İçeriğe atla

Yağmur: Revizyonlar arasındaki fark

Bağlantıları değiştir
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Makina86 (mesaj | katkılar)
10.398 değişiklik
Bilgi ve kategori eklendi
Etiketler: Mobil değişiklik Mobil ağ değişikliği Gelişmiş mobil değişikliği
Makina86 (mesaj | katkılar)
10.398 değişiklik
Bilgi eklendi
Etiketler: Mobil değişiklik Mobil ağ değişikliği Gelişmiş mobil değişikliği
9. satır: 9. satır:


[[Kentsel ısı adası]] etkisi, şehirlerin rüzgâr altı yönünde hem miktar hem de yoğunluk olarak yağış artışına yol açar. [[İklim değişikliği|Küresel ısınma]] ayrıca, doğu Kuzey Amerika'da daha ıslak koşullar ve tropiklerde daha kuru koşullar dahil olmak üzere, küresel olarak yağış düzeninde değişikliklere neden olmaktadır. Antarktika en kurak kıtadır. Kara üzerindeki küresel ortalama yıllık yağış {{dönüştürme|715|mm|in|abbr=on}}’dir, ancak tüm Dünya üzerinde {{dönüştürme|990|mm|in|abbr=on}}’dir.<ref>{{web kaynağı|url=http://www.planetguide.net/book/chapter_2/water_cycle.html |başlık=The Water Cycle |yayımcı=Planetguide.net |erişimtarihi=26 Aralık 2011 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20111226143942/http://www.planetguide.net/book/chapter_2/water_cycle.html |arşivtarihi=26 Aralık 2011 }}</ref> [[Köppen iklim sınıflandırması|Köppen sınıflandırma]] sistemi gibi iklim sınıflandırma sistemleri, farklı iklim rejimleri arasında ayrım yapmaya yardımcı olmak için ortalama yıllık yağışı kullanır. Yağış, yağmur ölçerler kullanılarak ölçülür. Yağış miktarları hava durumu radarı ile tahmin edilebilir.
[[Kentsel ısı adası]] etkisi, şehirlerin rüzgâr altı yönünde hem miktar hem de yoğunluk olarak yağış artışına yol açar. [[İklim değişikliği|Küresel ısınma]] ayrıca, doğu Kuzey Amerika'da daha ıslak koşullar ve tropiklerde daha kuru koşullar dahil olmak üzere, küresel olarak yağış düzeninde değişikliklere neden olmaktadır. Antarktika en kurak kıtadır. Kara üzerindeki küresel ortalama yıllık yağış {{dönüştürme|715|mm|in|abbr=on}}’dir, ancak tüm Dünya üzerinde {{dönüştürme|990|mm|in|abbr=on}}’dir.<ref>{{web kaynağı|url=http://www.planetguide.net/book/chapter_2/water_cycle.html |başlık=The Water Cycle |yayımcı=Planetguide.net |erişimtarihi=26 Aralık 2011 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20111226143942/http://www.planetguide.net/book/chapter_2/water_cycle.html |arşivtarihi=26 Aralık 2011 }}</ref> [[Köppen iklim sınıflandırması|Köppen sınıflandırma]] sistemi gibi iklim sınıflandırma sistemleri, farklı iklim rejimleri arasında ayrım yapmaya yardımcı olmak için ortalama yıllık yağışı kullanır. Yağış, yağmur ölçerler kullanılarak ölçülür. Yağış miktarları hava durumu radarı ile tahmin edilebilir.

== Oluşum ==
===Suya doymuş hava===
Hava su buharı içerir ve kuru havanın belirli bir kütlesindeki su miktarına, ''karışım oranı'' denir ve kilogram kuru hava başına gram su (g/kg) olarak ölçülür.<ref>{{web kaynağı|yazar=Steve Kempler|yıl=2009|url=http://daac.gsfc.nasa.gov/PIP/shtml/atmospheric_water_vapor_or_humidity.shtml|başlık=Parameter information page|yayımcı=[[NASA]] [[Goddard Uzay Uçuş Merkezi]]|erişimtarihi=27 Aralık 2008 |arşivurl= https://web.archive.org/web/20071126083414/http://daac.gsfc.nasa.gov/PIP/shtml/atmospheric_water_vapor_or_humidity.shtml |arşivtarihi = 26 Kasım 2007}}</ref><ref>{{kitap kaynağı|url=http://www.atmos.washington.edu/~stoeling/WH-Ch03.pdf|sayfa=80|erişimtarihi=30 Ocak 2010|tarih=12 Eylül 2005|yazar=Mark Stoelinga|başlık=Atmospheric Thermodynamics|yayımcı=University of Washington|arşivurl=https://web.archive.org/web/20100602004341/http://www.atmos.washington.edu/~stoeling/WH-Ch03.pdf|arşivtarihi=2 Haziran 2010}}</ref>

