Adige Cumhuriyeti'nin idari bölümleri

Adige Özerk Cumhuriyeti, Rusya
2006¹ itibarı ile:
bölge adedi	7
şehirleri/kasabaları	2
şehir yerleşimleri adedi	5
kırsal okrugları	46

Adıge Cumhuriyeti, Rusya'nın güneyindeki Kafkas Dağları'nın kuzeybatı eteklerinden kuzey yönüne, Kuban Irmağına doğru uzanan bir alanda yer almıştır.^[1] Rusya Federasyonu içinde bir özerk yönetimdir. Kuban ve Laba ırmaklarının solunda, 300 km uzunluğunda ve 10–30 km genişliğinde bir şerit üzerinde, 27 Temmuz 1922'de "Çerkes (Adıge) Özerk Oblastı" adıyla kuruldu.^[2] İlk kurulduğunda yüzölçümü 2.660 km kare idi. 24 Ağustos 1922'de "Adıge (Çerkes) ÖO", 24 Ağustos 1928'de de "Adıge Özerk Oblastı" (AÖO) adını aldı. 3 Temmuz 1991'de Rus SFSC'ne bağlı bir özerk cumhuriyet oldu. Ardından Adigey Cumhuriyeti adıyla Rusya Federasyonu içinde kaldı. Adigey Cumhuriyeti, Rusya'ya bağlı Krasnodar Krayı içinde kalmış bir cep (enklav) konumundadır. 2002'de 447.109 olan nüfusu içinde yerli Adıgeler 108.115 (%24.2), sonradan gelme ve şimdi çoğunlukta olan Ruslar 288.280 (% 64.5) idi.

Tarih

Adıgeler 1864 yılı ve sonrasında, "Çerkesya" adı verilen topraklarından büyük oranda (%95'ten çok) Türkiye'ye sürülmüş olduklarından, ancak şimdiki küçük yerleştirme yerlerinde tutunabilmişlerdir. 27 Temmuz 1922'de kurulan Adıge Özerk Oblastı'nda, 2 Eylül 1924'te 5 rayon (ilçe) ve 32 köy Sovyet'i (bucak) birimi vardı. 1930'larda, Stalin döneminde, kolhozlaşma döneminde, yöredeki muhalif Adıgelere ve Ruslara yönelik bir yıldırma kampanyası uygulandı: Şovgenovski rayonunda, AÖO'nı Türkiye'ye "ilhak etmeye çalışmak" gibi bir gerekçeyle çok sayıda genç yönetici idam edilmiş, çok sayıda kişi de çalışma kamplarına sürülmüştür. Yine bu dönemde başlatılan Rus nüfusu ulusal bölgelere taşıyıp yerleştirme programı nedeniyle de Adıge nüfus oranı %20'ler düzeyine düşmüştür.

İlk kurulduğunda oblast topraklarında kent tipi bir yerleşim bulunmadığından yönetim merkezi, oblast sınırları dışındaki Krasnodar kentinde idi. 1936'da Maykop kenti sınır içine alındı ve özerk oblastın (sancak) merkezi oldu. Daha sonra güneydeki Maykopski rayonu da oblasta bağlandı. Böylece yüzölçümü 7.600 kilometre kareye (Krasnodar Barajı ile birlikte 7.800 km kare) çıktı. Adıge ÖO, 1991'de Krasnodar krayından ayrılıp ilkin bağımsız bir özerk oblast, ardından 3 Temmuz 1991'de de cumhuriyet oldu ("Jineps" gazetesi, Eylül ek 1).

