ภาษาไมถิลี

ภาษาไมถิลี (อักษรโรมัน: Maithili; Maithilī, [ˈməi̯tʰɪli]) เป็นภาษาอินโด-อารยันในอนุทวีปอินเดีย ส่วนใหญ่พูดในประเทศอินเดียและเนปาล ในประเทศอินเดียมีผู้พูดในรัฐพิหารกับรัฐฌารขัณฑ์ และเป็นหนึ่งใน 22 ภาษาที่ได้รับการยอมรับ ส่วนในประเทศเนปาล มีผู้พูดในTeraiตะวันออกและเป็นภาษาที่แพร่หลายมากเป็นอันดับ 2 ของประเทศ ในอดีต ภาษาไมถิลีเคยเขียนด้วยอักษรติรหุตา บางครั้งก็เขียนด้วยอักษรไกถีที่นิยมกันน้อยกว่า ปัจจุบันภาษานี้เขียนด้วยอักษรเทวนาครี

ภาษาไมถิลี
मैथिली, 𑒧𑒻𑒟𑒱𑒪𑒲‎
[[File: |200px]] ไมถิลีในอักษรติรหุตากับอักษรเทวนาครี
ออกเสียง	[ˈməi̯tʰɪli]
ประเทศที่มีการพูด	ประเทศอินเดียและประเทศเนปาล
ภูมิภาค	มิถิลา
ชาติพันธุ์	ชาวไมถิลี
จำนวนผู้พูด	33.9 ล้าน  (2000)
ตระกูลภาษา	อินโด-ยูโรเปียน อินโด-อิเรเนียน อินโด-อารยัน ตะวันออก พิหาร ภาษาไมถิลี
ภาษาถิ่น	กลาง (Sotipura) ใต้มาตรฐาน ตะวันออก Thēthi ตะวันตก (Bajjika) Chhika-Chhiki (Angika) Jolaha Kisan
ระบบการเขียน	ติรหุตา (มิถิลักษร) (อดีต) อักษรไกถี (แบบไมถิลี) (อดีต) อักษรเทวนาครี (ปัจจุบัน)
สถานภาพทางการ
ภาษาทางการ	อินเดีย (กำหนดรายการที่แปดของรัฐธรรมนูญอินเดีย) รัฐฌารขัณฑ์ (เพิ่มเติม)
ผู้วางระเบียบ	อินเดีย (Sahitya Akademi) รัฐพิหาร (Maithili Academy) เดลี (Maithili - Bhojpuri Academy, Delhi) ประเทศเนปาล (Nepal Academy)
รหัสภาษา
ISO 639-2	mai
ISO 639-3	mai
บริเวณที่มีผู้พูดภาษาไมถิลีในประเทศอินเดียและเนปาล

ประวัติ

คำว่าไมถิลีมาจากคำว่ามิถิลา อาณาจักรโบราณที่ปกครองโดยกษัตริย์ชนกะหรือท้าวชนกในเรื่องรามเกียรติ์ ไมถิลีนี้เป็นอีกชื่อหนึ่งของนางสีดา มเหสีของพระราม และเป็นธิดาของท้าวชนก นักวิชาการในมิถิลาใช้ภาษาสันสกฤตเป็นภาษาในวรรณคดีและใช้ภาษาไมถิลีเป็นภาษาสำหรับวรรณกรรมพื้นบ้าน งานที่ใช้ภาษาไมถิลีชิ้นแรกๆ พบเมื่อราว พ.ศ. 1867

