İçeriğe atla

Unix: Revizyonlar arasındaki fark

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki fark
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Nihatozturktr (mesaj | katkılar)
254 değişiklik
Bağlantı önerileri özelliği: 3 bağlantı eklendi.
 
(17 kullanıcı tarafından yapılan 23 ara revizyon gösterilmiyor)
1. satır: 1. satır:
{{İşletim sistemi bilgi kutusu
{{Kaynaksız}}
| name = Unix
⚫
[[Dosya:Unix history-simple-tr.svg|küçükresim|450px|sağ|Unix ve benzeri sistemlerin gelişimi]]
| logo = UNIX logo.svg
⚫
'''UNIX''' türevi işletim sistemleri çok işlemcili çok pahalı makinelerden tek işlemcili, basit ve çok ucuz ev bilgisayarlarına kadar pek çok cihaz üzerinde çalışabilen esnek ve sağlamlığı çok değişik koşullarda test edilmiş sistemlerdir. Fakat özellikle kararlı yapısı ve çok kullanıcılı-çok görevli yapısıyla çok işlemcili sunucularda adeta standart haline gelmiştir ve özellikle akademik dünyada iş istasyonları üzerinde çok yaygın bir kullanım alanı bulmuştur. UNIX, Interdata 7/32, VAX, ve Motorola 68000 arasında hızla yayıldı.{{Kaynak belirt}}
| screenshot = Simh-pdp11-unix-sysiii.png
| caption = Bir [[PDP-11]] simülasyonunda çalışan Unix System III
| developer = [[Bell Labs]]'da [[Ken Thompson]], [[Dennis Ritchie]], [[Brian Kernighan]], [[Douglas McIlroy]] ve [[Joe Ossanna]]
| programmed_in = [[C programlama dili|C]] ve [[Assembly]]
| family = Unix
| source_model = Tarihsel olarak [[kapalı kaynak]], ancak BSD ve Illuminos gibi ardıllar aracılığıyla [[Özgür ve açık kaynak kodlu yazılım|özgür ve açık kaynak]]
| released = Proje geliştirme tarihi: 1969<br />İlk sürüm: {{başlangıç tarihi|1971|11}}<ref name="reader">{{cite techreport |first1=M. D. |last1=McIlroy |author-link1=Doug McIlroy |year=1987 |url=http://www.cs.dartmouth.edu/~doug/reader.pdf |title=A Research Unix reader: annotated excerpts from the Programmer's Manual, 1971–1986 |series=CSTR |number=139 |institution=Bell Labs |url-status=live |arşivurl=https://web.archive.org/web/20171111151817/http://www.cs.dartmouth.edu/~doug/reader.pdf |archive-date=11 Kasım 2017 |df=dmy-all }}</ref><br />Announced outside Bell Labs in {{başlangıç tarihi|1973|10}}<ref>{{Akademik dergi kaynağı |ad1=D. M. |soyadı1=Ritchie |ad2=K. |soyadı2=Thompson |yıl=1974 |url=https://www.bell-labs.com/usr/dmr/www/cacm.pdf |başlık=The UNIX Time-Sharing System |dergi=Communications of the ACM |cilt=17 |sayı=7 |sayfalar=365-375|ölüurl=hayır|arşivurl=https://web.archive.org/web/20150611114359/https://www.bell-labs.com/usr/dmr/www/cacm.pdf |arşivtarihi=11 Haziran 2015 |df=dmy-all |doi=10.1145/361011.361061 |citeseerx=10.1.1.118.1214 |s2cid=53235982 }}</ref>
| language = [[İngilizce]]
| kernel_type = Değişken; [[Monolitik çekirdek]], [[Mikro çekirdek]], [[Hibrit çekirdek]]
| influenced_by = [[Multics]]
| ui = [[Komut satırı]] ve [[Grafiksel kullanıcı arayüzü]]
| license = Değişken; bazı sürümler [[kapalı kaynak]], bazıları [[Özgür ve açık kaynak kodlu yazılım|özgür ve açık kaynak]]
| website = {{URL|http://opengroup.org/unix}}
}}
⚫
'''UNIX''' türevi [[İşletim sistemi|işletim sistemleri]] çok işlemcili çok pahalı makinelerden tek işlemcili, basit ve çok ucuz ev bilgisayarlarına kadar pek çok cihaz üzerinde çalışabilen esnek ve sağlamlığı çok değişik koşullarda test edilmiş sistemlerdir. Fakat özellikle kararlı yapısı ve çok kullanıcılı-çok görevli yapısıyla çok işlemcili sunucularda adeta standart haline gelmiştir ve özellikle akademik dünyada iş istasyonları üzerinde çok yaygın bir kullanım alanı bulmuştur. UNIX, Interdata 7/32, VAX ve [[Motorola 68000]] arasında hızla yayıldı.{{Kaynak belirt}}


