Eritrea

Eritrea (厄利垂亞)

u Eritrea (厄利垂亞) sa i labu nu Feico, itiza i 15 00 N, 39 00 E u ahebal nu lala’ mapulung sa izaw ku 117,600 km², u ahebal nu lala'ay sa izaw ku 101,000 km², u ahebal nu nanumay sa izaw ku 16,600 km²

hamin nu tademawan sa 5,869,869.

kakalukan umah sa 75.10%, kilakilangan umah sa 15.10%, zumaay henay umah sa 9.80%.

Er-li-cyu-ya u pu a kamu : (Yin a kamu: State of Eritrea, Ti-ke-lei-ni-ya a kamu : ሃገረ ኤርትራ，a-liدولة إرتريا), pulung nu ngangan Er-li-cyu-ya, na i Fuy-cul sawali nu amisay a kanatal mitepal tu sumanahay a bayu, u ahebal nu lala' sabaw tusa idaw ku lima a mang nu pin-fang-kung-li, u tademaw sa 5,750,433 (2018 a mihcaan), u eneng nu tatanghan i A-si-ma-la, u binacadan sa u Ti-ke-li-ni-yaay a tademaw, u Ti-ke-lei a tademaw ku situngusay hawsa. u cacukaymasan tu kalisiw nu nay-ke-fa. tada yadah ku caay katatudung a tademaw tayni mikawaw mamin i Er-li-cyu-ya, u sihu ku misakakuay mikuwan tu tademaw makuwan nu sihu pihaceng milisapen, sikasa u hamin nu kitakit i sinbung salihalay sa misaliyud ku kawaw u sanayi’ay a kakitidaan ku mahiniay, kyu katuud ku tademaw hina sakamu tu u ‘’fuy-culay a pei-han’’.[1]

(u kamu nu Hulam: 厄利垂亞國伯語：（英語：State of Eritrea，提格雷尼亞語：ሃገረ ኤርትራ，阿拉دولة إرتريا‎），通稱厄利垂亞，是位於非洲東北部的國家，瀕臨紅海，面積12.5萬平方公里，人口約5,750,433人（2018年），首都為阿斯瑪拉，民族以提格利尼亞人、提格雷人等為主。貨幣通用奈克法。

由於厄利垂亞存在普遍的非法勞役、政府的獨裁以及人權被政府嚴重打壓，亦是全球新聞自由指數排名最低的地方之一，因此很多人經常稱之為「非洲版北韓」)

tapang tusu nu kanatal (首都)

u tapang tusu nu kanatal sa u Asmara.

kakininan nu kanatal demiad (國家紀念日)

kakining nu kanatal demiad sa 24 bulad 5 demiad.

tabakiay a tapang nu kanatal (元首)

u tabakiay a tapang nu kanatal (congtung) ayza sa ci Isaias Afwerki, micakat a demiad sa i 1993 a mihca 5 bulad 24 demiad.

laylay (歷史)

Er-li-cuy-ya naw u i Yi-sul-pi-ya a nikedalan patidengan, 1890 a mihcaan nidebungan nu Yi-ta-li, malu nu malimaday muenen Yi-ta-li tu a kakitidaan, nadikudan nu sakatusa a nikalpacaw i kitakit u malkaputay a kanatal masasulul satu sa, atu i-su-pi-ya malaheci ku nisakaputan tu Yi-sul-pi-ya atu Er-li cuy-ya malcabayay a masakaput. 1962 a mihcaan maalaw nu Yi-sul-pi-ya, malu nu sabaw sepad a kididaan nu nian tu a kanatal.[2]

(u kamu nu Hulam: 厄利垂亞原為衣索比亞所建立的屯墾區，1890年為義大利所佔領，並成為義大利的殖民地，第二次世界大戰後在聯合國的同意之下，與衣索比亞組成衣索比亞和厄利垂亞聯邦。1962年遭衣索比亞兼併，成為該國第14個省。)

