Noćni život u Beogradu

Dinamičan noćni život u Beogradu stiče međunarodnu reputaciju početkom 21. veka, kako zbog tradicionalnog noćnog života oličenog pre svega u kafanama, tako i zbog savremenog, modernog noćnog života, posebno splavova — barži i plovila pretvorenih u klubove i kafiće. Beograd se često navodi na listama gradova sa najboljim klubovima i žurkama.

Jedan od klubova na splavovima (2011)

Tipičan izgled splavova, barži i brodova pretvorenih u kafane, restorane, klubove i kafiće. Splavovi su centralna tačka savremenog gradskog noćnog života

Boemska četvrt Skadarlija, mešavina starinskih kafana i modernih klubova, druga je najposećenija turistička atrakcija u Beogradu posle Beogradske tvrđave.

Pogled na Beograd tokom noći, sa reke Save

Splavovi se uglavnom nalaze uz obe obale Save sa brojnim klubovima duž obala Ade Ciganlije, i uz desnu obalu Dunava. Uprkos savremenom noćnom životu koji se vremenom razgranao u razne vidove zabave kako bi se prilagodio stranim posetiocima i mlađim generacijama, Skadarlija, boemska četvrt sa tradicionalnim kafanama, je i dalje jedna od najposećenijih beogradskih atrakcija, odmah iza Beogradske tvrđave.

Beograd je posebno popularan u regionu, sa brojnim vikend posetiocima. Glavne privlačnosti za turiste su: generalno dobro poznavanje stranih jezika ili nedostatak jezičke barijere u slučaju bivše Jugoslavije; prijateljska atmosfera; veliki broj lokala (barovi, klubovi, kafići, kafane, restorani); kvalitetna kuhinja; relativno niske cene alkohola, posebno iz ugla stranih posetilaca; nedostatak propisa o noćnom životu ili loša primena postojećih.

Rastuća popularnost Beograda kao žarišta zabave i provoda, posebno „ludih splavova”, vremenom je naišla i na kritike. Iako se i dalje opisuje kao grad sa „tradicijom intelektualnog sastajališta”, uključujući uspešnu umetničku revitalizaciju četvrti poput Savamale ili Dorćola, preovlađujuća slika Beograda, čak i zvanično reklamirana kao takva, jeste imidž grada jeftine zabave. Ovakva stereotipna promocija učinila je noćni život Beograda stecištem ljudi koji traže jeftin hedonistički provod, a koji rezultira mnogo širim društvenim uticajem: opijanje, droga, kriminal, prostitucija, uticaj na tinejdžere i omladinu i razvoj splavovske rijaliti kulture.

Tradicionalni noćni život

Istorijat

Kafana Beli medved u Zemunu, fotografisana 2017. U objektu su pružane ugostiteljske usluge duže od 300 godina (1650—1960-e)

Preteče modernog noćnog života bile su kafane. Prva kafana u Beogradu otvorena je u osmansko doba, 1522. godine, na Dorćolu. Gostima je služena samo turska kafa i ova kafana se smatra najstarijom u Evropi. Otvorena je samo godinu dana nakon osmanskog osvajanja Beograda i 33 godine pre nego što je prva kafana otvorena u Istanbulu 1555. godine. Istorijski izvori ne upućuju na razlog zašto je Beograd u to vreme bio toliko važan da tako rano ima objekat tog tipa. Sama reč kafana koju su nam donele Osmanlije (qahve hane), izvedena je iz persijskog qahvah-khanah, što znači „kuća kafe”.

Osmanski putopisac Evlija Čelebija posetio je Beograd 1661. godine i izbrojao 21 han i 6 karavansaraja. Najveći, Karavansaraj Mehmed-paše Sokolovića imao je „160 odžaka”, a neki karavansaraji su imali i haremske delove. Kada su Austrijanci 1718. godine osvojili Beograd, pored ostalih izveštaja carskom dvoru u Beču, slali su i izveštaje o kafanama u kojima su spomenute sledeće kafane: „Crni orao”, „Crveni petao”, „Pet ševa”, „Tri zeca”, „Divlji čovek”, itd. Posebno su se osvrnuli na problematičnu „Kod dve bule”, ozloglašeno omiljeno mesto „razvratnog” barona Franje Trenka.

Beograd je u ovom periodu ostao bogat kafanama jer je bilo skoro 200 kafana i mehana, pa je proizvodnja alkoholnih pića u gradu cvetala kako bi zadovoljila potražnju. Austrijski guverner, Karl Aleksandar, vojvoda od Virtemberga, bio je poznat po svojoj ljubavi prema noćnom životu. Ukinuo je sve poreze na posluživanje pića i biznis je procvetao. U nemačkom delu grada bilo je oko 140 kafana i pabova, a u srpskom preko 200. Nemci su uglavnom služili pivo, a Srbi vino i rakiju. U periodu 1717—1723, u Beogradu su otvorene četiri pivare. Vojvoda je takođe organizovao balove u svojoj palati. U periodima kada su organizovani balovi muzika u drugim delovima grada bila je zabranjena. Obične građane ponekad su silom vukli na balove, gde su morali da plate startninu od 17 krojcera, što je bio veliki iznos za većinu građana. Aristokratija je uglavnom koristila obične ljude za podsmeh na balovima, a oni koji su odbijali da dođu ili pravili probleme na balovima, zatvarani su i bičevani. Masovne, obilne večere i gozbe, poznate kao traktacije, bile su redovno organizovane. Na njima su servirana jela i hrana nedostupna običnim ljudima, poput kavijara, hobotnica, usoljenih haringi, prženih golubova, vruće čokolade ili uvoznih vina. Posle povratka Osmanlija 1739. godine, ovaj „barokni blic” beogradskog noćnog života je prestao.

Nakon povratka Osmanlija, na uglu sadašnjih ulica Kralja Petra i Cara Dušana, opstala je kafana „Crni orao”, prvi takav objekat sa zabeleženom rečju kafana u nazivu. Služila je kafu i nargile. Objekat je bio važan i iz drugih razloga. To je bila i prva pivara u Beogradu i prvo mesto koje je radilo non-stop. Na spratu iznad bili su smešteni gardisti, posada Temišvarske kapije. Kako je njihovo dežurstvo bilo 24-časovno, takvo je bilo i radno vreme kafane. Zgrada je opstala do Međuratnog perioda.

Kafana Beli medved otvorena je u 18. veku u Zemunu. Zgrada je izgrađena u prvoj polovini 17. veka i služila je kao karavansaraj bar od 1658. godine. Lokal je bio popularan i radio je do ranih 1960-ih. To je najstarija sačuvana građevina u Beogradu posle zidina Beogradske tvrđave. Međutim, Zemun se tokom najvećeg dela istorije razvijao nezavisno od Beograda jer su dva grada pripadala različitim državama. Zemun je 4. oktobra 1929. godine postao deo iste administrativne jedinice kao i Beograd, izgubio je poseban status grada u odnosu na Beograd (tj. postao njegov deo) 1934. godine a tek od 1950-ih počeo da sačinjava kontinuirano naseljeno područje sa Beogradom. Otuda se kuća u ulici Cara Dušana 10 na Dorćolu obično naziva najstarijom kućom u Beogradu, dok se kafana Beli medved smatra najstarijom kućom u Zemunu.

Zlatno doba

Knez Aleksandar Karađorđević je 1847. godine zakonski uredio oblast ugostiteljskih objekata, podelivši ih na mehane i hanove, pri čemu su mehane dobile status zanatskih radnji. Prostori su dugo ostali nepromenjeni: stolovi bez stolnjaka, rasklimatane stolice i klupe, plehane peći koje su gosti sami ložili, sveće lojanice ili petrolejske lampe. Među nižim slojevima razvila se kultura provođenja sati u kafanama. Razgovaralo se o svakodnevnim događajima, politici, delile se smešne priče ili pevalo uz gusle. Takođe su se pojavljivali i prostori uređeni po zapadnjačkim primerima, građeni po uzoru na Beč ili Budimpeštu. Takva mesta postala su okupljališta oficira, činovnika, zemljoposednika, a za razliku od tradicionalnih kafana, povremeno su dolazile i žene. Kneginja Ljubica Obrenović bila je redovan posetilac „Manojlove bašte”, na današnjemZelenom vencu, gde je pila pivo. Bila je to prva beogradska kafana koja je služila pivo, počev od 1835. Vremenom su starinski uređene kafane opstale uglavnom u predgrađima.

Ostajanje van kuće do kasno je bilo protiv zakona, ali ljudi bi redovno ostajali u kafanama posle radnog vremena. Pošto Beograd u to vreme nije imao uličnu rasvetu, gradonačelnik Nikola Hristić je naredio da svako ko šeta noću mora da ima ličnu lampu, inače je predviđena visoka kazna. Kako su ljudi koji su se vraćali iz lokala u kasnim satima već samim tim kršili zakon, nisu imali lampe, pokušavajući da ostanu neprimećeni od strane žandarma. Razvila se subkultura podmićivanja jer je za uhvaćene prekršioce bilo jeftinije da potplate žandarma nego da plate kaznu, dok su žandarmi ionako bili slabo plaćeni pa im je mito dobro došao.

Kafane su postale središta društvenog života grada, jer je iz njih zračio čitav politički i kulturni puls grada. Neki istoričari su ih opisali kao „najvažnije institucije” od 19. veka do Drugog svetskog rata. Knez Mihailo Obrenović je takođe zakonski uredio oblast kafana 1863. godine i naredio da žene ne smeju da poseduju kafane niti da rade u seoskim i drumskim, već jedna, a izuzetno dve, mogu da rade u gradskim kafanama. Prostori su se delili na različite tipove: mehana, bistro, gostionica, han, saraj, lokal, krčma, bircuz, birtija a kasnije i restoran, hotel, itd. Svi su nudili piće, a neki su nudili i hranu, odmor i prenoćište. Takođe, mnogi su imali muziku. Krajem 19. veka u centru Makedonske ulice bilo je 40 kuća, od kojih su 22 bile kafane. Kafane su uglavnom bile raznovrsne: neke su služile samo kafu, druge samo pivo ili su nudile samo supu od pasulja. Još jedno zakonsko uređenje kafana, ovog puta od strane opštine, usledilo je 1877. godine. Kafane su bile kategorisane — kafane prvog reda smele su da imaju jednu konobaricu.

Kafana „?”, otvorena 1823. godine, najstarija beogradska kafana koja još uvek radi

Kao čvorišta društvenog života, kafane su se ubrzo diverzifikovale: „Esnafska kafana” (za zanatlije — zidare, građevince, kopače bunara, tesare, testeraše), „Makedonija” (zemljoradnici i trgovci), „Kod Albanije” (zakupci) itd. U zavisnosti od političke pripadnosti gostiju, pojedine kafane su se pretvarale u debatne klubove Srpske napredne stranke, Narodne radikalne stranke ili Liberalne stranke. „Rajić” je bila prva kafana u kojoj su se pripremali savremeni ćevapčići, počev oko 1860. godine. Toliko su bili popularni da je u jednom trenutku bilo 300 ćevabdžinica u Beogradu. Pod punim nazivom „Kod Rajića junaka srpskog”, bila je domaćin svečanosti nakon potpunog povlačenja Osmanlija iz Beograda 1867. godine, u organizaciji kneza Mihaila.

Prvi hotel „Kod jelena” izgrađen je 1843. godine, ali je postao poznat kao „Staro zdanje”. Novi hotel je uneo evropsku tradiciju u zabavu i imao prvu plesnu dvoranu u Beogradu. Prvi bal u Beogradu održan je 1838. godine, a postali su učestaliji posle 1860. i imali su strogi raspored i bonton. Nasuprot tome, među nižim slojevima, posebno u prigradskim kafanama, proširila se moda krompir balova. Nazvani su tako jer su, za razliku od otmenih plesova bogatih slojeva društva, na ovim surogat-igrankama ljudi samo skakali i trzali se, kao da šutiraju džakove krompira.

Prva kafana koja je dozvoljavala gostima da prenoće bila je „?”, i to od sredine 19. veka, prvobitno samo dva puta godišnje, posle božićne i vaskršnje liturgije. Smešten preko puta beogradske Saborne crkve, omogućio je vernicima koji su dugo u noć ostajali u porti crkve da ostanu u kafani. 6. februara 1893. u gradu je upaljena prva električna ulična svetiljka pa neki hroničari to uzimaju kao trenutak kada je počeo „pravi noćni život”.

