Ang Bay (pagbigkas: ba•é) ay Ika-3 klaseng at kinukunsedira ding ika-2 klase bayan sa lalawigan ng Laguna, Pilipinas. Ayon sa senso ng 2020, ito ay may populasyon na 67,182 sa may 17,848 na kabahayan.

Isa sa pinakamatandang bayan sa lalawigan ng Laguna ang Bay, at ang kauna-unahang kabisera ng lalawigan. Sakop ng orihinal na teritoryo nito ang Los Baños, at ang Calauan. Bago ito masakop ng mga Kastila, ang maliit na bayan na ito ay tinitirahan ng mga taong pinamumunuan ni Datu Gat Pangil at natatag noong mga 1570. Sinasabing ang pangalang Bay ay nagmula sa tatlong anak na babae ng ni Datu Pangil. Pagtapos nilang binyagan, pinangalanan itong Maria Basilisa, Maria Angela, at Maria Elena. Ang mga unang titik ng Basilisa, Angela, Elena ay kinuhat at pinagsama at nabuo ang salitang Bae. Sa paglipas ng panahon, ang Bae ay naging Bay.

Etimolohiya

Bay

Bayan ng Bay
Bay; Bayan ng Bay
Bayan
	Mapa ng Laguna na nagpapakita ng lokasyon ng Bay.
	Bay Lokasyon sa Pilipinas
	Mga koordinado: 14°11′N 121°17′E / 14.18°N 121.28°E
Bansa	Pilipinas
Rehiyon	Calabarzon (Rehiyong IV-A)
Lalawigan	Laguna
Distrito	Pangalawang Distrito ng Laguna
Mga barangay	15 (alamin)
Pamahalaan
• Manghalalal	42,516 botante (2022)
Lawak
• Kabuuan	42.66 km2 (16.47 milya kuwadrado)
Populasyon (Senso ng 2020)
• Kabuuan	67,182
• Kapal	1,600/km2 (4,100/milya kuwadrado)
• Kabahayan	17,848
Ekonomiya
• Kaurian ng kita	ika-2 klase ng kita ng bayan
• Antas ng kahirapan	5.38% (2021)
• Kita	₱219,763,026.25 (2020)
• Aset	₱524,844,582.99 (2020)
• Pananagutan	₱123,674,880.03 (2020)
• Paggasta	₱169,361,199.37 (2020)
Kodigong Pangsulat	4033
PSGC	043402000
Kodigong pantawag	49
Uri ng klima	Tropikal na monsoon na klima
Mga wika	wikang Filipino

Sa matandang wikang Tagalog ang pangalang Bay ay nagmula sa parehong mga ugat ng ponono bilang " baybay " (baybayin) at bilang " babae " (babae) at " babaylan " ( pari ng babae). Sa gayon ang pangalan ay maiisip alinman bilang isang sanggunian sa baybayin ng lawa, o sa isang dakilang ginang. Sa kaso ng huli, iminungkahi na ang dakilang ginang ay maaaring kapareho ng Maria Makiling, dahil ang kanyang bundok ay nasa loob ng saklaw ng orihinal na teritoryo ng Bay.^[3] Ang isang mas kamakailang alamat ng pinagmulan ng Bay ay nagsasabi na ang pangalang "Bay" "ay nagmula sa tatlong anak na babae ni Datu Pangil. Matapos silang mabinyagan, pinangalanan silang Maria Basilisa, Maria Angela, at Maria Elena. Ang mga unang titik ng 'B' asilisa, 'A' ngela, 'E' lena ay pinagsama at binasa ang 'Bae' '. Sa paglipas ng isang panahon, naging "Bay" si "Bae". <ref> Eugenio, Damiana (2002). Panitikang Folk ng Pilipinas: Ang Mga Alamat. Lungsod ng Quezon: University of the Philippines Press, 490. ISBN 971-542-357-4.</ref>

Kasaysayan

Tulad ng natitirang kapuluan, ang bayan ng Bay ay walang tala bago dumating ang mga Espanyol noong ika-18 siglo. Ang Bay ay umiiral na bago pa dumating ang mga Espanyol. Ang mga Intsik ay dumating noong ika-9 na siglo. Ang pinakamaagang ulat ng Bay ay lumitaw sa pananakop ng isla ng Luzon na inilathala noong '' '20 Abril 1572' ''. Inilarawan ang isang mahusay na lawa ng sariwang tubig, 12 liga ang lapad at napakalalim. Ang mga nayon sa paligid ng lawa ay mayroong humigit kumulang 25,000 mga naninirahan nang dumating si Kapitan Juan de Salcedo sa lugar.

