ภาษาเชเชน

ภาษาเชเชน
Нохчийн мотт Noxçiyn mott
ประเทศที่มีการพูด	สาธารณรัฐเชเชนยา
ภูมิภาค	สาธารณรัฐเชเชนยา
จำนวนผู้พูด	1,330,000 คน(2545)  (ไม่พบวันที่)
ตระกูลภาษา	ภาษากลุ่มคอเคซัสตะวันออกเฉียงเหนือ ภาษากลุ่มนัค ภาษากลุ่มเชเชน-อิงกุซ ภาษาเชเชน
สถานภาพทางการ
ภาษาทางการ	สาธารณรัฐเชเชนยา
รหัสภาษา
ISO 639-1	ce
ISO 639-2	che
ISO 639-3	che

ภาษาเชเชนเป็นภาษาราชการของสาธารณรัฐเชเชนยาในรัสเซีย มีผู้พูดราว 1.2 ล้านคน คำศัพท์ส่วนมากเป็นคำยืมจากภาษารัสเซีย ภาษาตุรกี ภาษาคาลมึกซ์ ภาษาอาหรับ ภาษาเปอร์เซีย ภาษาอลานิกหรือภาษาออสเซติกอยู่ในภาษากลุ่มคอเคซัส จัดอยู่ในภาษากลุ่มนัขร่วมกับภาษาอิงกุซและภาษาบัตส์ ทั้งหมดนี้อยู่ในภาษากลุ่มคอเคเซียนตะวันออกเฉียงเหนือ ซึ่งมีเพียงภาษาอิงกุซและภาษาเชเชนที่เข้าใจกันได้

การแพร่กระจายทางภูมิศาสตร์

จากข้อมูลของรัสเซียเมื่อเดือนตุลาคม พ.ศ. 2545 มีผู้พูดภาษาเชเชน 1,330,000 คน Ethnologue ประเมินจำนวนผู้พูดภาษาเชเชนทั้งหมด 955,000 คน โดยใช้ข้อมูลจำนวนผู้พูดในรัสเซีย 945,000 คน ใน พ.ศ. 2532 และประเมินจำนวนผู้พูดภาษาเชเชนในตะวันออกกลางโดยเฉพาะจอร์แดน]]

การเป็นภาษาราชการ

ภาษาเชเชนเป็นภาษาราชการของเชเชนยา

สำเนียง

มีหลายสำเนียง

เสียง

ลักษณะของภาษาเชเชนมีพยัญชนะและสระคล้ายกับภาษาอาหรับและภาษาซาลิชานของอเมริกาเหนือ และมีระบบสระขนาดใหญ่คล้ายกับภาษาสวีเดนและภาษาเยอรมัน

พยัญชนะ

ภาษาเชเชนมีพยัญชนะจำนวนมากถึง 31 ตัวเช่นเดียวกับภาษาพื้นเมืองในภาษากลุ่มคอเคซัส ซึ่งมีพยัญชนะมากกว่าภาษาในยุโรป

	Labial	Alveolar	Postalveolar	Velar	Uvular	Epiglottal	Glottal
Nasal	m	n
Plosive	pʰ b pʼ pː	tʰ d tʼ tː		kʰ g kʼ xk	qʰ qʼ qː	ʢ	ʔ
Affricate		tsʰ dz tsʼ sː	tʃʰ dʒ tʃʼ
Fricative	(f v)	s z	ʃ ʒ	x ʁ		ʜ	h
Rhotic		r̥ r
Approximant	w	l	j

สระ

ภาษาเชเชนต่างจากภาษากลุ่มคอเคซัสเพราะภาษาเชเชนมีสระจำนวนมากโดยเฉพาะสระประสมประมาณ 27 เสียง ขึ้นกับสำเนียง ซึ่งใกล้เคียงกับระบบสระของภาษากลุ่มสแกนดิเนเวียและภาษาเยอรมัน

front unrounded	front rounded	back~ central
ɪ iː	y yː	ʊ uː
je ie	ɥø yø	wo uo
e̞ e̞ː	ø øː	o̞ o̞ː
æ æː		ə ɑː

ไวยากรณ์

คำนามภาษาเชเชนแบ่งเป็นเพศหรือระดับที่หลากหลาย แต่ละอันมีอุปสรรคเฉพาะซึ่งเข้ากันได้กับกริยาและคุณศัพท์ อย่างไรก็ตาม ภาษาเชเชนไม่ใช่ภาษาที่ละประธานได้ ต้องใช้สรรพนามที่เป็นประธานเสมอแม้ในประโยคง่ายๆ และกริยาไม่ต้องเข้ากับประธานหรือบุคคลหรือจำนวนของกรรม