Havadaki nem miktarına genellikle [[Nem|bağıl nem]] de denir. Bağıl nem, belirli bir hava sıcaklığında havanın tutabileceği toplam su buharı yüzdesidir.<ref>{{web kaynağı|url=http://amsglossary.allenpress.com/glossary/search?p=1&query=relative+humidity&submit=Search|yazar=Glossary of Meteorology|tarih=Haziran 2000|erişimtarihi=29 Ocak 2010|yayımcı=American Meteorological Society|başlık=Relative Humidity|arşivurl=https://web.archive.org/web/20110707113357/http://amsglossary.allenpress.com/glossary/search?p=1&query=relative+humidity&submit=Search|arşivtarihi=7 Temmuz 2011}}</ref> Bir hava parçasının doymadan (yüzde 100 bağıl nem) ve bir [[bulut]]a (Dünya yüzeyinin üzerinde asılı duran, görünür ve küçük su ve buz [[parçacık]]ları grubu)<ref>{{web kaynağı|url=http://amsglossary.allenpress.com/glossary/search?id=cloud1|yazar=Glossary of Meteorology|tarih=Haziran 2000|erişimtarihi=29 Ocak 2010|yayımcı=American Meteorological Society|başlık=Cloud|arşivurl=https://web.archive.org/web/20081220034950/http://amsglossary.allenpress.com/glossary/search?id=cloud1|arşivtarihi=20 Aralık 2008}}</ref> dönüşmeden önce ne kadar su buharı içerebileceği, sıcaklığına bağlıdır. Daha sıcak hava, doymadan önce daha soğuk havadan daha fazla su buharı içerebilir. Bu nedenle, bir hava parçasını doyurmanın bir yolu onu soğutmaktır. [[İşbâ|Çiy noktası]], bir hava parçasının doyması için soğutulması gereken sıcaklıktır.<ref>{{web kaynağı|yazar=Naval Meteorology and Oceanography Command |yıl=2007 |url=http://www.navmetoccom.navy.mil/pao/Educate/WeatherTalk2/indexatmosp.htm |başlık=Atmospheric Moisture |yayımcı=United States Navy |erişimtarihi=27 Aralık 2008 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20090114165909/http://www.navmetoccom.navy.mil/pao/Educate/WeatherTalk2/indexatmosp.htm |arşivtarihi=14 Ocak 2009 }}</ref>

Havayı çiğlenme noktasına kadar soğutmak için dört ana mekanizma vardır: adiabatik soğutma, iletken soğutma, radyasyonel soğutma ve buharlaştırıcı soğutma. Adiabatik soğutma, hava yükselip genişlediğinde oluşur.<ref>{{web kaynağı|yazar=Glossary of Meteorology|yıl=2009|url=http://amsglossary.allenpress.com/glossary/search?id=adiabatic-process1|başlık=Adiabatic Process|yayımcı=American Meteorological Society|erişimtarihi=27 Aralık 2008|arşivurl=https://web.archive.org/web/20071017213229/http://amsglossary.allenpress.com/glossary/search?id=adiabatic-process1|arşivtarihi=17 Ekim 2007}}</ref> Hava, [[konveksiyon]], büyük ölçekli atmosferik hareketler veya dağ (orografik kaldırma) gibi genellikle bir yüzeyden diğerine, örneğin sıvı bir su yüzeyinden daha soğuk bir karaya üflenerek fiziksel bir engel nedeniyle yükselebilir. İletken soğutma, hava daha soğuk bir yüzeyle temas ettiğinde meydana gelir.<ref>{{web kaynağı|yazar=TE Technology, Inc|yıl=2009|url=http://www.tetech.com/Cold-Plate-Coolers.html|başlık=Peltier Cold Plate|erişimtarihi=27 Aralık 2008|ölüurl=hayır|arşivurl=https://web.archive.org/web/20090101113417/http://www.tetech.com/Cold-Plate-Coolers.html|arşivtarihi=1 Ocak 2009}}</ref>. Radyasyonel soğutma, havadan veya altındaki yüzeyden [[Isı radyasyonu|kızılötesi radyasyon]] yayılması nedeniyle oluşur..<ref>{{web kaynağı|yazar=Glossary of Meteorology|yıl=2009|url=http://amsglossary.allenpress.com/glossary/search?p=1&query=radiational+cooling&submit=Search|başlık=Radiational cooling|yayımcı=American Meteorological Society|erişimtarihi=27 Aralık 2008|arşivurl=https://web.archive.org/web/20110512161339/http://amsglossary.allenpress.com/glossary/search?p=1&query=radiational+cooling&submit=Search|arşivtarihi=12 Mayıs 2011}}</ref> Buharlaştırıcı soğutma, buharlaşma yoluyla havaya nem eklendiğinde olur ve bu da hava sıcaklığının [[yaş ampul sıcaklığı]]na veya doygunluğa ulaşana kadar soğumasını sağlar.<ref>{{web kaynağı|yazar=Robert Fovell |yıl=2004 |url=http://www.atmos.ucla.edu/~fovell/AS3downloads/saturation.pdf |title=Approaches to saturation |yayımcı=[[UCLA|University of California in Los Angeles]] |erişimtarihi=7 Şubat 2009 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20090225074155/http://www.atmos.ucla.edu/~fovell/AS3downloads/saturation.pdf |arşivtarihi=25 Şubat 2009 }}</ref>


