Madame de Pompadour

*Jeanne-Antoinette Poisson, duchesse de Pompadour*
Jeanne-Antoinette Poisson, duchesse de Pompadour
Doğum	29 Aralık 1721; Paris, Fransa
Ölüm	15 Nisan 1764 (42 yaşında); Paris, Fransa
Meslek	Maîtresse-en-titre to Louis XV
Evlilik	Charles-Guillaume Le Normant d'Étiolles
Çocuk(lar)	bir erkek; iki kız; Alexandrine-Jeanne d'Étiolles

Jeanne-Antoinette Poisson, aynı zamanda Madame de Pompadour (d. 29 Aralık 1721 – ö. 15 Nisan 1764) olarak da bilinen markiz Fransa Kralı XV. Louis'in en ünlü gözdesiydi.

Hayatı

Çocukluk ve Eğitimi

Jeanne-Antoinette Poisson 29 Aralık 1721'de Paris'te François Poisson ve Madeleine de la Motte'un kızı olarak dünyaya geldi. Bununla beraber gerçek babasının daha sonradan yasal koruyucusu olan zengin banker Le Normant de Tournehem^{[kaynak belirtilmeli]},olduğundan süphenilmektedir. Küçük erkek kardeşi daha sonra Marigny Markisi olan Abel-François Poisson de Vandières'dir. Jeanne-Antoinette zeki, güzel ve eğitimliydi. Dans etmeyi ve müzik aletleri çalmayı bildiği gibi aynı zamanda başarılı bir oyuncu ve şarkıcıydı Kendisinin dediğine göre 9 yaşındayken annesi tarafından bir falcıya götürülmüştür ve falcı ona bir gün kralın kalbinde taht kuracağını söylemiştir. Kehanete inanan annesi ona "Reinette" (küçük kraliçe) lakabını takmıştır. Babasının isteği doğrultusunda bir yılını Roma Katolik Manastırında geçirerek dini eğitim almıştır. Daha sonra evde tiyatro, botanik,resim ve ev yönetimi ile ilgili dersler almıştır. Eğitiminin büyük kısmı annesinin yakın arkadaşı Le Normant de Tournehem tarafından karşılanmıştır. Bu durum onun Jeanne-Antoinette'in babası olduğu yolundaki dedikoduları doğurmuştur. Eğitimindeki en büyük masraf şüphesiz Pierre Jélyotte gibi ünlü oyuncu ve şarkıcılara yapılmıştı. Sonunda evlenme çağı geldiğinde ebeveynleri ona denk bir eş bulmakta zorlanmaya başladılar.

Evlilik

Mme de Pompadour, pastel boya Maurice Quentin de La Tour, Paris Salon, 1755 (Louvre Museum)

1741 yılında 19 yaşında, Jeanne-Antoinette koruyucusunun yeğeni Charles-Guillaume Le Normant d'Étiolles, evlenerek büyük maddi olanaklara kavuştu. Bunlara koruyucusu tarafından düğün hediyesi olarak verilen kralın avlanma alanının yakınındaki (forest of Sénart.)Étiolles'da bir malikane de dahildir. Kocasından iki çocuğu oldu: Doğumunun hemen ardından ölen bir oğlu ve "Fanfan" diye çağırdığı kızı Alexandrine-Jeanne (10 Ağustos 1744). Resimlerle doğrulanan görüşe göre genç Mme d'Étiolles küçük ağzı, zekası ile parlayan oval çehresi ile oldukça güzeldi. Onun cazibesine kapılan genç kocası ile Paris'e gittiğinde kendi toplantı mekânını (salon) oluşturdu ve kısa sürede aralarında Voltaire de olmak üzere pek çok düşünür ona konuk oldu.