Kafana „Kod Albanije”, sa prvim javnim časovnikom u Beogradu. Današnja lokacija Palate Albanija

Godine 1860. otvorena je jedna od najpoznatijih kafana, „Kod Albanije”. Na njenom mestu 1940. godine izgrađena je moderna palata Albanija. Neki od lokala iz ovog perioda nosili su vesela imena, poput „Kod pocepanih gaća” i „Sedam Švaba” ili su dobili nazive po zdanjima kojima su bili blizu („Tri šešira”, zbog Dimovićevog dućana šešira koji je ranije bio u kući i imao tri limene kape iznad ulaza; „Kod palidrvca” (zbog obližnje fabrike šibica)). Kafana „Amerika” bila je poznata po lokumu, slanutku i čočecima, a na glasu je bio i zbog trbušnih plesačica i prostitucije. Hotel i restoran „Balkan” na Terazijama izgrađen je 1935. godine na mestu nekadašnje „Simine kafane” iz 1860. godine. Uvršten u najvišu, prvu kategoriju, bio je sastajalište poslovnih ljudi, i jedan od retkih ugostiteljskih objekata u kojima je ženama bilo dozvoljeno da rade. „Zlatni krst”, takođe na Terazijama, reklamirao se 1862. godine da poseduje „12 soba i štala za 30 konja”.

Nastavilo se sa običajem neobičnih, egzotičnih i smešnih naziva, često kao kontriranje susednim ili dobro poznatim mestima: „Pivni izvor”, „Bosfor” (pored Dardanela), „Engleska kraljica”, „Zemljotres”, „Crna mačka” (pored „Bele mačke”), „Žurka”, „Kod tri seljaka”, „Astronomska kugla”, „Kod bombardovanja Beograda”, „Gusarski brod”, „Dva panja”, „Jeftinoća”, „Musa Kesedžija”, „Radosan Srbin”, „Srpski vlakovođa”, „Crni Arapin”, „U modrim šumama”, „Kod dve misterije”, „Kod Oroza”, „Vrući gavran”, „Izgubljeno jagnje” ili „Kod žirafu vanevropsku zverku”.

Jedan od najuglednijih lokala bila je „Srpska kruna”, izgrađena 1869. godine i adaptirana u hotel. Nastao je 1853. godine na uglu Knez Mihailove i Pariske ulice. Bio je poznat po balovima. Objekat je podigao knez Aleksandar Karađorđević i prodao lokal beogradskoj upravi. U novoj zgradi, koja se nalazi preko puta Kalemegdanskog parka, danas je smeštena Biblioteka grada Beograda. Zbog svoje lokacije bio je deo popularno nazvane „kalemegdanske grupe hotela”, koji su počeli da se razvijaju i privlače nove mušterije nakon 1867. godine i potpunog povlačenja Osmanlija iz grada. Grupa je obuhvatala i gostionicu, kasnije hotel „Nacional”, podignut 1868. godine. „Srpska kruna” je arhitektonski sačuvala izgled hana — četvrtasto, centralno unutrašnje dvorište — ali u modernom stilu. Imala je samo 12 soba, ali je bila poznata po velikoj svečanoj sali u kojoj su se održavali evropski balovi i koncerti, mada je svaki bal morao da počinje srpskim narodnim kolom Srbijanka.

Kafana „Srpska kruna”, polazna tačka trke za Veliku nagradu Beograda 1939.

„Dardaneli” posle rekonstrukcije 1896. godine postaje najpopularnija kafana, saborno mesto glumaca, pisaca, pevačkih društava i centralna tačka urbanog duha i gradskih boema. Osnovao ju je Turčin Arif beg 1855. godine. Vlasnička struktura se često menjala. Tako je 1858. godine bila u vlasništvu Srpkinje Stojane, koja ga je dobila u miraz. Imao je bilijar stolove. Zapaženi stalni gosti bili su Vojislav Ilić, Branislav Nušić, Antun Gustav Matoš, Stevan Sremac, Radoje Domanović, Veselinović, Toša Jovanović, Đura Jakšić, Milovan Glišić . Od milja su ga zvali „narodni univerzitet”. Kada je trebalo da bude zatvorena, redovni gosti su organizovali „oproštaj” — okupilo se oko 70 ljudi, sa fedora šeširima i cilindrima, u organizaciji poznatog boemskog glumca Čiče Ilije Stanojevića, i dostojanstveno su ispratili kafanu „sa velikom tugom”. Srušena je 1901. godine, umesto nje je izgrađen je sadašnji Narodni muzej u Beogradu, pa se klijentela preselila u „Veliku Srbiju” i već postojeće kafane u Skadarliji. Beograd je tada bio podeljen na mahale, a potok Bibija, koji se slivao niz Skadarliju, bio je administrativna granica između kvartova Palilula i Dorćol. Kako je Palilula muziku ograničila na ponoć, ljudi su tada skakali preko potoka ka dorćolskom delu da bi nastavili sa feštom.

Kako je i sama „Velika Srbija” ubrzo srušena da bi se napravio prostor za „ Hotel Moskva”, Skadarlija je postala centralna tačka noćnog života Beograda. Od 2023. godine „Tri šešira”, osnovana 1864. godine, je najstarija, još uvek funkcionalna kafana u Skadarliji i druga po ukupnom broju u Beogradu, posle „?” iz 1823. Još starija „ Gospodarska mehana”, iz 1820. godine, zatvorena je 2013. godine. Nalazila se blizu ušća Topčiderske reke u Savu. Jedna od najstarijih kafana, Grčka Kraljica, otvorena je 1835. godine, a zatvorena 2007. godine.

Gostionica „Despotov Han”, prethodnica „Grčke Kraljice”, je prva zabeležena javna kuća u Beogradu, koja datira iz 1840-ih godina. Kako je prostitucija uvek bila nelegalna, seksualne radnice su morale da se presele na ulicu, a lokal je nastavio kao obična kafana. Poslednji „zvanično nezvanični” bordel iz ovog perioda nalazio se u prizemlju kuće u Čika Ljubinoj ulici, iza moderne zgrade Instituta Servantes. Kuća je srušena mnogo kasnije, početkom 1990-ih. Prostitucija je u velikoj meri suzbijana delovanjem Kola srpskih sestara, osnovanog 1903. g.

Na prelazu iz 19. u 20. vek Beograd je imao jedno ugostiteljsko mesto na 50 stanovnika. Posle Prvog svetskog rata, novi prostori su bili potpuno zapadnjački. Novi hoteli, sa popularnim restoranima, bili su „Splendid”, „Astorija”, „Union”, „Luksor”, „Palas” i drugi. Društvena podela je ipak ostala. Pripadnici nižih slojeva nisu mogli da priušte otmene prostore, poput hotela „Slavija” ili „Imperijal”, da naručuju bečki šnicle ili mađarski gulaš, da slušaju nemačke ili francuske pevače ili da gledaju mađioničare, žonglere i druge umetnike. Posećivali su male kuvare, narodne kuhinje i najkvalitetnije lokale. Među najluksuznijim i najekskluzivnijim lokalima za noćni život tokom Međuratnog perioda bio je „Srpski kralj”, na uglu Uzun-Mirkove i Pariske ulice. Raskošan hotel je opisan kao „ukras” grada, sa „podjednako lepim enterijerom i eksterijerom”. Potpuno je uništen tokom nemačkog bombardovanja Beograda 6. aprila 1941. Posle rata država je nacionalizovala parcelu. Uprkos nekoliko inicijativa, nikada nije obnovljen. Umesto hotela, otvoren je restoran „Park”, gde je veći deo parcele postao bašta restorana. Kasnije je preimenovan u „Central park”, pre nego što je izgoreo do temelja u decembru 2012. godine.

Ministarstvo finansija Kraljevine SHS zabranilo je 30. decembra 1927. godine noćni život posle 23 časa: oni koji sede do kasnih sati, a prošlo je jedanaest, biće kažnjeni sa dva dinara . Poznata kao „taksa za noćno sedenje”, smatra se prvom zvaničnom zabranom noćnog života u Srbiji.

Druge važne, sada zatvorene kafane iz ovog perioda su:

• „Babuna”; na Senjaku, preko puta modernog Beogradskog sajma, ugostio je spomenik Pobednik, jedan od najprepoznatljivijih simbola Beograda danas, pre nego što je postavljen na Beogradskoj tvrđavi .
• „Bajlonijeva kafana”; u Skadarliji, vlasništvo češkog emigranta Ignjat Bajloni, tik do njegove pivare tako da je vazduh u kafani imao svež miris hmelja . Veliki lokal bio je poznat po pivu: tamnom, svetlom, zlatnom, ali i poznatim stranim brendovima pre Drugog svetskog rata, poput Gambrinusa ili Stouta . Pivo se služilo samo u burićima, a mesto je bilo poznato po mesu sa roštilja. Posle 1907. godine održavao je koncerte hora Abrašević, koja je osnovana 1905.
• „Boem”; u Cetinjskoj ulici, u blizini Skadarlije. Veoma popularan tokom Interbelluma, sa specifičnom muzikom: šlageri, serenade i arije iz opera i opereta.
• „Bulevar”; na Terazijama. Ispred nje je upaljena prva elektrificirana ulična svetiljka u Beogradu 6. februara 1893. Bio je popularan zbog velike sale u kojoj su priređivane zabave, uključujući redovne koncerte Srpsko-jevrejskog pevačkog društva, prvi mačevalački turnir u Srbiji, predstave nemačkih pozorišnih grupa iz Berlina (preko 100 predstava samo 1904. godine) i mitinge političke stranke. Sala je adaptirana u prvu opersku scenu 1909. godine, a predstave su postavljene u saradnji Branislava Nušića i operskog pevača Žarka Savića iz Zemuna. Kritičarima se to nije dopalo, pa je scena zatvorena 1911. Kasnije je ipak preimenovana u „Operu” i bila je sedište komediografsko-vodviljskog pozorišta „Orfeum”.
• „Bums Keler”; u Skadarliji, nalazio se na uglu sa Zetskom ulicom. Do Prvog svetskog rata hvaljena kao jedna od najboljih kafana u gradu, sa lepo uređenom baštom, dobrim zalogajima i odličnim vinom. Iznad kafane su jedno vreme živeli glumac Dobrica Milutinović i pisac Branislav Nušić, dok su na njoj nastupali glumci i pevači. Vlasnik je bio Pera Bums.
• „Cvetkova mehana”; Cvetko Jovanović otvorio ga je 1902. godine, na Smederevskom putu, preko puta pijace u Malom Mokrom Lugu . Prvobitno nazvano „Vračarsko polje” po lokaciji, postalo je poznato kao „Cvetkova mehana”. Pijaca, a tada je po njoj nazvana mahala, danas skraćena na samo Cvetko.

• 

  Manakova kuća, izgrađena 1830. godine. Ovde je bila mehana u 19. veku. Kuća je opstala kao jedno od retkih zdanja iz tog perioda u Beogradu i pod zaštitom je države

