Kanjal Muharebesi
 | Bu maddedeki bilgilerin doğrulanabilmesi için ek kaynaklar gerekli. (Ekim 2020) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
| Kanjal Muharebesi | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
| Taraflar | |||||||||
 Kırım Hanlığı |
 Kabarda (Doğu Çerkesya | ||||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||||
|
I. Kaplan Giray |
Qurğoqo Atajuq Jabağı Qazanoqo | ||||||||
| Çatışan birlikler | |||||||||
| 20.000-40.000 | 7.000 | ||||||||
| Kayıplar | |||||||||
| En az 11.000 | Bilinmiyor | ||||||||
Kanjal Savaşı; 1708'de Prens Kurğoko önderliğindeki Kabardey Çerkeslerinin, Kırım Tatarları ve Türklerden oluşan Kırım Hanı Kaplan Giray'in birliklerini mağlup ettiği bir savaş.[1][2] 2013 yılında, Rusya Bilimler Akademisi Tarih Enstitüsü, Kanjal Savaşı'nın "Çerkes ve Osetlerin ulusal tarihinde büyük önem taşıdığını" belirtti.[3]
Genel bilgi
[değiştir | kaynağı değiştir]1708'de Çerkesler Tatar baskınlarından kurtulmak için Osmanlı padişahına büyük bir haraç ödedi, ancak padişah tedbir almadı ve Tatarlar Çerkesya'nın merkezine kadar baskın yaptılar, yağmaladılar.[4] Bu sebeple Kabardey Çerkesleri bir daha Kırım Hanına ve Osmanlı Sultanına haraç ödemeyeceğini açıkladı. Osmanlılar, Çerkesleri zapt etmek için en az 20 bin kişilik[5] ordusunu Kırım hanı Kaplan-Girey liderliğinde Kabardey'e gönderdi ve haraç kesmesini emretti.[6][7] Osmanlılar, Kabardeylere karşı kolay bir zafer bekliyordu, ancak Çerkesler Kazanıko Jabağı'nın kurduğu strateji sayesinde üstünlükle galip geldi.[4][5][8][9][10][11] Başlangıçta Çerkesler düşman kampında yangın çıkardı, ardından Kabardey Prensi liderliğindeki 7 bin kişilik süvari saldırıya geçti.
Yabancı kaynaklar, Kırım-Osmanlı ordusunun sayısı hakkında farklı rakamlar bildirse de, eleştirel yazarlar tarafından en az 20-25 bin kişilik rakamın güvenilir olduğunu düşünmektedir. Bu rakam, özellikle düşmanın sayısını bilmesi gereken Prens Tatarhan Bekmurzovich'in mektubuna atıftır.[12]
Kırım-Osmanlı ordusu bir gecede tamamen imha edildi. Çerkesler, uzun yıllar boyunca topraklarını yağmalayan düşmanı sonunda yok etmenin sevinciyle savaş mahalline kutlama yaptı. Savaştan bitkin düşen Çerkesler birkaç gün boyunca savaş alanında dolaşıp hem kendilerinden hem de düşmanlarından hayatta kalanlar arıyorlardı. Shora Nogmov'a göre, bilinçsiz ve çaresizce savaş alanından kaçan ve bir uçurumdan düşen, ayaklarından bir ağaca sarılmış ve oracıkta ölmüş olan Alegot Paşa'yı buldular. Son zamanlarda yapılan araştırmalar, Alegoth adı altında soylu Nogay Murza Allaguvat'ın saklandığını göstermiştir.[13] İddiaya göre, Çerkes prensi Atajuko Kurğoko Kırım hanı I. Kaplan Giray'ı iç çamaşırına kadar soyduktan sonra elinden ağabeyini, bir oğlunu, tarla aletlerini, çadırlarını ve kişisel eşyalarını[4] almış, ardından "Hanım, buraya sık sık geldiğinize göre Çerkes dağlarını çok seviyor olmalısınız. Yolda güzel ülkemizi dilediğiniz kadar izlersiniz." diyerek onu bir ata ters bağlayarak Kırıma kadar bu vaziyette göndermiştir.