== Kaynakça ==
== Kaynakça ==

Sayfanın 05.49, 15 Haziran 2024 tarihindeki hâli

Başlığın diğer anlamları için Yağmur (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Çatıda şiddetli yağış
Çatıya yağan yağmur, akıtmalıklar aracılığıyla kanalizasyona aktarılır.

Yağmur, atmosferik su buharından yoğunlaşan ve daha sonra yerçekiminin etkisiyle düşen su damlacıklarıdır. Yağmur, su döngüsünün önemli bir bileşenidir ve Dünya'daki tatlı suyun çoğunun birikmesinden sorumludur. Hidroelektrik santralleri, mahsul sulama ve birçok ekosistem türü için uygun koşullar için su sağlar.

Yağmur oluşumunun başlıca nedeni, hava cepheleri olarak bilinen üç boyutlu sıcaklık ve nem karşıtlıkları bölgeleri boyunca hareket eden nemdir. Yeterli nem ve yukarı doğru hareket varsa, yağış kümülonimbus (gök gürültüsü bulutları) gibi konvektif bulutlardan (güçlü yukarı doğru dikey hareket gösterenler) düşer ve dar yağmur bantları halinde organize olabilir. Dağlık alanlarda, yamaç yukarı akışının arazinin rüzgar alan taraflarında en üst düzeye çıktığı ve nemli havanın yoğunlaşıp dağların yamaçları boyunca yağmur olarak düşmesini zorladığı yerlerde yoğun yağış mümkündür. Dağların rüzgar altı tarafında, yamaç aşağı akışın neden olduğu kuru hava nedeniyle çöl iklimleri var olabilir ve bu da hava kütlesinin ısınmasına ve kurumasına neden olur. Muson çukurunun veya intertropikal yakınsama kuşağının hareketi, savan iklimlerine yağışlı mevsimleri getirir.

Yağmur taneleri düşme esnasında kuru havadan geçerken bir kısmının veya tamamının buharlaşması sonucu bulut tabandan aşağı doğru sünüyormuş gibi görünür buna virga denilir. Bilim insanlarının yağmurun oluşumu ve yağışı ile ilgili açıklamaları Bergeron Süreci olarak adlandırılır.[1] Ayrıca yazın bazı günlerde bulut olduğu halde yağmur yağmamasının sebebi hava kütlesinin taşıdığı toplam su miktarının az olması sebebiyle yeterince yağış yapacak kadar yoğunlaşmamasıdır. Yapay yağmurlar ise havanın bulutlu olduğu günlerde bulutlara gümüş iyodür bulutu sıkılarak yağdırılır. Havada bulut olmazsa asla yapay yağmur yağdırılamaz.