Versailles

Mme d'Étiolles ‘ın tanınırlığı cemiyette arttıkça ünü büyüdü ve kralın kulağına kadar gitti. Annesi Mme Poisson, onunla ilgili kehaneti gerçekleştirebilmesi için sevgili Reinette sini tesadüfen kralla karşılaşması için krallık ormanından geçerken yanına almıştır. Sonunda 1745 yılında, Mme d'Étiolles Kral 16. Louis’nin dikkatini çekmeyi başardı. İçlerinde kayınbabasının da bulunduğu bir takım kişiler onun o sırada ikinci resmi metresi duchesse de Châteauroux’un ölümünün yasını tutan kralla görüşmesini sağladılar. Şubat 1745’te, Jeanne-Antoinette kralın düğünü sebebiyle Versay Sarayındaki resmi maskeli balosuna davet edildi. Jeanne-Antoinette kralın kuzeni princesse de Conti tarafından krala taktim edildi.. Büyük balo salonunda çalı kıyafetleri giymiş sekiz kişi ortaya çıktı, bunlardan biri kılık değiştirmiş haldeki kraldı. Şans eseri ya da bilinçli olarak Diana-Artemis av tanrıçası olarak giyinmiş olan Jeane-Antoinette sonunda avını buldu, maskesini çıkaran kral onunla flört etmeye başladı. Mart ayında düzenli bir ziyaretçi ve kralin metresi olarak Versay’e yerleşti. 16. Loui ona Pompadour malikanesini hediye etti. Resmi olarak sarayda bulunabilmesi için ihtiyaci olan unvanı kral ona Haziran ayında “markiz” olarak verdi. Bu şekilde resmi olarak kocasından ayrılmış oldu. Ne yazık ki annesi kehanetin doğru olduğunu görecek kadar uzun süre yaşayamadı. Yirmi üç yaşında resmi metres olarak oldukça güçlü ve nüfuzluydu. Yakında birliktelikler, entrikalar, politika ve aldırmazlık dünyasında kaybolacaktı.

Politika

Yaygın kanının aksine Pompadour markizi asla doğrudan bir politik etkiye sahip olmamıştır. Bununla beraber Mareşal de Belle-Isle ‘yı desteklemiş ve krala Choiseul Dükünü onayladığını söylemiştir. Perdeler arkasında aslında ne büyük bir gücü yönettiği ancak kralın diğer metreslerinden biri olan "la belle Morphyse" Marie-Louise O'Murphy de Boisfaily, 1754'te yerini almaya çalıştığında ortaya çıkmıştır. Pompadour markizinin soylu çevrelerde kralın onunla beraber olarak kendisini rezil ettiğini düşünen oldukça fazla düşmanı vardı. Aile soyadı olan ve Fransızca balık anlamına gelen Poisson,la dalga geçilmesi ve bitmek bilmeyen karalama çalışmalarına karşı oldukça hassastı. Kral bu konu ile ilgili olarak sadece Richelieu Dükü gibi bilinen düşmanlarına pek de istemeden cezai işlem uygulatırdı. Önemi o kadar büyüktü ki, 1755 yılında Avusturyalı bir diplomat olan Wenzel Anton Graf Kaunitz, ondan 1756'te Versay Anlaşması ile sonuçlanacak olan uzlaşma görüşmelerine müdahale etmesini istedi. Bu, uzun süredir devam eden Avusturya Fransa anlaşmazlığını kısa bir süre için azaltan sözde diplomatik devrimin başlangıcıydı. Bu birliktelik kaçınılmaz olarak Yedi yıl savaşlarını hastalıkları, Kanada'daki bir kısım toprakların İngilizlere kaybedilmesini, 1757'de Rossbach savaşı yenilgisini beraberinde getirdi. Savaştan sonra kralı artık dünyaca bilinen şu sözü ile teselli ettiği bilinmektedir: "au reste, après nous, le Déluge" -"Bizden sonrası tufan". Fransa savaştan tükenmiş ve neredeyse iflas etmiş olarak çıktı. Her şeye rağmen Madam Pompadour politik görüşlerini sonuna kadar savundu, Cardinal de Bernis kendisini hayal kırıklığına uğrattığında Choiseul'u getirtip tüm büyük planlarında onu destekledi: Aile Paktı- Pacte de Famille, Cizvitlerin bastırılması ve Kanada'daki kayıpları mühürleyen Paris anlaşması,1763.

Sanat

Pompadour markizinin üstün bir Rococo iç mekân zevki vardı zamanla Avrupa'nın en ünlü porselen üreticisi olacak olan Sèvres markasının üretim ve gelişiminden sorumluydu. Edebiyata karşı büyük bir sevgisi vardı. Saray yaşamı başlamadan tanışmış olduğu yazar, denemeci, filozof Voltaire ona ilerisi için pek çok öğütte bulunmuştur. Markiz gizlice Diderot'nun Encyclopédie projesini desteklemiştir. Louis üzerindeki etkisi 1750'lerden sonra giderek artmıştır. Bir noktada kral ona askeri konulardan dış işlerine kadar birçok konuda ciddi karar verme yetkisi vermiştir.

Pompadour Markizi oldukça zeki ve yaratıcı bir kadındı. Kendisi Place de la Concorde Konkort Sarayını, küçük kardeşi Marquis de Marigny ile de Petit Trianon‘u tasarlamıştır. Stil sahibi dikimevleri açmış, Çin vazolarını bronz kaplı Rokoko kulplarla sürahilere çevirtmiş ve yazı masalarını porselen levhalarla kaplatarak yeni moda trendleri yaratmıştır. Saray sanatçıları Jean-Marc Nattier, 1750'lerde François Boucher, Jean-Baptiste Réveillon ve François-Hubert Drouais dışında sayısız sanatçı, heykeltıraş ve portreciyi yanında çalıştırmıştır.

