Beyaz Kent
| UNESCO Dünya Mirası | |
|---|---|
 | |
| Konum |  İsrail |
| Kriter | Kültürel: ii, iv |
| Referans | 1096 |
| Tescil | 2003 (27. oturum) |
| Bölge | Avrupa ve Kuzey Amerika |
| Koordinatlar | |
Beyaz Kent, (İbranice: העיר הלבנה, Ha-Ir HaLevana) İsrail'deki Tel Aviv kentinde yer alan ve Bauhaus tarzında inşa edilmiş 4.000 civarındaki yapının bulunduğu yerleşim bölgesi ve aynı addaki ulusal parkın adıdır. 1930'larda Almanya'daki Nazilerin güç kazanmasıyla beraber Filistin İngiliz Mandalığı'na göç eden Alman mimarlar tarafından inşasına başlanan Beyaz Kent, dünyada bu tarzda en çok binanın bir arada bulunduğu noktadır. Koruma ve sergileme çalışmaları sonucunda bu ulusal park, önemli sayıda turist elde etmeye başladı. 2003 yılında UNESCO, bölgeyi 20. yüzyılın başlarındaki mimari zevki açıklaması nedeniyle Dünya Kültür Mirasları listesine ekledi.[1]
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]Yafa'nın kumlu toprakları üzerine 1909 yılında kurulan Tel Aviv, bahçe kent anlayışıyla kurulmuştu.[2] Daha önceleri Hindistan'ın başkenti Yeni Delhi'nin planlanmasında çalışan İngiliz kent planlamacısı Patrick Geddes, Tel Aviv'in ilk belediye başkanı Meir Dizengoff tarafından, kent planını çizmesi için görevlendirildi. 1925 yılında işe başlayan Geddes'in tasarladığı kent planı 1929 yılında kabul edildi.[3] Dönemin İngiliz Mandası yöneticileri de bu plana destek verdiler. Geddes'e ek olarak kent mühendisi Ya'acov Ben-Sira da, 1929'dan 1951 yılına kadar kentin planlanmasında katkıda bulundu.[4]
Patrick Geddes, sokakları ve blok tarzı yapıları yerleştirmeye başladı. Ancak kentteki binaların mimari tarzı için herhangi bir görüş bildirmedi. Ancak 1933 yılına gelindiğinde, Almanya'daki Bauhaus okulunda okumakta olan Arieh Şaron gibi Alman Yahudisi mimari öğrencileri, Nazi baskısından kaçarak Filistin topraklarına gelmeye başladılar.[5] Bu yeni mimarlar, umumi yapıları ve konutları tasarlamaya başladı. Bauhaus evleri, işlevsel olan ve malzemesi pahalı olmayan yapıların inşasına izin verdi. Avrupa'dan kaçan mimarlar sadece Bauhaus alanında değil, Le Corbusier tarzında da eserler verdi. Bunun yanında, Erich Mendelsohn ve onun yanında çalışan Carl Rubin, resmî olarak Bauhaus ile bağlantılı olmasalar da, kentin inşasında birçok yapı için katkıda bulundular.[6] Ancak yine de farklı mimari tarzlar 1930'lar boyunca kentte bir noktada birleşti ve yeni tarzdaki birçok yapı da burada test edilme fırsatı elde etti.