Kentsel ısı adası etkisi, şehirlerin rüzgâr altı yönünde hem miktar hem de yoğunluk olarak yağış artışına yol açar. Küresel ısınma ayrıca, doğu Kuzey Amerika'da daha ıslak koşullar ve tropiklerde daha kuru koşullar dahil olmak üzere, küresel olarak yağış düzeninde değişikliklere neden olmaktadır. Antarktika en kurak kıtadır. Kara üzerindeki küresel ortalama yıllık yağış 715 mm (28,1 in)’dir, ancak tüm Dünya üzerinde 990 mm (39 in)’dir.[2] Köppen sınıflandırma sistemi gibi iklim sınıflandırma sistemleri, farklı iklim rejimleri arasında ayrım yapmaya yardımcı olmak için ortalama yıllık yağışı kullanır. Yağış, yağmur ölçerler kullanılarak ölçülür. Yağış miktarları hava durumu radarı ile tahmin edilebilir.

Oluşum

Suya doymuş hava

Hava su buharı içerir ve kuru havanın belirli bir kütlesindeki su miktarına, karışım oranı denir ve kilogram kuru hava başına gram su (g/kg) olarak ölçülür.[3][4]

Havadaki nem miktarına genellikle bağıl nem de denir. Bağıl nem, belirli bir hava sıcaklığında havanın tutabileceği toplam su buharı yüzdesidir.[5] Bir hava parçasının doymadan (yüzde 100 bağıl nem) ve bir buluta (Dünya yüzeyinin üzerinde asılı duran, görünür ve küçük su ve buz parçacıkları grubu)[6] dönüşmeden önce ne kadar su buharı içerebileceği, sıcaklığına bağlıdır. Daha sıcak hava, doymadan önce daha soğuk havadan daha fazla su buharı içerebilir. Bu nedenle, bir hava parçasını doyurmanın bir yolu onu soğutmaktır. Çiy noktası, bir hava parçasının doyması için soğutulması gereken sıcaklıktır.[7]

Havayı çiğlenme noktasına kadar soğutmak için dört ana mekanizma vardır: adiabatik soğutma, iletken soğutma, radyasyonel soğutma ve buharlaştırıcı soğutma. Adiabatik soğutma, hava yükselip genişlediğinde oluşur.[8] Hava, konveksiyon, büyük ölçekli atmosferik hareketler veya dağ (orografik kaldırma) gibi genellikle bir yüzeyden diğerine, örneğin sıvı bir su yüzeyinden daha soğuk bir karaya üflenerek fiziksel bir engel nedeniyle yükselebilir. İletken soğutma, hava daha soğuk bir yüzeyle temas ettiğinde meydana gelir.[9]. Radyasyonel soğutma, havadan veya altındaki yüzeyden kızılötesi radyasyon yayılması nedeniyle oluşur..[10] Buharlaştırıcı soğutma, buharlaşma yoluyla havaya nem eklendiğinde olur ve bu da hava sıcaklığının yaş ampul sıcaklığına veya doygunluğa ulaşana kadar soğumasını sağlar.[11]

Kaynakça

  1. ^ Paul Sirvatka (2003). "Cloud Physics: Collision/Coalescence; The Bergeron Process". College of DuPage. 17 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  2. ^ "The Water Cycle". Planetguide.net. 26 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2011. 
  3. ^ Steve Kempler (2009). "Parameter information page". NASA Goddard Uzay Uçuş Merkezi. 26 Kasım 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2008. 
  4. ^ Mark Stoelinga (12 Eylül 2005). Atmospheric Thermodynamics (PDF). University of Washington. s. 80. 2 Haziran 2010 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2010. 
  5. ^ Glossary of Meteorology (Haziran 2000). "Relative Humidity". American Meteorological Society. 7 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2010. 
  6. ^ Glossary of Meteorology (Haziran 2000). "Cloud". American Meteorological Society. 20 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2010. 
  7. ^ Naval Meteorology and Oceanography Command (2007). "Atmospheric Moisture". United States Navy. 14 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2008. 
  8. ^ Glossary of Meteorology (2009). "Adiabatic Process". American Meteorological Society. 17 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2008. 
  9. ^ TE Technology, Inc (2009). "Peltier Cold Plate". 1 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2008. 
  10. ^ Glossary of Meteorology (2009). "Radiational cooling". American Meteorological Society. 12 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2008. 
  11. ^ Robert Fovell (2004). "Approaches to saturation" (PDF). University of California in Los Angeles. 25 Şubat 2009 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2009. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Yağmur&oldid=33148761" sayfasından alınmıştır