Medler
 | Bu madde, Vikipedi biçem el kitabına uygun değildir. (Ekim 2020) |
| Bu maddedeki üslubun, ansiklopedik bir yazıdan beklenen resmî ve ciddi üsluba uygun olmadığı düşünülmektedir. |
Median Empire Māda | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 129 Yıl | |||||||||||
.svg) Med imparatorluğu en geniş haliyle | |||||||||||
| Başkent | Ekbatan | ||||||||||
| Resmî dil(ler) | Med dili | ||||||||||
| Yaygın dil(ler) | Medce | ||||||||||
| Resmî din | Antik İran dini (Mitraism ve erken Zerdüştçülük) | ||||||||||
| Hükûmet | Monarşi | ||||||||||
| Kral, İmparator | |||||||||||
| |||||||||||
| Tarihçe | |||||||||||
| |||||||||||
| Yüzölçümü | |||||||||||
• Toplam | 4.098.352 km km2 | ||||||||||
| |||||||||||
| İran tarihi dizisinin bir parçası |
|---|
 |
|
Zaman çizelgesi |
Medler[not 1] (Eski Farsça: Māda, Yunanca: Μῆδοι, İbranice: מָדַי), İran'ın kuzeybatı bölgesinde yaşayan eski İran halklarından biridir. Yunanlar bu halkın yaşadığı bölgeye Medya adını vermişlerdir. Medler ilk kez Asur kralı III. Salmaneser'in dönemindeki (M.Ö. 858-824) yazılarda "Mada" adı ile kaydedilmişlerdir.[4] Medler'in şu anki adı Antik Yunan dilindeki Mêdos'tan (Μῆδος) gelmektedir. Asurlular "Medyan ülkesi", Kurmada, Mata veya Manda olarak kendilerinden bahsederken, Babiller onları Ummān-manda olarak adlandırdılar.[5]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]MÖ 2. binyılın sonunda, İran'ın kuzeybatı bölgesinde İrani kabilelerin ortaya çıktığı ve ilerleyen yıllarda bu kabilelerin yayılmasıyla Medya'nın sınırlarının birkaç yüz yıllık bir süre içinde değiştiği düşünülmektedir.[6]
İrani kabilelerinin batı ve kuzeybatı İran'da en azından MÖ 12. veya 11. yüzyıllardan beri mevcut olduğu düşünülmekle birlikte, bu bölgelerdeki etkinlikleri MÖ 8. yüzyılın ikinci yarısından itibaren görülmeye başlamıştır.[7]
Asur İmparatorluğu’nun, Kuzeybatı İran, Doğu Anadolu ve Kafkasya bölgelerinde baskın güç olduğu dönemden sonra düşüşe geçmesiyle Yakın Doğu'da oluşan güç boşluğu başka halkların bölgede güçlenmesine sebebiyet verdi. Ayrıca İran'daki baskın güç olan Elam ve batıdaki Babil gibi antik dönem krallıklarının da ciddi bir zayıflık dönemi yaşıyor olması buna kolaylık sağladı.
Bölgedeki metin kaynakları üzerinde yapılan bir araştırma, Yeni Asur İmparatorluğu döneminde Medya bölgesi ile bu bölgenin batı ve kuzeybatısında, İrani dil konuşan insanların yaşadığı ve yoğun bir nüfusa sahip olduğunu göstermektedir.[8]
Bilindiği üzere Med egemenliğinden önce batı ve kuzeybatı İran'da Elam, Manna, Asur ve Urartu toplumlarının siyasi faaliyetleri görülmektedir. Bu toplumlarda ve MÖ 7. yüzyılın sonlarında, İrani devlet oluşumları öncesinde İran kabilelerinin konumları ve faaliyetleri hakkında çeşitli ve güncel görüşler vardır. Bu görüşlerden birine göre (Herzfeld ve diğerlerine ait) yönetici sınıfın "İrani göçmenler" olduğu, ancak toplumun "özerk" olduğu yönündeyken, başka bir görüşe göre (Grantovsky ve diğerleri) ise hem yönetici sınıf hem de nüfusun temel unsurlarının İrani olduğu yönündedir.[7]
Medlerin tarih sahnesine çıkışı
[değiştir | kaynağı değiştir]MÖ 10. yüzyıldan 7. yüzyılın sonlarına kadar Medya'nın batı kısımları, batıda Kıbrıs'tan doğuda batı İran'ın bazı bölgelerine, Arap yarımadasının kuzeyinden Mısır'a kadar uzanan Kuzey Mezopotamya merkezli geniş Yeni Asur İmparatorluğu'nun egemenliği altına girmiştir. Bu dönemlerde Medler'in, Asurluların vassalı olarak bölgeyi İskit ve Kimmer akınlarına karşı koruduğu düşünülmektedir.[9]
MÖ 9. yüzyıldan itibaren Asurlular, o zamanlar birçok küçük prensliğin bulunduğu kuzeybatı İran'ın bölgelerini düzenli olarak yağmalamaktaydılar. Bu sebeple bölgesel isyanlar baş göstermekteydi. Bölgede 9. ve 8. yüzyıllarda Medlerin rolü büyük ölçüde arttı ve 7. yüzyılda, Batı İran'ın tamamı ve bazı komşu bölgeler Medya olarak atfedilmeye başlandı.