Ang Bay ay isa sa mga pinakalumang bayan sa lalawigan ng Laguna, at ito ang unang kabisera ng lalawigan. Sakop ng orihinal na teritoryo nito ang mga lugar na kilala ngayon bilang Los Baños, Calauan, Alaminos at San Pablo (bilang karagdagan sa kasalukuyang teritoryo nito). Binigkas ng mga Espanyol ang pangalan ng bayan na "Bah-ee" habang tinawag ito ng mga katutubo na "Bah-eh." ^[4] Alinmang paraan, ang pagkakapareho sa baybay ay nagdulot ng maling kuru-kuro na ang bayan ay ipinangalan kay Laguna de Bay.^[5] Instead , pinangalanan ng mga Espanyol ang lawa ayon sa sinaunang pamayanang Tagalog.^[4]

Ang "opisyal" na naitala na kasaysayan ng Bay, maaaring makuha mula sa Conquestas de las Islas Filipinas ni Gaspar de San Agustin noong 1963 at Fr. Ang katayuan ni Joaquin Martines de Zuniga ng mga Pulo ng Pilipinas noong 1800. Si Miguel Lopez de Legaspi, matapos maitatag ang lungsod ng Maynila noong 24 Hunyo 1571, ay nag-utos sa paggalugad at pagpapayapa sa mga nakapaligid na nayon at pamayanan. Pinangunahan ni Martin de Goiti ang isang contingent patungo sa Pampanga habang ang 22 na taong gulang na apo ni Juan de Salcedo Legaspi ay humantong sa isang contingent paakyat sa ilog Pasig patungo sa inter lands ng Laguna de Bay.

Kasama niya si Fr. Si Alonzo Alvarado, isang Agustinian na masigasig sa pag-convert ng mga katutubo. Mula sa Taytay at Kainta, ang Salcedo ay nagpatuloy sa Bay, Liliw, Nagcalan at Majayjay at sa iba pang mga bayan kung saan nasa taas si Fr. Ang pamamagitan ni Alvarado, ang mga katutubo ay payapang sumuko kasama si Fray Diego de Espinar at 60 kalalakihan. Sinundan niya ang masungit na daanan ng mabundok na nayon ng Sampaloc patungo sa Bicol Region upang maghanap ng ginto na nakita niya sa mga minahan ng ginto bukod sa Bicol River.

Noong 1571, Fr. Si Martin de Rada, ang superyor ng orden ng relihiyosong Agustinian na sumama sa paglalakbay sa Legaspi noong 1565, ay nagsimulang magtayo ng isang simbahan ng kawayan at nipa sa ilalim ng patronage ni Saint Augustine sa tabi ng lakeshore ng Bay (ie Aplaya, ngayon ay San Antonio). Siya ang naging unang kura paroko ng Bay. Noong 30 Abril 1578, Fr. Sinabi ni Joaquin de Zuniega sa pananaw ng Makasaysayang ang Pulo ng Pilipinas na ang Bay ay naayos bilang isang bayan at isang parokya kasama si Fray Juan Gallegos bilang kura paroko. Sa araw ding iyon, ang nayon ng Sampaloc (ngayon ay San Pablo) ay ginawang visita ng nayon ng gilid ng lawa kung saan pinaniniwalaan na gaganapin ang tribunal ng mga dumadalaw na Eklesyal na Bay ng. Sumulat pa si Fray Gaspar de San Agustin na noong 1586, inayos ng mga Ama ng Agustinian ang bisita sa isang kumbento kasama ang isang pari. Ang probinsyang Father Diego Alvarez upang hawakan ang pangangasiwa ng mga katutubong Kristiyano. Sa gayon ang Sampaloc na nakilala bilang San Pablo de los Montes, ay tumigil na maging bahagi ng Bay parish.

Ang makapangyarihang Gat Pangil ay si Datu ng umunlad na pamayanan noong 1571 nang lumapit ang 18-taong-gulang na Spanish Capitan Juan de Salcedo kasama ang mga misyonerong Augustinian na sina Alfonso de Alvarado at Diego Espinar upang kunin ang mga teritoryo para sa Espanya. Ito ay salcedo na kumuha ng pangalan ng bayan at pinangalanan ang lawa pagkatapos nito - Laguna de Bay (ang Lawa ng [bayan ng] Bay). Maya-maya, dumating ang mga Espanyol upang tawagan ang buong lalawigan na " La Provincia de la Laguna de Bay ."