• „Čukareva kafana”; postojala je u kasnijem 19. veku na današnjoj lokaciji Fabrike šećera. Bila je popularno mesto na raskrsnici Obrenovačkog i Šumadijskog puta, na ulazu u grad, dobilo je ime po vlasniku Stojku Čukaru. Ona je dala ime modernom naselju i opštini Čukarica.
• „Dva bela goluba”; osnovao Jovan Kujundžić, krojač (terzija, krojač sukna). Prvobitno tipična drumska mejhana, postala je toliko poznata da je ceo kvart i savremena Svetogorska ulica 1872. godine dobili ime po njemu. Krajem dvadesetih godina 20. veka Zanatlijski ceh je otkupio kuću i okolni plac da bi sagradio Dom zanatlija, koji je danas zgrada Radio Beograda . Kujundžić je imao jedan uslov, da se ime sačuva. Zbog toga je iznad ulaza u zgradu uklesana skulpturalna kompozicija. Prikazuje dve osobe sa nakovnjem (simbol zanatlija), pored nakovnja su makaze (simbol krojača), sa dva bela goluba. Kafana se preselila u Skadarliju, a restoran u novoj zgradi (dovršenoj 1933. godine) dobio je naziv „Zanatski dom”.
• „Dva duda”; posećivali su beogradski kočijaši i nosači. Nalazilo se u blizini Tašmajdana.
• „Era Gurman”; bio je na modernom Trgu Nikole Pašića 6, gde se danas nalazi zgrada Uprave grada Beograda. Smatra se da imate najbolje pečeno i pečeno meso u gradu.
• „Građanska kasina”; na uglu ulica Kralja Petra i Knez Mihailove. Klijentela su bili najugledniji i najobrazovaniji beogradski trgovci, visoki oficiri i činovnici. Crveni krst Srbije je ovde osnovan 1876. godine, kao i Društvo novinara Srbije 1881. i Beogradska berza 1894.
• „Kazbek”; najpoznatija „ruska” kafana, osnovana nakon masovne ruske bele emigracije . Otvoren u novembru 1931. od strane Rubena Rotinova, bio je to mesto na „evropskom nivou” i označeno kao centar noćnog života Beograda. Ugostio je ruske zabavljače i pevače iz celog sveta. Prvobitno smešten na ulazu u Skadarliju, kasnije se preselio u glavnu, ulicu Kralja Milana, gde se nalazi moderan restoran „Polet”.
• „London”; koji je dao ime modernom okolnom naselju, na raskrsnici ulica Kneza Miloša i Kralja Milana. Sagrađena između 1865. i 1873. godine, sa hotelskim sobama iznad nje, prvobitna klijentela kafane bili su poslanici obližnje Narodne skupštine. Prvi beogradski korzo (šetalište), formiran pored njega i niz Topčiderski put (danas Kneza Miloša). Nova zgrada je izgrađena 1962. godine, ali je modernizovana kafana opstala do 1992. godine, kojoj se osamdesetih godina 20. veka pridružio i istoimeni disko-klub. Od 1992. godine adaptiran je u ogranak Ponzi šeme Dafiment banke, kazino, vinski klub i supermarket, koji su zadržali ime London.
• „Malo Pristanište”; mala kafana u Savamali. Pre Drugog svetskog rata bila je polazna tačka za prevoz čamcem na drugu stranu reke, i na plažu Nika.
• Manakova kuća"; u Bosanskoj ulici (sada Gavrila Principa 7) u Savamali. Kuća je izgrađena za logalnog agu i njegov harem. Cincarski trgovac Manojlo Manak je kupio kuću od age i otvorio mehanu i pekaru u prizemlju, dok je sam živeo na spratu. Njegov rođak Manak Mihailović je nasledio kuću i posao. Tokom ranog 20. veka doveo je češku kapelu, prvi isključivo ženski orkestar u Beogradu. Mehana je zatvorena ali je kuća opstala u izvornom stanju i stavljena je pod zaštitu države 1963. godine a 1979. je proglašena za spomenik kulture.
• „Mostar”; originalno „Tri ključa”, imenovana je po malom mostu koji je premošćavao Mokroluški potok, koji se nedaleko od lokacije ulivao u Savu. Drveni most je često uništavan tokom sezonskih poplava. Kafana je dala ime savremenom Mostaru (Beograd) i Mostarskoj petlji.
• „Novi Beograd”; otvorio je Petar Kokotović 1924. godine u neformalnom prigradskom naselju Tošin Bunar. Ime je bilo proročansko jer je savremena opština Novi Beograd tako nazvana 1948. godine.
• „Nica”; locirana na peščanoj plaži preko Save, u savremenom Ušću na Novom Beogradu. Bilo je jedno od omiljenih mesta za odmor u periodu između dva svetska rata. Ljudi su se iz grada prevozili malim čamcima. Prvobitno samo jedan u celom nizu kafana uz neurbanizovanu obalu („Ostend”, „Zdravlje”, „Abadžija”, „Jadran”, „Krf”, „Dubrovnik”, „Adrija” itd.), jedina je kafana koja je opstala tokom i nakon gradnje Mosta Kralja Aleksandra početkom 1930-ih. I plaža je trebalo da bude srušena, ali je preživela i izgradnju mosta, što je samo olakšalo pristup gostima. Do tada je postala najveća gradska plaža i dobila je ime „Nica”, po kafani. Plaža je konačno zatvorena 1938. godine kada je počela izgradnja nasipa.
• „Pariz”; prvobitno „Ćosina kafana”, koju je tridesetih godina XIX veka osnovao Anđelko Alekić Ćosa, koji je započeo izgradnju nove zgrade 1868. godine. Hotel i kafana su završeni 1870. godine. Nalazila se između „Kasine” i „Takova”. Lokacija prvog srpskog pozorišta komedije „Orfeum”. Prvi srpski igrani film Život i dela besmrtnog vožda Karađorđa, delimično je snimljen u ovom prostoru, a kasnije u njemu prikazan. Srušena je prilikom obnove Terazija 1948. godine.
• „Pozorišna kafana”; otvorena 1902. godine nakon rušenja „Dardanelija”, preuzimajući kao omiljeni izbor glumaca, boema i drugih umetnika. U njemu su osnovana glumačka i novinarska udruženja.
• „Rudničanin”; na uglu Beogradske i Kralja Milana, na lokaciji savremene Mitićeve rupe. Decenijama pre otvaranja Glavne železničke stanice u Beogradu 1884. godine, mesto je bilo poznato kao glavno pretovarno i pakovano mesto u Beogradu. U njegovom ogromnom dvorištu, u kome su se nalazile i štale i konake za trgovce i bikove, roba i hrana koja je stizala iz unutrašnjosti skladištena je i prepakovana za gradske pijace. Opstala je do 1920-ih.
• „Sablja Dimiskija”, ili jednostavno „Dimiskija” je bila najveća kafana na početnoj tački Bulevara Kralja Aleksandra. Imala je prostor za sedenje na otvorenom gde su se okupljali poznati sportisti i lokalni mangupi. Kasnije je preseljena u ulicu Džordža Vašingtona.
• „Slavija”; originalno hotel i kafana građeni su od 1882. do 1888. Imala je veliku salu za zabave i prostranu letnju baštu. U njoj su se održavali resitali, pozorišne predstave i horski nastupi.
• „Šiškova kafana”; jedna od najstarijih kafana u Beogradu. Nalazila se prekoputa Igumanovljeve palate na Terazijama i bila je omiljeno mesto srpskih liberala. Kasnije je zamenjena bioskopom „Beograd”.
• „Takovo”; jednu od terazijskih kafana, često su posećivali glumci. Jedan od stalnih je bio kompozitor Stevan Mokranjac. Imala je dobar glas među gradskom gospodom, koja je često posećivala na „intimne ručkove”.
• „Topola”; nalazila se na centralnom delu savremenog Trga Nikole Pašića i bila je popularno mesto među advokatima, koji su dolazili sa svojim klijentima da pišu tužbe i žalbe. Ispred nje je 1926. godine otvorena prva benzinska pumpa u Beogradu.
• „Zeleni venac”; nalazio se u nekadašnjoj Gospodskoj ulici broj 1. Objekat u kojem se nalazio je jedna od prvih izgrađenih kuća u naselju, iznajmila ju je mlada udovica gospođa Herman iz Saksonije. Par se odselio u Beograd, ali je nakon muževljeve smrti udovica odlučila da da otkaz u poslu izrade šešira, iznajmila je kuću i pretvorila je u kafanu. Mesto održavanja nije imalo ime, ali je na fasadi visio zeleni venac od kalaja. Gospođa Herman je brala i kačila venac dok je kafana bila okrenuta ka groblje u to vreme. Osnovala je kafanu oko 1840. godine i upravljala njime sa svojim ćerkama. Za vreme međuratnog perioda naziv Zeleni venac proširio se na ceo kvart. Kafana je uništena 1960-ih.
• „Zlatna lađa”; sagradio je bogati trgovac Miša Anastasijević. U periodu poslovanja do Prvog svetskog rata bila je stecište trgovaca i uglednih ljudi za vreme vladavine kneza Miloša.
• „Zlatni krst”; na Terazijama, gde je juna 1896. godine održana prva bioskopska predstava u Beogradu. Predstavnici Braće Limijer 25 dana su prikazivali rane filmove poput: L'Arrivée d'un train en gare de La Ciotat, Démolition d'un mur, Baignade en mer. Premijeri su prisustvovali kralj Aleksandar Obrenović i Natalija Obrenović. Pre toga, nakon Srpsko-turskih ratova (1876—1878), bio je omiljena lokacija političara, liberala ali i konzervativaca. Godine 1909. „Zlatni krst” se seli u Skadarliju, a kasnije je na Terazijama otvorena druga kafana „Dušanov grad”. Do početka 21. stoleća, objekat je pretvoren u kockarnicu.
• „Zlatni šaran”; nalazi se u Jaliji, donji Dorćol. Nadomak Dunava, bio je poznat po ribljim jelima, a posebno poznat po ribljoj čorbi. Ovde je sa svojom muzičkom grupom „Suz” nastupao akademik Mihailo Petrović Alas krajem 19. veka.
• „Župa”; na krivini kod Avalskog puta u Jajincima. Tu je lokacija prvog modernog saobraćajnog znaka postavljenog u Beogradu, prve betonirane ulice, i pitstop na prvim trkama organizovanim u Beogradu. Ulica u blizini nekadašnje lokacije 2018. godine dobila je ime po kafani.

Zemun

Kako je Zemun bio pogranični grad između Austrije (Ugarske) i Turske/Srbije, od 1730. do 1871. godine na mestu savremenog Gradskog parka postojao je Kontumac, odnosno karantinska bolnica. Kako je Zemun bio važno trgovačko mesto, Kontumac je bio i bescarinska zona. U njoj su se nalazile stambene prostorije za vreme boravka u zoni. Sa velikim brojem ljudi na jednom mestu, u zoni su se razvile ugostiteljske i ugostiteljske usluge, a otvorene su i brojne kafane: „Kod zlatnog krsta”, „Kod zlatnog točka”, „Kod cara”, „Kod zlatnog slona”, „Kod zlatnog sunca”, itd.

Moderni period

Posle Drugog svetskog rata noćni život je nestao. Grad je bio teško oštećen, stanovništvo je prepolovljeno i trebalo je vremena da se uspostavi odgovarajuća mreža javnog prevoza kako bi se omogućilo putovanje na posao i funkcionisanje grada. Pored preživelih „legendi”, uz sportske klubove i stadione su se pridružile i nove kafane koje su 1950-1960-ih postale centri noćnog života, poput „Mladog proletera”, „Sinđelića”, „Obilića” ili „Stadiona”. Među klijentima su često bili fudbaleri i drugi sportisti. Još jedno središte noćnog života bile su kafane na obali reke koje su držali ribari, posebno u Zemunu. Popularna zabava i tehnološki napredak takođe su ometali značaj kafana. Radio Beograd je počeo da emituje non-stop, uključujući izuzetno popularne humoristične emisije koje su praznile ulice, poput Veselo veče. Godine 1958. počinje emitovanje Televizije Beograd.

Sredinom pedesetih godina 20. veka u Zmaj Jovinoj ulici otvoren je renovirani „Lotos bar”. Kao podrumski prostor, nudio je „umetnički program” koji je uključivao mađioničare, vozače monocikla, žonglere, žderače vatre i, kao glavnu atrakciju, jedva obučene plesačice. To je odmah postalo senzacija. Kako su članovi novog komunističkog političkog establišmenta postajali redovni posetioci, a bar je iz ne tako skrivenog striptiz kluba prešao u, takođe, ne tako skriveni lokal prostitucije, radno vreme se stalno produžavalo. Da bi se ukinuo običan narod, ulazne cene, a posebno pića, su naglo porasle. Ubrzo su usledila i slična mesta: „Kristal Bar”, barovi u hotelima „Mažestik” i „Metropol”, kao i brojni striptiz klubovi devedesetih godina. Početkom 2000-ih, svi su bili zatvoreni.

Ulična prostitucija se razvila od kasnih 1960-ih. Seksualne radnice su radile na prilazima Pančevačkom mostu i postale poznate kao stoperke („autostoperke”). Usled toga je izgrađen niz konaka duž Pančevačkog i Zrenjaninskog puta. Još jedna dugo preživela lokacija bio je Park Luke Ćelovića, gde se takođe razvila gej i transseksualna prostitucija. Park je dobio nadimak Picin park, dok su prostitutke nosile nadimak kamenjarke, po obližnjoj Kameničkoj ulice. Transrodni seksualni radnik Vjeran Miladinović Merlinka postao je slavna ličnost devedesetih godina. Druga lokacija koja je vremenom postala sinonim za prostituciju bio je Plavi most („Plavi most”) preko magistralnog puta između Konjarnika i MedakovićaU. Nastavljene su i javne kuće u starom stilu, a zatim su devedesetih godina 20. veka usledile porno prodavnice i agencije za poslovnu pratnju, neke čak i u Skadarliji. Od 2010-ih, neke elitne prostitutke postale su rijaliti TV zvezde, zvane „starlete”, iako su ih neprestano hapsile zbog prostitucije.

Novi Beograd, ozbiljno izgrađen preko Save od 1948. godine, nije imao noćnog života, jer dugo nije imao ni kafane. Izuzetak su bile „Fontana” u istoimenom naselju „Pri Majolka”, kasnije preimenovana u „Vojvodina”, u TC „Stari Merkator”, i najstarija „Džakarta”, preko puta Studentskog grada, poznatiji po prvobitnom i današnjem nazivu „Tošin Bunar”. Kao prva kafana na brodu, „Split” ima istorijski značaj kao preteča splavova. Restoran je otvoren 1970. godine, ali je brod bio mnogo stariji. Po naređenju Srpskog kraljevskog mornaričkog društva izgrađen je 1892. godine u Regenzburgu u Nemačkoj kao luksuzni parobrod, a prvobitno je nosio ime car Nikolaj II. Slao se uglavnom u diplomatske misije, poput misije pri Međunarodnoj dunavskoj komisiji. Bio je deo nesrećnog kladovskog transporta u Drugom svetskom ratu. Posle rata preimenovan je u Split, relociran je ispod Brankovog mosta i adaptiran u restoran. Upravljački prostor je adaptiran u privatne prostorije i korišćen za prostituciju, pa je policija često upadala u lokal. Brod se od 1992. nalazi na suvom doku u Kladovu, a 2006. godine proglašen je spomenikom kulture.

