Unix: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
k Görsellerde ölçekleme faktörüne geçiliyor, bkz |
k Kaynak noktalama dz., Kaynakça başlığı ekleniyor |
||
| 9. satır: | 9. satır: | ||
| family = Unix |
| family = Unix |
||
| source_model = Tarihsel olarak [[kapalı kaynak]], ancak BSD ve Illuminos gibi ardıllar aracılığıyla [[Özgür ve açık kaynak kodlu yazılım|özgür ve açık kaynak]] |
| source_model = Tarihsel olarak [[kapalı kaynak]], ancak BSD ve Illuminos gibi ardıllar aracılığıyla [[Özgür ve açık kaynak kodlu yazılım|özgür ve açık kaynak]] |
||
| released = Proje geliştirme tarihi: 1969<br />İlk sürüm: {{başlangıç tarihi|1971|11}}<ref name="reader">{{cite techreport |first1=M. D. |last1=McIlroy |author-link1=Doug McIlroy |year=1987 |url=http://www.cs.dartmouth.edu/~doug/reader.pdf |title=A Research Unix reader: annotated excerpts from the Programmer's Manual, 1971–1986 |series=CSTR |number=139 |institution=Bell Labs |url-status=live |arşivurl=https://web.archive.org/web/20171111151817/http://www.cs.dartmouth.edu/~doug/reader.pdf |archive-date= |
| released = Proje geliştirme tarihi: 1969<br />İlk sürüm: {{başlangıç tarihi|1971|11}}<ref name="reader">{{cite techreport |first1=M. D. |last1=McIlroy |author-link1=Doug McIlroy |year=1987 |url=http://www.cs.dartmouth.edu/~doug/reader.pdf |title=A Research Unix reader: annotated excerpts from the Programmer's Manual, 1971–1986 |series=CSTR |number=139 |institution=Bell Labs |url-status=live |arşivurl=https://web.archive.org/web/20171111151817/http://www.cs.dartmouth.edu/~doug/reader.pdf |archive-date=11 Kasım 2017 |df=dmy-all }}</ref><br />Announced outside Bell Labs in {{başlangıç tarihi|1973|10}}<ref>{{Akademik dergi kaynağı |ad1=D. M. |soyadı1=Ritchie |ad2=K. |soyadı2=Thompson |yıl=1974 |url=https://www.bell-labs.com/usr/dmr/www/cacm.pdf |başlık=The UNIX Time-Sharing System |dergi=Communications of the ACM |cilt=17 |sayı=7 |sayfalar=365-375|ölüurl=hayır|arşivurl=https://web.archive.org/web/20150611114359/https://www.bell-labs.com/usr/dmr/www/cacm.pdf |arşivtarihi=11 Haziran 2015 |df=dmy-all |doi=10.1145/361011.361061 |citeseerx=10.1.1.118.1214 |s2cid=53235982 }}</ref> |
||
| language = [[İngilizce]] |
| language = [[İngilizce]] |
||
| kernel_type = Değişken; [[Monolitik çekirdek]], [[Mikro çekirdek]], [[Hibrit çekirdek]] |
| kernel_type = Değişken; [[Monolitik çekirdek]], [[Mikro çekirdek]], [[Hibrit çekirdek]] |
||
| 100. satır: | 100. satır: | ||
== Ayrıca bakınız == |
== Ayrıca bakınız == |
||
* [[Unix zaman]] |
* [[Unix zaman]] |
||
== Kaynakça == |
|||
{{kaynakça|30em}} |
|||
== Dış bağlantılar == |
== Dış bağlantılar == |
||
Sayfanın 20.29, 13 Aralık 2023 tarihindeki hâli
 | Bu madde hiçbir kaynak içermemektedir. (Şubat 2021) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
 | |
 Bir PDP-11 simülasyonunda çalışan Unix System III | |
| Geliştirici(ler) | Bell Labs'da Ken Thompson, Dennis Ritchie, Brian Kernighan, Douglas McIlroy, ve Joe Ossanna |
|---|---|
| İşletim sistemi ailesi | Unix |
| Kaynak türü | Tarihsel olarak kapalı kaynak, ancak BSD ve Illuminos gibi ardıllar aracılığıyla özgür ve açık kaynak |
| Lisans | Değişken; bazı sürümler kapalı kaynak, bazıları özgür ve açık kaynak |
| Çekirdek türü | Değişken; Monolitik çekirdek, Mikro çekirdek, Hibrit çekirdek |
| Programlama dili | C ve Assembly |
| Kullanıcı arayüzü | Komut satırı ve Grafiksel kullanıcı arayüzü |
| Web sitesi | opengroup.org/unix |
| Dil sayısı | İngilizce |
UNIX türevi işletim sistemleri çok işlemcili çok pahalı makinelerden tek işlemcili, basit ve çok ucuz ev bilgisayarlarına kadar pek çok cihaz üzerinde çalışabilen esnek ve sağlamlığı çok değişik koşullarda test edilmiş sistemlerdir. Fakat özellikle kararlı yapısı ve çok kullanıcılı-çok görevli yapısıyla çok işlemcili sunucularda adeta standart haline gelmiştir ve özellikle akademik dünyada iş istasyonları üzerinde çok yaygın bir kullanım alanı bulmuştur. UNIX, Interdata 7/32, VAX ve Motorola 68000 arasında hızla yayıldı.[kaynak belirtilmeli]
Unix işletim sistemi 1969 yılında AT&T Bell Laboratuvarları'nda ABD de Ken Thompson, Dennis Ritchie, Brian Kernighan, Douglas McIlroy, Michael Lesk ve Joe Ossanna tarafından tasarlanıp uygulamaya konmuştur. İlk olarak 1971'de yayınlandı ve başlangıçta tamamen bilgisayar programlarının yazılmasında kullanılan alt seviyeli bir çevirme dilinde yazılmıştı. Daha sonra 1973'te Dennis Ritche tarafından C programlama dili ile tekrar yazıldı. Üst düzey bir dilde yazılmış bir işletim sisteminin geçerliliği diğer farklı bilgisayar platformlarına kolayca taşınabilirlik için olanak sağlar. Lisans için AT&T'yi zorlayan yasal bir aksaklık nedeniyle, UNIX hızlıca büyüdü ve öğretim kurumları ve işletmeler tarafından kabul edilir oldu.