Asur metinlerinde Medlerden ilk defa, III. Şalmaneser'in (MÖ 858-824) Namri'yi işgal ettiği MÖ 834 yılına atıfta bulunulur. Asurlular, Parsua adlı kabile konfederasyonuna saldırısını tamamladığında, Med topraklarından Hemadan Ovasına geçiş yapmıştır. V. Shamshi-Adad (MÖ 823-811), Urartular'ın saldırısını durdurduktan sonra Med kabilelerinin üzerine harekete geçmiştir. Asurlular, 815'te Gizilbunda'nın ele geçirilmesini takiben Med şefi Hanaṣiruka'nın şehri Sagbita'ya yürümüştür. Asur yazıtına göre bu seferde çok sayıda Medli öldürülüp esir alınırken, Sagbita'nın yanı sıra yakınında bulunan ve binlerle ifade edilen yerleşim yeri de yıkılmıştır. III. Adad-nirari (MÖ 811-783) döneminde Med topraklarına seferler düzenlenmişse de önemli bir başarı elde edilememiştir.
Asurlular'ın yaşadığı siyasi istikrarsızlık döneminden sonra III. Tiglat-Pileser önce Medleri haraca bağlamış akabinde de Med topraklarının en ücra köşesine kadar ilerlemiştir. Bu seferde birçok Medli, Kuzey Suriye ve Samarya bölgesine sürülürken buralardan da birçok kişi Med topraklarına yerleştirilmiştir. II. Sargon döneminde MÖ 716 yılında Medya topraklarının batısı ele geçirilip burada eyalet oluşturulmuştur. Asur yazıtlarında aynı yıl 28 Med şehir yöneticisinden haraç alan Sargon, MÖ 713 yılındaki seferinde de 45 şehir yöneticisinden vergi almıştır.
II. Sargon ve Sanherib’in Babillilerle olan mücadelesi sırasında İran coğrafyasında Asur etkisi azalmaya başlamış, kuzeyden gelen Kimmer ve İskitler'in etkisi görülmeye başlamıştır. Asur kralı Esarhaddon döneminde İran’a sefer düzenlenip İskitler ve bazı Med kabilelerine karşı başarı sağlansa da bu başarılar kalıcı olamamıştır. Aynı yıl Medler, Mannea, Kimmer ve İskitler ile ittifak yaparak Asurlular’a karşı isyan başlatmıştır.
Med hanedanlığının kuruluşu ve çöküşü
[değiştir | kaynağı değiştir]Med hükümdarlarının listesi, Heredot'un eserinde "krallar" olarak bahsettiği aynı aileye mensup kişilerden yola çıkarak hazırlanmıştır. Buna göre Med krallığı aşağıdaki hükümdarlar tarafından yönetilmiştir.
- Deioces
- Fraortis
- İskit işgali
- Siyaksares
- Astyages[10]
Bununla birlikte Heredot'un verdiği isim ve tarihlerin yakın doğu kaynaklarıyla uyuşmadığı belirtilmektedir.[10] Ulaşılabilen antik dönem kaynaklarında Siyakseres ve Astyages'den bahsedilirken Deioces ile Fraortis'den bahsedilmemektedir. Heredot'un anlatımına göre Deioces, altı Med kabilesini birleştirerek Med krallığını kurmuştur. II. Sargon'un ölümünden sonra Asurlular'ın zayıflamasıyla kurulan krallığın başkenti Ekbatana'da tesis edilmiştir. Asurlular'ın zayıflamasıyla Deioces, Manna ve Urartular ile ittifak kurarak fetih hareketine başlayarak Kuzey Batı İran ve Azerbaycan topraklarını ele geçirmiştir.[11]
Deioces'in 53 yıllık saltanatından sonra oğlu Fraortis (Bazı görüşlere göre Asur kaynaklarında geçen Kaštariti) onun yerine tahta geçti. Fraortis Doğu İran topraklarına seferler düzenleyerek, Persleri ve diğer İrani kabileleri hakimiyeti altına aldı.[12][13] Asurluları yıkmak için sık sık seferler düzenledi ancak İskitler ile ittifak kuran Asur kralı Asurbanipal M.Ö. 653 yılında Fraortis'i öldürdü.[14][15]
Fraortis'in öldürülmesinden sonra krallığın bir bölümünde İskitler, bir bölümünde de Fraortis'in oğlu Siyaksares hüküm sürmüştür. İntikam almak isteyen Siyaksares, İskit liderlerini yemeğe davet edip, sarhoş ettikten sonra kılıçtan geçirmiştir.[16] Bu olaydan sonra Medler, Siyaksares önderliğinde tekrar Asya'ya hükmedip bölgenin en büyük imparatorluğu haline geldiler[17]
Siyaksares çeşitli Med aşiretleri ile ittifak yapmış ve ordusunu düzene sokarak bir fetih hareketine başlamıştır. Siyaksares, Medlerin ve babası Deioces'in en büyük arzusu olan Asur'u yıkmayı istemiştir. Çünkü Asurlular Med halkına eziyet etmiştir. M.Ö. 612 yılında Medler Ninova'yı kuşatmış ve Asur İmparatorluğu'nu yıkmıştır. Bin yıllık Asur hegemonyası biterek Mezopotamya'da bir devir kapanmıştır.