Kafane su vremenom evoluirale u zapadnjačke restorane, ali su mnogi tradicionalni opstali i ostali deo turističke ponude Beograda. I danas se kafane opisuju kao „duša Beograda”. Uprkos razvoju noćnog života u modernom smislu šezdesetih godina, i diversifikaciji zabavnih sadržaja i njihovoj modernizaciji kako bi odgovarali mlađoj populaciji i stranim turistima, tokom 2020-ih Skadarlija ostaje druga najposećenija atrakcija u Beogradu posle Beogradske tvrđave, doprinoseći trećina deviznih prihoda grada Beograda.

Skadarlija

Skadarlija je delimično sačuvala ambijent tradicionalne gradske arhitekture, uključujući i arhaičnu urbanističku organizaciju, i poznata je kao glavna boemska četvrt Beograda, slična pariskom Monmartru. Kao slične boemske četvrti, Skadarlija i Monmartr su se pobratimili 22. oktobra 1977. Skadarlija počinje da se razvija 1830. naseljavanjem Roma u napuštene rovove ispred bedema, a posle 1835. godine Srba i Turaka. Akvadukt, u suštini zid kroz centar ulice, kasnije je izgrađen da bi vodio tok Bibijinog potoka pod zemljom. Najveći luk akvadukta dobio je ime Skadar, pa je 1872. godine ulica dobila ime Skadarska.

Toma Zdravković (1938—1991), pevač narodne i kafanske muzike, jedan od najpopularnijih srpskih kantautora i dugogodišnji izvođač u Skadarliji. Poznat po svom ličnom boemskom načinu života, ostao je izuzetno popularan među mlađim generacijama, a njegove pesme su bile neizbežni deo tradicionalnog noćnog života.

Ubrzo nakon izgradnje akvadukta, uz podnožje zida podignuti su prvi hanovi, preteče kasnijih kafana. Skadarlija je svoj boemski karakter počela da dobija u poslednjih nekoliko decenija 19. veka, a posebno posle 1901. godine i rušenja „Dardanela”. Početkom 20. veka u Skadarliji je bilo 15 kafana, među kojima su: „Tri šešira”, „Dva jelena”, „Zlatni bokal”, „Bandist”, „Istok”, „Gild”, „Vuk Karadžić”, „Bums Keler”, „Miloš Obilić”, „Dva narednika” i „Mala pijaca”. Prva tri i dalje postoje, a prate ih noviji restorani poput „Ima dana”, „Skadarlije” ili „Dva bela goluba”. Krajem 19. veka, „Pašonin Bulevar” na početku ulice, bio je prva beogradska muzička sala.

Obnova i restauracija Skadarlije počela je 1968. godine po nacrtima grupe istaknutih umetnika. Uspeli su da očuvaju njegove postojeće vrednosti i uvedu moderne objekte bez zadiranja u istorijske karakteristike kraja. Krajem šezdesetih godina Skadarlija je ponovo stekla slavu kao centar mladih i boemskih umetnika. Od 1993. godine zvanično otvaranje letnje sezone u Skadarliji (restorani rade cele godine) obeležava se podizanjem „boemske zastave”. Za restorane i njihove zaposlene postoji poseban kodeks ponašanja. Uključuje vrste jela na jelovnicima, vrste uniformi, dozvoljenu trpezu ili muziku i poznavanje stranih jezika. Simbol Skadarlije je fedora šešir/kapa, koja se pominje u brojnim narodnim pesmama, posebno u starogradskoj muzičkoj formi, formi starije gradske narodne muzike, još jedno amblematsko obeležje Skadarlije.

Posle decenija nastupa u restoranima i na otvorenom, neki izvođači su postali sinonim za Skadarliju: pevači Toma Zdravković, Silvana Armenulić, Olga Jančevecka. Posebno je bila popularna Sofka Nikolić. Prva zvezda folk muzike novonastale Jugoslavije 1920-ih i 1930-ih, objavila je na desetine ploča, postavši jedna od najkomercijalnijih pevačica u Evropi. U Skadarliji su joj bili muzičari iz Evrope i Sjedinjenih Država, među kojima je bila i Džozefina Bejker, koja se s njom sprijateljila. Zvana „Skadarlijska kraljica”, Nikolićeva se povukla 1939. godine kada je preminula njena mlada ćerka jedinica.

Čubura

Drugi kraj koji je bio sinonim za boemski život je Čubura. Kao i Skadarlija, nekada je bila spoljno selo pretvoreno u podgrađe, uz lokalni potok Čuburski potok. Razlike su bile i u klijenteli jer je Skadarlija važila za otmeno i mondeno mesto, dok je Čubura bila stecište običnih ljudi, i višedecenijsko komunalno zapuštenost Čubure u poređenju sa stalnim renoviranjem u Skadarliji, što je Čuburi dalo određeni ukus. Godine 1941. na kratkom rastojanju uz Makenzijevu ulicu bilo je 30 kafana. Čubura je opisivana kao „jedna ogromna kafana, otvorena sve vreme”.

Posle 1945. godine „Vltava” (prvobitno nazvana „Toplica”) postaje stecište; „Mala Vltava” nekadašnjih političkih zatvorenika sa Golog otoka, dok su se imućniji građani okupljali u „Trandafiloviću”. „Orač” je prvobitno otvoren u Savincu. Iako je otvorena 1949. godine na lokaciji nekadašnje radnje za izradu platna, ostala je upamćena kao „mnogo starija”. Mesto je bilo poznato po roštilju. Protesti i peticije javnosti usledili su nakon zatvaranja 1996. godine, kada je premeštena na drugu lokaciju na Čuburi, gde je nekada bila Vltava. Zatvorena je u januaru 2015. g. „Mlava”, u Cara Nikolaja 52, bila je kultna kafana, poznata po tome što „ima dušu”. Nikada otmeno mesto, doživeo je svoj vrhunac 1970-ih i „zamrznut u 1980-im”, sa tradicionalnim enterijerom. Ugostio je podjednako boemsku, umetničku elitu, lokalno stanovništvo i građevinske radnike sa obližnjih lokaliteta. Do 2010-ih ponovo je stekla status ikone male, razmažene oaze sa mlađom klijentelom i stranim posetiocima, ali je zatvorena prvog marta 2013. kao jedna od poslednjih preostalih „pravih beogradskih kafana”.

„Trandafilović” je osnovan 1929. godine, a srušen je 1961. godine kada su vlasti planirale da poseku stari platan u dvorištu restorana. Posle javnih protesta, uključujući pesnika Libera Markonija koji je fizički sprečio radnike da poseku drvo, vlasti su odustale. Nova zgrada na istoj lokaciji završena je 1967. godine i kafana je ponovo useljena. U 21. veku zatvorena je i pretvorena u radnju kućne hemije. Platan je opstao i ispod njega je otvoren bistro „Trandafilović”. Na mestu gde se nalazila kafana „Kikevac” izgrađen je savremeni Čubura park. Kako je bio centralno mesto okupljanja doseljenika iz Crne Trave, najpoznatijih neimara u Srbiji, u parku je 2019. godine podignut spomenik posvećen bezimenom „crnotravskom graditelju”.

Za razliku od očuvane Skadarlije, boemizam na Čuburi je do 2020-ih potpuno ugašen. Kafane su se zatvarale jedna po jedna i nestajao je „duh Čubure”. Jedna od poslednjih kafana, „Kolubara”, preuređena je u kladionicu, dok je čuvena „Čuburska lipa” srušena početkom 2018. godine. Ime je dobio po stablu lipe, zasađenoj 1924. godine, donetoj iz Lipičke banje. Drvo je takođe posečeno. „Sokolac”, na uglu ulica Maksima Gorkog i Sazonove ulice, zatvoren je 2017. godine.

Druge kafane

Druga poznata mesta, van Skadarlije, uključuju:

Levo - Hotel Moskva, koji se često naziva najlepšim zdanjem u Beogradu, poznat je po restoranu i, posebno, poslastičarnici. Desno - čuvena torta Moskva šnit.

• „?”; otvorena 1823. godine, najstarija još uvek u funkciji kafana u Beogradu, sa gotovo istim jelovnikom kao i pre 200 godina. Posle spora sa Srpskom pravoslavnom crkvom, koja se usprotivila nameri vlasnika da je nazove „Kod saborne crkve”, vlasnik je iznad ulaza slikao upitnik dok ne smisli novi naziv, a ime je ostalo. Ovde je 1834. godine postavljen prvi bilijar u Beogradu.
• „Bled”; u celini arhitektonskog ambijenta ranog 20. veka kod botaničke bašte Jevremovac. Bio je jedan od najpoznatijih ribljih restorana, zatvoren je 2008. i ponovo otvoren 2018.
• „Golf”; sagrađena na vrhu Košutnjaka oko 1930. godine po projektu Dragiše Brašovana kao rustična građevina sa podrumom, prizemljem i potkrovljem. Glavna fasada okrenuta prema vrtu je napravljena od 5 lučnih, zastakljenih otvora. Srednja služi kao vrata između zimskog salona i letnje bašte. Glavni ulaz je sa strane zgrade. Ime je dobio po golf terenima izgrađenim 1936. godine, na inicijativu regenta, kneza Pavla od Jugoslavije. Bilo je ukupno 9 golf terena, koje su strani ambasadori smatrali „među najlepšim u Evropi”. Zgrada je obnovljena 1946. godine. Prvobitno je korišćen kao objekat za odmor i oporavak dece. Da bi se sprečila likvidacija, preuzela ga je Ugostiteljska komora koja ga je 1955. adaptirala u objekat za obuku za Master (iz 1960. godine ugostiteljsku) školu. Kasnije je pripojen sa nekoliko prostorija i velikom salom koja se nastavlja na terasu. Đaci su 1975. godine premešteni iz internata na Zelenom vencu u restoran, ali je škola 1978. godine potpuno iseljena iz restorana, koji je nastavio da radi kao samostalni ugostiteljski objekat.