UNIX, 1969 yılında,Ken Thompson, Dennis Ritchie, Brian Kernighan, Douglas McIlroy, Michael Lesk ve Joe Ossanna tarafından Bell Laboratuvarları'nda geliştirilmiş, çok kullanıcılı (multiuser), çok görevli yapıyı destekleyen (multitasking) bir bilgisayar işletim sistemidir. Komut yorumlayıcı yazılımlar (shell) aracılığı ile kullanıcı ve bilgisayar sisteminin iletişimi sağlanır.
Linus Torvalds tarafından temelleri atılan Linux, UNIX olmayıp bir UNIX türevidir. UNIX'ten ilham alan, bir grup bağımsız yazılımcı tarafından geliştirilen bir işletim sistemi çekirdeğidir.
Tarihi
1960 yılında MIT, AT&T Bell Teknoloji Laboratuvarları ve GE(General Electric)'nin birlikte geliştirdikleri MULTICS (Multiplexed Operating and Computing System [Çoğullandırılmış İşletim ve Bilgisayar Sistemi]) projesiyle temelleri atılmıştır. MULTICS projesinin hedefi çoklu kullanıcının bilgisayar erişimine izin vererek eş zamanlı veri paylaşımını gerçekleştirebilmekti. Multics, aynı zamanda çok yenilikçi ve zamanına göre çok gelişmişti ama pek çok sorunu vardı.
1969 yılında proje karmaşık bir hal almaya başlamış ve AT&T Bell Teknoloji Laboratuvarları projeden çekilmiştir. Bunun nedeni artık MULTICS'in amaçları dışarısında büyümesi ve yavaşlamasıdır. Ancak aynı yıl içinde MULTICS işi daha küçük ölçekli hale getirmeye başlamış ve Bell'de araştırmacı olarak çalışan Ken Thompson'ın MULTICS yazılımını simüle eden bir dosya sistemini kodlamasıyla Unix'in ilk sürümü UNICS (Uniplexed Information and Computing System[Birleştirilmiş Bilgi ve Bilgisayar Sistemi]) ismiyle çıkmıştır. İlk sürümü assembler ile yazılmış olup, sadece yazıldığı tür makinede çalışabilen bir versiyondu.
1973 yılında Thompson, C derleyicisinin atası Dennis Ritchie ile birlikte çekirdeği C ile tekrar kodlayarak Unix'in 5. sürümünü oluşturdu. Böylece Unix, taşınabilir özelliği olan C dili sayesinde, çeşitli hedef donanımlara uygun olarak tekrar derlenebilen kodlardan oluşan taşınabilir bir işletim sistemine dönüşmüş oldu.
1978 yılı Unix için çok önemli bir yıl olarak geçti. Unix İşletim Sistemi 7. sürümüyle birlikte gelişimini artık iki farklı çizgide gerçekleştirecekti: BSD(Berkeley Software Distribution) ve System V.[kaynak belirtilmeli]
- BSD
Berkeley Universitesinde Thompson ve öğrenci Bill Joy ile Chuck Haley Unix'in Berkeley sürümünü kodladı. Bu sürüm, kaynak kod üzerinde çalışan diğer öğrencilere de dağıtıldı. Berkeley öğrencileri, orijinal Unix kaynak kodunun %90'nını değiştirdiler. Araştırmacılar da vi ve C shell gibi metin düzenleme yazılımlarını ekleyerek sistemi daha da geliştirdiler. Sanal bellek (virtual memory), Sendmail, TCP/IP desteği gibi özellikler BSD sürümünden gelmiştir. Daha sonraları
gibi işletim sistemleri BSD üzerinden türemiştir.