1984 yılında, Tel Aviv'in kuruluşunun yetmiş beşinci yılı anısına,[7] Tel Aviv Sanat Müzesi'nde White City, International Style Architecture in Israel, Portrait of an Era adında bir sergi açıldı. Bazı kaynaklar "Beyaz Kent" adının kökeni olarak bu sergiyi açan müze müdürü Michael Levin'i,[7] bazı kaynaklar ise şair Nathan Alterman'ı göstermektedir.[8] Bu 1984 sergisi, daha sonraları New York'a taşınarak bu kentteki Yahudi Müzesi'nde sergilendi.[9] 1996 yılında Beyaz Kent, Dünya Anıtlar Fonu'nun listesinde tehlikedeki siteler listesinde yer aldı.[10] 2003 yılına gelindiğinde UNESCO, Beyaz Kent'i, Dünya Mirası listesi listesine aldı.[11]
Bölgedeki iklime uyum
[değiştir | kaynağı değiştir]
Bölgedeki yapıların tasarımı, Akdeniz'in ve etraftaki çöllerin getirdiği zor iklim şartlarına dayanıklı olarak planlandı. Yapıların dışında kullanılan beyaz ve açık renkli boyalar, güneş ışığını geri yansıtmak amacıyla seçildi. Duvarlar sadece gizliliği değil, ayrıca güneşe karşı korumayı da sağlamak üzere tasarlandı. Bauhaus tarzının anahtar elemanlarından biri olmasına rağmen, yapılarda geniş cam yüzeyler ve pencereler kullanılmadı. Bunun amacı sıcaklığın ve ışığın evlerin içine fazlaca girmesini önlemektir. Yine uzun ve dar balkonların her biri, bir üstünde yer alan balkonla gölgelenmiş durumdadır. Bu tasarım planlanırken güdülen bir diğer amaç da yapıların denizden esen serin rüzgârı yakalamasıdır. Binalarda eğimli çatıların yerine dümdüz çatılar kullanıldı. Bu sayede evlerde yaşayan vatandaşlar, çatı katını serin akşamlarda çeşitli amaçlar için kullanabilecekti.[12]
Yapıların çoğu kolonlar üzerine dikilidir. Bu tarz kolonlu yapılardan ilki, Zeev Rechter tarafından 1933 yılında tasarlanan "Engel House"tur.[13] Kolonların kullanılmasının nedeni, rüzgârın bina altlarından eserek yapıları serinletmesinin ve çocuklara yeni oyun alanlarının açılmasının amaçlanmasından dolayıdır. 1935 yılında, Beit Hadar adlı ofis binasıyla beraber çelik çerçeve yapıları da tasarlanmaya başlandı.[14] Bu teknik sayesinde yapıların ilk katlarının çeşitli amaçlar için kullanılması kolaylaştırıldı.
Mimari ve inşa yöntemleri, çağdaş bir kent oluşturma amacı güdülerek yüzlerce benzer binanın tasarlanmasının yolunu açtı. Bu inşa edilen yapıların pek çoğu betonarmeydi.[13] Güçlendirilmiş beton kullanımı ise 1912 yılında sonra başladı.[6] Ancan yine de bu ilk yapılar, tüm yenilikçi tasarımlarına rağmen yazları dayanılmaz derecede sıcak oluyordu. Tel Aviv sakinleri bu ilk dönemlerde akşamları dışarı çıkarak parklarda veya kahvelerde dolaşmayı tercih ediyordu. Bu alışkanlık kentte halen devam etmektedir.[7]
Apartmanlar, çocuk güvenliği, posta işlemleri, mağaza ve çamaşırhane gibi hizmetleri sunmaktaydı. Ayrıca yapıların belli bir toprak barındırıyor olması da, tercih edilen bir tasarım olmuştu. Öyle ki, insanlar bu boş alanlarda bahçe işleri ve ekim-biçim işleriyle uğraşabiliyordu.[15]
Koruma planları
[değiştir | kaynağı değiştir]İnşa edildikten sonra bazı yapılar belli nedenlerle terk edilince, kimileri ihmalden dolayı yıkılma noktasına geldi. Özellikle özel yasaların çıkmasından önce bazıları yıkıldı. Yine de, 4.000'in üzerindeki Bauhaus yapısının bir kısmı yenilenirken, 1.500'den fazlası da düzenlenip yenilenmek üzere sıraya alındı.[13] Tel Aviv belediyesi de 2009 yılında 1.000 kadar yapıyı içine alan bir yasa hazırladı.[16]
Belgeleme ve sergileme
[değiştir | kaynağı değiştir]Beyaz Kent'e ilişkin en geniş çaplı inceleme Nitza Metzger Szmuk tarafından yapıldı. Bu incelemeler daha sonra bir kitapta toplandı ve hemen ardından bunu "Dwelling on the Dunes" adındaki bir sergi izledi.[15] Sergi ilk olarak Tel Aviv Sanat Müzesi'nde 2004'te düzenlense de, daha sonraları Kanada, İsviçre, Belçika ve Almanya'da da gösterildi.[17][18][19][20] 2000 yılında Tel Aviv'de kurulan Bauhaus Merkezi, süregelen mimari mirası üzerine organize olmuş bir merkezdir.[21] 2003 yılında, burada 25 yapının incelendiği bir sergi açıldı.[22] Bunun devamı olarak da 2008 yılında kentte Bauhaus Müzesi açıldı.[23][24] Kentin kuruluşunun yüzüncü yılı şerefine Mart 2009'da Docomomo International, Docomomo Journal 40 adlı bir dergi yayınlayarak, dergideki birçok sayfada Beyaz Kent'ten fotoğraflara yer verdi.[25]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ UNESCO, Decesion Text 22 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., World Heritage Centre, retrieved 14 September 2009