Noong 1581, ang San Antonio de Bay ay naging kabisera ng Lalawigan ng Laguna de Bay at nanatili hanggang 1688 nang ilipat ang kabisera sa Pagsanjan.

Mga Barangay

Ang bayan ng Bay ay nahahati sa 15 nabarangay.

Bitin
Calo
Dila
Maitim
Masaya
Paciano Rizal
Puypuy
San Antonio
San Isidro
Santa Cruz
Santo Domingo
Tagumpay
Tranca
San Agustin (Pob.)
San Nicolas (Pob.)

Kasaysayan ng mga Barangay

Bitin

Dito makikita sa barangay na ito ang pinakamalaking Geothernal energy ng laguna sinasabing binase ang pangalan nitong bitin sa salitang bituin base sa tala ng pambansang arkibo

Calo

Ang pangalan nitong Calo ay base sa ibong kalaw na namumugad sa mga puno ng barangay Calo, madame kalaw noon ng panahon pa ng kastila. pero ngayon makikita naglang ang rebulto ng malaking ibong kalaw.

Dila

Ang Pangalan nitong "Dila" ay base sa dila (tongue)dahil ito ang pinaka dulong bahagi ng bae sa silangan. Dito rin matatagpuan ang Simbahan ng Bay.

Hanggan

Base ang pangalan nito sa salitang tagalog na hangganan ito kasi ang hangganang barangay papuntang Calauan, Laguna.

Puypuy

Ang kasaysayan ng puypuy noong panahon pa ng kastila sinasabing may bumagsak na bulalakaw dito at habang nagtatanong ang mga kastilang sundalo kong anu yun "apoy-apoy" ang nasabi ng mga aliping pilipino sa mga kastila at tinawag naman itong Puypuy ng mga kastila.

Demograpiko

Senso ng populasyon ng
Bay
Taon	Pop.	±% p.a.
1903	2,577	—
1918	3,973	+2.93%
1939	6,703	+2.52%
1948	7,395	+1.10%
1960	11,416	+3.68%
1970	16,881	+3.98%
1975	19,363	+2.79%
1980	22,960	+3.47%
1990	32,535	+3.55%
1995	37,563	+2.73%
2000	43,762	+3.33%
2007	50,756	+2.07%
2010	55,698	+3.44%
2015	62,143	+2.11%
2020	67,182	+1.54%
Sanggunian: PSA^[6]^[7]^[8]^[9]

Pamahalaang Bayan (2019-2022)

Miyembro ng Sangguniang Bayan (since 2019-2022)
Position	Pangalan
Punongbayan	Jose O. Padrid	PDP-Laban
Pangalawang-punongbayan	Emerson Ilagan	Lakas
Konsehal	Chester Ramos	Lakas
	Charles Ramos Caldo	Lakas
	Reynaldo Martinez	PDP-Laban
	Romeo Batacan	PDP-Laban
	Cesar Comia	Lakas
	Rommel Ilagan	Lakas
	Amando Dimasuay	PDP-Laban
	DJ Quirino	PDP-Laban