• Hotel Moskva", izgrađen 1908. godine. Restoran hotela postao je „srce društvenog života grada”, gde su „formirane ili srušene tri-četiri srpske vlade”. Restoran je bio poznat po salonskom orkestru, tangu i napuljskoj muzici.
• „Kalenić” je otvoren 1938. godine u istoimenom naselju. Bio je vlasništvo Adolfa Saboa koji je stradao u holokaustu i restoran je nacionalizovan. U maju 2018. vlasništvo je preneto na Jevrejsku opštinu u Beogradu, jer Sabo nije imao života Kao jedna od poznatih beogradskih kafana i „simbol Vračara”, jevrejska zajednica je odlučila da je nastavi u funkciji. Poznat je po tradicionalnim kuvanim jelima.
• „Klub književnika”, Francuska 7, osnovan je 1946. godine. Nalazi se u prostoru i restoranom upravlja Udruženje književnika Srbije. Veoma je cenjen među intelektualnom elitom. Posetili su ga brojni renomirani pisci, kao što su Lorens Darel, Simon de Bovoar, Žan-Pol Sartr i drugi.
• „Kolarac”; osnovan 1857. godine na uglu Poenkareove (danas Makedonske) ulice i Pozorišnog trga (danas Trga Republike). Bio je elitna kafana, u kojoj su se održavali najznačajniji i najveći balovi u Beogradu. Među klijentima su bili vojni oficiri, visoki visoki funkcioneri, političari, umetnici i članovi raznih društava. U istoj zgradi od 1861. do 1878. godine nalazio se austrijski, a kasnije austrougarski konzulat. 1896. godine otvorena je prva srpska međugradska telefonska linija od „Kolarca” do grada. Niša, zgrada je kasnije srušena, a kafana izmeštena u Knez Mihailovu ulicu.
• „Lipov lad”; otvoren 1928. godine, postao je moderan krajem 1950-ih kao mesto susreta umetnika, glumaca, pesnika i lokalnih boema, a kasnije je postao popularno porodično mesto. ali su sačuvane lipe koje su dale ime kafani koja je dala ime celom naselju i jednoj od mesnih zajednica opštine Zvezdara (podopštinske administrativne jedinice).
• „Madera”; u Bulevaru Kralja Aleksandra 43, okružena je Tašmajdanskim parkom. Sagrađena je 1937. godine, na mestu nekadašnje kafane „Smederevo”. Ime je dobila po tome što je jedan od gostiju doneo visokokvalitetno vino Madere. Postao je jedan od najuglednijih lokala, poznat po svojoj boemskoj klijenteli sportista, novinara i glumaca, zvanih Maderaši (Aca Obradović, Predrag Milojević, Ljuba Tadić, Miroslav Radojčić, Den Tana, Miljan Miljanić, Slavoljub Đukić, Dragoslav Šekularac). Ovaj objekat je temeljno renoviran 2003. godine.
• „Mornar”; Jedna od najpoznatijih „novinarskih” kafana. Prvi lokal sa elektronskom kasom u Beogradu (80-ih godina). Prvi put se pominje 1918. godine, na drugoj lokaciji, u ulici Starine Novaka, ispod Tašmajdanskog parka. 1951. godine preselio se na sadašnju lokaciju, na uglu Dečanske i Makedonske ulice. U junu 2023. godine dobija baštu, koju je imao i dve decenije ranije. Uz promene enterijera i jelovnika u ponovo otvorenom „Grmeču” i „Šumatovcu”, ostaje „jedina prava kafana u centru Beograda”. Uprkos imenu, nije riblji restoran.
• „Orašac”; u Bulevaru Kralja Aleksandra, kod Vukovog spomenika. Osnovan krajem 19. veka. Uprkos usponima i padovima, veoma je cenjen među beogradskim boemima, a neki hroničari sugerišu da zaslužuje da bude proglašen spomenikom kulture. kao „najbolji roštilj pod suncem”. Planovi grada 2001. uključivali su rušenje objekta, ali je preživeo. 2021. planovi su ponovo oživljeni.
• „Polet”; riblji restoran, koji se nalazi na Cvetnom Trgu, poznatom je po prženim giricama. Osnovan je 1952. godine, zatvoren 2014. godine, a ponovo otvoren 2017. godine. Prethodilo mu je istoimeno mesto koje je otvoreno posle Prvog svetskog rata, a sagrađeno je na mestu vojne trpezarije srušene posle Majskog prevrata 1903. godine.
• „Poslednja Šansa”; smeštena u Tašmajdanskom parku, prva prava kafana u Beogradu koja je zvanično otvorena 24/7. Otvorena je 1950-ih kao „Kafe Tašmajdan”, preimenovana je 1960-ih. Bila je poznata po tučama i incidentima skoro svake noći.
• „Proleće”; nalazi se na Topličinom vencu, preko puta Parka Vojvode Vuka (poznatog i kao Park Proleće, po lokalu), otvoren je pedesetih godina 20. veka, na mestu prethodnika iz 1920-ih. Među profesorima i studentima Beogradskog univerziteta posebno je bilo popularan lokal.
• „Ruski car”; u centralnoj Knez Mihailovoj ulici, otvoren 1890. godine, odmah je postao stecište gradske elite i uglednih gostiju iz inostranstva. Na visokom cenjenju kao mesto gde „ljudi dolaze da se vide”, dobio je ime po ubijenog ruskog cara Aleksandra II. Sadašnja zgrada, danas spomenik kulture, završena je 1926. godine. Za vreme međuratnog perioda bilo je sastajalište plemića i intelektualne elite. Komunističke vlasti posle Drugog svetskog rata konfiskovale su zgradu i nacionalizovali je 1960. Te godine u zgradi je otvoren prvi beogradski „ekspres restoran”, samoposlužni bife restoran sa kuvanim jelima. Ime je promenjeno u „Zagreb”, srušen je prvobitni luksuzni enterijer, a skupi pribor za jelo je zamenjen plastičnim tanjirima. Devedesetih godina 20. veka objekat je obnovljen i preimenovan u prvobitni naziv. Posle nekoliko decenija pravnih problema, korišćenja restorana za pranje novca i promene imena u „Vapiano”, ponovo je otvoren pod starim imenom u decembru 2019. godine.
• „Srpska kafana”; nalazi se u blizini Ateljea 212, u Svetogorskoj ulici broj 25. Otvorio ju je trgovac Luka Đurić 1923. godine, dao je u zakup 1924. godine kada je dobila ime „Kod Ere”. Nakon što se Atelje 212 ovde preselio 1964. godine, postao je posebno mesto za svoje glumce i druge pozorišne ljude. Nacionalizovana posle Drugog svetskog rata, vraćena je potomcima Đurića u restituciji. Zatvorena radi renoviranja 2017. godine, a ponovo otvorena 201. godine kada su novinari rekli da „Svetogorska ponovo diše”.
• „Stara Hercegovina”; „gastronomska meka” u Starom gradu, radila je pod nazivom „Skoplje” do 1991. godine.
• „Sunce”; otvoreno 1966. godine pored zgrade Doma omladine Beograda. Postao je jedan od najekskluzivnijih restorana u gradu, mesto okupljanja beogradske elite. Vremenom je stekao reputaciju „mesta advokata”.
• „Šaran”; osnovan 1896. godine u Zemunu. Prvobitno je bio mesto okupljanja lokalnih ribara i skeledžija. Danas jedno od „prvih Zemunskih udruženja”.
• „Ušće”; podignuto 1960. godine, ušlo je u srpske udžbenike arhitekture kao prvi javni objekat savremene arhitekture u Beogradu. Zbog svog položaja u blizini obale i ušća Save u Dunav, sa pogledom na Kalemegdan, Sabornu crkvu, i starog dela Beograda preko Save, restoran je bio zastupljen u brojnim filmovima, spotovima i TV prenosima, a sve do 1990-ih bio je jedan od najuglednijih restorana u gradu. Restoran je renoviran i svečano ponovo otvoren 1. juna 2017. godine pod nazivom „Nacionalna klasa”.
• „Venecija”; na obali Dunava u Zemunu, u Zemunskom keju. Otvoren 1913. godine dok je Zemun bio u sastavu Austrougarske, sa terasom na štulama iznad reke, isprva je bio riblji restoran, ali je ubrzo postao poznat po svojoj riblja čorba i dobar ambijent, popularan među beogradskom elitom koja je posećivala vozom ili brodom. Posle Drugog svetskog rata Venecija je dugo bila najpopularniji restoran u Zemunu. Bila je poznata po panoramskom položaju iznad reke i postala je sinonim za dobru uslugu i kvalitetnu hranu. Označen kao simbol Starog Zemuna i Starog Beograda, restoran Venecija je zaslužan za simbolično povezivanje dva grada i pre zvaničnog spajanja Beograda i Zemuna. Usled stalnih poplava postepeno se gradio nasip, tako da je restoran sada oko 20 metara daljen od reke. Od aprila 2019. do 2020. pretvoren je u kineski restoran „Lotus”.
• „Zlatno burence”; otvoren 1866. godine u Prizrenskoj ulici. Postao je stecište komita, članova Srpske četničke organizacije i regrutni centar za dobrovoljce u Srpsko-turskom i Balkanskim ratovima. Prvobitna zgrada srušena je početkom 1930-ih. kada je na tom mestu izgrađena moderni neboder. Kafana se danas nalazi u neposrednoj blizini prvobitne lokacije na uglu gde je postavljeno kameno bure kao simbol lokala. Popularna, ali verovatno lažna anegdota navodi da je Vinston Čerčil, dok je radio kao novinar i pisao loše izveštaje o Srbima, bio pretučen u ovoj kafani.

Bermudski trougao je kolokvijalni naziv za tri rivalske kafane u Makedonskoj ulici („Kafanska federacija”). U različitim vremenima, sva tri su zatvorena, ali su dve kasnije ponovo otvorene: Boemska klijentela uključivala je najpoznatije gradske umetnike, pisce, glumce, novinare, muzičare i gradska svetila, poput Mome Kapora, Pavla Vuisića, Mika Antić, Raša Popov, Minimaks, Bata Živojinović, Ivo Andrić, Zoran Radmilović, Olivera Marković, Miloje Orlović, Borislav Mihajlović Mihiz, Đoko Vještica, Zuko Džumhur, Bogdan Tirnanić. Naziv se pojavio šezdesetih godina 20. veka, jer bi mnogi pisci i novinari „nestajali” između tri kafane, ponekad i na nekoliko dana. Naziv je popularizovala početkom osamdesetih godina novinarka Radmila Jovović. Novinari obližnje Politike okupljali su se u „Grmeču”, Radio Beograda u „Pod Lipom”, dok je „Šumatovac” bio neutralna, zajednička teritorija. Lokacije su bile poznate i po jednom od simbola starih srpskih kafana: crveno-belim kariranim stolnjacima. Kada je Knez Mihailova ulica 1987. godine pretvorena u pešačku zonu, novinari su tražili isto i za Makedonsku ulicu (gde je pet dodatnih kafana formiralo „Oktagon” sa Bermudskim trouglom), ali predlog nije usvojen.

Znak Grmeč kafane, jednog od tri člana boemskog „Bermudskog trougla”

• „Grmeč”; prvobitno mesto, pivnica „Kod Muse”, otvorila je porodica Lazić sredinom tridesetih godina 20. veka, kao 25. kafanu u ulici. Prilikom radova u dvorištu, u cilju uređenja kafanske bašte, otkriven je rimski sarkofag sa telom centuriona, kao i komadi sakralnog nakita. Svi su bili izloženi u prostoru. Pošto su nemačke okupacione snage zauzele zgradu Prve beogradske gimnazije, učenici su ovde pohađali nastavu. Posle rata je preimenovana po planini Grmeč. Zatvorena je nakon požara u junu 2011. ali je ponovo otvorena u junu 2018.
• „Pod lipom”; na uglu sa Kondinim ulicama. Osnovan je u periodu između dva svetska rata kao restoran-kuglana i mesto okupljanja Slovenaca u Beogradu. Kuglana je kasnije zatvorena, a restoran je srušen kasnih 1960-ih. Nova zgrada je izgrađena 1971. godine i otvoren je novi restoran. Zatvoren je 2003. godine, a kasnije pretvoren u restoran Pizza Hut, koji je takođe zatvoren. Nakon što je postala prodavnica, 2019. godine najavljeno je da će se umesto nje graditi nova, poslovna zgrada.
• „Šumatovac”; na broju 33: mesto okupljanja novinara, pisaca, operskih pevača, glumaca, sportista i profesionalnih kockara. Zatvorena je od 2013. do decembra 2015. godine, iako se nakon ponovnog otvaranja smatrala više restoranom nego pravom kafanom što je nekada bila.

Poznata mesta zatvorena od ekonomskog kolapsa kasnih 1980-ih, uključuju:

• „Atina”; koja se nalazi na Terazijama, na lokaciji nekadašnje kafane „Dva tigra” koja je na lošem glasu opisivana kao ćumez. Popularnost kafane posebno je porasla 1970-ih i 1980-ih, kada je adaptirana u „ekspres restoran” i postala prva picerija u Beogradu.
• „Švedski sto hotela Bristol”; hotel je izgrađen 1912. U blizini i Glavne železničke stanice i Beogradske autobuske stanice, uvek je bila ispunjena „zanimljivim licima”. Kada je Savamala 2010-ih postala hipster centar, klijentela bifea predstavljala je mešavinu „kulturnog i nekulturnog” što je donelo „eksploziju šarma”. Unutrašnjost je ostala nepromenjena od 1960-ih i 1970-ih, sve dok hotel nije zatvoren 2018.
• „Grgeč”; u Bulevaru Kralja Aleksandra 62. Prvobitna kafana datira iz 19. veka i nalazila se na levoj strani ulice. Zgrada je srušena tokom bombardovanja u Drugom svetskom ratu. Krajem 1950-ih, novi restoran je otvoren preko puta stare lokacije i dobio je originalno ime, jer je trebalo da bude riblji restoran. Nije, ali ime je opstalo i ubrzo postalo omiljeno mesto novinara i reportera. Zatvoren je 2007. i zamenjen je restoranom McDonald's.
• „Kasina”; osnovan 1858. godine u kući na Terazijama, kasnije dograđenoj u hotel. Kako je u njemu bilo organizovano neko kockanje, ime je dobio po italijanskoj reči kazino . Bio je to „štab” odbornika naprednjaka. 1918. godine privremeno je bio domaćin Narodne skupštine, a 1920—1921 Narodnog pozorišta. Sadašnja zgrada je završena 1922. Hotel je preživeo do danas, ali ne i on restoran, poznat po svojim bečkim šniclama koje su prodavane kao brza hrana.
• „Lion”; na uglu Bulevara Kralja Aleksandra i Miloša Zečevića. Dala je ime celom naselju. Otvoren je tokom međuratnog perioda i dobio je ime po francuskom gradu Lionu. Među klijentima su bili državni činovnici, vojni oficiri, učitelji i pisci. Posle Drugog svetskog rata postala je „tipična socijalistička kafana”, popularna među porodicama za nedeljni ručak, ali je posećuju i opštinski činovnici. Devedesetih godina pretvoren u restoran, a zatim i pivaru, da bi krajem decenije bio zatvoren. Mesto je kasnije pretvoreno u prodavnicu.
• „Mihajlovac”; najpoznatija kafana na Banovom Brdu. Srušena je 2017. godine da bi se napravilo mesto za masivnu, novu zgradu.
• „Promaja”; u Savamali, preko puta Karađorđeve ulice, na lučkom šetalištu. Prvi put pomenutu 1906. godine, Branislav Nušić je naveo u svojoj knjizi „Beogradske kafane” i opisao je kao „simbol duha grada, utkanog u njegovo ime” (promaja, strujanje vazduha). Od 1968. godine nalazi se u privremenom objektu na šetalištu. Planiran za rušenje od 2016. godine, 25. oktobra 2019. je nasilno srušen, uz pomoć policije.
• „Tri lista duvana”; opisivana je kao „jedna od najpoznatijih beogradskih kafana ikada” osnovana je 1882. godine na uglu Bulevara Kralja Aleksandra i Ulice Kneza Miloša. Prva telefonska linija u Srbiji, 300 metara dugačka, sprovedeno je ovde 1883. godine. Zgrada je srušena 1989. godine da bi se napravio prostor za hotel Hilton koji nikada nije izgrađen.
• „Vidin kapija”; otvorena 1861. godine na uglu savremenih Palmotićeve, Hilandarske i Džordža Vašingtona. Originalni naziv je nepoznat, ali nakon što su nemački izvođači dobili posao izgradnje susedne Prve gradske bolnice, ona je 1864. godine dobila naziv „Kod sedam hrabrih Švaba”, a iznad vrata je bio crtež sedam pijanih Nemaca koji jure zeca. To je bio razlog zašto je zatvoren za vreme nemačke okupacije u Drugom svetskom ratu. Redovni posetioci bili su neka od najvećih imena kulture i nauke, poput Đure Jakšića, Branislava Petronijevića i Vojislava Ilića. Posle rata ponovo je otvorena krajem 1950-ih kao „Vidin kapija”. Zatvoren je sredinom 2000-ih, a ponovo otvoren kao ultramoderni klub „Medžik”, koji je dizajnirao Karim Rašid . Klub je zatvoren nekoliko godina kasnije, nakon čega je usledilo još nekoliko kratkotrajnih, neuspešnih mesta od tada.
• „Zora”; smeštena u zgradi bioskopa Balkan, na strani Makedonske ulice, nasledila je predratnu kafanu „Ruska lira”. Piloti 6. lovačkog vazduhoplovnog puka, koji je branio prestonicu Beograd, čekali su ovde naređenja posle Aprilskog rata. Nešto posle ponoći 6. aprila 1941. pozvani su i taksijima koji su takođe ceo dan čekali ispred zgrade prevezeni na aerodrom u Tošin Bunar. Godine 2002. zatvoren je i umesto kafane je otvoren kazino. Godine 2012. otvorena je još jedna kafana na istoj lokaciji, ali je prijavljena kao „preuređena za nove mušterije” i kao takva „promenjena do neprepoznatljivosti i zbog toga je postala odbojna za mnoge”.
• „Žagubica”; ne mnogo istaknuta, ali veoma popularna kafana starog stila. Zbog svoje lokacije, na prometnom uglu Ruzveltove i 27. Marte (danas Kraljice Marije), postala je popularno sastajalište („hajde da se nađemo u Žagubici”) i po njoj je nazvana okolna mahala. Iako je kasnije pretvorena u modernu kafanu i preimenovana u „Tramvaj”, građani su i dalje zgradu i njenu lokaciju nazivali Žagubica.

Druge: „Marš na Drinu” (Dorćol, poznat po tajnovitim proslavama srpske Nove godine u vreme komunizma), „Beli grad” (Zeleni venac), „Morava”, „Plitvice” (Šumice), „Složna braća” (srušena da bi put za Hotel Park), „Vardar” (Cvetni trg), „Tabor” (Vračar), „Mala astronomija”, „Velika astronomija” (obe u Savincu), „Arilje”, „Zona Zamfirova” (Cvetni trg, otvoren 1937, srušen 2011), „Prešernova klet” (Dečanska ulica, od 1952, prvo slot klub, zatim Black Turtle pube), „Dušanov grad” (Terazije), „Kragujevac”, „Bosna”, „Rad”, „Starac Vujadin”, „Stara varoš” (Zeleni venac).

Kulturno-istorijski značaj

Zlatna Moruna, okupljalište mladobosanskih revolucionara 1910-ih

Istoričarka Dubravka Stojanović izdvaja kafane iz ostalih institucija civilnog društva (saloni, klubovi, udruženja), kao prvi institut novog društva, kako hronološki, tako i po značaju. Ona je opisala kafanu kao prvi demokratski prostor za koji nije bio potreban „poziv” (pismenost, članska karta, partijska disciplina). Zbog nestabilne istorije na Balkanu, razne kafane su služile kao okupljališta i regrutni centri za brojne ratove i pobune: „Crni Konj” (tadašnja Zadarska ulica; za pojedinačne borce u srpsko-osmanskim ratovima), „Kragujevac” (Karađorđeva ulica) ; Garibalidijanci, italijanski dobrovoljci u srpsko-turskim ratovima 1876—1878, „Zlatni krst” (srpski dobrovoljci za isti sukob) i drugi.

Kafane su bile važne i za privredu. Prva javna mesta za sastavljanje ugovora i trgovačkih ugovora bile su kafane. Zbog toga su se prvobitno razvili oko glavnih trgovačkih područja i starih hanova. Oni su bili društveno važni jer su omogućavali i siromašnim klasama da učestvuju u privrednim aktivnostima. Najznačajnije u tom smislu bile su „Žisina kafana” (otvorena pre 1826. godine u Savamali), „Kod Paje kantardžije” i obližnja „?”. U kafanama su otvoreni i pokrenuti mnogi pionirski poduhvati u Beogradu: banke (Prva srpska banka, u „Starom zdanju”, bankrotirala 1875), menjačnica, pijaca rada, berza (u „Bosni”, ugao Karađorđeve i Travničke, 1895), firma za osiguranje, privatna medicinska ordinacija, fotografski studio. Svaki esnaf je imao „svoju” kafanu.

Značaj Kafane u istoriji Beograda je toliki da su se u njima dešavali brojni istorijski ili anegdotski događaji:

• 1834. — održana prva partija bilijara u Beogradu u „?”.
• 1859. — U „Velikoj Pivnici” održana prva skupština po povratku kneza Miloša Obrenovića na presto, pa tako i narednih skupštinskih zasedanja.
• 1867. — U „Kod Rajića junaka srpskog” održana zvanična proslava potpunog predavanja grada Osmanlijama Srbima.
• 1876. — ruski pukovnik Nikolaj Nikolajevič Rajevski Mlađi potpisao je prijavu kao dobrovoljac u srpskoj vojsci protiv Turaka u „Crnom Konju”. Rajevski je bio Tolstojeva inspiracija za grofa Alekseja Vronskog u Ani Karenjinoj.
• 1876. — U „Građanskoj kasini” osnovan Crveni krst Srbije.
• 1881. — prva telefonska linija postavljena u „Tri listu duvana”.
• 1881. — U „Građanskoj kasini” osnovano Srpsko novinarsko društvo.
• 1882. — upaljena prva sijalica u „Hamburgu”.
• 1894. — Otvorena Beogradska berza u „Kasini” (kasnije preseljenoj u „Bosnu”), na kojoj su zbog nereprezentativne zgrade Skupštine Srbije bila i skupštinska zasedanja. To se nastavilo i nakon stvaranja Kraljevine SHS 1918. godine, sve dok nova zgrada skupštine nije završena 1936. godine. Takođe je bio domaćin predstava Narodnog pozorišta u Beogradu do 1920.
• 1896. — prva javna filmska emisija u Srbiji održana u „Zlatnom krstu”, na Terazijama, 6. juna 1896. godine, sa lično prikazivanjem braće Limijer. U publici je bio kralj Aleksandar Obrenović . Ulaznice su bile skupe, a filmovi su prikazivani narednih šest meseci. Kamera braće Limijer ostala je u Beogradu i čuva se u Jugoslovenskoj kinoteci.
• 1896 — uspostavljena prva međugradska telefonska linija od „Kolarca” do grada Niša . Na beogradskoj strani je bio koncert vokalnog ansambla „Stanković”, dok je na niškoj strani bilo pevačko društvo „Branko”.
• 1900-te — putujući bioskopi su počeli da prikazuju filmove u „Kasini”, gde je 1910. godine otvoren prvi stalni bioskop.
• 1900-te — „Kolarac” je bio redovno sastajalište mladih oficira na čelu sa Dragutinom Dimitrijevićem Apisom, koji je ovde planirao Majski prevrat 1903. godine, koji se završio smrću kralja Aleksandra i kraljice Drage, i ukidanjem dinastije Obrenovića 1903. godine. Takođe, ovde je održan i prvi sajam knjiga u gradu.
• 1900-te — prvi pojedinačni javni sat u Beogradu postavljen ispred „Kod Albanije”.
• 1905. — U „Gavriloviću” osnovana osnovna škola „Karađorđe”, koja je radila kao škola danju i kao kafana popodne i uveče. Ista stvar se desila nekoliko godina kasnije sa OŠ „Jovan Cvijić” i kafanom „Lavadinović”.
• 1910-ih — članovi revolucionarnog pokreta Mlada Bosna, među kojima i Gavrilo Princip, okupili su se u „Zlatnoj moruni” i planirali svoje akcije, uključujući i atentat na austrijskog nadvojvodu Franca Ferdinanda 1914. godine, koji je Austro-Ugarska koristila kao povod za Prvi svetski rat.
• po kafanama su vremenom dobijali nazive raznih naselja Beograda ili važnijih objekata: Zeleni Venac, London, Lipov Lad, Mostar, Lav, Čukarica, Cvetko, Golf, Gospodarska Mehana, Dva Bela Goluba, Palata Albanija, Ruski Car, Mihajlovac, Žagubica, Park „Tri ključa” itd.

Od 2023. godine na administrativnoj teritoriji Beograda postojalo je 18 bivših ili još uvek u funkciji ugostiteljsko-turističkih objekata koji su proglašeni za spomenike kulture:

Objekat	Lokacija	Izgrađen	Zaštićeno	Napomene
Mehana Uzun Mirka Apostolovića u Mislođinu	Mislođin, Obrenovac	<1806	1969/	van užeg centra grada
Janićeva kafana u Ostružnici	Karađorđeva 19, Ostružnica	ranih 1800-ih	1972.	van užeg centra grada
Janićevi dućani u Ostružnici	Trg Karađorđevih ustanika 4, Ostružnica	ranih 1800-ih	1971.	van užeg centra grada
Kafana ?	Kralja Petra 6, Kosančićev venac	1823. godine	1981.	još uvek radi
Hamam kneza Miloša	Admirala Geprata 14, Savamala	1837. godine	1948.	nije operativan
Manakova kuća	Ulica Gavrila Principa 7, Savamala	<1840	1963.	deo Etnoprahijskog muzeja
Stara mehana u Velikom Selu	Ulica Maršala Tita, Veliko Selo	<1850	1981.	van užeg centra grada
Stara mehana u Barajevu	Bagrdan, Barajevo	<1850	2001.	van užeg centra grada
Stara mehana u Ušću	Ušće, Obrenovac	oko 1850/	1968.	van užeg centra grada
Hotel Srpska Kruna	Knez Mihailova 56, Kalemegdan	1869. godine	1981.	gradska biblioteka
Hotel Nacional	Pariska 9, Kosančićev venac	1869. godine	1984.	upravna zgrada
Steam Mill	Vojvode Mišića 15, Savamala	1902. godine	1987.	Radisson Blu Old Mill hotel
Hotel Bristol	Karađorđeva 50, Savamala	1912. godine	1987.	zatvoren 2018
Kafana Ruski car	Knez Mihailova 7, Trg Republike	1926. godine	1987.	još uvek radi
Hotel Prag	Kraljice Natalije 27, Savamala	1929. godine	2013.	još uvek radi
Hotel Avala	Avala, Beli Potok	1931. godine	2007.	još uvek radi
Hotel Mažestik	Obilićev venac 28, Obilićev venac	1937. godine	1997.	još uvek radi
Hotel Metropol	Bulevar kralja Aleksandra 69, Tašmajdan	1957. godine	2001.	još uvek radi

Moderni noćni život

Produžene plesne večeri „do zore” (igranke) bile su preteče modernog noćnog života posle Drugog svetskog rata. U novom, komunističkom režimu, nove vrste muzike postale su gotovo obavezne, poput kozaračkog kola, ali je u periodu neposredno nakon savezničke pobede ova muzika bila pomešana sa ruskim romansama, džezom, svingom i bugi-vugijem . Zapadna muzika je posebno postala popularna nakon što je u jugoslovenske bioskope stigao film Sun Valley Serenade sa muzikom Glena Milera. Plesovi koji su se igrali su uključivali tango, valcer, fokstrot, slovfok te posebno popularni treskavac. Međutim, sa političkim promenama, stav režima se ubrzo promenio. Krajem 1945. američka muzika je označena kao „kapitalistička zabava koja kvari našu mladost i vodi u seksualne i druge patologije”. Optužen za podrivanje discipline i javnog morala, treskavac je zvanično zabranjen početkom 1946. godine. Do 1951. državna propaganda je napala bugi-vugi („ekscentričan, vulgaran i dekadentan”), dok je čitava javna kampanja iz 1952. orkestrirana protiv džeza, koji je „probuđivao životinjske senzacije”. Ovaj prvi posleratni period plesnih noći trajao je od 1945. do 1963. g.