ภาษาเชเชนเป็นภาษาสัมพันธการก มี 8 การก และมีปรบทจำนวนมาก เพื่อชี้ถึงบทบาทของนามในประโยค

ภาษาเชเชนมีระบบรากศัพท์ที่ท้าทาย การสร้างคำใหม่ในภาษาเกี่ยวกับการสร้างวลีทั้งหมดมากก่าการเติมเข้าที่ส่วนท้ายของคำเดิม หรือการรวมคำที่มีอยู่แล้ว เป็นการยากที่จะระบุลักษณะของวลีในพจนานุกรม และไวยากรณ์ของภาษาไม่ยอมให้มีการยืมลักษณะทางกริยาเพื่อสร้างคำใหม่ คำกริยา dan (ตรงกับ to do ในภาษาอังกฤษ) รวมกับกริยานามวลีใช้เพื่อเชื่อมโยงแนวคิดใหม่ที่มาจากภาษาอื่น

อักษร

พบจารึกที่เขียนด้วยอักษรจอร์เจียในหุบเขาเชเชนยา แต่อักษรนี้ไม่จำเป็นในภาษาเชเชน ต่อมามีการนำอักษรอาหรับมาเขียนภาษาเชเชนหลังการเข้ามาของศาสนาอิสลาม การปรับรูปแบบครั้งแรกเกิดขึ้นในยุคของอิมามชามิลตามมาด้วยการปรับปรุงใน พ.ศ. 2453 พ.ศ. 2463 และ พ.ศ. 2465

ในเวลาเดียวกันมีการปรับอักษรโดย Peter von Uslar ซึ่งมีทั้งอักษรซีริลลิก อักษรละติน และอักษรจอร์เจียซึ่งมีการนำมาใช้ทางวิชาการ ใน พ.ศ. 2454 มีการปรับรูปแบบด้วยแต่ไม่เป็นที่นิยมในหมู่ชาวเชเชน มีการนำอักษรละตินมาใช้เมื่อ พ.ศ. 2468 และปรับให้เป็นรูปแบบเดียวกับภาษาอิงกุซเมื่อ พ.ศ. 2477 แต่แยกตัวออกมาเมื่อ พ.ศ. 2481 ในช่วง พ.ศ. 2481 - 2535 ใช้อักษรซีริลลิกในการเขียนภาษาเชเชน ดังแสดงในตาราง

Cyrillic	Name	Mod. Latin	Name	IPA
А а	а	A a	a	/ə/, /ɑː/
Аь аь	аь	Ä ä	ä	/æ/, /æː/
Б б	бэ	B b	be	/b/
В в	вэ	V v	ve	/v/
Г г	гэ	G g	ge	/ɡ/
ГI гI	гIа	Ġ ġ	ġa	/ɣ/
Д д	дэ	D d	de	/d/
Е е	е	E e	e	/e/, /ɛː/, /je/, /ie/
Ё ё	ё	yo		/jo/ etc.
Ж ж	жэ	Ƶ ƶ	ƶe	/ʒ/, /dʒ/
З з	зэ	Z z	ze	/z/, /dz/
И и	и	I i	i	/ɪ/
Ий ий		Ii ii		/iː/
Й й (я, ю, е)	доца и	Y y	doca i	/j/
К к	к	K k	ka	/k/
Ккх ккх		Kk kk		/kː/
Кх кх	кх	Q q	qa	/q/
Кхкх кхкх		Qq qq		/qː/
Къ къ	къа	Q̇ q̇	q̇a	/q’/
КI кI	кIа	Kh kh	kha	/k’/
Л л	лэ	L l	el	/l/
М м	мэ	M m	em	/m/
Н н	нэ	N n	en	/n/
О о	о	O o	o	/o/, /ɔː/, /wo/, /uo/
Оь оь	оь	Ö ö	ö	/ɥø/, /yø/
П п	пэ	P p	pe	/p/
Пп пп		Pp pp		/pː/
ПI пI	пIа	Ph ph	pha	/p’/
Р р	рэ	R r	er	/r/
РхI рхI		Rh rh		/r̥/
С с	сэ	S s	es	/s/
Сс сс		Ss ss		/sː/
Т т	тэ	T t	te	/t/
Тт тт		Tt tt		/tː/
ТI тI	тIа	Th th	tha	/t’/
У у	у	U u	u	/uʊ/
Ув ув		Uu uu		/uː/
Уь уь	уь	Ü ü	ü	/y/
Ф ф	фэ	F f	ef	/f/
Х х	хэ	X x	xa	/x/
Хь хь	хьа	Ẋ ẋ	ẋa	/ʜ/
ХI хI	хIа	H h	ha	/h/
Ц ц	цэ	C c	ce	/ts/
ЦI цI	цIа	Ċ ċ	ċe	/ts’/
Ч ч	чэ	Ç ç	çe	/tʃ/
ЧI чI	чIа	Ç̇ ç̇	ç̇e	/tʃ’/
Ш ш	шэ	Ş ş	şa	/ʃ/
Щ щ	щэ
(Ъ) ъ	чIогIа хьаьрк	Ə ə	ç̇oġa ẋärk	/ʔ/
(Ы) ы	ы
(Ь) ь	кIеда хьаьрк
Э э	э	E e	e	/e/ etc.
Ю ю	ю	yu		/ju/ etc.
Юь юь	юь	yü		/jy/ etc.
Я я	я	ya		/ja/ etc.
Яь яь	яь	yä		/jæ/ etc.
I I	Iа	J j	ja	/ʡ/, /ˤ/

