Fransız-Habsburg Rekabeti

Fransız-Habsburg rekabeti terimi (Fransızca: Rivalité franco-habsbourgeoise; Almanca: Habsburgisch-französischer Gegensatz), Fransa ile Habsburg hanedanı arasındaki rekabeti tanılamaktadır. Habsburglar Yüksek Orta Çağ’da Augsburg Diyeti’nden Yakın çağda I. Dünya Savaşı’nın ardından monarşinin lağvedilmesine kadar çeşitli zamanlarda Kutsal Roma İmparatorluğu, İspanya İmparatorluğu, Avusturya, Bohemya ve Macaristan’ı içeren genişleyen ve gelişen bir imparatorluğu yönettiler.

Habsburg hanedanı, Avusturya’daki kalıtsal topraklarının yanında, V. Karl döneminde şahsi birliktelikler ile birlikte Felemenk (1482-1794), İspanya (1504-1700) ve Kutsal Roma İmparatorluğu’nu (1438-1806) da yönetiyordu. Habsburgların Batı Avrupa'daki genişlemesi, kendisini Habsburg toprakları tarafından kuşatılmış bulan Fransa Krallığı ile sınır gerilimlerine yol açtı. İki güç arasındaki rekabet daha sonra çeşitli savaşlara sebep oldu. Bunlar arasında İngiliz-Fransız Savaşları (1066-1815), Burgonya Veraset Savaşı (1477-1482), İtalya Savaşları (1494-1559), Otuz Yıl Savaşı (1618-1648), Dokuz Yıl Savaşı (1688-1697) ve İspanya Veraset Savaşı (1700-1713), Polonya (1733-1736) ve Avusturya’nın (1740-1748) veraseti için yapılan savaşlar bunlara örnek gösterilebilir.

Orta Çağda

Orta Çağ'ın sonlarında, Habsburgların egemenlikleri esas olarak Avusturya ve daha sonra İspanya ile oluşuyordu, evlilik yoluyla ittifak aradılar. Bu politikanın evlilik mirası yoluyla toprak kazanma gibi ek bir faydası da vardı. Bu şekilde Habsburglar Avrupa’da^[1] İspanyol Yolu, Burgonya, Milano ve Felemenk gibi topraklar üzerinde egemenlik kazandı. Bu politikayı Macar kralı Matyas Corvinus, “Bella gerant alii, tu felix Austria, nube!” (Bırak başkaları savaşsın. Sen, neşeli Avusturyalı, evlen!" şeklinde tanımlamıştır.^[2] Bu geleneği takip eden Arşidük Maximilian, 1477'de Burgonya ve Hollanda'nın son Valois hükümdarı Mary ile evlendi. On dokuz yıl sonra, oğulları Yakışıklı Felipe, İspanya tahtının varisi olan Kastilyalı Juana ile evlendi. Juana ve Felipe'nin oğlu Karl, 1519'da tüm bu toprakları birleştirdi. Fransa'nın artık üç tarafı Habsburg toprakları ile çevrilmişti: güneyinde İspanya, kuzeyinde Hollanda ve doğusunda Franche-Comté.

Erken Modern Çağda

İtalya Savaşları

İtalya Savaşları, Rönesans döneminde İtalya'da 1494-1559 yılları arasında yaşanan uzun bir savaşlar dizisidir. Ekonomik olarak gelişmiş ancak siyasi olarak çok devletli olarak bölünmüş olan İtalyan yarımadası, Avrupa üstünlüğü için bir savaş alanı haline geldi. Çatışmalar, 1454 yılında bir İtalik Birliği’nin kurulmasıyla kabul edilen 40 yıllık Lodi Barışı’nın sona ermesiyle takip eden olaylarda İtalya ve Avrupa'nın büyük güçlerini içeriyordu.

İtalik Birliği'nin 1490'lardar çökmesi, İtalya'yı 1494'te hanedanlık iddiasıyla Napoli Krallığı’nı işgal eden Fransa kralı VIII. Charles’in hırslarına açık bıraktı. Ancak Fransızlar, Venedik Cumhuriyeti’nin Habsburg Avusturya’sı ve İspanya ile ittifak kurmasının ardından Napoli'yi terk etmek zorunda kaldı.