Kral Siyaksares, Asur zaferinden sonra fetihlere devam ederek Mezopotamya, Anadolu, Kafkasya ve İran coğrafyasının büyük bölümüne egemen olmuştur. Tarihçi Herodot'un aktardıklarına göre Medler, eski dönemlerde diğer halklar tarafından Aryanlar olarak adlandırılmıştır.[18]
Medler yine kendileriyle aynı dönemde var olmuş Lidyalılar ve Babillerle rekabet edip savaşmışlardır. Lidyalılar ile Medler arasında beş yıl süren bir savaştan sonra Lidya'yı fethetmek için yola çıkan Siyaksares komutasındaki Med Ordusu 28 Mayıs MÖ 585'te II. Alyattes komutasındaki Lidya ordusu ile Kızılırmak dolaylarında karşı karşıya geldi. Yunan filozof Thales'in de önceden öngördüğü gibi savaş meydanında Güneş tutuldu (Thales Tutulması) Medler için güneş kutsal olduğundan bunu tanrıların bir cezalandırması olarak yorumlayıp savaşı bitirdiler ve barış antlaşması yaptılar.[19][20] Barışı pekiştirmek için Lidya Kralı Kroisos'un kız kardeşi Aryenis ile Siyaksares'in oğlu Astyages evlenmiş ve aynı yıl babasının ölümü üzerine Astyages Med tahtına çıkmıştır.[21]
Son Med kralı Astyages, Pers Kralı II. Kiros'a karşı yenik düşmüştür. Likya'daki Harpagidlerin (Med generali Harpagus'un torunları) anlatılarını takip eden Herodot'a göre Kiros, Med generali Harpagus tarafından Astyages'e karşı isyana teşvik edildi. Bunun sonucunda Kiros, Medlerin yönetiminden kurtulmayı isteyen Perslerin lideri oldu.[22]
Babil kralı Nabonidus'un iki yazıtında bu savaştan şöyle bahsedilmektedir; MÖ 553-552'de, Medler'in kralı Astyages'in vasalı Anzan kralı Kiros, efendisine karşı savaş açtı. MÖ 550-49'da Astyages'in ordusu ona isyan etti ve savaşı Kiros kazandı. Astyages yakalanıp Kiros'a teslim edildi.Ekbatana'nın düşüşüyle Medya bağımsız ve lider bir ulus olmaktan çıktı ve Persler tarafından yönetilmeye başlandı.[23]
Astyages ve Kiros arasındaki mücadeleyle ilgili klasik kaynaklar, Şamlı Nicolaus ve Marcus Justin'dir. Bu iki kaynaktan aktarılanlara göre toplamda üç savaş olmuştur. Kiros liderliğindeki Pers ordusu iki kez yenilirken üçüncü savaşta pers ordusu Pasargad yakınlarındaki dağlarda Astyages'e karşı galip gelmiştir. Astyages, Pers Kralı II. Kiros'a karşı yenik düşmesinden sonra Med toprakları önemli bir eyalet haline gelmiş ve art arda egemen olan devletler tarafından Satraplık şeklinde yönetilmiştir.