Ölümü

Mme de Pompadour 1746 ve1749 da iki düşük yaptı, kralın daha az metresi olması için elinden geleni yaptığı söylenilmektedir. 1750 den itibaren kralla olan ilişkisi aşktan arkadaşlığa dönmüş olsa da, kral ona 1764’te 42 yaşında tüberkülozdan ölünceye kadar bağlı kaldı. Düşmanları bile acı içinde geçen son haftalarındaki cesaretine hayran kaldı. Voltaire onun için “ . Madame de Pompadour'un ölümü karşısında son derece üzgünüm. Ona karşı borçluyum ve onun için yas tutuyorum. Benim gibi yaşlı zorlukla yürüyen bir kalem oynatıcı yaşarken onun gibi muhteşem bir kariyerin ortasında, güzel bir kadının kırk yaşında ölmesi ne kadar saçma görünüyor. Bununla beraber o ölürken düşmanları rahatladı ve onu tüm halkın önünde yedi yıl savaşları için suçladılar.” diye yazmıştır. Versay sarayından cenazesi ayrılırken yağmurlu havaya bakan kralın "La Marquise n'aura pas beau temps pour son voyage." ("Markizin yolculuğunda iyi bir hava olmayacak.") dediği söylenir.

Popüler Kültürde Yeri

klasik porselen pembesi Sèvres porcelain rose de Pompadour.- pompadour pembesi olarak adlandırılmıştır.
Pompadour hairstyle saç toplama biçimi ona ithaf edilmiştir.
"Pompadour heels", Pompadour topuk ("Louis heels" Louis topukları olarak da bilinir) ondan gelmektedir
"coupe de champagne" Bazıları(Fransız şampanya bardağı)nın onun gögüslerinden esinlenilerek yapıldığı söylenmektedir^[1]
Johnny Burke ve Jimmy Van Heusen tarafından yazılan "Personality" şarkısının esin kaynağıdır.

Ekranda

Madame de Pompadour ekranda pek çok defa film ve televizyona konuk olmuştur. 1927 de Madame Pompadour Dorothy Gish'in canlandırdığı filmle seri başlamıştır. Onu oynayan diğer oyunular:

Anny Ahlers (Die Marquise von Pompadour, 1931);
Jeanne Boitell, (Remontons les Champs-Élysées, 1938);
Micheline Presle, (Si Versailles m'était conté, 1954);
Monique Lepage, (Le Courrier du roy, 1958);
Elfie Mayerhofer (Madame Pompadour, 1960);
Noemi Nadelmann (Madame Pompadour, 1996);
Katja Flint, (Il Giovane Casanova, 2002);
Sophia Myles (yetişkinliği) and Jessica Atkins (çocukluğu)(Doctor Who Girl İn The Fireplace,2006)

Diğer

Madame Pompadour, musiğini Leo Fall'ın yaptığı Almanca operetta, Rudolph Schanzer ve Ernst Welisch'in kitabındanyapılan uyarlama Londra (1923) ve Broadway'de (1924)başarılı olmuştur.
Hayatı boyunca pek çok kere resimlere konu olmuştur.[1]
Andrew Lloyd Webber ve Tim Rice in Evita müzikalinde bir senator tarafından Eva Perón ile kıyaslanmıştır.
Bir anime filmi "Le Chevalier d'Eon" de, Eon'un hareketlerini gözleyen kişi olarak karşımıza çıkmaktadır. Japonca seslendirmesini Mayumi Yangisawa, İngilizcesini ise Shelley Calene-Black yapmıştır.
Efsaneye göre, XV. Louis bu elması navette-cut or marquis diamond2 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Madame de Pompadour'un ağzına benzeyecek şekilde yaptırmıştır.

Wikimedia Commons'ta Madame de Pompadour ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

Kaynakça

^ Adams, Cecil (27 Eylül 1985). "Şampanya kadehleri Madame de Pompadour'un göğüsleri üzerinde mi tasarlandı?". Straight Dope. 5 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2009.

Dış bağlantılar

Madame de Pompadour site29 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[1] Adams, Cecil (27 Eylül 1985). "Şampanya kadehleri Madame de Pompadour'un göğüsleri üzerinde mi tasarlandı?". Straight Dope. 5 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2009.

[1]