Dom omladine Beograda, osnovan 1964, plesna sala od 1966, disko klub od 1969. g.

Prvi noćni klubovi, koji se na srpskom nazivaju disko[teka], otvoreni su u drugoj polovini 1960-ih kao rezultat popularnosti rokenrola. Prve rokenrol vesti mogu se naći u štampi već 1956. godine. Reakcija javnosti je nedostajala osporavanja i besa prethodnih vrsta muzike, poput džeza ili savremenog plesa kasnih 1940-ih i ranih 1950-ih. Činilo se da starije generacije rokenrol, kao ni prateći način plesanja ili oblačenja ne doživljavaju kao problem, pa je reakcija bila hladna i ravnodušna. Jugoslavija je u to vreme bila otvorenija za strane uticaje u odnosu na druge komunističke države, građani su slobodno putovali u inostranstvo, a niko nije zaustavljao stvaranje brojnih rok bendova, pod nazivom vokalno-instrumentalni sastavi ili VIS („vokalno-instrumentalni bend”).

U početku je prodor rokenrola bio sporiji, ali je vremenom dobio zamah, tako da mediji taj trend nisu mogli da ignorišu. Jedan od pionira promotera rokenrola bio je Nikola Karaklajić, šahovski majstor i urednik Radio Beograda. Njegova TV emisija Koncert za lude mlade je bila najpopularnija. Premijerno je prikazan u januaru 1967. i emitovan jednom mesečno do 1969. godine. Još jedna popularna TV emisija bila je Maksimetar (1970—1972). Među štampanim medijima najuticajniji je bio Džuboks, koji je debitovao 3. maja 1966.

Stidljive 1960-e

Ulaz u klubove je bio besplatan ili su naknade bile simbolične. Pojedinci su imali propusnice, ali su se lako dobijale. Ipak, obezbeđenje je imalo veliku slobodu da nekoga (ne) puste unutra. Ljudi su pretresani i proveravani da li su maloletni ili alkoholisani. Prvi klubovi su bili mali i smešteni su u privatnim kućama i stanovima, a gradske vlasti su bile spremne da ih zatvore.

Euridika

Prethodnica budućih disko klubova, Euridika, otvorena je na Vračaru, u privatnoj kući u Molerovoj 33, 1961. godine. Postala jedno od najznačajnijih kulturnih žarišta krajem šezdesetih godina 20. veka. Klub je bio izdanak Omladinskog pozorišta DADOV, osnovanog 1958. godine. Ideja je bila da se pićem i plesnim večerima prikupi novac za pozorište. Jednom nedeljno ovde se okupljao Klub ljubitelja popularne muzike. Sama zgrada je izgrađena 1921. godine i bila je predratna kuća porodice Tomić. Izvođači, od kojih su neki započeli svoju karijeru ovde, su Elipse, Safiri, Zlatni dečaci, Dobri drugovi, Crni biseri, Crni panteri (koji su osnovali studenti iz DR Konga), Boba Stefanović i drugi. Kada su Crni panteri izveli Shake Your Hips, ekstatična publika je oštetila i razbila nameštaj u kući. Publika je uglavnom bila podeljena u dve grupe: ljubitelje Bitlsa i Rolingstonsa. Zatvoren je krajem 1970-ih.

Dom omladine — 202

Dom omladine Beograda, u Makedonskoj 22, otvoren je 1964. godine, dok je Sala za igru uvedena 16. oktobra 1966. godine. Nastupi uživo uključivali su najpopularnije rok bendove tog dana kao što su Siluete, Crni Biseri, Džentlmeni, Zlatni Dečaci. Klub je imao matine (15:00-19:00) i noćni program (19:30-21:00). Preuređen je u diskoteku „202” 1969. godine u saradnji sa stanicom Radio Beograda 202 koja je direktno emitovala program iz kluba. Diskoteka je bila poznata po odsustvu problema i incidenata i kao stecište dece iz imućnih porodica („radnička omladina se u njoj gotovo i nije videla”). Krajem 1970-ih postao je mesto okupljanja pank entuzijasta.

Kod Laze Šećera

Kuća Jevrema Grujića, lokacija prvog beogradskog disko kluba „Kod Laze Šećera” 1967.

Prva prava diskoteka u Beogradu „Kod Laze Šećera” otvorena je 24. aprila 1967. godine. Lokacija se nalazila u ulici Ive Lole Ribara 17 (danas Svetogorska), u kući Jevrema Grujića, u Starom Gradu. Bio je u blizini pozorišta Atelje 212, tako da je na otvaranju bila skoro cela glumačka družina, pa tako i dramaturzi, pisci, slikari i dr., među kojima i Mira Trailović, Jovan Ćirilov, Ivan Tabaković, Dušan Matić. Osnivač diskoteke bio je Lazar Šećerović, prevodilac, bonvivan i direktni potomak Jevrema Grujića. U vreme otvaranja druge diskoteke postojale su samo u Parizu, Londonu i Milanu, dok je do otvaranja čuvenog Studio 54 u Njujorku prošlo 10 godina. Radno vreme je bilo od 18:30 do 1:00. Muzika je uglavnom bila sol: Areta Frenklin, Otis Reding, The Temptations, Dasti Springfild. Prostorija je bila mala, smeštena u suterenu, ali je ipak predstavljala veliki napredak u ponudi noćnog života u gradu, zaslužna za „demokratizaciju zabave”.

Klub je uveo još nekoliko pionirskih promena, poput ulaska devojaka bez muških pratilaca, ljude koji plešu sami ili to da se nakon žurke odabrane grupe presele na gornji sprat radi mirnije zabave. Klub se zvao i „Lola”, po ulici, i bio je slavljen kao „jedina diskoteka između Trsta i Vladivostoka”. Gosti su bili članovi međunarodnog džet-seta koji su posetili Beograd: Pjer Karden, Pako Raban, Katarin Denev, Džudi Denč, Nina Riči, Omar Šarif, Marisa Berenson, Alen Delon, Klaudija Kardinale. Tokom dana u klubu su vežbali rok bendovi. Na tom mestu održana je i prva izložba pop umetnosti u Jugoslaviji, koja je uključivala grafike Roja Liktenstajna i litografije Endija Vorhola.

Otvaranje je podržao Košarkaški klub Crvena zvezda. Iako su dobijene sve potrebne dozvole, nije sve išlo glatko. Opštinske vlasti su o tome raspravljale, a neki su ga opisali kao „brlog za mlade alkoholičare, narkomane, razvratnike i bogatu decu”. Vlasnici su tvrdili da je objekat čista i pristojna lokacija, prilagođena sa ukusom koji uključuje zelene italijanske tapete i crni podni linoleum. Odbranili su i klupsko imenovanje poznatih ličnosti koje su redovno gostovale: Milena Dravić, Vera Čukić, Arsen Dedić, Branko Pleša, Biljana Nevajda. Protiv kluba su bili i susedo. Pokušali su administrativnim putem da spreče otvaranje, ali kada im to nije uspelo, sabotirali su prostor koliko su god mogli, na primer bacanjem smeća na goste koji su ulazili u kuću. Zabrinutost se u početku pokazala opravdanom, jer su gosti pravili buku na ulazu, a neobuzdani mladići, uglavnom imućnih roditelja, pravili preveliku gužvu svojim automobilima, vespama i motorima. Vlasnici su kasnije postavili dva čuvara napolju koji su imali posebnu obavezu da smanje buku.

Klub je bio na udaru brojnih zabrana i propisa, uključujući i onu koja je dozvoljavala ples, ali je zabranjivala muziku. Vlasti su takođe optužile klub da pušta „neprijateljsku muziku”, da uništava moral socijalističke omladine i proglasile ga sedištem CIA u Jugoslaviji. Vojni generali u državnom Vrhovnom savetu odbrane zaključili su da se klub mora zatvoriti. Borba i sa vlastima i sa komšijama pokazala se prevelikom za vlasnike, pa su klub zatvorili 1968. godine. Ipak, ostaje kao prvo takvo mesto u celoj Jugoslaviji i širem regionu komunističkih država. Neko vreme nastavile su da se organizuju tajne zabave.

KST

KST, skraćeno od „Klub studenata tehnike”, nezvanično je osnovan 1952. godine za studente tri tehnička fakulteta (arhitektonski, elektrotehnički i građevinski). Nalazila se u jednoj od laboratorija, skoro u suterenu, na adresi Bulevara revolucije 73, danas Bulevaru kralja Aleksandra. Visoka tehnička škola, kojoj su tada bili podređeni fakulteti, ozvaničila je klub u martu 1954. godine koji je služio i za učenje i za ples.

Diskoteka je otvorena 29. februara 1968. godine. Prvobitno je raspolagala samo jednim magnetofonom. Muzika je bila raznovrsna: fank, sol, disko, rokenrol, tvist, valcer. Klub je bio poznat po promovisanju mladih muzičara i nekih od najznačajnijih jugoslovenskih rok grupa koje su nastupale u svojim ranim danima, kao što su Riblja Čorba, Poslednja igra Leptira, Haustor ili Partibrejkers. Prvi „unplugged” koncert na Balkanu ovde je izvelo Bijelo dugme. Mnoge grupe su ovde snimale albume. Vremenom je postao „druga kuća” za muzičare, i klub koji „pravi di-džejeve”. Klub je organizovao i pozorišne i poetske večeri, doček brucoša, modne revije i čuvene prednovogodišnje maskenbale. Nastupile su najveće zvezde srpskog glumišta, poput Ljube Tadića, Olivere Marković, Snežana Savić, Tanja Bošković, Petar Kralj i Ljuba Moljac. KST je takođe postao važno mesto za javne debate i diskusije.

Klub je oduvek bio poznat po opuštenom kućnom oblačenju (džemperi, duksevi, karirane košulje, bez jake šminke, visoke potpetice, uske jakne i tako dalje). Kao jedan od prvih studentskih i noćnih klubova u gradu, i jedini iz ovog perioda koji još uvek radi, KST je stekao kultni status među gradskom omladinom. Dokumentarni film o KST-u iz 2019. godine snimio je Zoran Bulović, povodom 65. godišnjice mesta održavanja.

SKC

„Studentski kulturni centar”, skraćeno SKC, otvoren je 1968. godine u ulici Kralja Milana 48. Kasnije se smatralo da je to bio način da jugoslovenski predsednik Josip Broz Tito smiri nemire koji su izbili kroz studentske demonstracije 1968. godine. Nakon što je pank muzika stigla u Beograd, posetioci su uglavnom pripadali pank subkulture. Vremenom je postao „sigurno utočište” za avangardne umetnike i alternativnu rok muziku 1970-ih, i novotalasnu muziku u nastajanju od kasnih 1970-ih, uključujući redovne nastupe VIS Idola, Električnog orgazama i Šarla Akrobate.

SKC je postao je centralna pozornica alternativnog kulturnog života u Beogradu i brojni bendovi su započeli karijeru ili nastupali u podrumima, improvizovanim studijima i radionicama, pored najpopularnijih bendova tog vremena. SKC ima dva glavna prostora unutra: mali klub u prizemlju i veću salu na prvom spratu. Delovi zgrade služe kao kafić i knjižara, a u prostoru se održavaju i umetničke izložbe. Od 2023. SKC je i dalje u funkciji.

Vesele 1970-e

Početkom decenije noćni život za mlade bio je još nerazvijen. Izveštaji se žale da su, „nažalost”, kafane i dalje preovlađujuće. Maloletnicima je slobodno služen alkohol, dok je u nekim lokalima večera bila obavezna. Moderne kafane, prilagođene omladini, nisu postojale. Bilo je samo nekoliko plesnih sala u kojima su nastupali „bolji bendovi”, ostali su organizovali „tipično diletantske i neodgovorne” igranke. Samo je nekolicina imala džubokse ili druge „automatizovane muzičke mašine”. Najpopularniji disko klubovi bili su „Omladinski centar”, „Go-Go Densing” na Tašmajdanu i „Disko klub 202” u staroj sinagogi u Zemunu. Sva omladinska mesta naplaćivala su skupe ulaznice.

Međutim, kasnije, sedamdesetih godina, Beograd je počeo da liči na druge svetske metropole. Razvijaju se brojni međunarodno značajni događaji: pozorišni festival BITEF, filmski festival FEST (1970), muzički festival BEMUS, Beogradski džez festival (1973), Beogradska smotra jugoslovenskog filma (1973) itd. Što se tiče noćnog života, mode ili muzike, sve je generalno bilo blaže u odnosu na pobunjeničke i razvratne 1960-e. Najveći uticaj dolazio je iz zapadne Evrope, uglavnom preko Italije. Rokenrol je bio posebno popularan.