Kanjal savaşı, Çerkesleri Kırım Hanı'nın yağmasından korudu, ancak Çerkesler zafer kazanmış olsa bile Kabardey'i haraç statüsünden kurtaramadı, Kanjal Savaşı'ndan sonraki on yıl içinde, kaynaklar Çerkeslerin yine haraç ödediğini belirtiyordu.
Önceki olaylar
[değiştir | kaynağı değiştir]1521 Moskova seferinde Kırım Han ordusu Rus ordusunu bozguna uğrattı, Moskova'yı kuşattı, çok sayıda insanı öldürdü ve 60 binden fazla insanı esir aldı.
1556'da Çerkesler, Çerkes toprağında kurulmuş Tatar askeri üsleri Temryuk ve Taman'ın ele geçirildiği bir dizi askerî operasyon gerçekleştirdi. Çerkeslerin bu hareketi büyük ölçüde aynı yıl Astrahan Hanlığı'nın yenilgiye uğratılmasına katkıda bulunmuştur.[14]
1561'de Korkunç İvan, Kabardey prensi Temruk İdar'un kızı Goshan ile evlendi ve ona Mariya adını verdi.
1571 İkinci Moskova seferinde, Kırım Han ordusu Rus ordusunu mağlup etti, Moskova'yı ikinci kez yaktı, çok sayıda kişiyi öldürdü ve çeşitli tahminlere göre 10 ila 60 bin kişiyi esir aldı.
1570'lerde başarısız Astrahan seferine rağmen Kırımlılar ve Osmanlılar bölgedeki nüfuzlarını yeniden sağlamayı başardılar.[14] Ruslar bir asırdan fazla bir süre Kafkasya'dan sürüldü.
3 Temmuz 1700'de Rusya ile Osmanlı arasında Konstantinopolis Antlaşması imzalandı; buna göre Rusya, komşu topraklarla ve yeni inşa edilen kalelerle (Taganrog, Pavlovsk, Mius) Azak'ı aldı ve Kırım'a yıllık haraç ödemesinden muaf tutuldu. Türk kalelerinin bulunduğu Dinyeper bölgesinin bir kısmı Osmanlı'ya devredildi.
Savaş hakkında yazılar
[değiştir | kaynağı değiştir]Abri de la Motre
[değiştir | kaynağı değiştir]1711'de Kafkasya'yı ziyaret eden Abri de la Motre (İsveç kralı XII. Karl'ın ajanı), bu savaşın ayrıntılı bir tanımını yapmıştır.[15] Motray 1724 yılında Londra'da seyahatlerinin bir tanımını İngilizce olarak iki cilt halinde yayınladı. 1727'de bunları Fransızca olarak yeniden yayımladı.
Motray'e göre, olayların kısa bir kronolojisi şöyledir: Çerkesler, Tatar baskınlarından kurtulmak için padişaha yıllık büyük bir haraç ödedi. Ancak padişah bu yükümlülüğü yerine getirmedi ve Tatarlar Çerkesya'nın merkezine kadar baskın yaptılar, alabildikleri her şeyi soyup götürdüler. Çerkesler sadece bu soygunları durdurmayı değil, haraç ödemeyi de reddetmeyi düşündüler. Sultan, Çerkeslere karşı bir Tatar ordusu kurdu (Motre'ye göre sayısı yaklaşık 100 bin). Çerkesler, Han'ın kampına itaatlerini ifade eden ve barış isteyen mektuplar gönderdiler. Daha sonra, 19 gün boyunca Çerkesler, ödenecek haraç miktarını ve kalitesini müzakere ederek düşman birliklerinin uyanıklığını susturdu ve ardından beklenmedik bir şekilde kampa her taraftan saldırdı ve askerlerin çoğunu öldürdü. Kaçakların başında bulunan han, ağabeyini, bir oğlunu, tarla aletlerini, çadırlarını ve eşyalarını bıraktı.
