III. Davit
| Büyük III. Davit დავით III დიდი | |
|---|---|
_(7993420831).jpg) Büyük III. Davit, heykeli Oşki Manastırı'nda bir duvara tasvir edilmiştir.[1] | |
| Tao-Klarceti Prensi | |
| Hüküm süresi | 966–1000/1001 |
| Önce gelen | II. Bagrat |
| Hüküm süresi | 978–1000/1001 |
| Sonra gelen | III. Bagrat |
| Doğum | 930s |
| Ölüm | 1001 Tao-Klarceti |
| Çocuk(lar)ı | III. Bagrat (üvey) |
| Hanedan | Bagrationi hanedanı |
| Babası | V. Adarnase |
| Dini | Gürcü Ortodoks Kilisesi |
III. Davit Kurapalati (Gürcüce: დავით III კურაპალატი, Davit III Kurapalati) veya Davit Didi (Büyük) (Gürcüce: დავით III დიდი, Davit III Didi), aynı zamanda II. Davit olarak da bilinir (yaklaşık 930'lar – 1000/1001), Gürcü Bagrationi hanedanından 966'dan 1000/ 1001'de öldürülmesine kadar Orta Çağ Gürcü-Ermeni sınır bölgelerindeki Tao Prensi idi. Kuropalates, kendisine 978'de ve yine 990'da verilen bir Bizans saray unvanıdır.
Davit, en çok 976-9 iç savaşında Bizanslı Makedon hanedanına yaptığı önemli destek ve Gürcü devletlerinin siyasi birleşmesindeki benzersiz rolünün yanı sıra Hristiyan kültürü ve öğrenimini himaye etmesiyle tanınır. 987 ile 989 yılları arasında Davit, arkadaşı Bardas Fokas'ın yanında Bizans imparatoru II. Basil'e karşı bir isyana destek verdi ancak isyan başarısız oldu ve ölümünden sonra topraklarını Bizans'a bırakmayı kabul etmek zorunda kaldı. Ancak varisi III. Bagrat'a birleşik bir Gürcistan krallığının ilk hükümdarı olma fırsatını sağlamayı başardı.
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]Davit, Tao'da (tarihi Gürcü-Ermeni sınırındaki bir bölge) hüküm süren Gürcü Bagrationi hanedanının Kartli soyunun bir kolu olan Tao'nun İkinci Boyu'nun temsilcisi V. Adarnase'nin küçük oğluydu. Birinci Tao Hanedanı 940 yılında sona ermiştir.
Bizans İmparatorluğu ile ittifak
[değiştir | kaynağı değiştir]966'da kardeşi II. Bagrat'ın yerini Tao Dükü olarak aldı ve yayılmacı politikası ve esnek diplomasisi sayesinde daha büyük bir devlet kurmaya başladı. Davit, iddialı planlarını hayata geçirmek için imparator II. Basil (r. 976–1025) döneminde güçlenen Bizans İmparatorluğu'na karşı bağımsızlığını güvence altına almak zorundaydı.
Bizanslıların doğudaki komşuları – parçalanmış Ermeni ve Gürcü prenslikleri - imparatorluğu nadiren doğrudan tehdit ediyordu ancak kendi bölgelerinden geçen stratejik uluslararası ticaret yollarını kontrol ettikleri için Konstantinopolis'i özellikle ilgisini çekiyordular.[2] Bizanslılar, Taron (966) ve Malazgirt (968) Ermeni prensliklerini zaten sonra erdirmişti ve Tao-Klarceti olarak bilinen birkaç Gürcü Bagrationi prensliğinin devleti için tehlike oluşturuyordular.[3] Bununla birlikte, 976'da Bardas Skleros liderliğindeki geniş çaplı bir isyan patlak verdikten sonra imparatorluğun bütünlüğü ciddi bir tehdit altındaydı. Bir dizi ayaklanmanın ardından isyancılar Anadolu'yu kasıp kavurdu ve Konstantinopolis'i tehdit etti. Durumun aciliyetinde, genç imparator Basil Tao'lu Davit'den yardım istedi, o da hemen yanıt verdi ve kısa süre önce yenilen sadık Bizans generali Bardas Fokas'ı takviye etmek için Tornike Eristavi komutasındaki 12.000 birinci sınıf süvari birliğini gönderdi ve böylece 24 Mart 979'da Caesarea yakınlarındaki Pankaleia Muharebesi'nde[4] kazanılan kesin zafere büyük bir katkıda bulundu.
Davit bu desteğin karşılığı olarak çağdaş Gürcü kaynakları tarafından " Yunanistan'ın Yukarı Toprakları" (ზემონი ქუეყანანი საბერძნეთისან) olarak bilinen Doğu Anadolu'daki kilit imparatorluk bölgelerinin ömür boyu yönetimiydi bu topraklar esas olarak Theodosiopolis veya Karin şehri (Gürc. Karnu-kalaki, bugünkü Erzurum, Türkiye), Pasinler, Hark (şimdiki Muş İli), Apahunik, Mardali (Mardaghi), Khaldoyarich ve Chormayri. Bu vesileyle, kendisine yüksek Bizans saray unvanı olan kouropalates unvanı verildi. Basileios ayrıca Athos Dağı'nda bulunan bir Gürcü Ortodoks manastırını finanse ederek Davit'in komutanı Tornike Eristavi'nin yiğitliğini ödüllendirdi. Şu anda manastır esas olarak Yunan keşişleriyle dolu olmasına rağmen bugüne kadar İberyalıların (yani Gürcüler) anlamına gelen Iviron Manastırı olarak biliniyor.