เมื่อการปกครองของอาณาจักรปาละเสื่อมลง ศาสนาพุทธได้สาบสูญไป ในขณะที่มีการสถาปนาราชวงศ์กรณาฏกะในสมัยของหรสิมหเทวะ (พ.ศ. 1769–1867) กวีชื่อชโยติริสวระ ฐากูร (พ.ศ. 1823 – 1883) ได้เขียนเรื่องวรรณรัตนากรโดยใช้ภาษาไมถิลีล้วน ๆ ใน พ.ศ. 1867 ฆยาซุดดิน ตุฆลัก จักรพรรดิแห่งเดลฮีรุกรานมิถิลาขับไล่กษัตริย์หรสิมหเทวะ ในช่วงนี้ ไม่มีการสร้างวรรณกรรมใดๆ จนกระทั่ง วิทยาปติ ฐากูร (พ.ศ. 1903–1993) ได้เขียนบทกวีจำนวนมากด้วยภาษาไมถิลีเกี่ยวกับพระกฤษณะ พระศิวะ และพระปรวตี ซึ่งได้แพร่หลายไปทั่ว หลังจากการรุกรานมิถิลาโดยสุลต่านโชห์ปุร เดลฮี และการหายสาบสูญของศิวสิมหะ ใน พ.ศ. 1972 วรรณคดีของภาษานี้เปลี่ยนไปปรากฏที่เนปาล

การกล่าวถึงภาษาไมถิลีครั้งแรกปรากฏในหนังสือของอมาดุซซี ตีพิมพ์เมื่อ พ.ศ. 2314 ในหนังสือรายชื่อภาษาสันสกฤตและปรากฤตของ Colebrooke ตีพิมพ์ใน พ.ศ. 2344 ได้อธิบายภาษาไมถิลีเป็นอีกสำเนียงหนึ่งต่างหาก การใช้ภาษาไมถิลีส่วนมากเกี่ยวข้องกับระบำ ละคร และดนตรี อุมาปาตี อุปัธยะเขียนบทละครเรื่องปาริชาตัลด้วยภาษาไมถิลี

ภาษาแม่ของราชวงศ์มัลละคือภาษาไมถิลี ซึ่งแพร่กระจายไปทั่วเนปาลในพุทธศตวรรษที่ 21–22 ในช่วงนี้ มีละครอย่างน้อย 70 เรื่องที่เขียนด้วยภาษาไมถิลี ในละครเรื่องหริศจันทรันนิยัมที่เขียนโดยสิทธินรยัณเทวะ (พ.ศ. 2163–2200) ตัวละครบางตัวพูดภาษาไมถิลี ในขณะที่ตัวละครอื่น ๆ พูดภาษาเบงกอล สันสกฤตหรือปรากฤต

องค์กรเกี่ยวกับภาษาไมถิลีแห่งแรกคือไมถิลี มหสภา จัดตั้งเมื่อ พ.ศ. 2453 เพื่อพัฒนาภาษาไมถิลี ไมถิลี มหสภาได้เรียกร้องให้มีการยอมรับภาษาไมถิลีเป็นภาษาประจำถิ่น มหาวิทยาลัยกัลกัตตายอมรับภาษาไมถิลีใน พ.ศ. 2460 และมีมหาวิทยาลัยอื่นยอมรับตามมา ใน พ.ศ. 2508 ภาษาไมถิลีได้รับการยอมรับจากสถาบันวิชาการสหิตยซึ่งเป็นสถาบันที่สนับสนุนวรรณคดีอินเดีย ใน พ.ศ. 2546 ภาษาไมถิลีได้รับการยอมรับจากสถาบันอินเดียให้เป็นภาษาหลักของอินเดีย ปัจจุบันเป็นหนึ่งในภาษาประจำชาติ 22 ภาษาของอินเดีย

บรรณานุกรม

• George A. Grierson (1909). An Introduction to the Maithili dialect of the Bihari language as spoken in North Bihar. Calcutta: Asiatic Society.
• Ramawatar Yadav. Maithili Language and Linguistics: Some Background Notes (PDF). University of Cambridge.

แหล่งข้อมูลอื่น

• UCLA Language Materials Project : Maithili
• National Translation Mission's (NTM) Maithili Pages
• Videha Ist Maithili ISSN 2229-547X
• Maithili Books เก็บถาวร 2021-01-26 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• Udbodhana Regd International e journal