mihulakay masakaputay i 1960 a mihcaan u ziday napatideng tu Er-li-cuy-ya, u nikadademec mialaw tu Er-li-cuy-ya kyu miliyas ku Yi-su-pi-ya. Er-li-cuy-ya a tademaw mahulaka kina masakaputay i 1970 a mihcaan nu ziday i Yi-sa-ya-si-a-fui-wo-er-ci ya mikelidan u nikasa tu Er-li-cuy-ya mihulakay masakaputay malaliyas tahkal, haymaw sa tu maday-li nu dikudan alaw malu nu Yi-sul-pi-ya nu maylabuay tu u kahenulan ku Er-li-cuy-ya u misataeday a paculi nu hitay. Yi-sul-pi-ya u men-ke-si-tu nipikuwan i 1991 a mihcaan mapabelin satu sa, Mi-lay-si-ce-na-wya a nisabaluhay tu sihu masasulit i Er-li-cuy-ya pasakawaw tu tademaw a paina, palucek tina kenisan tatenga' haw sa miliyas tu Yi-sul-pi-ya. 1993 a mihcaan sepatay a bulad hebek satu i masacabaay a kanatal u matatudungay ku mikawaw atu u mikantukay malingatu tu paina ku tademaw, namahida u siwa a bataan idaw ku siwa nu walu pay-hun-pi ya paliliday makaawas tu miliyas ku Yi-sul-pi-ya, sakay wida tu a mihcaan i limaay a bulad tusa a bataan idaw ku sepatay a demiad pacudad masacacaay kunida sa. 1994 a mihcaan, u Er-li-cuy-ya a tademaw mihulakay masakaputay misumad tu nu tademawan a nu binawlan misakaku atu palucekay tu sakay kawaw nu niyadu.[3]

(u kamu nu Hulam: 厄利垂亞解放陣線在1960年代成立，以武力爭取厄利垂亞脫離衣索比亞。厄利垂亞人民解放陣線在1970年代於伊薩亞斯·阿費沃爾基領導下自厄利垂亞解放陣線分裂出來，逐漸取代後者成為衣索比亞境內的主要厄利垂亞反抗軍。衣索比亞門格斯圖政權在1991年被推翻後，梅萊斯·澤納維的新政府同意在厄利垂亞舉行公民投票，以決定該地區是否脫離衣索比亞。1993年4月終於在聯合國的斡旋與監督下舉行了公民投票，結果以99.8%贊成通過脫離衣索比亞，並於同年5月24日宣布獨立。1994年，厄利垂亞人民解放陣線改組為人民民主與正義陣線。)

2018 a mihcaan pitu a bulad, Yi-sul-pi-ya atu Er-li-cuy-ya madem tu ku nikasasuadan hawsa, Yi-sul-pi-ya u tatangahan ci A-pi-ay-ha-may-tu-a-li kilusa mididaw mipalita tu Er-li-cuy-ya masasulit tu sakakapah nikaudipan. kina tusaay a tatangahan, u satalakaway malingatu mahtatusaay u sakasikalisiw, u manamec, u sapitupin atu masasungaay nu mapapaliyuh.[4]

(u kamu nu Hulam: 2018年7月，衣索比亞與厄利垂亞結束敵對關係，衣索比亞總理阿比·艾哈邁德·阿里隨後訪問厄利垂亞簽署和平條約。兩國總理、元首宣布重啟雙方貿易、經濟、交通和外交關係。)

kamu (語言)

nu aydaay yadah ku caay kalecad a kamu i Er-li-cuy-ya misakamu, namakayni i San-mi-te a kamu atu Ku-si-te a kamu. i Er-li-cuy-ya u kamu nu sakamuan nu binacadan idaw ku A-la-pul, Ti-ke-lei a kamu, Ti-ke-li-ni-ya a kamu atu nu aydaay a sakamuan tu Ta-li-ke a kamu(Dahlik), kina kanatal malakuid tu waluay tu a tademaw misakamu tu kamu(u kahenulin u Ti-ke-lei a kamu atu Ti-ke-li-ni-ya a kamu) u nu saayway a kamu. Yin-kul a kamu atu Yi-ta-li a kamu idaw tu ku misakamuay a tandaw. anu sakaykawaw sa u kahenulan tu Ti-ke-li-ni-ya atu a-li-pul a kamu. Ti-ke-li-ni-ya a kamu taneng musakamu tu Ci-ce a sulit tu sasulitan.[5]

(u kamu nu Hulam: 現時有多種語言在厄利垂亞被使用，大部份來自閃米特語族及庫希特語族。在厄利垂亞被使用的閃語族語言有阿拉伯語、提格雷語、提格里尼亞語及最近被確認的達立克語（Dahlik），該國有超過八成人口以這些語言（主要是提格雷語及提格里尼亞語）為第一語言。英語及義大利語也有一些人使用。公事上主要使用提格里尼亞語及阿拉伯語。提格里尼亞語可用吉茲字母拼寫。)

demiad (氣候)

talakaway nu kenis u sakapahay u sasapian nu tademaw a demiad, tu mihcaan sa u dihku nu akuti' i sabaw cacay idaw ku pitu C, u selep nu nanam 525 haw-mi. sabaw tusa a bulad katukuh i tusaay a bulad u saselepay ku demiad nu akuti’, i sabaw lima C, lima a bulad katukuh i enemay a bulad u satalakaway ku akuti’ nu demiad, i tusa a bataan idaw ku lima C; sepatay a bulad katukuh i limaay a bulad u maudaday a demiad, enem a bulad katukuh waluay a bulad u musaaangsangay a udad nu demiad, nikahida sa u makedalay a demiad. sawali atu satipanay u masawahulay micidek ku caledes maacak ku demiad, tu mihmihcaan sa u akuti’ nu demiad i tulu C atu tusa C, tu mihmihcaan nu mudebuay nu nanam sa caay pakaala tu 400 haw-mi. ya sumanahay a bayu miduducay tu tukus u likelikenan, tulu a bulad katukuh i cacay bataan a bulad i demiad sa u lababaan kya demiad makatukuh ku sepatay C ay.[6]