'''Unix''' işletim sistemi 1969 yılında [[AT&T]] [[Bell Laboratuvarları]]'nda ABD de [[Ken Thompson]], [[Dennis Ritchie]], [[Brian Kernighan]], [[Douglas McIlroy]], [[Michael Lesk]] ve [[Joe Ossanna]] tarafından tasarlanıp uygulamaya konmuştur.İlk olarak 1971'de yayınlandı ve başlangıçta tamamen bilgisayar programlarının yazılmasında kullanılan alt seviyeli bir [[çevirme dilinde]] yazılmıştı. Daha sonra 1973'te Dennis Ritche tarafından [[C programlama dili]] ile tekrar yazıldı. Üst düzey bir dilde yazılmış bir işletim sisteminin geçerliliği diğer farklı bilgisayar platformlarına kolayca taşınabilirlik için olanak sağlar. Lisans için AT&T'yi zorlayan yasal bir aksaklık nedeniyle, UNIX hızlıca büyüdü ve öğretim kurumları ve işletmeler tarafından kabul edilir oldu.
'''Unix''' işletim sistemi 1969 yılında [[AT&T]] [[Bell Laboratuvarları]]'nda [[Amerika Birleşik Devletleri|ABD]]'de [[Ken Thompson]], [[Dennis Ritchie]], [[Brian Kernighan]], [[Douglas McIlroy]], [[Michael Lesk]] ve [[Joe Ossanna]] tarafından tasarlanıp uygulamaya konmuştur. İlk olarak 1971'de yayınlandı ve başlangıçta tamamen bilgisayar programlarının yazılmasında kullanılan alt seviyeli bir [[çevirme dilinde]] yazılmıştı. Daha sonra 1973'te Dennis Ritche tarafından [[C programlama dili]] ile tekrar yazıldı. Üst düzey bir dilde yazılmış bir işletim sisteminin geçerliliği diğer farklı bilgisayar platformlarına kolayca taşınabilirlik için olanak sağlar. Lisans için AT&T'yi zorlayan yasal bir aksaklık nedeniyle, UNIX hızlıca büyüdü ve öğretim kurumları ve işletmeler tarafından kabul edilir oldu.


'''UNIX''', 1969 yılında,[[Ken Thompson]], [[Dennis Ritchie]], [[Brian Kernighan]], [[Douglas McIlroy]], [[Michael Lesk]] ve [[Joe Ossanna]] tarafından [[Bell Laboratuvarları]]'nda geliştirilmiş, çok kullanıcılı (multiuser), çok görevli yapıyı destekleyen (multitasking) bir bilgisayar işletim sistemidir. Komut yorumlayıcı yazılımlar (shell) aracılığı ile kullanıcı ve bilgisayar sisteminin iletişimi sağlanır.
'''UNIX''', 1969 yılında,[[Ken Thompson]], [[Dennis Ritchie]], [[Brian Kernighan]], [[Douglas McIlroy]], [[Michael Lesk]] ve [[Joe Ossanna]] tarafından [[Bell Laboratuvarları]]'nda geliştirilmiş, çok kullanıcılı (multiuser), çok görevli yapıyı destekleyen (multitasking) bir bilgisayar işletim sistemidir. Komut [[yorumlayıcı]] yazılımlar (shell) aracılığı ile kullanıcı ve bilgisayar sisteminin iletişimi sağlanır.


[[Linus Torvalds]] tarafından temelleri atılan '''[[Linux]], UNIX olmayıp bir UNIX türevidir'''. UNIX'ten ilham alan, bir grup bağımsız yazılımcı tarafından geliştirilen bir işletim sistemi çekirdeğidir.
[[Linus Torvalds]] tarafından temelleri atılan '''[[Linux]], UNIX olmayıp bir UNIX türevidir'''. UNIX'ten ilham alan, bir grup bağımsız yazılımcı tarafından geliştirilen bir işletim sistemi çekirdeğidir.