Med Dili
[değiştir | kaynağı değiştir]Med dilinin kökeni ve özellikleri birçok yönden ihtilaflıdır. Bu dilde bulunan metinlerin azlığı ve var olanların ise çok az ve sadece birkaç kelime, toponimilerin var olması dilbilgisini keşfetmek adına oldukça zordur. Ancak bununla birlikte, İran dillerinden eski Kürtçeyi kullanan, Kürtlerin atalarına çok yakın bir dil kullandıkları muhtemeldir.[24] Nitekim Med dili eski bir İran dilidir ve Azari, Gilaki, Mazenderanca, Zaza-Gorani dilleri, Kürtçe ve Baluchi gibi diğer birçok dili içeren Kuzeybatı İran dil ailesine ait olarak sınıflandırılmaktadır.[25] Grameri hakkında fazla bir bilgi mevcut değildir fakat Zerdüştlüğün kutsal kitabı olan Avesta ile önemli fonolojik izoglozları paylaşmaktadır.[26]
15. yüzyıldan kalma Ermeni harfleriyle yazılmış bir elyazmasında bulunan Kürtçe dua metni için "Med dili" ile yazıldığı ifadesi vardır. Elyazmasının daha eskiye dayanan orijinalinden kopya edildiği sanılmaktadır.[27]
Kökensel iddialar
[değiştir | kaynağı değiştir]Herodot'un Altı Med kabilesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Herodot, eserinde altı adet Med aşiretinin isimlerini listeler: "Deiokes'in hükmü altında toplananlar yalnız Media ahalisiydi; Medler çeşitli boylardan oluşmuştu: Buslar, Paretakenler, Strukhatlar, Arizantlar, Budiler ve Maglar."[28]
Heredot, Medlerin “Pers” kökenli olmadıklarını Medlerin anlatımıyla şu şekilde belirtmiştir; Maglar ‘Medler” dedi: Ey kral! Biz de senin hükümranlığının kalmasıyla çok ilgileniyoruz; çünkü aksi durumda krallığın, Persli olan bu çocuğa (I. Cyrus) geçecektir, Bu durumda biz Medler, köleleştirileceğiz ve biz ayrı kandan olduğumuz için de, Persler tarafından hiç hesaba katılmayacağız.[29]
Herodot aynı zamanda, Medler'in Persler'le kesinlikle aynı aletlere sahip olduğunun ve olağan giyimlerinin birbirinden farksız olduğu söylemiştir. Herodot tarafından aktarılan bilgilerden biri de; "Bu Medler eski zamanlarda herkes tarafından Aryanlar olarak anılmış; fakat Kolhisliler, Atina'dan buraya geldiklerinde, onların isimlerini Media olarak değiştirmişlerdir. Haddi zatında bu onların da kendilerine verdikleri isimdi."[30]Medea Yunan mitolojisi'nde Kolhis kralı Jason'un karısı ve Argonotlar'ın büyücüsüdür.
Kürtlerin ataları olduğu tezi
[değiştir | kaynağı değiştir]Medlerin, Kürtlerin atalarından olduğu konusunda başta erken dönem olmak üzere birçok dönemde tarihçiler ve seyyahlar arasında fikirler vardır. Medler ve Kürtler arasındaki bağı ilk gösteren tarihi belge, Kâr-nâme'de yer almaktadır, I. Erdeşîr'i Papakan (MS. 242) Kürtlere karşı verdiği savaşta, Kürt Med kralı diye bahsetmektedir.[31][32][33][34][35] Bunun yanında, Farsça "Gord"(kahraman) kelimesinden türeyen "Kürt" adı ile bağlantısı tartışılan Semitik "*KRD"(dağlı)[36] kökenli tanım Grek-Mezopotamya kaynaklarında dağlı veya ortak sosyal sınıfa ait toplumları ifade etmek için kullanılmıştır.[37] Kaynaklarda "Kürden" biçiminde çevrilen tanımın günümüz Kürtleri ile ilişkisi bu sebepten kesin değildir.
Nitekim Orta Çağ dönem kaynaklarında (Hicri 5. yüzyıl) yaşamış olan Ermeni tarihçi Heyton (Hethum) şöyle der: ”Sonunda Araplar Mısır’ın yönetimini kaybettiler; ve Medler; “Ki onlara Kürtler deniliyordu.” Mısır’a egemen oldular.”[38]
Orta Çağ'da bazı tarihçiler Kürtlere, Med demiş Kürtlerle yapmış oldukları savaşları, Med işgali olarak yorumlamışlardır.[38][39][40] Med Dili tıpkı Kürtçe gibi Batı İran Dilleri sınıfına girer, 15. yüzyılda 7 dilde yazılmış kutsal bir metinde Medce de yer almaktadır.[41][42] H.W. Bailey, Henning, Shanidze ve David Neil MacKenzie gibi bazı bilim adamları metni incelemiş ve metnin Kürtçe olduğunu iddia etmişlerdir.[43]
18. ve 19. yüzyıllarda birçok tarihçi ve seyyah; kitaplarında, Kürtlerle Medlerin aynı halk olduğunu iddia etmişlerdir. Medleri başta Kürtler olmak üzere tüm İranilerin atası olarak ele alan görüşler de bulunmaktadır.[44][45][46][47][48]
Rus tarihçi ve dilbilimci Vladimir Minorski, şu anda Kürtlerin çoğunluk oluşturduğu topraklarda yaşamış olan Medlerin modern Kürtlerin ataları olabileceğini öne sürdü. M.Ö. 8. yüzyılda bölgeyi işgal eden Medlerin dilsel olarak Kürtlere benzediğini de belirtir. Bu görüş, yirminci yüzyılda birçok Kürt milliyetçisi tarafından kabul edildi. Ancak Hollandalı bir bilim insanı olan Martin van Bruinessen, Medleri Kürtlerin atası olarak gören görüşlere karşı çıkarak şöyle diyor: Bazı Kürt entelektüeller, halklarının Medler soyundan geldiğini iddia etseler de, Medlerin siyasi egemenliği ile Kürtlerin ilk doğrulanması arasındaki önemli boşlukta böyle bir bağlantıya izin verecek hiçbir kanıt yoktur."[49]