Venedik Birliği'nin önemli bir sonucu da Kutsal Roma İmparatoru I. Maximilian’ın Burgonyalı Mary’den olan oğlu için ayarladığı siyasi evlilikti: Yakışıklı Felipe, Avusturya ve İspanya arasındaki Fransız karşıtı ittifakı güçlendirmek için Deli Juana (Aragonlu II. Fernando ve Kastilyalı Isabel’in kızı) ile evlendi. Felipe ve Juana'nın oğlu, 1519'da Maximilian'ın yerine Kutsal Roma İmparatoru V. Karl olacak ve Kastilya, Aragon, Avusturya ve Burgonya Hollandası’nı kapsayan ve böyleye Fransa'yı çevreleyen bir Habsburg imparatorluğunu kontrol edecekti.

İtalya Savaşları'na son veren Cateau-Cambrésis Antlaşması (1559) birtakım karışık sonuçlar doğurdu: Fransa İtalya'daki toprak iddialarından vazgeçmiş ancak Calais ve Üç Piskoposluk da dahil olmak üzere bazı başka topraklar kazanmıştır.^[3]

Otuz Yıl Savaşı

V. Karl'ın krallığı 1556'da hanedanın Alman ve İspanyol kolları arasında bölünmüş olsa da Flandre dahil olmak üzere Burgonya topraklarının çoğu İspanyol tacında kalırken Alman ve Kuzey İtalya bölgeleri Kutsal Roma İmparatorluğu içinde hanedanın Avusturya kolunda kaldı. Fransa, Habsburg güçleri tarafından kuşatılmayı kalıcı bir tehdit olarak gördü ve Avrupa'da bir Avusturya-İspanya hakimiyetini önlemek için birkaç yıl içinde müdahalede bulundu.

Otuz Yıl Savaşı, 1618'de Avusturya'ya ait bir bölge olan Bohemya’da Roma Katolikleri ve Protestanlar arasındaki çatışmaların bir sonucu olarak başladı. II. Ferdinand, Bohemya kralı olarak tahttan indirilmiş ve yerine Pfalz Elektörü V. Frederick getirilmişti. Sonunda çatışma devlet için bir isyandan iki dini grup arasında tam ölçekli bir savaşa dönüştü. Protestan Kuzey Alman devletleri (daha sonra Danimarka ve İsveç’i de içerecek şekilde) karşısında Avusturya, İspanya ve Papalık devletlerinden oluşan Kutsal İttifak'ı buldular. Fransa daha sonra savaşa katıldı. Ulusal dini Katoliklik olmasına rağmen Habsburgların Alman toprakları üzerinde tam bir hegemonya kurmasını engellemeye çalışmak gibi siyasi bir nedenle Protestan tarafında savaştı.^[4]

1648'den sonra Fransa, Orta Avrupa'da baskın hale geldi. 1648'deki Münster Barışı ve özellikle de 1659'daki Pireneler Antlaşması’nın ardından İspanya'nın gücü, yozlaşan Habsburg hanedanının son on yıllarında yavaş yavaş azalmaya başladı. Avusturya Habsburgları, 1683'te Osmanlıların ikinci Viyana kuşatmasında Türklere karşı kazandıkları zaferden sonra Balkanlar’da Osmanlı İmparatorluğu ile olan çatışmalarına giderek daha az odaklandılar. Son İspanyol Habsburg II. Carlos’un 1700'deki ölümünden sonra Fransa kralı XIV. Louis, torunu Felipe için İspanya tahtında hak iddia etti. Bu durum İspanya Veraset Savaşı’na sebep olmuştur. Utrecht Antlaşması ile Louis, artık ikinci dereceden bir güç olan İspanya'da Bourbon hanedanını kurmayı ve Habsburgların Fransa'yı çevresel kuşatmasını sona erdirmeyi başardı.