== Tarihi ==
== Tarihi ==

1960 yılında [[Massachusetts Teknoloji Enstitüsü|MIT]], AT&T Bell Teknoloji Laboratuvarları ve [[General Electric|GE]](General Electric)'nin birlikte geliştirdikleri MULTICS (Multiplexed Operating and Computing System [Çoğullandırılmış İşletim ve Bilgisayar Sistemi]) projesiyle temelleri atılmıştır. MULTICS projesinin hedefi çoklu kullanıcının bilgisayar erişimine izin vererek eş zamanlı veri paylaşımını gerçekleştirebilmekti. Multics, aynı zamanda çok yenilikçi ve zamanına göre çok gelişmişti ama pek çok sorunu vardı.
1960 yılında [[Massachusetts Teknoloji Enstitüsü|MIT]], AT&T Bell Teknoloji Laboratuvarları ve [[General Electric|GE]](General Electric)'nin birlikte geliştirdikleri MULTICS (Multiplexed Operating and Computing System [Çoğullandırılmış İşletim ve Bilgisayar Sistemi]) projesiyle temelleri atılmıştır. MULTICS projesinin hedefi çoklu kullanıcının bilgisayar erişimine izin vererek eş zamanlı veri paylaşımını gerçekleştirebilmekti. Multics, aynı zamanda çok yenilikçi ve zamanına göre çok gelişmişti ama pek çok sorunu vardı.


16. satır: 32. satır:
1973 yılında Thompson, C [[derleyici]]sinin atası [[Dennis Ritchie]] ile birlikte çekirdeği C ile tekrar kodlayarak Unix'in 5. sürümünü oluşturdu. Böylece Unix, taşınabilir özelliği olan C dili sayesinde, çeşitli hedef donanımlara uygun olarak tekrar derlenebilen kodlardan oluşan taşınabilir bir işletim sistemine dönüşmüş oldu.
1973 yılında Thompson, C [[derleyici]]sinin atası [[Dennis Ritchie]] ile birlikte çekirdeği C ile tekrar kodlayarak Unix'in 5. sürümünü oluşturdu. Böylece Unix, taşınabilir özelliği olan C dili sayesinde, çeşitli hedef donanımlara uygun olarak tekrar derlenebilen kodlardan oluşan taşınabilir bir işletim sistemine dönüşmüş oldu.


1978 yılı Unix için çok önemli bir yıl olarak geçti. Unix İşletim Sistemi 7. sürümüyle birlikte gelişimini artık iki farklı çizgide gerçekteştirecekti: [[BSD]](Berkeley Software Distribution) ve [[System V]].{{Kaynak belirt}}
1978 yılı Unix için çok önemli bir yıl olarak geçti. Unix İşletim Sistemi 7. sürümüyle birlikte gelişimini artık iki farklı çizgide gerçekleştirecekti: [[BSD]](Berkeley Software Distribution) ve [[System V]].{{Kaynak belirt}}


* '''BSD'''
* '''BSD'''
[[Berkeley Universitesi]]nde Thompson ve öğrenci Bill Joy ile Chuck Haley Unix'in Berkeley sürümünü kodladı. Bu sürüm, [[kaynak kod]] üzerinde çalışan diğer öğrencilere de dağıtıldı. Berkeley öğrencileri, orijinal Unix kaynak kodunun %90'nını değiştirdiler. Araştırmacılar da [[vi]] ve [[C shell]] gibi metin düzenleme yazılımlarını ekleyerek sistemi daha da geliştirdiler. [[Sanal bellek]] (virtual memory), Sendmail, TCP/IP desteği gibi özellikler BSD sürümünden gelmiştir. Daha sonraları
[[Berkeley Universitesi]]nde Thompson ve öğrenci Bill Joy ile Chuck Haley Unix'in Berkeley sürümünü kodladı. Bu sürüm, [[kaynak kod]] üzerinde çalışan diğer öğrencilere de dağıtıldı. Berkeley öğrencileri, orijinal Unix kaynak kodunun %90'nını değiştirdiler. Araştırmacılar da [[vi]] ve [[C shell]] gibi metin düzenleme yazılımlarını ekleyerek sistemi daha da geliştirdiler. [[Sanal bellek]] (virtual memory), Sendmail, [[İnternet iletişim kuralları dizisi|TCP/IP]] desteği gibi özellikler BSD sürümünden gelmiştir. Daha sonraları
* [[Linux]],
* [[NextStep]],
* [[NextStep]],
* ([[NeXT]]),
* ([[NeXT]]),
* [[Sun OS]] 4.x, ve
* [[Sun OS]] 4.x ve
* [[ULTRIX]] ([[DEC]])
* [[ULTRIX]] ([[DEC]])
gibi işletim sistemleri BSD üzerinden türemiştir.
gibi işletim sistemleri BSD üzerinden türemiştir.
41. satır: 56. satır:
UNIX markası AT&T Bell Labs tarafından [[Novell]]'e satılmıştır. 1994'te UNIX tanımı ve markası günümüzdeki sahibi [[The Open Group]]'a devredilmiştir.
UNIX markası AT&T Bell Labs tarafından [[Novell]]'e satılmıştır. 1994'te UNIX tanımı ve markası günümüzdeki sahibi [[The Open Group]]'a devredilmiştir.


