Ünlem

Başlığın diğer anlamları için Ünlem (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.

Ünlem ya da nidâ; sevinç, üzüntü, kızgınlık, korku, şaşkınlık gibi duyguları belirten; tabiat seslerini yansıtan, bir kimseye seslenmek için ve ani bir iş oluş hareketi bildiren cümlelerde kullanılan kelime... Ünlemler tek başına kullanıldıklarında genelde bir anlam ifade etmez. Yazı dilinde ünlem cümlelerinin arkasından genellikle ünlem işareti (!) gelir.

Türkçede ünlemler başlıca üç grupta incelenir:

• İçe dönük ünlemler
• Dışa dönük ünlemler
• Tabiattaki sesleri yansıtan ünlemler

İçe dönük ünlemler

Konuşmacı veya yazarın sevinç, üzüntü, kızgınlık, korku, heyecan, şaşkınlık gibi duygularını belirten ünlemlerdir:

• A, aman, bravo, ay, eyvah, hoppala, oh, ah, of, üf, vah vah, yo, ayol, hah, yuh, oha, yazık vs.

Dışa dönük ünlemler

İnsanın, kendi dışındaki kimselerle, hayvanlar ve nesnelerle olan iletişimini seslenme, gösterme, sorma, onaylama, cevap verme yollarıyla ortaya koyan ünlemlerdir:

• a, abe, bre, ey, haydi, hişt, hoşt, hop, hû, yahu, deha, nah, elbet, evet, hayır, hı, oo, oh, peki, tabii vs.

Dışa dönük ünlemler kendi içlerinde seslenme ünlemleri, gösterme ünlemleri ve sorma ünlemleri gibi alt gruplara ayrılır.

Yansıma ünlemleri

Tabiattaki canlı, cansız varlıkların seslerini taklit eden ünlemlerdir:

• cıvıl cıvıl, foşur foşur, çat, küt, güm, pat
• Hav hav, miyav, cik cik,

Ünlem öbeği

Birden çok kelimeden oluşan kalıplaşmış ünlemlere ünlem öbeği denir:

• Hadi canım sen de!
• Hadi oradan!
• Yok artık!

Ünlem gibi kullanılan kelimeler

Ünlem, Türkçede isim, sıfat, zarf gibi kelime türlerinden biridir. Bununla birlikte Türkçede pek çok kelime -kelime türü ünlem olmadığı hâlde- ünlem gibi kullanılabilir. Bunun için konuşma dilinde vurgu ve tonlama, yazı dilinde ünlem işareti kullanılır. Bu kelimelerden bazıları şunlardır:

Kişi adları ve unvanları ünlem olarak kullanılabilir:

• Ahmet! Nurten Hanım! Müdür Bey!

Şaşkınlık, acıma, korku, kızgınlık gibi duyguları ifade eden bazı isim ve sıfatlar ünlem görevini üstlenir:

• Terbiyesiz adam!

Belirteçler de (zarflar) ünlem görevi üstlenebilir:

• Buraya gelin!
• Çabuk giyinin!

Fillerin ünlem olarak kullanıldığı durumlar da va durumdaki genelde emir kipindedirler. Örnek: Dikkat et,deprem oluyor!/Yangın var, bak!

Ünlem cümlesi

Ünlem cümlesi, içinde herhangi bir ünlem bulunan veya ünlem anlamı verecek şekilde tonlanan cümledir.

• Çiçeklere sakın dokunma!
• Hepiniz buraya gelin!

Diğer dillerde

İngilizce

İngilizcede en çok kullanılan ünlemler ugh, wow, ouch, scat, alas ve eurekadır.

"Hello" (merhaba) ve "Goodbye" (güle güle) gibi selamlama kelimeleri de İngilizcede ünlem olarak kabul edilirler. "Excuse me!" (afedersiniz), "Sorry!" (özür dilerim-afedersiniz), "Cheers!" (şerefe) ve "Hurray!" (yaşa) kelimeleri de genelde ünlen kategorisinde değerlendirilmektedir. Bu kelimeler genelde sonuna ünlem işareti alırlar.

Bazı İngilizce uzmanı dilbilimciler "yes" (evet), "no" (hayır), "amen" (amin) ve "okay" (tamam) kelimelerini de tek başlarına kullanıldıklarında ünlem sınıfında değerlendirmektedirler.

İngilizcede deyimler ve cümleler de ünlem olabilir. Örnek: As I entered the room — Oh, my goodness! What I saw! — he was still standing there. (Odaya girdiğimde - Aman tanrım! Bir de ne göreyim!- hala orada duruyordu.)

Bulgarca ve Güney Slav Dilleri

• "evich" - Türkçedeki "ah"ın karşılığıdır. Bir şok veya acıyı anlatan bir ünlemdir.
• "Yaoo" - "Cidden mi?"
• "Opa!" - Hay Allah!

İbranice

• nu - İyi!
• em - kararsızlık belirten bir ünlemdir
• ups
• oj
• waj
• waw
• wow

Çince

• "Aiya!" (噯呀 veya 哎呀)- Hayalkırıklığı ve memnuniyetsizlik ifade eden bir ünlemdir.
• "-ah!"- Çincede çok çok anlamı olan bir ünlem olarak kabul edilir.

Litvanyaca

• ak (Türkçe "ah!")
• ai (İngilizce "Ouch!")
• cit
• che
• ei (Kararsızlık ünlemi)
• ė
• hm
• o
• oho (Beğenme anlamı)
• oi
• ša (Sus! anlamı)
• ts
• ačiū
• bravo (Beğenme anlamı)
• deja
• dėkui
• vaje

Ayrıca bakınız

• Ünlem işareti