Dokuz Yıl Savaşı

Dokuz Yıl Savaşı, 1688-1697 yıllarını kapsar ve genellikle Büyük İttifak Savaşı veya Augsburg Ligi Savaşı^[5] olarak da adlandırılır. Fransa kralı XIV. Louis ile Avusturya, Kutsal Roma İmparatorluğu, Hollanda Cumhuriyeti, İspanya, İngiltere ve Savoy'dan oluşan bir Avrupa koalisyonu arasındaki bir savaştır. Avrupa'da ve çevre denizlerde, Kuzey Amerika'da ve Hindistan'da savaşılmıştır. Bazen ilk küresel savaş olarak kabul edilir. Savaş, III. William ve II. James’in İngiltere ve İrlanda'nın kontrolü için mücadele ettiği İrlanda’daki Williamite Savaşı’nı ve İskoçya'daki Jakobite isyanlarını ve sömürge Kuzey Amerika'da Fransız ve İngiliz yerleşimciler ile onların yerli müttefikleri arasında bugün Amerikalılar tarafından Kral William’ın Savaşı olarak adlandırılan bir harekâtı kapsıyordu.

Louis, 1678'deki Fransa-Hollanda Savaşı’ndan Avrupa'nın en güçlü hükümdarı, sayısız askeri zafer kazanmış mutlak bir hükümdar olarak çıkmıştı. Saldırı, ilhak ve yarı yasal yolların bir kombinasyonunu kullanan Louis, Fransa'nın sınırlarını istikrara kavuşturmak ve güçlendirmek için kazanımlarını genişletmeye başladı ve kısa süren Yeniden Birleşme Savaşı (1683-84) ile doruğa ulaştı. Ratisbon Ateşkesi, Fransa'nın yeni sınırlarını yirmi yıllığına garanti altına aldı ancak Louis'in sonraki eylemleri -özellikle de 1685'teki Fontainebleau Buyruğu (Nantes Fermanı'nın iptali)- askeri ve siyasi hakimiyetinin kötüleşmesine yol açtı. Louis'in Eylül 1688'de Ren Nehri'ni geçme kararı, nüfuzunu genişletmek ve Kutsal Roma İmparatorluğu’na toprak ve hanedanlık iddialarını kabul etmesi için baskı yapmak üzerine tasarlanmıştı. I. Leopold ve Alman prensleri direnmeye kararlıydı ve Hollanda Meclisi ve III. William, Hollandalıları ve İngilizleri Fransa'ya karşı savaşa soktuğunda Fransız kralı hırslarını kısıtlamayı amaçlayan güçlü bir koalisyonla karşı karşıya kaldı.

Asıl çatışmalar Fransa'nın İspanya Hollandası, Renanya, Savoy Dükalığı ve Katalonya sınırları çevresinde meydana geldi. Çatışmalar genel olarak Fransa ordularının lehineydi ancak 1696'da Fransa ekonomik bir krizin eşiğindeydi. Denizci güçler (İngiltere ve Hollanda Cumhuriyeti) de mali açıdan tükenmiş durumdaydı ve Savoy ittifaktan ayrıldığında tüm taraflar bir çözüm için müzakere yapmaya istekliydi. Ryswick Antlaşması’nın (1697) şartlarına göre Fransa Alsas’ın tamamını elinde tuttu ancak Lorraine’i hükümdarına geri vermek ve Ren'in doğu kıyısındaki kazanımlarından vazgeçmek zorunda kaldı. Louis, III. William'ı İngiltere'nin meşru kralı kabul ederken Hollandalılar sınırlarını güvence altına almak için İspanya Hollandası'nda bir bariyer kale sistemi elde ettiler. İspanya'nın hasta ve çocuksuz kralı II. Carlos’un ölümüyle beraber İspanya İmparatorluğu’nun mirası üzerine yeni bir çatışma Louis ve Büyük İttifak'ı İspanya Veraset Savaşı’na soktu.

