Alaca, Borçka
| Alaca | |
|---|---|
 | |
 Artvin'in Türkiye'deki konumu | |
  Alaca Alaca'nın Artvin'deki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Artvin |
| İlçe | Borçka |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| Rakım | 764 m |
| Nüfus (2021) | |
| • Toplam | 382 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0466 |
| İl plaka kodu | 08 |
| Posta kodu | 08400 |
Alaca, Artvin ilinin Borçka ilçesine bağlı bir köydür.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]
Alaca köyünün eski adı, Valaşi'dir. Gürcüce bir yer adı olan Valaşi (ვალაში), aile adından gelir. Nitekim Tbetis Sulta Matiane (ტბეთის სულთა მატიანე) adlı Gürcüce elyazmasında “-aşi” (-აში) ekiyle sonlanan aile adı bulunmaktadır.[3] Valaşi, bazı kaynaklarda Valaşeni (ვალაშენი) şeklinde de geçer. Bu isim, Türkçe Valaşen veya Valaşin (والاشین) biçiminde yazılmış olmasının etkisiyle ortaya çıkmış olabilir.[4] Ancak 1886 tarihli Rus nüfus sayımında Valaşi (Валаши) ve 1893 yılında Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze'nin bir eserinde Valaşia (ვალაშია) şeklinde yazılmış olması, Valaşi biçimini desteklemektedir.[5][6]
Valaşi köyünün bulunduğu Klarceti bölgesi, tarihsel Gürcistan'ı oluşturan yerlerden biridir. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi 16. yüzyılın ortalarına doğru Gürcülerden ele geçirmiştir. Deviskel Vadisi'nde bulunan köyde tespit edilmiş olan kilise kalıntısı, buranın eski bir yerleşim olduğunu göstermektedir.[6]
Valaşi, Osmanlı tahrir defterlerinden ayrı bir köy olarak geçmez. Bununla birlikte Rus idaresi, 1886 nüfus sayımında bu yerleşimi Gürcüce adına uygun biçimde Valaşi (Валаши) şeklinde ayrı bir köy olarak kaydetmiştir. Bu tarihte Valaşi, Batum sancağının Gonio kazasına bağlı Sanatisi nahiyesinin altı köyünden biriydi. Nüfusu, 44'ü erkek ve 36'sı kadın olmak üzere, 17 hanede yaşayan 80 kişiden oluşuyordu. Halkın tamamı, Müslüman Gürcü anlamında “Acaralı” olarak kaydedilmişti.[5]
Rus nüfus tespitinden yaklaşık yedi yıl sonra Klarceti bölgesinde araştırma gezisi yapmış olan Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze, köyde 15 hanenin bulunduğunu, köylülerin köyün dağına “Datvis Satzoli” (დათვის საწოლი), yani “Ayı Yatağı” dediklerini yazmıştır. Köy halkının Osmanlı döneminden önce ibadet yeri olan Valaşi Kilisesi bu tarihte tamamen yıkılmıştı.[6]
Valaşi köyü, Birinci Dünya Savaşı’nın ardından 1918-1921 arasında bağımsız olan Gürcistan’ın sınırları içinde kaldı. Bu durum 7 Mayıs 1920 tarihli Moskova Antlaşması’yla Sovyet Rusya tarafından da tanındı. Ancak ertesi yıl Sovyet Rusya Gürcistan’ı işgal etti ve 16 Mart 1921 tarihinde Ankara Hükümeti ile Sovyet Rusya arasında imzalanan Moskova Antlaşması’yla Artvin bölgesi ve Valaşi köyü Türkiye’ye bırakıldı.[7]
Valaşi köyü, 1922 yılında Artvin livasında yapılan nüfus tespitinde, bu livanın Borçka kazasının merkez nahiyesine bağlıydı. Nüfusu, 16’sı kadın ve 17’si erkek olmak üzere, 5 hanede yaşayan 33 kişiden oluşuyordu. Köy halkının tamamı bu tarihte de Müslüman Gürcü olarak yazılmıştır.[8] Bu tarihteki tespit, Rus idaresinde 1886 tarihinden sonra köyden göçün devam etmiş olduğunu, nüfusun üçte ikisinin Osmanlı ülkesine göç ettiğini göstermektedir.
Valaşi veya Valaşen Türkçe olmadığı için köyün adı 1925 yılında Alaca olarak değiştirilmiştir. Artvin vilayetinde ertesi yıl yapılan nüfus sayımında köyün nüfusu 8 hane ve 46 kişi olarak belirlenmiştir.[4] 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde ayrı köyler olarak geçen Orhan (Ohorcini), Işıklı (Sanatisi), Yangın (Banakna) ve Ortadere (Şuahevi) bir süre sonra Alaca köyüne birer mahalle olarak bağlanmıştır.[9]
Alaca köyü, 1940 genel nüfus sayımında Çoruh vilayetinin Borçka kazasının merkez nahiyesine bağlıydı. Nüfusu, yeni mahallelerin de bağlanması sonucunda 513 kişiye yükselmişti.[10] 1965 genel nüfus sayımında Alaca köyünde 1.089 kişi yaşıyor ve bu nüfus içinde 386 kişi okuma yazma biliyordu.[11] Ocak 2024 tarihinde Alaca köyüne bağlı Orhanlı (Orhan) ve Işıklı mahalleleri birleştirilip Ataköy adıyla yeni bir köy kurulmuştur.[12]
Coğrafya
[değiştir | kaynağı değiştir]Alaca köyü, Artvin il merkezine 41 km, Borçka ilçe merkezine 9 km uzaklıktadır.[13]
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2021 | 382[2] |
| 2020 | 389[2] |
| 2019 | 401[2] |
| 2018 | 500[2] |
| 2017 | 404[2] |
| 2016 | 427[2] |
| 2015 | 453[2] |
| 2014 | 486[2] |
| 2013 | 476[2] |
| 2012 | 409[2] |
| 2011 | 425[2] |
| 2010 | 430[2] |
| 2009 | 389[2] |
| 2008 | 349[2] |
| 2007 | 427[2] |
| 2000 | 577[13] |
| 1990 | 792[13] |
| 1985 | 889[13] |
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Alaca, Turkey Page". Fallingrain.com. 2 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2022.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p "Artvin Borçka Alaca Köy Nüfusu". Nufusune.com. 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2022.
- ^ "Tbetis Sulta Matiane (ტბეთის სულთა მატიანე), (Yayıma hazırlayan) Tina Enukidze, Tiflis, 1977, 307". 31 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2024.
- ^ a b Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927, s. 118.
- ^ a b "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, "Batum oblastı" - Sıra no: 1252". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2024.
- ^ a b c "Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (მუსულმან ქართველობა და მათი სოფლები საქართველოში), Tiflis, 1913, 147". 15 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2024.
- ^ "Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt, 2. cilt s. 489". 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2022.
- ^ Nurşen Gök, “Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104.
- ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 79.
- ^ "1940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1946, s. 167" (PDF). 27 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 8 Mayıs 2024.
- ^ "1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968, s. 87" (PDF). 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 8 Mayıs 2024.
- ^ ""Borçka'da bazı mahalleler birleşerek köy statüsü aldı" - TRT Haber". 8 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2024.
- ^ a b c d "Alaca Köyü". YerelNet.org.tr. 19 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2014.