ใน พ.ศ. 2535 มีการนำอักษรละตินมาใช้ใหม่ แต่ก็กลับไปใช้อักษรซีริลลิกอีก

A a	Ä ä	B b	C c	Ċ ċ	Ç ç	Ç̇ ç̇	D d
E e	F f	G g	Ġ ġ	H h	X x	Ẋ ẋ	I i
J j	K k	Kh kh	L l	M m	N n	Ŋ ŋ	O o
Ö ö	P p	Ph ph	Q q	Q̇ q̇	R r	S s	Ş ş
T t	Th th	U u	Ü ü	V v	Y y	Z z	Ƶ ƶ
Ə ə

คำศัพท์

มีคำยืมจากภาษารัสเซีย ภาษากลุ่มเตอร์กิก (ส่วนมากมาจากภาษาคูเมียก) ภาษาอาหรับ ภาษาเปอร์เซีย และภาษาจอร์เจีย

ประวัติ

ก่อนยุคที่รัสเซียเข้ามายึดครอง การเขียนภาษาเชเชนพบในหนังสือที่เกี่ยวข้องกับศาสนาอิสลาม ซึ่งเขียนด้วยภาษาอาหรับ แต่ก็มีการเขียนภาษาเชเชนด้วยอักษรอาหรับด้วย หนังสือเหล่านี้ถูกทำลายไปในยุคสหภาพโซเวียต การเขียนภาษาเชเชนเริ่มเกิดขึ้นหลังการปฏิวัติเดือนตุลาคม และเริ่มใช้อักษรละตินแทนอักษรอาหรับเมื่อประมาณ พ.ศ. 2468 และเปลี่ยนเป็นอักษรซีริลลิกเมื่อ พ.ศ. 2481 ในช่วงที่มีการประกาศจัดตั้งสาธารณรัฐเชเชน เมื่อ พ.ศ. 2535 ผู้พูดภาษาเชเชนบางส่วนเปลี่ยนมาใช้อักษรละติน

มีผู้พูดภาษาเชเชนในตุรกี จอร์แดนและซีเรียซึ่งไม่มีการเขียน และผู้พูดกลุ่มนี้ไม่คุ้นเคยกับอักษรซีริลลิก อย่างไรก็ตาม การใช้อักษรในภาษาเชเชนขึ้นกับการเมือง กลุ่มที่ต้องการรวมกับรัสเซียสนับสนุนอักษรซีริลลิก ส่วนกลุ่มที่ต้องการแยกตัวสนับสนุนอักษรละติน

แหล่งข้อมูลอื่น

• Noxçiyn latinic denyar. Let's revive together our Chechen Latin Alphabet (รัสเซีย)
• Rosetta Project entry for Chechen (includes word list)
• Indigenous Language of the Caucasus (Chechen), grammatical sketch of Chechen language
• The Cyrillic and Latin Chechen alphabets
• The Chechen language | Noxchiin mott Wealth of linguistic information.
• A short English-Chechen-Japanese phraselist incl. sound file
• Rferl North Caucasus Radio (also includes Avar and Adyghe)
• Chechen Language course including audio อธิบายด้วย (รัสเซีย)