Şehitlik, Artvin
| Şehitlik | |
|---|---|
 | |
 Artvin'in Türkiye'deki konumu | |
  Şehitlik Şehitlik'in Artvin'deki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Artvin |
| İlçe | Merkez |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| İdare | |
| • Yönetici | Muhtar[3] İhtiyar heyeti[3] |
| Rakım | 812 m |
| Nüfus (2021) | |
| • Toplam | 384 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0466 |
| İl plaka kodu | 08 |
| Posta kodu | 08100 |
Şehitlik, Artvin ilinin Merkez ilçesine bağlı bir köydür.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Şehitlik köyünün eski adı Mamatzminda'dır.[4] Gürcüce bir yer adı olan Mamatzminda (მამაწმინდა), 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesinde Mamazminda (ممازمندە) ve Artvin vilayeti üzerine Osmanlıca kitapta Mamazimda (مامازیمدا) olarak geçer.[5][6] Mamatzminda, Gürcüce "mama" (მამა: peder) ve "tzminda" (წმინდა: aziz) kelimelerinden türemiştir.[7][8]
Mamatzminda, tarihsel Gürcistan'ın güneybatı kesimini oluşturan bölgelerden biri olan Klarceti'de yer alır. Klarceti, Gürcü Krallığı'nın prensliklerinden biriydi ve bu prensliğin merkezi Artanuci idi. Bu bölgeyi Osmanlılar 16. yüzyılın ilk yarısında Gürcülerden ele geçirmiştir.[9] Köydeki Gürcü kilisesi de o dönemdem kalmıştır. Zemo Mamatsminda (ზემო მამაწმინდა), Vani (ვანი), Hihauri (ხიხაური), Didaho (დიდახო), Tsorekana (წორეყანა), Kvadidi (ქვადიდი) gibi Gürcüce yer adları da köyün eski bir Gürcü yerleşimi olduğunu göstermektedir.[10][11]
Mamatzminda, 19. yüzyılın ikinci yarısında Trabzon Vilayeti'nin Lazistan sancağına bağlı Artvin kasabasının mahallelerinden biriydi. 1876 Trabzon vilayeti salnamesine göre köyde 23 hanede 105 kişi yaşıyordu. Mahallenin nüfusu sadece Müslümanlardan oluşuyordu. Artvin kasabasının bir mahallesi olmasına karşın, Mamatsminda'da yaşayan halkın tarımla uğraştığı anlaşılmaktadır. Bu tarihte Mamatsminda'da hayvan varlığı olarak 31 eşek, 16 öküz, 15 inek ve 3 at tespit edilmiştir.[12]
Mamatsminda, ertesi yıl başlayan 93 Harbi'nin ardından Rusların eline geçti. 1886 yılındaki nüfus tespitinde ayrı bir köy olarak geçmemesi, Rus idaresi sırasında da Mamatsminda'nın Artvin kasabasının bir mahallesi olduğunu göstermektedir. Bu nüfus tespiti sırasında Artvin kasabasının nüfusu 6.442 kişiden oluşuyordu. Nüfusun % 76,4'ü Ermeni (4.922 kişi), % 23,4'ü Türk (1.508 kişi) ve % 0,2'si Gürcü (12 kişi) olarak kaydedilmiştir.[13][14]
Mamatzminda, Birinci Dünya Savaşı'nın sonlarında Rusya'nın bölgeden çekilmesinden bir süre sonra, Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti'nin sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Ankara Hükümeti'nin Tiflis hükûmetine verdiği ültimatom üzerine Gürcü idaresinin çekilmesinin ardından köy fiilen Türkiye'ye katıldı. Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti'nin topraklarının işgal edilmesinin ardından Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti'nin 16 Mart 1921'de imzaladığı Moskova Antlaşması'yla Mamatsminda'yı da kapsayan Artvin ile Ardahan bölgeleri Türkiye'ye bırakıldı.[15]
Mamatzminda veya Mamazimda Türkçe olmadığı için bu yerleşmenin adı 1925 yılında Şehitlik olarak değiştirildi. 1926 yılındaki nüfus tespitinde Şehitlik, Artvin kasabasının altı mahallesinden biriydi. Bu tarihte mahallede 34 hanede 165 kişi yaşıyordu. Artvin kasabasının toplam nüfusu ise, 2.139 kişiden oluşuyordu.[16] Mamatsminda, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde "Şehidlik" adıyla bir köy olarak kaydedilmiştir. Mahallenin kısa bir süre önce köye dönüştürüldüğü bu kayıttan anlaşılmaktadır.[17] Bununla birlikte Şehitlik 1965 yılına değin genel nüfus sayımlarında bir köy olarak yer almamıştır. Bu sayımda "Şehitlik (Mamazimda)" olarak kaydedilmiş olan köyün nüfusu 215 kişiden oluşuyordu. Sadece 118 kişi okuma-yazma biliyordu.[18]