Bu müthiş kazanımlar, Davit'i Kafkasya'daki en güçlü hükümdar yaptı ve hem Gürcistan hem de Ermenistan'daki hanedan anlaşmazlıklarına müdahale etmesini ve yargıçlık yapmasını sağladı.[3] Orta Çağ Gürcü yazarları ona "Tao'nun tüm krallarının en büyüğü"[5] diyorlar ve on birinci yüzyıl Ermeni tarihçisi Aristakes Lastivertsi onu şöyle tanımlıyor:
güçlü bir adam, dünyayı inşa eden, çok onurlu, yoksulları seven, gerçekten de barışın tanımı. Çünkü onun zamanında durum kehanetin belirttiği gibiydi: Herkes onun asmasının ve incir ağacının altında dinleniyordu.[6]
Çok önemli ticaret merkezlerinin kontrolünü elinde bulunduran prensliği, güneybatı Kafkasya ve Doğu Anadolu'dan geçen ana ticaret yollarının vergilendirilmesinden kazanç sağladı. Davit bu gelirleri kapsamlı inşaat projelerine yatırdı: kasabalar, kaleler ve kiliseler inşa etmek ve hem Gürcistan'da hem de yurtdışında Gürcü manastır topluluklarını ve kültürel faaliyetleri teşvik etmekte kullandı.
Miras sorunu
[değiştir | kaynağı değiştir]Kendi çocuğu olmayan Davit, Kartli'nin (İberya) Bagrationi tahtının varisi olan akrabası genç prens Bagrat'ı evlat edindi. Bunu etkili bir Gürcü soylu Iovane Maruşisdze'nin isteği üzerine yaptı. Şanslı soyu sayesinde Bagrat'ın kaderinde iki tahta da oturmak vardı. Çünkü çocuğu olmayan Abhaz kralı III. Teodos'un kız kardeşi olan annesi Guranduht aracılığıyla Bagrat, Egrisi-Abhazya Krallığı'nın potansiyel bir varisiydi. Birleşmiş bir Gürcistan devletinin kurulması için plan yapan Davit, 976'da üvey oğlu için kayalara oyulmuş şehri Uplistsihe ile birlikte Kartli'yi ele geçirdi ve Kartli'nin batı bölümünü zapt altında tutan en doğudaki Gürcü Kaheti Krallığı askerlerini geri püskürttü. İki yıl sonra, 978'de David ve Maruşisdze III. Teodos'u tahttan indirerek Egrisi-Abhazya tahtını Bagrat için aldılar.
Davit'in şansı 987'de topraklarını Bizans ilhakına karşı güvence altına almak amacıyla uzun süredir arkadaşı olan Bardas Fokas'a imparator Basil'e karşı bir isyana katıldığında değişti. İsyancılar 989'da Bizans-Vareg güçleri tarafından yenilgiye uğratıldıktan sonra Basil, Gürcüleri cezalandırmak için Haldialı Yuhanna komutasında güçlü bir kuvvet gönderdi ve Davit teslim olmak zorunda kaldı. İmparatorla uzlaşarak, ölümünden sonra topraklarını Bizans İmparatorluğu'na bırakacağına karşılık yeniden kuropalates unvanını aldı.
Aynı yıl, Egrisi-Abhaz Kralı Bagrat'ın Kvemo Kartli'de asi Kldekari Dükü Rati'ye karşı bir cezalandırıcı sefer planlaması ile başka bir sorun ortaya çıktı. Üvey oğlu Bagrat'ın Tao'ya saldırıp kendisini öldürmeyi planladığına ikna olan Davit, Bagrat'ın biyolojik babası Gurgen liderliğinde Kldekari'ye ilerleyen Bagrat'ın ordusunu bozguna uğrattı. Bir Orta Çağ Gürcü tarihçisinin anlattığı gibi:
Bagrat daha sonra tek başına [Davit'in yanına] gitti, ayaklarına kapandı ve orduyu sadece Rati'ye karşı gönderdiğine yemin etti. [Davit] de buna inandı ve onu huzur içinde serbest bıraktı.[7]
Son yıllar ve ölüm
[değiştir | kaynağı değiştir]İmparator ve akrabalarıyla barıştıktan sonra Davit, Van Gölü ve Azerbaycan dolaylarındaki Müslüman emirliklerine ve Tiflis Emirliği'ne karşı bir dizi başarılı sefer düzenledi. Gürcistan Kralı II. Bagrat (Bagrat'ın büyükbabası, Davit'in evlatlığı) ve Ermenistan Kralı I. Gagik, Davit ile ittifak kurdu ve Malazgirt'i Mervani emirinden yaklaşık 993'te geri aldı ve 997'de Mervani hanedanının bir diğer önemli kalesi olan Ahlat'a baskın düzenledi. Güney Azerbaycan'ın Revvadi emiri Mamlan da 998'de Erciş yakınlarında iki kez, ikinci kez kesin olarak Davit tarafından bozguna uğratıldı.