Bazı dilbilimsel araştırmalar, daha önce ileri sürülen Kürtlerin Medlerin torunları olduğu görüşüne meydan okudu.[50][51] İran Araştırmaları profesörü Gernot Windfuhr, Kürt dillerini Medcenin alt katmanları olarak temellendirmiş olsa da daha çok Partça diline benzediğini söylemiştir.[52] Kürtçe konusunda bir otorite olan David Neil MacKenzie, Kürtçenin Farsçaya daha yakın olduğunu söyleyerek, Kürtçenin Farsçadan farklılığı nedeniyle Kuzeybatı İran dili olarak görülmesi gerektiğini savunan "geleneksel" görüşü sorgulamıştır.[53]
California Üniversitesi'nde tarih profesörlüğü yapmış Wadie Jwaideh: "Kürt halkının tanınmış atalarından biri olan Med İmparatorluğu, Kürtler tarafından kurulduğu söylenebilecek harika nasyonal olan, tek devletti"[54]
The Cambridge History of the Kurds'e göre,
Bazı Kürt yazarlar, Kürtçenin Avestaca ve Medceden türediğini iddia etmiş olsalar da, doğrudan bir Kürtçe-Avestaca bağlantısı İran filolojisinin ilk aşamalarından itibaren reddedilmiştir (bkz. Rödiger ve Pott, 1842, Lecoq'ta alıntılandığı gibi, 1997: 31). Avestaca'nın, sınıflandırılması henüz çözümlenemese de, geleneksel olarak Doğu İran dillerine daha yakın olduğu kabul edilir (bkz. Korn, 2016: 403).
Ayrıca, Kürtçenin Medce ile ilişkisi iddiası, Minorsky'nin çoğunlukla varsayımsal tarihi kanıtlara dayanarak savunduğu bir tezdir (Minorsky, 1940: 143-6), ancak dilbilimsel kanıtlar tarafından desteklenmez, çünkü Medce hakkındaki bilgiler son derece sınırlı ve dolaylıdır ve çoğunlukla Eski Farsça yazıtlarında bulunan ödünç kelimelerle sınırlıdır (Lecoq, 1987: 674).
Lecoq (1997: 31), Kürtçe-Medce bağlantısıyla ilgili olarak, her şey mümkün ama hiçbir şey kanıtlanamaz, diye belirtir.
Ancak eldeki sınırlı veriler bile Kürtçe-Medce genetik akrabalığına karşıt deliller sağlamaktadır (Asatrian, 2009: 21; MacKenzie, 1999: 675-6; Rossi, 2010: 308).
MacKenzie (1961), bu şekilde Kürtçenin Medyan kökenini reddederek, Kürtçenin "Medyan dil alt grubundan erken bir ayrışmayı temsil ettiğini" belirten ve Kürtçe ile Farsça'nın paralel olarak geliştiğini gösteren bir Kuzeybatı İran dillerinin evrimine dair bir çerçeve çizmiştir (bkz. Rossi, 2010: 307–8).
Benzer şekilde, Batı İran dillerinin tarihi fonolojisindeki önemli lehçe sınır çizgilerine dair (isoglossların) bir araştırmasında, Windfuhr (1975: 458), bu gerçeklere dayanarak (ve Kürtlerin Medya topraklarına sonradan göçüne ilişkin olarak - aşağıda açıklandığı gibi) Kürtçenin muhtemelen ne dilbilimsel ne de coğrafi olarak bir 'Medya' diyalekti olarak kabul edilemeyeceğini; Azerbaycan'ın modern İran dillerinin (orijinal olarak ‘Aturpatakan’) ve Orta İran dillerinin (örneğin Sivandi) Medyan diyalektleri olduğunu belirtmiştir (Windfuhr, 2009: 15).[55]
- (11)"Okları bileyin, Ok kılıflarını doldurun! RAB Med krallarını harekete geçirdi, Amacı Babil'i yok etmek. RAB öcünü, tapınağının öcünü alacak.[56]
- (12)Babil surlarına karşı sancak kaldırın! Muhafızları pekiştirin, Nöbetçileri yerleştirin, Pusu kurun! Çünkü RAB Babil halkı için söylediklerini Hem tasarladı hem de yerine getirdi.[57]
- (13)Ey sizler, akarsuların kıyısında yaşayan, Hazinesi bol olanlar, Sonunuz geldi, zamanınız doldu.[58]
- (27)"Ülkeye sancak dikin! Uluslararasında boru çalın! Ulusları Babil'le savaşmaÖn ol hazırlayın. Ararat, Manni, A şkenaz krallıklarını Ona karşı toplayın. Ona karşı bir komutan atayın, Çekirge sürüsü kadar at gönderin üzerlerine.[59]
- (28) Ulusları, Med krallarını, valilerini, Bütün yardımcılarını, Yönetimi altındaki bütün ülkeleri- Onunla savaşmaya hazırlayın.[60]
- (29)Ülke titreyip kıvranıyor! Çünkü RAB'bin Babil diyarını Issız bir viraneye çevirme amacı Yerine gelmeli.[61]
Yeşaya, Daniel ve ester bölümünde ise Medler'den şu şekilde bahsedilmektedir;
- Gümüşe değer vermeyen,
Altını sevmeyen Medler'i, Onlara karşı harekete geçireceğim[62][62]
- Büyüklüğü, kahramanlıkları ve Mordekay'ı her bakımdan nasıl onurlandırdığı Med krallarının tarihinde yazılıdır.[62]
- Gördüğün iki boynuzlu koç Med krallarını simgeler.[62]
Resim Galerisi
[değiştir | kaynağı değiştir]-
Medleri simgeleyen, altın boğa -
Koç başı şeklindeki Rhyton, altın - Medya, M.Ö. 7. yy sonu - 6. yy -
Medlerin Başkenti Ekbatana'da kazı çalışmaları. -
Med askerleri -
Med Kralı Siyaksares'in mezarı
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Assyrian texts speak of a Kashtariti as the leader of a conglomerate group of Medes". 14 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2014.