Xaverio Glavani
[değiştir | kaynağı değiştir]Kırım'daki Fransız konsolosu ve hanın Bahçesaray'daki ilk doktoru Xaverio Glavani, 20 Ocak 1724 tarihli "Çerkesya Açıklaması" kitabında yazdı:[16]
Kırım Hanı... Kabardeyleri kendisine anlaşılandan daha fazla köle vermeye mecbur etmek istedi. Halk silaha sarıldı, kanlı bir savaş gerçekleşti, Tatarlar tamamen yenildi, hanın kendisi zar zor kaçmayı başardı ve botlarını kaybetti; Birçok soylu dahil olmak üzere 5.000'den fazla Tatar savaşta öldü.
Johann Gustav Gerber
[değiştir | kaynağı değiştir]1728'de, Çarlık Rusya'sı adına Kafkasya'nın bir haritasını ve orada yaşayan halkların bir tasvirini yapan Johann Gustav Gerber de bu savaşı bildirdi:[17]
Çerkesya ve Kabardey iki bölgesindeki Çerkesler aynı millettir ve eski zamanlardan beri özgür insanlardı. Farklı yüzyıllarda, Kırım Hanı onlardan her yıl ona bir hediye, yani iyi bir at, deniz kabuğu, kılıç, pahalı bir yay veya her yerde bulunmayacak güzel bir kız göndermelerini istedi. Ancak Çerkesler bu görevi bırakmaya karar verdiler ve hediyeyi teslim almak için gönderilen Kırım görevlilerini öldürdüler. Bundan sonra Kırım Hanı 30.000 askerle vezirini Çerkeslere karşı topraklarını yerle bir etmeleri için gönderdi. Ancak Çerkesler, aralarından Tatarlardan kaçıyormuş gibi davranandılar ve onları Kabardey'in ortasına kadar bilinmeyen bir yolda yönlendiler ve kazandığını sanan Kırım ordusunu tamamen yok ettiler. O zamandan beri yine tam bir özgürlük kazandılar.
Engelbert Kämpfer
[değiştir | kaynağı değiştir]Alman gezgin Engelbert Kämpfer de bu olayı yazdı:[18]
1708'in sonunda, Küçük Tatarya'nın hanı komşu Çerkeslerden sebepsizce iki katı vergi talep etti; Çerkesler bunu reddettiklerinde, büyük bir orduyla saldırıya geçti. Çerkes prensi bir numara yaptı ve 30 genç güçlü askerle Han'ın en asil subaylarını öldürmeleri için anlaştı. Aynı zamanda Çerkesler düşmana öyle bir şekilde saldırdılar ki böylesi bir kafa karışıklığı sayesinde tam bir zafer kazanıldı ve Tatar Hanı sadece büyük bir güçlükle kurtarıldı.
Diğer kaynaklar
[değiştir | kaynağı değiştir]Yukarıdakilere ek olarak, 18. yüzyılda Osmanlı yazarı Mehmet Funduklu, eski Moldova hükümdarı ve bilim adamı Dimitri Kantemir ve diğerleri, 1708'de Kabardeylerin Kırım Hanı'na karşı kazandıkları zafer hakkında yazdılar, raporları ana noktada hemfikir olsa da, bazen ayrıntı olarak farklıydı.[19]
Etkileri
[değiştir | kaynağı değiştir]Kanjal savaşı, Çerkesleri Kırım Hanı'nın yağmasından korudu, ancak Çerkesler zafer kazanmış olsa bile Kabardey'i haraç statüsünden kurtaramadı, Kanjal Savaşı'ndan sonraki on yıl içinde, kaynaklar Çerkeslerin yine haraç ödediğini belirtiyordu.