Mga sanggunian

↑ "Province: Laguna". PSGC Interactive. Quezon City, Philippines: Philippine Statistics Authority. Nakuha noong 12 Nobyembre 2016.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
↑ "PSA Releases the 2021 City and Municipal Level Poverty Estimates". Pangasiwaan ng Estadistika ng Pilipinas. 2 Abril 2024. Nakuha noong 28 Abril 2024.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
↑ Odal-Devora, Grace P., "" Bae "o" Bai ": The Lady of the Lake", sa Alejandro, Reyndaldo Gamboa, Laguna de Bay: The Living Lake, Uniliever Philippines, 2002, ISBN 971-92272-1-4.
↑ ^4.0 ^4.1 "laguna.gov.ph <! - Pamagat na nabuong bot ->". Inarkibo mula sa orihinal noong 2020-09-28. Nakuha noong 2020-10-05.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link) CS1 maint: date auto-translated (link)
↑ Sheniak, David & Anita Feleo, "Rizal at Laguna: Sister ng Lakeside Mga Lalawigan (Coastal Towns ng Rizal at Metro Manila) ", sa Alejandro, Reyndaldo Gamboa, Laguna de Bay: The Living Lake, Uniliever Philippines, 2002, ISBN 971-92272-1-4.
↑ Census of Population (2015). "Region IV-A (Calabarzon)". Total Population by Province, City, Municipality and Barangay. PSA. Nakuha noong 20 Hunyo 2016.{{cite ensiklopedya}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
↑ Census of Population and Housing (2010). "Region IV-A (Calabarzon)". Total Population by Province, City, Municipality and Barangay. NSO. Nakuha noong 29 Hunyo 2016.{{cite ensiklopedya}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
↑ Censuses of Population (1903–2007). "Region IV-A (Calabarzon)". Table 1. Population Enumerated in Various Censuses by Province/Highly Urbanized City: 1903 to 2007. NSO.{{cite ensiklopedya}}: CS1 maint: url-status (link)
↑ "Province of Laguna". Municipality Population Data. Local Water Utilities Administration Research Division. Nakuha noong Disyembre 17, 2016.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

Mga Kawing Panlabas

Rotary Club of Bay, District 3820 Naka-arkibo 2010-03-31 sa Wayback Machine.
Philippine Standard Geographic Code Naka-arkibo 2012-04-13 sa Wayback Machine.
2010 Philippine Census Information Naka-arkibo 2012-06-25 sa Wayback Machine.

[nscb-area-1] "Province: Laguna". PSGC Interactive. Quezon City, Philippines: Philippine Statistics Authority. Nakuha noong 12 Nobyembre 2016.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[2] "PSA Releases the 2021 City and Municipal Level Poverty Estimates". Pangasiwaan ng Estadistika ng Pilipinas. 2 Abril 2024. Nakuha noong 28 Abril 2024.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[3] Odal-Devora, Grace P., "" Bae "o" Bai ": The Lady of the Lake", sa Alejandro, Reyndaldo Gamboa, Laguna de Bay: The Living Lake, Uniliever Philippines, 2002, ISBN 971-92272-1-4.

[website-4] 4.0 ^4.1 "laguna.gov.ph <! - Pamagat na nabuong bot ->". Inarkibo mula sa orihinal noong 2020-09-28. Nakuha noong 2020-10-05.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link) CS1 maint: date auto-translated (link)

[5] Sheniak, David & Anita Feleo, "Rizal at Laguna: Sister ng Lakeside Mga Lalawigan (Coastal Towns ng Rizal at Metro Manila) ", sa Alejandro, Reyndaldo Gamboa, Laguna de Bay: The Living Lake, Uniliever Philippines, 2002, ISBN 971-92272-1-4.

[PSA15–04-6] Census of Population (2015). "Region IV-A (Calabarzon)". Total Population by Province, City, Municipality and Barangay. PSA. Nakuha noong 20 Hunyo 2016.{{cite ensiklopedya}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[NSO10–04-7] Census of Population and Housing (2010). "Region IV-A (Calabarzon)". Total Population by Province, City, Municipality and Barangay. NSO. Nakuha noong 29 Hunyo 2016.{{cite ensiklopedya}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[NSO07-04-8] Censuses of Population (1903–2007). "Region IV-A (Calabarzon)". Table 1. Population Enumerated in Various Censuses by Province/Highly Urbanized City: 1903 to 2007. NSO.{{cite ensiklopedya}}: CS1 maint: url-status (link)

[LWUA-PopulationData-9] "Province of Laguna". Municipality Population Data. Local Water Utilities Administration Research Division. Nakuha noong Disyembre 17, 2016.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

t u b Lalawigan ng Laguna
Santa Cruz (kabisera)
Mga bayan	Alaminos Bay Calauan Cavinti Famy Kalayaan Liliw Los Baños Luisiana Lumban Mabitac Magdalena Majayjay Nagcarlan Paete Pagsanjan Pakil Pangil Pila Rizal Santa Cruz Santa Maria Siniloan Victoria
Mga nakapaloob na lungsod	Biñan Cabuyao Calamba San Pablo San Pedro Santa Rosa
Mga barangay	Tingnan: Talaan ng mga barangay sa Laguna
Mga distritong pambatas	Unang Distrito (Kanluran) Ikalawang Distrito (Central) Ikatlong Distrito (Timog Silangan) Ikaapat na Distrito (Hilaga Silangan)