(u kamu nu Hulam: 高原地區氣候宜人，年平均氣溫為17℃，降水525毫米。12月至2月平均氣溫最低，為15℃，5月到6月平均氣溫最高，為25℃；4月到5月為小雨季，6月到8月為大雨季，其餘為旱季。東部和西部低地氣候炎熱乾燥，年平均氣溫分別為30℃和28℃，年均降水量不到400毫米。紅海沿岸多沙漠，3月至10月間白天氣溫可達40℃以上。)

Er-li-cuy-ya u liwliw nu likut masasuedes (厄利垂亞邊界衝突)

Er-li-cuy-ya u liwliw nu likut masasuedes

nasulitan nu wikipitiya, Er-li-cuy-ya i 1950 a mihcaan milabu tu i-su-pi-ya masakaputay; i 1962 a mihcaan, hungti nu Yi-su-pi-ya ci Say-li-si-i-se (Haile Selassie l) pakunida han tu mihulak kina malpadangay a kanatal a mikayki, lucek han mikumkum kina malpadangay a kanatal , u masacacay muawaw patayda tu tademaw palcapu tu “Er-li-cuy-ya mihulakay masakaputay” (the Eritrean Liberation Front), atu Yi-su-pi-ya malingatu makaali tu tuluay a mihcaan kuheni masasuayaw a malpacaw.[7]

(u kamu nu Hulam: 根據維基百科，厄利垂亞於1950年加入衣索匹亞聯邦；1962年，衣索匹亞皇帝塞拉西一世（Haile Selassie I）解散厄邦議會，正式併吞該邦，獨派人士遂組成「厄利垂亞解放陣線」(the Eritrean Liberation Front)，與衣索匹亞展開長達30年的武裝對抗。)

nudaan tu masasuayaw malalaisan u Ti-ke-lei a tademaw a nihulakan tu masakaputay atu Er-li-cuy-ya a tademaw nu mahulakay u masakaputay a nikalcabacabayan. 1991 a mihcaan. nu i paykanatal miwananay sa, Er-li-cuy-ya a tademaw u mihulikay masakapud patideng tu tada malakuwid ku nisakakuan nu sihu, nu dikidan i tusa a mihcaan hamin nu niyadu’ namakaaaay i Yi-su-pi-ya ku nika sacacay a milapu tu masakaputay a kanatal.[8]

(u kamu nu Hulam: 在內戰中，提格雷人民解放陣線與厄利垂亞人民解放陣線是盟友。1991年，在聯合國安排下，厄利垂亞人民解放陣線建立起過渡自治政府，2年後全民公決從衣索比亞獨立並加入聯合國。)

1991 a mihcaan, kina tusaay masasulid tu cacay a wiy-yun-huy a mihalhal tu kapahay a kawaw anu u canan ku nika dademec tu sakay mungday, nika nikahini nu heni tu demidemiad sa mangalep ku nikasasulinges.[9]

(u kamu nu Hulam: 1991年，雙方成立一個委員會以解決過渡期的任何爭議問題，但關係仍日益惡化。)

u heni tu ku malpacaway, kina tusaay naidaw ku nika sasulitan a mapapela’ tu sin-ceng a kenis; nika masakunida ku Er-li-cuy-ya tu nadikudan, caay kasasulul kina tusaay a mipela’ tu kenis. 1997 a mihcaan sabaw cacay a bulad tusaay idaw kuwalu a demiad, u Er-li-cuy-ya misabaluhay patahkal tu kalisiw u nay-ke-fa, Yi-su-pi-ya nikahida sakay i Er-li-cuy-ya misulul tu sakay kalisiw a mipulu’, kina tusaay masakaputay ngalep sa tu ku nikasasulinges, kilulsatu satu nadikudan i 1998-2000 a mihcaan mapelpel tu i likut nu liuliyuan nu dadipasan a mangangayaw.[10]

(u kamu nu Hulam: 內戰期間，雙方同意按照當時的行政區界劃界；但厄利垂亞獨立後，雙方都不同意照此劃界。1997年11月28日，厄利垂亞發行新貨幣奈克法，衣索比亞因此對厄利垂亞實施經濟抵制，兩國關係急劇惡化，隨後在1998—2000年間發生邊界戰爭。)

malalitin tu ihekalay atu zumaay a natinengan (外部連結)