- System V
Bell, Unix'in ticari olarak varlığını sürdürebilir bir ürün olacağını düşündü ve ürünü lisansladı. System V işletim sistemi, konsorsiyum tarafından ortak bir standartta geliştirildi ve yeni özellikleriyle daha güçlü, güvenilir ve güvenli bir sistem oldu. Birkaç yıl System V ticari olarak en çok desteklenen ürün oldu. Tüm System V ürünleri, Bell'de gerçekleştirilen çalışmalar üzerine kurulmuştur ve lisans hakkı Unix System Laboratories'e aittir. Bunlara örnek olarak
verilebilir.
Günümüzde BSD ve System V'in birçok komut ve özellikleri birbirine benzemektedir. Unix'in çoğu sürümünde her iki yaklaşımdan da faydalanılmıştır. Örnek olarak ps ve printing komutlarında sadece sözdizim farklılıkları vardır.
UNIX markası AT&T Bell Labs tarafından Novell'e satılmıştır. 1994'te UNIX tanımı ve markası günümüzdeki sahibi The Open Group'a devredilmiştir.
UNIX tarihindeki önemli isimler
UNIX standartları
- POSIX Standardı
POSIX (Portable Operating Standard)sistemin taşınabilirliğinin ölçüsüdür. System V üzerinde yazılmış bir yazılım BSD üzerinde çalışabiliyorsa taşınabilirlik özelliğine sahiptir. IEEE POSIX standartları için bir dizi standartlar komiteleri oluşturdu. POSIX.1 komitesi Unix için yazılım yazmada kullanılan C kütüphanesi arayüzünü standartlaştırırken; POSIX.2 komitesi genel kullanıcının erişimine açık komutların standartlarını belirledi.
- OSF Standardı
Open Software Foundation tarafından geliştirilen standart.
- X/Open Standardı
Çeşitli bilgisayar üreticilerin, yazılım tedarikçilerinin ve müşterilerden oluşan Avrupa'daki konsorsiyum tarafından kurulan bu standart COSE (Common Open System Environment) gibi spesifikasyonları da içeren farklı Unix standartlarını bir araya getirdi.
Günümüzdeki pek çok açık kaynak kodlu işletim sistemleri birer UNIX türevidir.
UNIX türevleri
Günümüzde kullanılmakta olan UNIX markasını kullanabilen veya Unix benzeri olarak tanımlanan işletim sistemlerinden başlıcaları şunlardır:
- Linux
- FreeBSD, OpenBSD, NetBSD
- Minix
- Sun Solaris
- IBM AIX
- HP-UX
- SGI IRIX
- SCO Unixware
- Digital UNIX
- Xenix
- Mac
ARPANET
1975 yılının mayıs ayında ARPA, UNIX'i neden ARPANET'in işletim sistemi olarak kullanıldığını RFC 681 de belgelemiştir. UNIX, üniversite üyesi olmayan kullanıcılar için 20,000$ (ABD) ve üniversite üyesi olan kullanıcılar için ise 150$ gibi yüksek bir lisans ücretine sahiptir. Kapsamlı network lisansı olan BELL'de "o bölge için önerilere açık" şeklinde belirtilmiştir.
ARPANET ilk kurulduğunda ağa bağlı bilgisayarlar farklı donanım yapısına sahipti, birbirleriyle iletişimlerinde ciddi problemler yaşanıyordu. Amerikan hükûmeti bu sorunun bilgisayarların yeni ve tek tip bilgisayarla değiştirilerek değil, işletim sistemlerinin değiştirilerek çözülmesini talep ediyordu. Bu kapsamda Kaliforniya Üniversite'sindeki UNIX BSD sürümü sil baştan yeniden yazıldı, lisanslama kuralları büyük ölçüde serbestleştirildi, e-posta sistemi ve TCP/IP gibi bugün de hayli etkili bir biçimde kullanılan ağ protokolleri geliştirildi.
Böylece UNIX, ARPANET'e bağlanmak isteyen bilgisayarların yeni işletim sistemi oldu. Bu aşama UNIX BSD sürümünün dünyayı fethetme sürecindeki en önemli mihenk taşlarından biri olarak kalacak, sonraki yıllarda bile UNIX BSD sürümünün geliştirilmesi, Amerikan Hükûmeti tarafından finansal olarak desteklenecekti. Fakat UNIX BSD sürümünün bu büyük başarısı sadece günümüz internetinin belkemiği olan ARPANET'in hayata geçirilmesini mümkün kılmakla kalmayacak, aynı zamanda Apple'ın gelmiş geçmiş en ünlü işletim sistemlerinden biri olan Mac OS X ile sonraki sürümleri ve Linux için de ilham kaynağı olacaktı.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
Dış bağlantılar
- Unix.org19 Eylül 2003 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- Türkiye UNIX Kullanıcıları Grubu
- Creation of the UNIX operating system (Bell Labs)2 Nisan 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- Unix Guru Universe 15 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- Unix and Linux Forums19 Eylül 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- The Unix Heritage Society (İngilizce)
_and_Dennis_Ritchie_at_PDP-11_(2876612463).jpg){kind=link}