== UNIX Tarihindeki Önemli İsimler ==
== UNIX tarihindeki önemli isimler ==
* [[Brian Kernighan]]
* [[Brian Kernighan]]
* [[Dennis Ritchie]]
* [[Dennis Ritchie]]
47. satır: 62. satır:
* [[Linus Torvalds]]
* [[Linus Torvalds]]


== UNIX Standartları ==
== UNIX standartları ==
* [[POSIX]] Standartı
* [[POSIX]] Standardı
POSIX (Portable Operating Standard)sistemin taşınabilirliğinin ölçüsüdür. System V üzerinde yazılmış bir yazılım BSD üzerinde çalışabiliyorsa taşınabilirlik özelliğine sahiptir. [[IEEE]] POSIX standartları için bir dizi standartlar komiteleri oluşturdu. POSIX.1 komitesi Unix için yazılım yazmada kullanılan C kütüphanesi arayüzünü standartlaştırırken; POSIX.2 komitesi genel kullanıcının erişimine açık komutların standartlarını belirledi.
POSIX (Portable Operating Standard)sistemin taşınabilirliğinin ölçüsüdür. System V üzerinde yazılmış bir yazılım BSD üzerinde çalışabiliyorsa taşınabilirlik özelliğine sahiptir. [[IEEE]] POSIX standartları için bir dizi standartlar komiteleri oluşturdu. POSIX.1 komitesi Unix için yazılım yazmada kullanılan C kütüphanesi arayüzünü standartlaştırırken; POSIX.2 komitesi genel kullanıcının erişimine açık komutların standartlarını belirledi.
* [[OSF]] Standartı
* [[OSF]] Standardı
Open Software Foundation tarafından geliştirilen standart.
Open Software Foundation tarafından geliştirilen standart.
* [[X/Open]] Standartı
* [[X/Open]] Standardı
Çeşitli bilgisayar üreticilerin, yazılım tedarikçilerinin ve müşterilerden oluşan Avrupa'daki
Çeşitli bilgisayar üreticilerin, yazılım tedarikçilerinin ve müşterilerden oluşan Avrupa'daki
konsorsiyum tarafından kurulan bu standart COSE (Common Open System Environment) gibi spesifikasyonları da içeren farklı Unix standartlarını bir araya getirdi.
konsorsiyum tarafından kurulan bu standart COSE (Common Open System Environment) gibi spesifikasyonları da içeren farklı Unix standartlarını bir araya getirdi.


Günümüzdeki pek çok açık kaynak kodlu işletim sistemleri birer UNIX türevidir
Günümüzdeki pek çok açık kaynak kodlu işletim sistemleri birer UNIX türevidir.