İki yüzyıl sonra rekabet asıl nedenini kaybetmişti. İspanya'nın güçlü bir şekilde güç kaybetmesinin ardından 18. yüzyıl Avrupa siyasetinde büyük bir yeniden yapılanma yaşandı. Orta Avrupa'da egemen güç olan Avusturya, şimdi kuzeyde yükselen Prusya’nın gücüyle yüzleşmek zorundaydı. Rusya, İsveç'e karşı kazandığı başarının arından nihayet tanınan büyük bir güç haline geldi. Son olarak, İngiltere'nin Avrupa ve Amerika'daki giderek artan gücü, Fransa'nın yıllardır sürdürdüğü hegemonyaya nihayet karşı geldi. Yine de iki güç 40 yıl daha düşmanca bir tutum sergiledi.

Diplomatik Devrim

Fransa-Avusturya İttifakı

Diplomatik Devrim olarak da bilinen Fransız-Habsburg ilişkilerindeki önemli değişim 1756 yılında gerçekleşti. Avusturyalı diplomat Wenzel Anton von Kaunitz’in planıyla,^[6] Fransa ve Avusturya iki yüz yılı aşkın bir süredir ilk kez müttefik oldular. İttifak, Avusturyalı prenses Marie Antoinette’nin daha sonra kral olacak Fransa veliahtı XVI. Louis ile evlenmesiyle mühürlendi. İttifak, 1756 yılında Birinci Versay Antlaşması ile resmiyet kazandı.

Yedi Yıl Savaşı

Antlaşmanın imzalanmasından birkaç ay sonra Prusya, Büyük Britanya, Rusya, Fransa ve Avusturya'nın dahil olduğu Yedi Yıl Savaşı patlak verdi. Fransa ve Avusturya, 1757'de imzalanan bir başka antlaşmayla Birinci Versay Antlaşması'nı genişletti ve Rusya ile birlikte, 1756 Westminster Konvansiyonu üzerine kurulan Büyük Britanya ve Prusya ittifakına karşı savaştı.

Diplomatik devrim, Avusturya ve İngiltere arasındaki çıkar ayrılığı ile tetiklendi. Avusturya Veraset Savaşı’nı sonlandıran 1748'deki Aix-la-Chapelle Antlaşması, Avusturyalı Maria Theresa’yı İngiliz ittifakları hakkında memnuniyetsiz hissettirmişti. Habsburg tahtı üzerindeki hak iddiasını başarıyla savunmasına ve kocası Franz Stephen’in 1745'te İmparator olarak taç giymesini sağlamasına rağmen bu süreçte değerli topraklarından feragat etmek zorunda kalmıştı. İngiliz diplomatik baskısı altında, Maria Theresa Lombardiya’nın çoğundan vazgeçmiş, Bavyera’yı işgal etmiş ve Parma’yı İspanya'ya ve Bourbon hanedanına bırakmıştı. Son olarak Bohemya'nın değerli bir kraliyet toprağı olan Silezya, savaş sırasında burayı işgal eden Büyük Fredrich’e bırakılmıştı. Fredrich'in bu hamlesi, Prusya'yı büyük bir Avrupa gücü olarak daha da ileriye götürdü ve artık Avusturya'nın Orda Avrupa'daki konumu için giderek artan bir tehdit oluşturmaya başlamıştı. Prusya'nın büyümesi, Fransız gücünü dengelemenin ve Avusturya'nın zayıflığına karşılık olarak büyüyebilecek olan Almanya'daki Fransız etkisini azaltmanın bir yolu olarak gören İngilizler tarafından memnuniyetle karşılandı. Buna karşılık Prusya'nın daha fazla ilerlemesini engellemeye kararlı olan Fransızlar artık gücü daha az korkutucu hale gelen Avusturya'yı desteklemeye istekliydi.