Davit, 1000 veya 1001'in başlarında soyluları tarafından ihanetle öldürüldü. Aristakes'in kayıtlarına göre:
Kutsal Perşembe günü ayin yiyeceğine zehir karıştırmışlar ve içmesi için ona (Davit'e) vermişler ve bu saygıdeğer adamın boğularak ölmesine neden olmuşlardı. Bunun nedeni ondan bıkmış olmaları ve imparatorun daha önce onlara sunduğu tekliflerle ilgilenmeleriydi.[6]
Gürcü Kronikleri, Davit'in 1001'de öldüğünü iddia etse de, birkaç Ermeni ve Müslüman kaynak onun 1000'de ölmüş olabileceğini öne sürüyor. Aristakes, Davit'in ölüm tarihini 28 Mart 1001 olarak verir ki bu, Davit'in Ermeni takvimine göre 449 yılının Paskalya gününde, yani 31 Mart 1001'de öldüğünü yazar. Başka bir Ermeni vakanüvis Asoghik tarafından da yakından doğrulanmaktadır. Yine başka bir Ermeni olan Samuel Anetsi de ölüm tarihini 1001 olarak verir.
Tao üzerine Bizansla çatışma
[değiştir | kaynağı değiştir]
II. Basil, Suriye'deki Fatımi hanedanına karşı yürüttüğü seferin ardından, imparatorluğunun doğu illerinde kışı Tarsus ovasında geçiriyordu. Davit'in öldüğünü duyunca, Davit'in imparatora söz verdiği toprakları talep etmek için kuzeydoğuya doğru ilerledi. Yerel Gürcü ve Ermeni soyluları ciddi bir direniş göstermeden teslim oldular. Kayda değer tek olay, bir Gürcü askeri ile bir Vareg Muhafızı arasında bir balya saman yüzünden çıkan tartışmanın, 6.000 paralı Vareg savaşçısının dahil olduğu ve otuz yüksek rütbeli Gürcü soylunun öldüğü büyük bir muharebeye dönüştüğü zaman meydana geldi.
Davit'in üvey oğlu Kral Bagrat, Basil ile bir araya geldi ancak Davit'in topraklarının ilhakını engelleyemeyince kuropalates imparatorluk unvanı karşılığında yeni sınırları tanımak zorunda kaldı. Bu başarısızlığa rağmen, Bagrat tüm birleşik Gürcistan'ın ilk kralı olmayı başardı[8] bu sonuç büyük ölçüde Tao Prensi Davit'in çabalarıyla mümkün olmuştu; Akademisyen Stephen Rapp'a göre Davit Gürcü tarihi için en önemli 10 figür arasında yer alır.[9]
Modern tarihçiler arasında, Davit'in yalnızca isyancı Bardas Skleros'a karşı yaptığı yardımın bir ödülü olarak kendisine verilen toprakları mı yoksa prensliğinin tamamını mı Basil'e bırakmak zorunda kaldığı konusunda bazı anlaşmazlıklar vardır. Davit'in tüm topraklarını yani Tao'yu ve Van Gölü'ne kadar sahip olduğu tüm komşu topraklarını bıraktığını varsaymak daha mantıklı olacaktır. Davit'in topraklarının büyüklüğü ne olursa olsun, Gürcü kralları bu toprakların kaybedilmesine o kadar kolay razı olamayacaklardı ve bu da 11. yüzyılda Bizans İmparatorluğu ile bir dizi savaşa yol açtı.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Eastmond, Anthony. (1998) Royal Imagery in Medieval Georgia, Penn State Press (US), 0-271-01628-0, p. 39.
- ^ Holmes, Catherine (2003). An Online Encyclopedia of Roman Emperors.
- ^ a b Suny, RG (1994), The Making of the Georgian Nation, Indiana University Press, Bloomington and Indianapolis, 0-253-20915-3, p. 32 Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi: "Suny" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ Reuter, T (editor) (1999), The New Cambridge Medieval History, Cambridge University Press (UK) 0-521-36447-7, p. 596
- ^ “King” (Geo. mep'e) is not used here in a literary sense as beginning with 888, the title of King of the Georgians was hereditary in another, the Kartli line of the Bagrationi dynasty.
- ^ a b "The History of Vardapet Aristakes Lastivertc'i". Armenian Historical Sources of the 5-15th Centuries. 10 Temmuz 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2006.
- ^ "Armenian adaptation of the Georgian Chronicle". Armenian Historical Sources of the 5-15th Centuries. 8 Mart 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2006.
- ^ Britannica Concise Encyclopedia.
- ^ Rapp, Stephen H. (2003), Studies In Medieval Georgian Historiography: Early Texts And Eurasian Contexts, Peeters Bvba 90-429-1318-5, p. 415