== UNIX Türevleri ==
== UNIX türevleri ==
⚫
[[Dosya:Unix history-simple-tr.svg|küçükresim|upright=2.05|sağ|Unix ve benzeri sistemlerin gelişimi]]
Günümüzde kullanılmakta olan UNIX markasını kullanabilen veya [[Unix benzeri]] olarak tanımlanan işletim sistemlerinden başlıcaları şunlardır:
Günümüzde kullanılmakta olan UNIX markasını kullanabilen veya [[Unix benzeri]] olarak tanımlanan işletim sistemlerinden başlıcaları şunlardır:


74. satır: 90. satır:


== ARPANET ==
== ARPANET ==
1975 yılının mayıs ayında ARPA, UNİX'i neden ARPANET'in işletim sistemi olarak kullanıldığını RFC 681 de belgelemiştir.UNİX, üniversite üyesi olmayan kullanıcılar için 20,000$(ABD) ve üniversite üyesi olan kullanıcılar için ise 150$ gibi yüksek bir lisans ücretine sahiptir.Kapsamlı network lisansı olan BELL'de "o bölge için önerilere açık" şeklinde belirtilmiştir.
1975 yılının mayıs ayında ARPA, UNIX'i neden ARPANET'in işletim sistemi olarak kullanıldığını RFC 681 de belgelemiştir. UNIX, üniversite üyesi olmayan kullanıcılar için 20,000$ (ABD) ve üniversite üyesi olan kullanıcılar için ise 150$ gibi yüksek bir lisans ücretine sahiptir. Kapsamlı network lisansı olan BELL'de "o bölge için önerilere açık" şeklinde belirtilmiştir.


ARPANET ilk kurulduğunda ağa bağlı bilgisayarlar farklı donanım yapısına sahipti,birbirleriyle iletişimlerinde ciddi problemler yaşanıyordu.Amerikan hükûmeti bu sorunun bilgisayarların yeni ve tek tip bilgisayarla değiştirilerek değil,işletim sistemlerinin değiştirilerek çözülmesini talep ediyordu.Bu kapsamda Kaliforniya Üniversite'sindeki UNIX BSD sürümü sil baştan yeniden yazıldı,lisanslama kuralları büyük ölçüde serbestleştirildi,e-posta sistemi ve TCP/IP gibi bugün de hayli etkili bir biçimde kullanılan ağ protokolleri geliştirildi.
ARPANET ilk kurulduğunda ağa bağlı bilgisayarlar farklı donanım yapısına sahipti, birbirleriyle iletişimlerinde ciddi problemler yaşanıyordu. Amerikan hükûmeti bu sorunun bilgisayarların yeni ve tek tip bilgisayarla değiştirilerek değil, işletim sistemlerinin değiştirilerek çözülmesini talep ediyordu. Bu kapsamda Kaliforniya Üniversite'sindeki UNIX BSD sürümü sil baştan yeniden yazıldı, lisanslama kuralları büyük ölçüde serbestleştirildi, [[e-posta]] sistemi ve TCP/IP gibi bugün de hayli etkili bir biçimde kullanılan ağ protokolleri geliştirildi.


Böylece UNIX,ARPANET'e bağlanmak isteyen bilgisayarların yeni işletim sistemi oldu.Bu aşama UNIX BSD sürümünün dünyayı fethetme sürecindeki en önemli mihenk taşlarından biri olarak kalacak,sonraki yıllarda bile UNIX BSD sürümünün geliştirilmesi,Amerikan Hükûmeti tarafından finansal olarak desteklenecekti.Fakat UNIX BSD sürümünün bu büyük başarısı sadece günümüz internetinin belkemiği olan ARPANET'in hayata geçirilmesini mümkün kılmakla kalmayacak,ayni zamanda Apple'in gelmiş geçmiş en ünlü işletim sistemlerinden biri olan Mac OS X ile sonraki sürümleri ve Linux için de ilham kaynağı olacaktı.
Böylece UNIX, ARPANET'e bağlanmak isteyen bilgisayarların yeni işletim sistemi oldu. Bu aşama UNIX BSD sürümünün dünyayı fethetme sürecindeki en önemli mihenk taşlarından biri olarak kalacak, sonraki yıllarda bile UNIX BSD sürümünün geliştirilmesi, Amerikan Hükûmeti tarafından finansal olarak desteklenecekti. Fakat UNIX BSD sürümünün bu büyük başarısı sadece günümüz internetinin belkemiği olan ARPANET'in hayata geçirilmesini mümkün kılmakla kalmayacak, aynı zamanda Apple'ın gelmiş geçmiş en ünlü işletim sistemlerinden biri olan Mac OS X ile sonraki sürümleri ve Linux için de ilham kaynağı olacaktı.