- ^ Rawlinson, George (2006). Medya Krallığı. Doz Yayınlar. s. 159. ISBN 9789756876732.
- ^ Oxford English Dictionary "giriş Mede, n. 10 Mayıs 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". Arşiv
- ^ "Media" (İngilizce). Encyclopedia Britannica Online. 2009. 9 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2009.
- ^ İngilizce) G. Windfuhr, « Dialectology and Topics », dans G. Windfuhr (dir.), The Iranian Languages, Oxon et New York, 2009, s.5-8.
- ^ Dyakonov, İgor (1985). "Media", The Cambridge History of Iran (Editör:İlya Gershevitch), cilt:2 (İngilizce). Cambridge: Cambridge University Press. s. 36-41. ISBN 978-0-521-20091-2.
- ^ a b Dandamaev, Muhammed Abdulkadyrovich; Lukonin, Vladimir Grigor’evich (2004). The Culture and Social Institutions of Ancient Iran (English edition by Philip L. Kohl with the assistance of D. J. Dadson) (İngilizce). Cambridge: Cambridge University Press. s. 2-3. ISBN 978-0-521-61191-6.
- ^ Zadok, Ran (2002). ""The Ethno-Linguistic Character of Northwestern Iran and Kurdistan in the Neo-Assyrian Period" Iran". Iran, 40. Taylor & Francis, Ltd. s. 140. 25 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2021.
- ^ Georges Roux, Ancient Iraq, 1992
- ^ a b Dyakonov, İgor (1985). "Media", The Cambridge History of Iran (Editör:İlya Gershevitch), cilt:2 (İngilizce). Cambridge: Cambridge University Press. s. 112. ISBN 978-0-521-20091-2.
- ^ ] G. Smith, "Assyrian History. Additions to the History of Tiglath-Pileser II," Zeitschrift für Ägyptische Sprache 7, 1869, pp. 92-100, 106-12.
- ^ iranicaonline/protothyes. 13 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2021.
- ^ İ. M. Dyakonov. Midiya tarixi. M.-L., 1965, say 238.
- ^ Labat R. Kastariti, Phraorte et les debuts de l'histoire mede. JA, CCXLIX, 1, 1968.
- ^ Medes. 26 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2021.
- ^ Grousset, René (1988). The empire of the steppes : a history of Central Asia. Internet Archive. New Brunswick : Rutgers University Press ; London : Eurospan [distributor]. ss. 8-9. ISBN 978-0-8135-0627-2.
- ^ Herodotos, Tarih, s.42, İş Bankası Kültür Yayınları, İSBN 978-975-458-721-0.
- ^ Herodotus, The Histories. 7.62.1. "The Medes in the army were equipped like the Persians; indeed, that fashion of armor is Median, not Persian. Their commander was Tigranes, an Achaemenid. The Medes were formerly called by everyone Arians, but when the Colchian woman Medea came from Athens to the Arians they changed their name, like the Persians. This is the Medes' own account of themselves".
- ^ Herodotos, Tarih, s.43, İş Bankası Kültür Yayınları, İSBN 978-975-458-721-0.
- ^ Leloux, Kevin (December 2016). "The Battle of the Eclipse". Polemos: Journal of Interdisciplinary Research on War and Peace. Polemos. 19 (2). hdl:2268/207259. Retrieved 2019-04-30. 31 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2021.
- ^ "Astyages". 29 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Astyages. 29 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2021.
- ^ Abu Habba silindir yazıtında tanrı Marduk tarafından Nabonidus'a yapılan kehanet, sütun I, ll. 28f. ve Nabonidus vakayinamesi, sütun II, ll. 1f., her iki metin de S. Smith, Babylonian Historical Texts, Londra, 1924, s. 44f. ve 110f. 29 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2021.
- ^ P. Lecoq, Les inscriptions de la Perse achéménide 7 Ağustos 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Paris, 1997, s. 46-49 ve s.150
- ^ Schmitt, Rüdiger (1989). Compendium Linguarum Iranicarum. Wiesbaden: Reichert.