Miras
[değiştir | kaynağı değiştir]2008'de Çerkesler, Kanjal Savaşı'ndaki zaferin 300. yılını kutladı.[1] Çerkes aktivistler, savaş alanına bir at gezisi düzenlediler ve bu sırada bölgeye bir anma işareti dikildi - "yere saplanmış bir hançer, eski günlerde bu toprakların fethedildiği anlamına gelen bir sembol".[19]
2018 yılında, savaşın 310. yıldönümü için, etkinlikler düzemlendi. Bununla birlikte, Kendelen köyünde Balkar kökenli yerel halk, Çerkes bayraklı bir grubun yolunu kapattı ve sopalar kullanılarak kutlama yapan Çerkeslerle saldırdı, Çerkesler ve Balkarlar arasında çatışmalar yoğunlaşınca Rus güçleri olaya müdahale etti. Benzer çatışmalar 2008 yılında, Karaçay-Balkar halkının "Kanjal'da savaş olmadı" afişleri asmalarıyla meydana geldi.[20]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b "Подборка статей к 300-летию Канжальской битвы". kabardhorse.ru. 17 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2018.
- ^ Рыжов К. В. (2004). Все монархи мира. Мусульманский Восток. XV-XX вв. Все монархи мира. М.: «Вече». s. 544. ISBN 5-9533-0384-X. 22 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2022.
- ^ Олег Гусейнов. "РАН о Канжальской битве: «В отношении её достоверности нет никаких сомнений»". Натпресс.инфо. 2 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2017.
- ^ a b c "Путешествие господина А. де ла Мотрэ в Европу, Азию и Африку". www.vostlit.info. 29 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2019.
- ^ a b Василий Каширин. "Ещё одна «Мать Полтавской баталии»? К юбилею Канжальской битвы 1708 года". www.diary.ru (Rusça). 4 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2019.
- ^ "Подборка статей к 300-летию Канжальской битвы". kabardhorse.ru. 17 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2018.
- ^ Рыжов К. В. (2004). Все монархи мира. Мусульманский Восток. XV-XX вв. Все монархи мира. М.: «Вече». s. 544. ISBN 5-9533-0384-X. 22 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Описание Черкесии". www.vostlit.info. 29 Aralık 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2019.. 1724 год.
- ^ "«Записки» Гербера Иоганна Густава". www.vostlit.info. 27 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2019.
- ^ "Энгельберт Кемпфер". www.vostlit.info. 29 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2019.
- ^ Cw (15 Ekim 2009). "Circassian World News Blog: Documentary: Kanzhal Battle"". Circassian World News Blog. 19 Ekim 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2020.
- ^ Василий Каширин. "Ещё одна «Мать Полтавской баталии»? К юбилею Канжальской битвы 1708 года". www.diary.ru (Rusça). 4 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2019.
- ^ ветер, Восточный. "Bloody Kanzhal. Reasons and course of the battle". Военное обозрение (İngilizce). 4 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2020.
- ^ a b Гудаков В. "Русский путь к Югу (мифы и реальность)". magazines.russ.ru (Rusça). 16 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2019.. Часть 1 // Вестник Европы. Şablon:М, 2007, стр. 19—20
- ^ "Путешествие господина А. де ла Мотрэ в Европу, Азию и Африку". www.vostlit.info. 29 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2019.
- ^ "Описание Черкесии". www.vostlit.info. 29 Aralık 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2019.. 1724 год.
- ^ "«Записки» Гербера Иоганна Густава". www.vostlit.info. 27 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2019.
- ^ "Энгельберт Кемпфер". www.vostlit.info. 29 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2019.
- ^ a b Василий Каширин. "Ещё одна «Мать Полтавской баталии»? К юбилею Канжальской битвы 1708 года". www.diary.ru (Rusça). 4 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2019.
- ^ Полина Еременко. "Кабардинцы и балкарцы поссорились из-за битвы 1708 года, которой, возможно, не было. Есть задержанные, омоновцу проломили голову". meduza.io. 21 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2019. Meduza, 20.09.2018