== Ayrıca bakınız ==
== Ayrıca bakınız ==
* [[Unix yazılımlarının listesi]]
* [[Unix zaman]]
* [[Unix zaman]]

== Kaynakça ==
{{kaynakça}}


== Dış bağlantılar ==
== Dış bağlantılar ==
88. satır: 106. satır:
* [https://web.archive.org/web/20150429092740/http://www.tukg.org/ Türkiye UNIX Kullanıcıları Grubu]
* [https://web.archive.org/web/20150429092740/http://www.tukg.org/ Türkiye UNIX Kullanıcıları Grubu]
* [http://www.bell-labs.com/history/unix/ Creation of the UNIX operating system (Bell Labs)]{{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20140402192351/http://www.bell-labs.com/history/unix/ |tarih=2 Nisan 2014 }} {{ing.}}
* [http://www.bell-labs.com/history/unix/ Creation of the UNIX operating system (Bell Labs)]{{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20140402192351/http://www.bell-labs.com/history/unix/ |tarih=2 Nisan 2014 }} {{ing.}}
* [http://www.ugu.com/ Unix Guru Universe] {{ing.}}
* [http://www.ugu.com/ Unix Guru Universe] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20081015161452/http://www.ugu.com/ |tarih=15 Ekim 2008 }} {{ing.}}
* [http://www.unix.com/ Unix and Linux Forums]{{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20190919032335/https://www.unix.com/ |tarih=19 Eylül 2019 }} {{ing.}}
* [http://www.unix.com/ Unix and Linux Forums]{{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20190919032335/https://www.unix.com/ |tarih=19 Eylül 2019 }} {{ing.}}
* [https://web.archive.org/web/20050831153956/http://www.tuhs.org/ The Unix Heritage Society] {{ing.}}
* [https://web.archive.org/web/20050831153956/http://www.tuhs.org/ The Unix Heritage Society] {{ing.}}


{{Unix}}
{{İşletim sistemi}}
{{İşletim sistemi}}


21.46, 4 Ekim 2024 itibarı ile sayfanın şu anki hâli.

Unix
Bir PDP-11 simülasyonunda çalışan Unix System III
Geliştirici(ler)Bell Labs'da Ken Thompson, Dennis Ritchie, Brian Kernighan, Douglas McIlroy ve Joe Ossanna
İşletim sistemi ailesiUnix
Kaynak türüTarihsel olarak kapalı kaynak, ancak BSD ve Illuminos gibi ardıllar aracılığıyla özgür ve açık kaynak
LisansDeğişken; bazı sürümler kapalı kaynak, bazıları özgür ve açık kaynak
Çekirdek türüDeğişken; Monolitik çekirdek, Mikro çekirdek, Hibrit çekirdek
Programlama diliC ve Assembly
Kullanıcı arayüzüKomut satırı ve Grafiksel kullanıcı arayüzü
Web sitesiopengroup.org/unix
Dil sayısıİngilizce

UNIX türevi işletim sistemleri çok işlemcili çok pahalı makinelerden tek işlemcili, basit ve çok ucuz ev bilgisayarlarına kadar pek çok cihaz üzerinde çalışabilen esnek ve sağlamlığı çok değişik koşullarda test edilmiş sistemlerdir. Fakat özellikle kararlı yapısı ve çok kullanıcılı-çok görevli yapısıyla çok işlemcili sunucularda adeta standart haline gelmiştir ve özellikle akademik dünyada iş istasyonları üzerinde çok yaygın bir kullanım alanı bulmuştur. UNIX, Interdata 7/32, VAX ve Motorola 68000 arasında hızla yayıldı.[kaynak belirtilmeli]

Unix işletim sistemi 1969 yılında AT&T Bell Laboratuvarları'nda ABD'de Ken Thompson, Dennis Ritchie, Brian Kernighan, Douglas McIlroy, Michael Lesk ve Joe Ossanna tarafından tasarlanıp uygulamaya konmuştur. İlk olarak 1971'de yayınlandı ve başlangıçta tamamen bilgisayar programlarının yazılmasında kullanılan alt seviyeli bir çevirme dilinde yazılmıştı. Daha sonra 1973'te Dennis Ritche tarafından C programlama dili ile tekrar yazıldı. Üst düzey bir dilde yazılmış bir işletim sisteminin geçerliliği diğer farklı bilgisayar platformlarına kolayca taşınabilirlik için olanak sağlar. Lisans için AT&T'yi zorlayan yasal bir aksaklık nedeniyle, UNIX hızlıca büyüdü ve öğretim kurumları ve işletmeler tarafından kabul edilir oldu.

