapon: A Visual History of Arms and Armor. DK Publishing. ss. 290-. ISBN 978-0-7566-4219-8. 
  50. ^ Shaʾul Shai. The Shahids: Islam and Suicide Attacks. Transaction Publishers. ss. 29-. ISBN 978-1-4128-3892-4. 
  51. ^ Vic Hurley (2011). Jungle Patrol, the Story of the Philippine Constabulary (1901–1936). Cerberus Books. ss. 319-. ISBN 978-0-9834756-2-0. 
  52. ^ a b James R. Arnold (2011). The Moro War: How America Battled a Muslim Insurgency in the Philippine Jungle, 1902–1913. Bloomsbury USA. ss. 162-. ISBN 978-1-60819-024-9. 
  53. ^ Jim Lacey (2008). Pershing: A Biography. St. Martin's Press. ss. 44-. ISBN 978-0-230-61270-9. 
  54. ^ Vic Hurley; Christopher L. Harris (2010). Swish of the Kris, the Story of the Moros, Authorized and Enhanced Edition. Cerberus Books. ss. 210-. ISBN 978-0-615-38242-5. 
  55. ^ The Field Artillery Journal. United States Field Artillery Association. 1942. s. 799. 
  56. ^ United States. Congress. House. Committee on Invalid Pensions (1945). Hearings. s. 38. 
  57. ^ United States. Congress. House. Committee on Invalid Pensions; United States. Congress. House. Committee on Veterans' Affairs (1945). Philippine Uprisings and Campaigns After July 4, 1902, and Prior to January 1, 1914: Hearings Before the Committee on Invalid Pensions, House of Representatives, Seventy-ninth Congress, First Session, on H. R. 128 and H. R. 3251, Bills Extending Pension Benefits to Veterans who Served After July 4, 1902, and Prior to January 1, 1914, in the Armed Forces Engaged in Actual Hostilities in Certan Specified Areas on the Philippine Islands, and to Their Dependents. March 20 and 22, 1945. U.S. Government Printing Office. ss. 37-38. 
  58. ^ Teodoro M. Locsin (1994). Trial & error. Free Press, Inc. s. 238. ISBN 978-971-91399-0-4. 
  59. ^ Swish of the Kris p. 223, Cerebus books 978-061-538-242-5
  60. ^ M. Paul Holsinger (January 1999). War and American Popular Culture: A Historical Encyclopedia. Greenwood Publishing Group. s. 187. ISBN 978-0-313-29908-7. 
  61. ^ Ignacio Farmer (21 Şubat 2015). "Western Movies Full Length The Real Glory War Drama 1939". 7 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi – YouTube vasıtasıyla. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Moro_İsyanı_(1899-1913)&oldid=33371398" sayfasından alınmıştır