Savaşın başlarında elde edilen başarılara rağmen Fransa-Avusturya ittifakı galip gelemedi. Savaş, Brandenburg hanedanlığı mucizesi ve İngiltere'nin denizlerdeki kontrolü sayesinde İngiltere ve Prusya'nın zaferiyle sonuçlandı ve hem Fransa hem de Avusturya zayıf bir konumda kaldı. Savaşı 1763 yılında sonra erdiren Paris Antlaşması, Fransa'nın Amerika kıtasından çekilmesini sağlamış ve Prusya'nın Avrupa'daki kazanımlarını Avusturya'nın aleyhine pekiştirmiştir.

Geç Modern Çağda

Fransız Devrim Savaşları ve Napolyon Savaşları

Fransız Devrimi’ne Avusturya Habsburgları karşı çıkmış, İngiltere ve Kutsal Roma İmparatorluğu'ndaki bazı devletler de dahil olmak üzere monarşi ile yönetilen çeşitli ülkeler koalisyon oluşturmuş ve devrimci cumhuriyeti yok etmeye çalışmıştır. Chris McNab “Avusturya İmparatorunun karşılaştığı sorunlar büyük ölçüde geçmişteki Habsburg başarılarından kaynaklanıyordu. Öncelikle evlilikler yoluyla, farklı etnik ve ırksal nüfusa sahip birçok bölge elde etmişlerdi ve bu nedenle orduda geçerli tek bir dil yoktu.” diyerek Avusturya'nın problemini özetliyordu.^[7] Bu gibi zorluklar nedeniyle Avusturya ordusu, Fransız Devrimi ve Napolyon Savaşları sırasında ağır yenilgiler aldı. Üçüncü Koalisyon Savaşı sırasında 2 Aralık 1805'te gerçekleşen Austerlitz Savaşı'ndan sonra Habsburgların Kutsal Roma İmparatorluğu'nu yönetme kabiliyeti önemli ölçüde zayıfladı. Bu durum Kutsal Roma İmparatorluğu’nun dağılmasına ve Fransa'nın yardımıyla Ren Konfederasyonu’nun kurulmasına yol açtı. Konfederasyon, Napolyon'un Avusturya’nın da dahil olduğu Altıncı Koalisyon karşısında aldığı yenilginin ardından dağıldı. İki imparatorluk arasındaki çatışmalar, yedinci ve son koalisyonun Fransızlara karşı zafer kazandığı ve Koalisyon Savaşları'nın sona erdiği Yüz Gün sırasında yeniden başladı.

Fransa-Avusturya Savaşı

Bourbon Restorasyonu’nun ardından, iki monarşinin 1818'de Beşli İttifak’a katılmasıyla sonuçlandı ve iki ülke arasında bir barış dönemi başladı. Ancak bu ittifak, 1825 yılında Rusya İmparatoru I. Aleksandr’ın ölümü ve sonrasında Fransa'da Bourbon monarşisinin devrildiği 1830 Temmuz Devrimi’nin ardından feshedildi. İki ülke arasındaki düşmanlık 1859'da Fransa-Avusturya Savaşı sırasında yeniden başladı. Savaşta, Fransa Savoy ve Nice'i kazandı ve Avusturya Lombardiya’yı kaybetti. Sonuç bir Fransa-Sardinya zaferiydi.

Birinci Dünya Savaşı

1866 Prusya-Avusturya Savaşı’ndan sonra 1867 Uzlaşması ile Habsburg imparatorunun yönetiminde Avusturya-Macaristan İmparatorluğu kuruldu. Avusturya-Macaristan 1879'da Alman İmparatorluğu ile İkili İttifak’a girdi. Buna karşılık Fransa, 1894’te Rusya ve 1904’te Birleşik Krallık ile ittifak kurdu. 12 Ağustos 1914'te Üçüncü Fransız Cumhuriyeti, Avusturya'nın Sırbistan ve Rusya'ya karşı ilan ettiği savaşlara karşılık Avusturya-Macaristan'a savaş ilan etti. Eski müttefiki İtalya Krallığı’nın 1915'te savaşa girmesiyle Avusturya-Macaristan'a karşı bir batı cephesi açıldı. Avusturya-Macaristan'ın yenilmesiyle, 3 Kasım 1918'de imzalanan Villa Guisti Mütakeresi ile Güney Tirol’ü İtalya'ya bırakmasıyla sonuçlandı. Avusturya kralı I. Karl, 11 Kasım 1918 tarihli ateşkesle birlikte devlet işlerine katılmaktan vazgeçmiş ve Habsburg Monarşisi, 3 Nisan 1919'da Avusturya Anayasa Meclisi'nin Habsburg Kanunu’nu kabul etmesiyle resmen sona ermiştir. Fransa, Versay ve Saint-Germain Antlaşmalarında Anschluss’u (Weimar Cumhuriyeti ile birleşmeyi) yasaklamayı ısrar ederek savaş sonrası bağımsız Birinci Avusturya Cumhuriyeti’nin kurulmasında önemli bir rol oynayacaktı.^[8]