- ^ Skjærvø, Prods Oktor (2005). An Introduction to Old Persian 2 Nisan 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (PDF) (2nd ed.). Cambridge: Harvard.
- ^ D. N. MacKenzie, "The Language of the Medians" 27 Şubat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London, Vol. 22, No. 1/3 (1959), pp. 354-355
- ^ Herodotos, Tarih, s.59, Med Boyları İş Bankası Kültür Yayınları, İSBN 978-975-458-721-0
- ^ Herodotos, Tarih,Med Boyları İş Bankası Kültür Yayınları, İSBN 978-975-458-721-0.
- ^ Herodotus, The Histories. 7.62.1. "The Medes in the army were equipped like the Persians; indeed, that fashion of armor is Median, not Persian. Their commander was Tigranes, an Achaemenid. The Medes were formerly called by everyone Arians, but when the Colchian woman Medea came from Athens to the Arians they changed their name, like the Persians. This is the Medes' own account of themselves"
- ^ Potts, Daniel T. (2014). Nomadism in Iran : from antiquity to the modern era. New York. s. 121. ISBN 978-0-19-936684-2. OCLC 881141443.
- ^ Theodor Noldeke. Geschichte des Artachsir i Papakan aus dem Pehlewi uebersetzt (Almanca). ss. 48-49.
- ^ Sanjānā, Dārāb Peshotan (1896). The Kârnâmê î Artakhshîr î Pâpakân: being the oldest surviving records of the Zoroastrian emperor Ardashîr Bâbakân, the founder of the Sâsânian dynasty in Irân ; the original Pahlavi text edited for the first time with a trans-literation in Roman characters, translation into the English and Gujerati languages, with explanatory and philological notes, an introduction, and appendices (Farsça). Printed at the Education Society's Steam Press. s. 22. 26 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2021.
- ^ Askari, Nasrin (2016). The medieval reception of the Shahnama as a mirror for princes. Leiden. s. 114. ISBN 978-90-04-30791-9. OCLC 946967827.
- ^ Ghodrat-Dizaji, Mehrdad (2007). "ADMINISTRATIVE GEOGRAPHY OF THE EARLY SASANIAN PERIOD: THE CASE OF ĀDURBĀDAGĀN". Iran. 45: 87–93. ISSN 0578-6967. 13 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2021.
- ^ Limbert, John (1968). "The Origins and Appearance of the Kurds in Pre-Islamic Iran". Iranian Studies. 1 (2): 41-51. ISSN 0021-0862. 22 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2023.
- ^ Karnamak Ardashir Papakan and the Matadakan i Hazar Dastan. G. Asatrian, Prolegomena to the Study of the Kurds, Iran and the Caucasus, Vol.13, pp. 1–58, 2009. Excerpt 1: "Generally, the etymons and primary meanings of tribal names or ethnonyms, as well as place names, are often irrecoverable; Kurd is also an obscurity." "It is clear that kurt in all the contexts has a distinct social sense, 'nomad, tent-dweller.' It could equally be an attribute for any Iranian ethnic group having similar characteristics. To look for a particular ethnic sense here would be a futile exercise." P. 24: "The Pahlavi materials clearly show that kurd in pre-Islamic Iran was a social label, still a long way from becoming an ethnonym or a term denoting a distinct group of people."
- ^ a b C. Köhler (2014). Hayton - La Flor des estoires de la terre d’Orient (in French). p. 225. Après perdirent les Sarazins la seignorie ", e les Mediens, qui sont dis Cordins, occuperent la seignorie d'Egipte.
- ^ Kapoïan-Kouymjian, Angèle (1988). L'Egypte vue par des Arméniens (XIe-XVIIe siècles) (Fransızca). Editions de la Fondation Singer-Polignac. ISBN 978-2-900927-21-2.
- ^ Chʻamchʻyantsʻ, Mikʻayel (1827). History of Armenia, by Father Michael Chamich: From B. C. 2247 to the Year of Christ 1780, Or 1229 of the Armenian Era, Tr. from the Original Armenian, by Johannes Avdall (İngilizce). Printed at Bishop's college Press, by H. Townsend. s. 310. 25 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2021.
- ^ MacKenzie, David Neil (1959). The Language of the Medians (PDF). University of London (PDF). 27 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Şubat 2021.
- ^ Russell, James R. (2004). Armenian and Iranian Studies (İngilizce). Department of Near Eastern Languages and Civilizations, Harvard University. s. 594. ISBN 978-0-935411-19-5.
- ^ Russell, James R. (2004). Armenian and Iranian Studies (İngilizce). Department of Near Eastern Languages and Civilizations, Harvard University. s. 594. ISBN 978-0-935411-19-5.
- ^ Hosten, H. (28 Temmuz 2010). Travels of Fray Sebastien Manrique 1629-1643: A Translation of the Itinerario de las Missiones Orientales. Volume II: China, India etc (İngilizce). Routledge. ISBN 978-0-429-58111-3. 5 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2021.