İdari yapı

Yasama organı "Adıge Devlet Parlamentosu-Khase" (Хасэ) olup iki kanattan oluşur: ilk 27 üye, 9 seçim çevresinin (rayon) her biri adına üçer üye olmak üzere seçilir ve Khase'nin üst kanadını (Senato) oluşturur. 9 rayonun 7'sinde Adıge nüfus, daha yoğun olduğundan, daha çok sayıda Adıge adaylar seçilir. Geri kalan 27 üye ise, her bir rayona 1 üye verilerek, kalan 18 üye de nüfus sayısına göre rayonlara bölüştürülerek seçilir. Daha büyük nüfuslu rayonlarda (Maykop kenti, Maykop rayonu, Giaginski rayonu) Rus nüfusun çoğunlukta olması nedeniyle, bu son 27 üyenin çoğunluğu Rus adaylardan seçilir, bu da Khase'nin alt kanadını (Temsilciler Meclisi), ikisi birlikte, tek bir organ olan Devlet Parlamentosu-Khase'yi oluşturur. Böylece Rusça ve Adıgece konuşanların siyasal temsil eşitliği (paritet) korunur.
Devlet Başkanı (Prezident), RF Devlet Başkanı tarafından 5 yıllığına atanır. Başbakan ve Bakanlar Parlamento dışından olmak üzere Devlet Başkanı tarafından atanır ve görevden alınabilir. Atamaların yürürlüğe girmesi için Khase (Parlamento) onayı da gereklidir.
Yargı, Adalet Divanı (Yüksek Mahkeme) ve alt kademe mahkemelerden oluşur. AC Başsavcılığı RF Başsavcılığına doğrudan bağlıdır.
AC'de Rusça ve Adıgece (K'emguy lehçesi) resmi dillerdir.
AC, 2 kentsel alan ve 7 rayona,rayonlar da okrug (bucak) denilen daha alt yönetim birimlerine ayrılır. Tüm bu birimlerin seçimle oluşan yerel meclisleri, seçilen ya da atanan yöneticileri bulunur (Ayrıca bk. Adıgey Cumhuriyeti Yasaları, "AC Anayasası" bölümü, Ankara, 2000).

Yönetim ve yerleşim birimleri

rayon (ilçe),rayonlar "kentsel" ve "kırsal rayon" birimleri biçiminde ikiye ayrılır.
kırsal yerleşim birimleri.

Beldeler (ya da "kent tipi" yerleşimler), bunlar da iki tipe ve daha alt tiplere ayrılmaktadır:

kentler (gorod)
cumhuriyet merkezince yönetilen kentler.
beldeler.
belde tipinde köy yerleşimleri:
işçi köyleri
yazlık ya da sayfiye köyleri (daça)
kaplıca ya da tedavi merkezi köyleri.
köy tipi yerleşimler, genellikle tarım ve hayvancılık yapılan yerlerdir ve şu alt tiplere ayrılırlar:
avul (Adıgece-quadje/къуаджэ;Adıge ya da yerli Kafkaslı köyü)
khutor (хутор, mezra, birkaç evlik küçük Rus köyü)
selo (büyük Rus köyü)
poselok (Rus köyü)
stanitsa (станица, Kazak köyü)

Yerel yönetim birimleri, bunlar cumhuriyet merkezince yönetilenler ve yerinden yönetilen yerel birimler biçiminde iki tipe ayrılır:

kentsel okruglar (городские округа)
kırsal okruglar ("сельские" ve "посёлковые округа")

Bu yerel yönetim düzenlemeleri yeni oluşturulmuştur. Daha önce "okrug" (bucak) yerine "sovet" (совет) deyimi kullanılıyordu.

Yerel idari bölümler

Cumhuriyette iki kentsel yönetim birimi vardır:

Maykop (Adıgece:Mıyequape/Мыекъуaпэ), başkent (2002'de 156.931; 2006'da 167.900)
Adıgeysk (Адыгэкъалэ)(12.209)

Rayonlar (ilçe):