UNIX, 1969 yılında,Ken Thompson, Dennis Ritchie, Brian Kernighan, Douglas McIlroy, Michael Lesk ve Joe Ossanna tarafından Bell Laboratuvarları'nda geliştirilmiş, çok kullanıcılı (multiuser), çok görevli yapıyı destekleyen (multitasking) bir bilgisayar işletim sistemidir. Komut yorumlayıcı yazılımlar (shell) aracılığı ile kullanıcı ve bilgisayar sisteminin iletişimi sağlanır.

Linus Torvalds tarafından temelleri atılan Linux, UNIX olmayıp bir UNIX türevidir. UNIX'ten ilham alan, bir grup bağımsız yazılımcı tarafından geliştirilen bir işletim sistemi çekirdeğidir.

Tarihi

[değiştir | kaynağı değiştir]

1960 yılında MIT, AT&T Bell Teknoloji Laboratuvarları ve GE(General Electric)'nin birlikte geliştirdikleri MULTICS (Multiplexed Operating and Computing System [Çoğullandırılmış İşletim ve Bilgisayar Sistemi]) projesiyle temelleri atılmıştır. MULTICS projesinin hedefi çoklu kullanıcının bilgisayar erişimine izin vererek eş zamanlı veri paylaşımını gerçekleştirebilmekti. Multics, aynı zamanda çok yenilikçi ve zamanına göre çok gelişmişti ama pek çok sorunu vardı.

1969 yılında proje karmaşık bir hal almaya başlamış ve AT&T Bell Teknoloji Laboratuvarları projeden çekilmiştir. Bunun nedeni artık MULTICS'in amaçları dışarısında büyümesi ve yavaşlamasıdır. Ancak aynı yıl içinde MULTICS işi daha küçük ölçekli hale getirmeye başlamış ve Bell'de araştırmacı olarak çalışan Ken Thompson'ın MULTICS yazılımını simüle eden bir dosya sistemini kodlamasıyla Unix'in ilk sürümü UNICS (Uniplexed Information and Computing System[Birleştirilmiş Bilgi ve Bilgisayar Sistemi]) ismiyle çıkmıştır. İlk sürümü assembler ile yazılmış olup, sadece yazıldığı tür makinede çalışabilen bir versiyondu.

1973 yılında Thompson, C derleyicisinin atası Dennis Ritchie ile birlikte çekirdeği C ile tekrar kodlayarak Unix'in 5. sürümünü oluşturdu. Böylece Unix, taşınabilir özelliği olan C dili sayesinde, çeşitli hedef donanımlara uygun olarak tekrar derlenebilen kodlardan oluşan taşınabilir bir işletim sistemine dönüşmüş oldu.

1978 yılı Unix için çok önemli bir yıl olarak geçti. Unix İşletim Sistemi 7. sürümüyle birlikte gelişimini artık iki farklı çizgide gerçekleştirecekti: BSD(Berkeley Software Distribution) ve System V.[kaynak belirtilmeli]

  • BSD

Berkeley Universitesinde Thompson ve öğrenci Bill Joy ile Chuck Haley Unix'in Berkeley sürümünü kodladı. Bu sürüm, kaynak kod üzerinde çalışan diğer öğrencilere de dağıtıldı. Berkeley öğrencileri, orijinal Unix kaynak kodunun %90'nını değiştirdiler. Araştırmacılar da vi ve C shell gibi metin düzenleme yazılımlarını ekleyerek sistemi daha da geliştirdiler. Sanal bellek (virtual memory), Sendmail, TCP/IP desteği gibi özellikler BSD sürümünden gelmiştir. Daha sonraları

gibi işletim sistemleri BSD üzerinden türemiştir.

  • System V

Bell, Unix'in ticari olarak varlığını sürdürebilir bir ürün olacağını düşündü ve ürünü lisansladı. System V işletim sistemi, konsorsiyum tarafından ortak bir standartta geliştirildi ve yeni özellikleriyle daha güçlü, güvenilir ve güvenli bir sistem oldu. Birkaç yıl System V ticari olarak en çok desteklenen ürün oldu. Tüm System V ürünleri, Bell'de gerçekleştirilen çalışmalar üzerine kurulmuştur ve lisans hakkı Unix System Laboratories'e aittir. Bunlara örnek olarak

verilebilir.