- ^ Arnaduniensis, Elisaeus episcopus (1830). The History of Wartan, and of the Battle of the Armenians: Containing an Account of the Religious Wars Betwen the Persians and Armenians. Transl. from the Armenian by C. F. Neumann (İngilizce). J. Murray. s. 78. 22 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2021.
- ^ Mathieu, H. (1857). La Turquie et ses différents peuples (Fransızca). E. Dentu. s. 153. 25 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2021.
- ^ Smith Williams, Henry. The Historians' History of the World, 1907, V.2 – P. 584.
- ^ Daryaee, Touraj (2012-02-16). The Oxford Handbook of Iranian History (İngilizce). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-020882-0.
- ^ Hakan Özoğlu, Kurdish notables and the Ottoman state: Evolving Identities, Competing Loyalties, and Shifting Boundaries, SUNY Press, 2004, p. 25. 21 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Turkey Foreign Policy and Government Guide. April 2003. ISBN 9780739762820.[ölü/kırık bağlantı]
- ^ Division, Federal Research (2004). Turkey. ISBN 9781419191268. 25 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2021.
- ^ Windfuhr, Gernot (1975), "Isoglosses: A Sketch on Persians and Parthians, Kurds and Medes", Monumentum H.S. Nyberg II (Acta Iranica-5), Leiden: 457–471
- ^ Paul, Ludwig. "KURDISH LANGUAGE i. HISTORY OF THE KURDISH LANGUAGE". Encyclopædia Iranica. 17 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2016.
- ^ Kürt Ulusal Hareketi: Kökenleri ve Gelişimi”. Sayfa: XV. Syracuse University Press. İlk baskı, 2006.[1] 19 Nisan 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Öpengin, Ergin (2021). "The History of Kurdish and the Development of Literary Kurmanji". Bozarslan, Hamit; Gunes, Cengiz; Yadirgi, Veli (Ed.). The Cambridge History of the Kurds (İngilizce). Cambridge University Press. ss. 608-609. ISBN 978-1-108-47335-4.
Although some Kurdish authors have claimed descendants for Kurdish from Avestan and Median, a direct link of Kurdish with Avestan was ruled out in Iranian philology even back in its initial stages (cf. Rödiger and Pott, 1842, cited in Lecoq, 1997: 31), while Avestan, although its classification is also unresolved, is traditionally considered to be closer to Eastern Iranian languages (cf. Korn, 2016: 403). Furthermore, the purported relationship of Kurdish to the Median language, although defended by Minorsky based mostly on conjectural historical evidence (Minorsky, 1940: 143–6), is not supported by linguistic evidence, since information about the Median language is extremely limited and indirect, being mostly restricted to the loanwords found in the Old Persian inscriptions (Lecoq, 1987: 674).4 As Lecoq (1997: 31) states in relation to the Kurdish–Median connection, everything is possible but nothing is demonstrable. But even the limited data at hand provide evidence against Kurdish–Median genetic affinity (Asatrian, 2009: 21; MacKenzie, 1999: 675–6; Rossi, 2010: 308). Refuting thus the Median origin of Kurdish, MacKenzie (1961) outlined a picture of the evolution of North-western Iranian languages where Kurdish and Persian evolved in parallel and therefore Kurdish "represented an early splitting from the linguistic subgroup of Median" (cf. Rossi, 2010: 307–8). Likewise, in his survey of major isoglosses in the historical phonology of West Iranian languages, Windfuhr (1975: 458) concluded on the basis of these facts (and with regard to the subsequent migration of the Kurds into the Median territory – explained below) that Kurdish can probably not be considered a ‘Median’ dialect neither linguistically nor geographically, stating further that the modern Iranian languages of Azerbaijan (originally ‘Aturpatakan’) and Central Iran (e.g. Sivandi) are Median dialects (Windfuhr, 2009: 15).
- ^ "İncil: jer 51:11". incil.info. 11 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2021.
- ^ "İncil: jer 51:12". incil.info. 14 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2021.
- ^ "İncil: jer 51:13". incil.info. 11 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2021.
- ^ "İncil: jer 51:27". incil.info. 14 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2021.
- ^ "İncil: jer 51:28". incil.info. 14 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2021.
- ^ "İncil: jer 51:29". incil.info. 14 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2021.
- ^ a b c d "Kutsal Kitap: "Med" için sonuçlar". kutsalkitap.info.tr. 11 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2021.
- Medya Devleti
- Medler
- Ahameniş satraplıkları
- MÖ 1. binyılda İran'da kurulan oluşumlar
- MÖ 6. yüzyılda varlığı sona eren bölgeler ve ülkeler
- MÖ 7. yüzyılda kurulan bölgeler ve ülkeler
- MÖ 6. yüzyılda İran
- MÖ 7. yüzyılda İran
- Antik Ermenistan
- Antik Yakın Doğu
- İran'daki imparatorluk ve krallıklar
- Asya'daki eski imparatorluklar
- Antik İran halkları
- Türkiye tarihi