Giaginski (Djedje/Джэджэ), rayon nüfusu 33.456, yönetim merkezi Giaginski stanitsası (2002'de 15.160). Yerel okrugları:
Ayrumovski
Dondukovski (Hadjemıqohable/Хьаджэмыкъохьаблэ)
Giaginski (Djedje)
Kelemerski
Sergiyevski
Koşehablskiy rayonu (Koşhable), rayon merkezi Koşehablski avulu (2002'de 7.309), rayon nüfusu 31.296. Yerel okrugları:
Bleçepsinski (Leşepsıne ya da Blaçepsıne)
Dmitriyevski
İgnatiyevski
Khodzinski (Fedz ya da Xodz)
Koşehabl
Mayski
Natırbovski (Natırbıy)
Volnenski
Yegerukayski (Yedjerıquay)
Krasnogvardeyski rayonu, rayon merkezi Krasnogvardeyski selo (2002'de 9.065), rayon nüfusu 31.536. Yerel okrugları:
Beloselski
Bolşesidorovski
Hatukayski (Хьатикъуай)
Sadovıy
Ulyapski (Vılap/Улап)
Yelenovski
Maykopski rayonu (Mıyequape rayon), rayon merkezi Tulski beldesi, nüfusu 58.485. Beldeleri:
Kamennomostski (2002'de 7.580; 1989'da 8.292)
Tulski (2002'de 10.502; 1989'da 9.538)

Yerel okrug birimleri:

Abadzehski (Abdzexehable)
Dahovski (Asrethable)
Kirovski
Krasnooktyabrski
Krasnoulski
Kujorski
Pobedenski
Timiyazevski
Şovgenovski rayonu (Şeudjen), rayon merkezi Hakurınehabl avulu (2002'de 3.828), rayon nüfusu 16.388. Yerel okrugları:
Dukmasovski
Djerokayski (Djıraqıy)
Hakurınehablski (Hakurınehabl)
Hatajukayski (Adıgece "Хьатыгъужъыкъуай")
Mamhegski (Mamxığ)
Zarevski
Tahtamukay rayonu (Texhutemıquay), merkezi Tahtamukay avulu (2002'de 5.117), rayon nüfusu 65.674. Beldeleri:
Enem (2002'de 17.654; 1989'da 17.843)
Yablonovski (2002'de 25.063; 1989'da 24.939)

Yerel okruglar:

Afıpsıpski (Afıpsıp)
Kozetski (Kozet)
Şendjinski (Şındjıye)
Starobjegokayski (Бжьыхьакъоежъ)
Tahtamukayski (Texhutemıquay)
Tevçejski rayonu (Тэуцожъ), rayon merkezi Ponejukay avulu (Penezhıquay/Пэнэжъыкъуай; 2002'de 3.388), rayon nüfusu 19.951. Beldesi:
Tlyustenhabl (Tleustenhabl/Лъэустэнхьабл)(2002'de 4.961)

Yerel okruglar:

Assokolayski (Asqelay)
Gabukayski (Ğobequay/Гъобэкъуай)
Djijihablski (Djedjehabl/Джэджэхьабл)
Pçegatlukayski (Pçıhalvıquay/Пчыхьал1ыкъуай)
Ponejukayski (Penezhıquay)
Voçepşıy (Ueçepşıy/Очэпшый)(Ayrıca bk. К.Х.Меретуков, "Адыгейский топонимический словарь", Москва, Издательство "Прометей", 1990); Administrative divisions of Adygea, Wikipedia).

Kaynakça

^ Nijman, Jan (2020). Geography: Realms, Regions, and Concepts (20. bas.). Wiley. ISBN 978-1119607410.
^ Saunders, Robert A. (2019). Historical dictionary of the Russian Federation (2. bas.). Lanham: Rowman & Littlefield Publishers. ISBN 978-1538120477.

[coğ1-1] Nijman, Jan (2020). Geography: Realms, Regions, and Concepts (20. bas.). Wiley. ISBN 978-1119607410.

[RusyaSözlüğü-2] Saunders, Robert A. (2019). Historical dictionary of the Russian Federation (2. bas.). Lanham: Rowman & Littlefield Publishers. ISBN 978-1538120477.

[1]

[2]