Şehitlik köyünde, 1995 yılındaki yüzey araştırmaları sırasında, "Kiliselik" denilen yerde, inşaat yapılabilecek şekilde düzleştirilmiş alanda Gürcü kilisesi kalıntısı saptanmıştır. Ancak burada duvar kalıntısına rastlanmamıştır. Ayrıca, eski bir bölge haritasında da Mamatsminda Kilisesi burada gösterilmiştir. Ne var ki 2005 yılında yapılan yüzey araştırmaları sırasında bu kalıntıların izi kalmamıştı. Mamatsminda Kilisesi'ne ait kalıntının bu süre içinde ortadan kaldırıldığı anlaşılmaktadır.[19][20]
Coğrafya
[değiştir | kaynağı değiştir]Şehitlik köyü, Artvin il merkezine 5 km uzaklıktadır.[21]
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2021 | 408[2] |
| 2020 | 384[2] |
| 2019 | 413[2] |
| 2018 | 391[2] |
| 2017 | 427[2] |
| 2016 | 440[2] |
| 2015 | 452[2] |
| 2014 | 438[2] |
| 2013 | 413[2] |
| 2012 | 436[2] |
| 2011 | 434[2] |
| 2010 | 463[2] |
| 2009 | 447[2] |
| 2008 | 469[2] |
| 2007 | 489[2] |
| 2000 | 468[21] |
| 1990 | 332[21] |
| 1985 | 320[21] |
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Sehitlik, Turkey Page". Fallingrain.com. 1 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2022.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p "Artvin Merkez Şehitlik Köy Nüfusu". Nufusune.com. 1 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2022.
- ^ a b "5393 sayılı Belediye Kanunu" (PDF). mevzuat.gov.tr. 3 Temmuz 2005. s. 3. 1 Haziran 2024 tarihinde kaynağından (pdf) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2024.
Madde 9- Mahalle, muhtar ve ihtiyar heyeti tarafından yönetilir.
- ^ Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016, s. 176. 9 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-8969-5
- ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt, VIII. cilt s. 352.
- ^ "Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927, s. 111". 29 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2021.
- ^ "მამა", A Comprehensive Georgian-English Dictionary, 2006, 2 cilt 17 Kasım 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 0-9535878-3-5
- ^ "წმინდა", A Comprehensive Georgian-English Dictionary, 2006, 2 cilt 17 Kasım 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 0-9535878-3-5
- ^ "Roland Topçişvili, Gürcülerin Etnik Tarihi ve Gürcistan'ın Tarihsel-Etnografik Bölgeleri (Gürcüce), 2002, s. 66-67". 16 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2021.
- ^ 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016, s. 187 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., ISBN 978-9941-9123-9-9
- ^ Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016, s. 643. 9 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-8969-5
- ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt; VIII. cilt, s. 353, ISBN 9789157871117.
- ^ ""Artvin kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 25 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2020.
- ^ "ТЕРРИТОРИИ КУТАИССКОЙ ГУБЕРНИИ, ВХОДЯЩИЕ В СОСТАВ СОВРЕМЕННОЙ ТУРЦИИ (1886 г.)". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2021.
- ^ "Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt, 2. cilt s. 489". 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2021.
- ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, İstanbul, 2010, s. 140, ISBN 978-9944-197-52-6.
- ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 77.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1968). "1965 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). kutuphane.tuik.gov.tr. 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
- ^ "Mine Kadiroğlu-Leube, Turgay Yazar, Zafer Karaca - "1995 Yılı Tao- Klardjetie Yüzey Araştırması", I. cilt, s. 401" (PDF). 6 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Kasım 2021.
- ^ "Fahriye Bayram, Turgay Yazar - "2005 Yılı Ortaçağ Gürcü Mimarisi Yüzey Araştırması", I. cilt, s. 457" (PDF). 12 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Kasım 2021.
- ^ a b c d "Şehitlik Köyü". YerelNet.org.tr. 19 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2014.