Ayrıca bakınız

Kaynaklar

^ 1. R. J. W. Evans, The Making of the Habsburg Monarchy, 1550–1700: An Interpretation (Oxford: Clarendon Press, 1979), p. 93.
^ The World of The Hapsburgs. (2011). "Tu felix Austria nube 1430–1570". Retrieved from: http://www.habsburger.net/en/stories/tu-felix-austria-nube 23 Mart 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ Britannica, The Editors of Encyclopaedia. ""Italian Wars"". Britannica. Encyclopedia Britannica. 23 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2023.
^ Richard Bonney. (2010). The Thirty Years' War: 1618 – 1648. (London, Britain: Osprey Publishing). p. 7.
^ Eski metinlerde savaştan “Pfalz Veraset Savaşı”, “İngiliz Veraset Savaşı” ya da Kuzey Amerika tarih yazımında “Kral William’ın Savaşı” olarak bahsedilir. Bu farklı adlandırmalar, çağdaş tarihçilerin yanı sıra daha sonraki tarihçilerin de genel çatışmaya belirli ulusal veya hanedan bakış açılarından baktığı gerçeğini yansıtmaktadır.
^ Franz A.J. Szabo, "Prince Kaunitz and the Balance of Power." International History Review 1#3 (1979): 399–408. in JSTOR 31 Temmuz 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ Chris McNab. (2011). Armies of the Napoleonic Wars. (London, Great Britain: Oxford Publishing). p. 168.
^ Steiner, Zara (2005). The lights that failed : European international history, 1919–1933. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-151881-2. OCLC 86068902. 6 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2023.

[1] 1. R. J. W. Evans, The Making of the Habsburg Monarchy, 1550–1700: An Interpretation (Oxford: Clarendon Press, 1979), p. 93.

[2] The World of The Hapsburgs. (2011). "Tu felix Austria nube 1430–1570". Retrieved from: http://www.habsburger.net/en/stories/tu-felix-austria-nube 23 Mart 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[3] Britannica, The Editors of Encyclopaedia. ""Italian Wars"". Britannica. Encyclopedia Britannica. 23 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2023.

[4] Richard Bonney. (2010). The Thirty Years' War: 1618 – 1648. (London, Britain: Osprey Publishing). p. 7.

[5] Eski metinlerde savaştan “Pfalz Veraset Savaşı”, “İngiliz Veraset Savaşı” ya da Kuzey Amerika tarih yazımında “Kral William’ın Savaşı” olarak bahsedilir. Bu farklı adlandırmalar, çağdaş tarihçilerin yanı sıra daha sonraki tarihçilerin de genel çatışmaya belirli ulusal veya hanedan bakış açılarından baktığı gerçeğini yansıtmaktadır.

[6] Franz A.J. Szabo, "Prince Kaunitz and the Balance of Power." International History Review 1#3 (1979): 399–408. in JSTOR 31 Temmuz 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[7] Chris McNab. (2011). Armies of the Napoleonic Wars. (London, Great Britain: Oxford Publishing). p. 168.

[8] Steiner, Zara (2005). The lights that failed : European international history, 1919–1933. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-151881-2. OCLC 86068902. 6 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2023.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]