- ^ Barbara E. Mann, A place in history: modernism, Tel Aviv, and the creation of Jewish urban space, Stanford University Press, 2006, p. xi ISBN 0-8047-5019-X
- ^ Yael Zisling, A Patchwork of Neighborhoods 30 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Gems in Israel, April 2001
- ^ Selwyn Ilan Troen, Imagining Zion: dreams, designs, and realities in a century of Jewish settlement, Yale University Press, 2003, p. 146 ISBN 0-300-09483-3
- ^ Ina Rottscheidt, Kate Bowen, Jewish refugees put their own twist on Bauhaus homes in Israel 13 Kasım 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Deutsche Welle, 1 April 2009
- ^ a b UNESCO, Advisory Body Evaluation: Tel Aviv (Israel) No 1096 18 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., p. 57, retrieved 14 September 2009
- ^ a b c Goel Pinto, Taking to the streets - all night long 26 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Haaretz, 29 June 2007
- ^ Bill Strubbe, Back to Bauhaus: A Weekly Briefing in the Mother Tongue 12 Şubat 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., The Jewish Daily Forward, 25 June 2004
- ^ Paul Goldberger, Architecture View: Tel Aviv, Showcase of Modernism is Looking Frayed 24 Mayıs 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. The New York Times, 25 November 1984
- ^ World Monuments Fund, World Monuments Watch 1996-2006 28 Eylül 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., retrieved 16 September 2009
- ^ UNESCO, White City of Tel-Aviv -- the Modern Movement 29 Haziran 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. World Heritage Centre, retrieved 14 September 2009
- ^ Daniella Ashkenazy, Tel Aviv - "Bauhaus Capital" of the World 30 Haziran 2004 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Israel Magazine-On-Web, 1 April 1998, retrieved 14 September 2009
- ^ a b c Yael Zisling, Bauhaus in Tel Aviv 8 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Gems in Israel, April 2001
- ^ Stanford Üniversitesi, The Streets of Tel Aviv: The New City and Its Setting 22 Haziran 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., retrieved 15 September 2009
- ^ a b Nitza Metzger-Szmuk, Des maisons sur le sable: Tel-Aviv, mouvement moderne et esprit Bauhaus, éditions de l’éclat, 2004, p. 307 ISBN 2-84162-077-8
- ^ Sharon Udasin, Bauhaus is Our House[ölü/kırık bağlantı], The Jewish Week, 20 May 2009
- ^ White City exhibition at the UQAM, Montreal [1] 16 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ White City exhibition at the EPFL, İsviçre [2] 16 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ White City exhibition at the CIVA, Brüksel [3] 22 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ White City exhibition at the DAM, Frankfurt [4][ölü/kırık bağlantı]
- ^ The Bauhaus Center, Haaretz, 18 May 2008
- ^ Esther Zandberg, Exhibition on Preservation of Bauhaus in Tel Aviv 5 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Haaretz, 15 October 2003
- ^ Esther Hecht, Bauhaus Museum Opens in Tel Aviv’s White City 31 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Architectural Record, 21 April 2008
- ^ David Bachar, Surroundings / Daniella Luxembourg's Bauhaus kiosk 8 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Haaretz, 1 May 2008
- ^ Docomomo International, Journal 40 16 Şubat 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., March 2009
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
- UNESCO, Adaylık dosyası, Dünya Mirasları
- Artlog: Tel Aviv'de Bauhaus
- Tel Aviv belediyesi ve Beyaz Kent
- Fotoğraf galerisi26 Ocak 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Beit Ariela kütüphanesi tarafından İbranice hazırlanmış makaleler, kitaplar