Günümüzde BSD ve System V'in birçok komut ve özellikleri birbirine benzemektedir. Unix'in çoğu sürümünde her iki yaklaşımdan da faydalanılmıştır. Örnek olarak ps ve printing komutlarında sadece sözdizim farklılıkları vardır.

UNIX markası AT&T Bell Labs tarafından Novell'e satılmıştır. 1994'te UNIX tanımı ve markası günümüzdeki sahibi The Open Group'a devredilmiştir.

UNIX tarihindeki önemli isimler

[değiştir | kaynağı değiştir]

UNIX standartları

[değiştir | kaynağı değiştir]

POSIX (Portable Operating Standard)sistemin taşınabilirliğinin ölçüsüdür. System V üzerinde yazılmış bir yazılım BSD üzerinde çalışabiliyorsa taşınabilirlik özelliğine sahiptir. IEEE POSIX standartları için bir dizi standartlar komiteleri oluşturdu. POSIX.1 komitesi Unix için yazılım yazmada kullanılan C kütüphanesi arayüzünü standartlaştırırken; POSIX.2 komitesi genel kullanıcının erişimine açık komutların standartlarını belirledi.

Open Software Foundation tarafından geliştirilen standart.

Çeşitli bilgisayar üreticilerin, yazılım tedarikçilerinin ve müşterilerden oluşan Avrupa'daki konsorsiyum tarafından kurulan bu standart COSE (Common Open System Environment) gibi spesifikasyonları da içeren farklı Unix standartlarını bir araya getirdi.

Günümüzdeki pek çok açık kaynak kodlu işletim sistemleri birer UNIX türevidir.

UNIX türevleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
Unix ve benzeri sistemlerin gelişimi

Günümüzde kullanılmakta olan UNIX markasını kullanabilen veya Unix benzeri olarak tanımlanan işletim sistemlerinden başlıcaları şunlardır:

ARPANET

[değiştir | kaynağı değiştir]

1975 yılının mayıs ayında ARPA, UNIX'i neden ARPANET'in işletim sistemi olarak kullanıldığını RFC 681 de belgelemiştir. UNIX, üniversite üyesi olmayan kullanıcılar için 20,000$ (ABD) ve üniversite üyesi olan kullanıcılar için ise 150$ gibi yüksek bir lisans ücretine sahiptir. Kapsamlı network lisansı olan BELL'de "o bölge için önerilere açık" şeklinde belirtilmiştir.

ARPANET ilk kurulduğunda ağa bağlı bilgisayarlar farklı donanım yapısına sahipti, birbirleriyle iletişimlerinde ciddi problemler yaşanıyordu. Amerikan hükûmeti bu sorunun bilgisayarların yeni ve tek tip bilgisayarla değiştirilerek değil, işletim sistemlerinin değiştirilerek çözülmesini talep ediyordu. Bu kapsamda Kaliforniya Üniversite'sindeki UNIX BSD sürümü sil baştan yeniden yazıldı, lisanslama kuralları büyük ölçüde serbestleştirildi, e-posta sistemi ve TCP/IP gibi bugün de hayli etkili bir biçimde kullanılan ağ protokolleri geliştirildi.

Böylece UNIX, ARPANET'e bağlanmak isteyen bilgisayarların yeni işletim sistemi oldu. Bu aşama UNIX BSD sürümünün dünyayı fethetme sürecindeki en önemli mihenk taşlarından biri olarak kalacak, sonraki yıllarda bile UNIX BSD sürümünün geliştirilmesi, Amerikan Hükûmeti tarafından finansal olarak desteklenecekti. Fakat UNIX BSD sürümünün bu büyük başarısı sadece günümüz internetinin belkemiği olan ARPANET'in hayata geçirilmesini mümkün kılmakla kalmayacak, aynı zamanda Apple'ın gelmiş geçmiş en ünlü işletim sistemlerinden biri olan Mac OS X ile sonraki sürümleri ve Linux için de ilham kaynağı olacaktı.

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Unix&oldid=33944701" sayfasından alınmıştır