Do sredine 1970-ih disko klubovi su se pretvorili u ekskluzivna mesta i cene ulaznica su postale previsoke, iako su neki uključivali piće. I piće je, generalno, poskupelo jer su razne inspekcije retko posećivale lokale, pa su posetioci švercovali alkohol u klubove. Iako su najveće gužve bile tokom vikenda, klubovi su bili otvoreni tokom cele nedelje, sa obično samo jednim neradnim danom,, što se razlikovalo od kluba do kluba. Radno vreme se uglavnom nije produžavalo posle 2 sata ujutru, kako bi se izbegle namere vlasti da ih zatvore, klubovi su obezbedili pokroviteljstvo neke državne ustanove, najčešće sportskog društva, i bili registrovani kao „restorani sa muzikom”. U ulici Đure Jakšića 1978. godine otvoren je moderan kafe bar „Zlatni papagaj”. Planiran je kao bar za brza pića u kojem se stoji, tako da nije imao stolice.

Krajem sedamdesetih godina 20. veka na Ušću je otvoren „Dijalog”, prvi restoran na pravom brodu, za razliku od kasnijih otvorenih na barkama. Nakon dolaska Slobodana Miloševića na vlast krajem 1980-ih, sa njim je urađen intervju na „Dijalog-u” uradila dopisnica Tajmsa Desa Trevisan.

Crveno i crno

Disko klub „Crveno i crno” otvoren je 1970. godine, u ulici Miloša Pocerca, na Zapadnom Vračaru. Ubrzo je stekao kultni status. Klub je otvorio Dejan Dodig Džamba, uz asistenciju Omladinske organizacije Savskog venca. Ulaz je bio besplatan, ali je trajao samo jednu sezonu i zatvoren je 1971. godine. Omladinska organizacija je pokušala sama da otvori još jedan disko klub na istoj lokaciji, ali nisu uspeli.

Cepelin

Godine 1971. otvoren je „Cepelin”, najbolja i najpoznatija diskoteka u Jugoslaviji. Neki hroničari ga smatraju prvim pravim disko klubom u Beogradu, otvorenim za sve. Nalazila se u ulici Ilije Garašanina 28, na Tašmajdanu. Njegovo otvaranje je opisano kao „odlikovanje” noćnog života. Na otvaranju su prisustvovali državni i vojni vrh i članovi diplomatskog kora. Kavijar je serviran iz tanjira Josipa Broza Tita. Na vrhuncu popularnosti „Čepelin” je imao 10.000 članova. Imao je tri plesna sprata, najsavremenije ozvučenje, a enterijer je rađen po uzoru na čuveni londonski klub „La Valbone”: podovi presvučeni crnom veštačkom kožom, dominantni mesingani ornamenti, luksuzne kabine, fotelje od pliša, dvadeset različitih vrsta ogledala, 1.000 sijalica u boji i stroboskopa iznad svakog plesnog podija. Takođe je imao crna svetla, projektor koji je emitovao psihodelične muzičke spotove na zidovima koji su uglavnom bili crni. Sobe su bile zagušljive, a boje svetla su se menjale u zavisnosti od di-džej-a koji je radio te noći. Delovi zidova i nameštaja bili su u crvenoj boji, sa šarenim cvetnim printovima.

Hotel Mažestik, gde se nalazio istoimeni klub

Najpopularnije osobe u prostoru bili su di-džej gospodin Čupko i tetovirani glavni izbacivač od glave do pete Oumpah-pah, imenovan po liku iz stripa. Redovni gosti su bili Đorđe Božović Giška i njegova pratnja. Klub se nalazio pored Pete gimnazije, a pod pokroviteljstvom Sportsko rekreativnog centra Tašmajdan. Otvorio ga je Saša Nikolić i radno vreme je bilo od 16:00-21:00 (matinea, za maloletnike) i 21:00-24:00, za odrasle, uz stroga pravila da se maloletnici ne smeju zadržavati tokom kasnijih program. Disk-džokeji, među kojima i Saša Radosavljević i Raša Petrović, bili su smešteni u staklenoj kabini iznad plesnog podijuma. Renoviran je i proširen sredinom 1970-ih i uključivao je žive nastupe najpopularnijih jugoslovenskih rok bendova. Najčešći izvođači bili su Korni grupa. „Cepelin” je zatvoren 1980. godine. Naglo je zatvoren, sa objašnjenjem da će se vršiti renoviranje. Kada je ponovo otvoren, to je bio drugačiji tip objekta, preimenovan u „Taš”.

Akvarijus

Iako je „Cepelin” bio bez premca, „Akvarijus” je bio jedini koji je mogao da privuče neke od „Cepelinovih” posetilaca. „Akvarijus” se nalazio u Deligradskoj 7 kod Trga Slavija, u podrumu slikara Radovana Trnaca. Imao je uglavnom fensi klijentelu sa dubokim džepovima (šminkeri), koju su činili bogati advokati, političari i sportisti. Klijentela se razlikovala od ostalih sličnih lokala jer su klub posećivali ekskluzivni članovi gradske elite (sport, film, moda) i ubrzo je postao poznat i van granica Jugoslavije. Muzika je uključivala Bee Gees, Boney M, Éric Charden, Amanda Lir. Jednom nedeljno „Akvarijus” je prikazivao animirane filmove.

„Akvarijus” je otvorio Dodig 1972. godine, nakon što je napustio „Crveno i crno”. Pokrovitelj kluba bio je SD Radnički Beograd. Iako njegovo ime znači vodolija, zapravo je dobio ime po velikom akvarijumu koji je zauzimao centralnu prostoriju. Kako njegovi mondeni posetioci uglavnom nisu imali fiksno radno vreme, tako ni klub: bio je otvoren svaki dan, celu noć. Bio je mali, sastojao se od tri sobe. Centralna prostorija je imala šank, jedna prostorija je bila prilagođena za sedenje, a treća za ples. Mesto je zatvoreno 1983. g.

Ostali klubovi

• „Crveni pevac”; objekat na Topličinom vencu gde je uglavnom puštana rokenrol muzike a često su ga posećivali bajkeri.
• „F(ilozof)”; osnovana 1975. godine od omladinske organizacije Filozofskog fakulteta Univerziteta u Beogradu radi prikupljanja sredstava za obrazovne projekte. Bilo je to skromno mesto, otvoreno od 20:00 do 24:00. Muzičko utočište za hipike, rokere i ljubitelje alternativne muzike, muzika je uključivala Dorse, Led Zepelin, itd.
• „Mažestik” je otvoren u isto vreme kada i „Cepelin”, takođe u vlasništvu Nikolića. Otvoren je u istoimenom hotelu na Obilićevom vencu. Adaptirao ga je arhitekta Ilija Gligorijević. Bio je to ekskluzivni disko klub sa skupim ulaznicama i omiljeno mesto šminkera. Situacija se kasnije promenila. U februaru 1990. godine Kristijan Golubović je sa Draganom Nikolićem Gagijem (koji je kasnije bio umešan u atentat na Željka Ražnatovića Arkana) upao u lokal, primorao sve da legnu na zemlju, pucajući rafalom u plafon.
• „Monokl”; otvorena u boemskoj Skadarliji, preko puta kafane „Tri šešira”. Na otvaranju je nastupila Silvana Armenulić. Di-džej je bio Maksa Ćatović, ranije disk džokej u „Cepelinu”.
• „Resnik”; otvorena u predgrađu Resnika, u nekadašnjem bioskopu za odrasle koji su vlasti zatvorile. Nije bio mnogo posećen jer je bio udaljeno od centra grada.

Pobunjeničke 1980-e

Do ovog perioda, di-džej-evi su sami po sebi postali zvezde. Najpopularniji je bio Zoran Modli.

Akademija

Zgrada u kojoj se nalazio čuveni klub Akademija 1981—2011

Krajem 1981. godine u Knez Mihailovoj ulici broj 53, u mračnom podrumu Galerije slikarske akademije, otvoren je klub „Akademija”, jedan od najpoznatijih i najuticajnijih u Beogradu, otuda i naziv. Bio je to rokenrol, sastajalište rokera, umetnika, dece političara, mladih i avangardnih buntovnika itd. Ovde se okupila originalna postava Ekaterine Velike (Milan Mladenović, Margita Stefanović, Bojan Pečar). Ostali muzičari koji su nastupali su Električni orgazam, Partibrejkersi, Psihomodo Pop, Toni Montano itd. Posetioci elitnih diskoteka su je potpuno izbegavali jer je važila za „rupu koja šokira i provocira”. „Akademija” je bila važan deo odrastanja i sazrevanja više generacija i opstala je do 2011. godine, kada je konačno zatvorena. Uprkos javnim protestima, peticijama i onlajn aktivizmu navijača i poznatih ličnosti, grad je odbio da pomogne u situaciji, a uterivači su zatvorili mesto.

„Akademija” se danas opisuje kao „zasebna država” osamdesetih godina 20. veka i „gradski fenomen”, zapadnjački orijentisan, koji je stvorio novu kulturu zabave, pod uticajem jedinstvenih koncerata na bini koja je bila tik uz publiku. Sa susednom „Zvezdom” bila je glavno mesto okupljanja beogradske omladine decenije. Opisuju se kao mesto susreta dva Beograda — jednog koji je mirisao na pivo, duvan i marihuanu i onog sa mirisima zapadnih parfema i italijanskih kožnih cipela. U to vreme bilo je nezamislivo da jedna osoba poseti oba objekta.

Zvezda

Suparnički klub „Zvezda” bio je suprotstavljen „Akademiji” u svakom pogledu, pa i po lokaciji: nalazio se preko puta, u Knez Mihailovoj ulici broj 51, na zadnjem ulazu u podrum restorana Grčka Kraljica. Otvoren 1983. godine, postao je simbol fenserluka, sa dijametralno suprotnim enterijerom, muzikom i opštim konceptom iz „Akademije”. Da bi dobili člansku kartu za „Zvezdu”, ljudima su bile potrebne političke i druge veze, ali je najbolja propusnica bila moderan i atraktivan izgled. To je uključivalo skupe uvozne parfeme i garderobu. Suparnički klubovi su bili toliko različiti, da se samo po nečijem odevanju moglo pogoditi gde će pojedinac ući. Nakon gašenja „Zvezde”, 2000-ih je umesto njega otvoren drugi klub pod nazivom „Bassement”, ali je i taj klub kasnije zatvoren.

Duga

Klub „Duga” se nalazio u Sredačkoj ulici broj 5. Dizajniran je po ukusu bogatih i otvoren je sa idejom da okupi bogate i poznate, lepe devojke i zvezde šou-biznisa. Ubrzo je stekao status „kluba poznatih”. „Duga” je otvorena 1981. godine na Zvezdari. Bio je to najekskluzivniji prostor u svoje vreme. Klub je bio preuređeni podrum privatne kuće i na adaptaciju koju je uradio arhitekta Ilija Gligorijević utrošeno je preko 200.000 nemačkih maraka. Govorilo se da bi prosečan, bogat kupac „po noći potrošio onoliko koliko radnik u fabrici zaradi za godinu dana”. Međutim, jedan posetilac je ignorisao fensi kodeks oblačenja i veštačke manire: glumac Zoran Radmilović, koji je živeo u blizini, redovno bi dolazio u papučama na kafu.

JAT

Beograđanka neboder. Klub „Šestica” je bio na 6. spratu

Jedna od prvih barži, otvorena kasnih 1970-ih. Prvobitno je bila namenjena samo zaposlenima u JAT ervejzu, ali je ubrzo postala popularno gradsko mesto okupljanja šire klijentele. Bio je zapušten do 2000-ih, kada je prodat privatnom vlasniku. Pre nego što je renovirana, barža se odvojila i odnela ju je reka nizvodno. Vlasnik je preduzeo hitne mere da ga zadrži na površini, ali je u januaru 2019. potonuo pod obilnim snežnim padavinama. Sama rečna barža važila je za jednu od najboljih, proizvedenih u Smederevu.

Ostali klubovi

Sredinom 1980-ih počelo je širenje novih disko klubova. Najpoznatiji su bili:

• „Bezistan”, na Terazijama, u suterenu objekta koji je kasnije adaptiran u restoran Mekdonald koji je opstao do danas. Bezistan se razlikovao od drugih diskoteka tog doba i bio je jedini „plesni klub” u gradu. Kada je popularnost diskoteke Italo stigla do Beograda, Bezistan je organizovao plesna takmičenja za učesnike iz cele Jugoslavije. Ovde je promovisan bend Zana, dok je grupa Aska vežbala koreografiju za nastup na Pesmi Evrovizije 1982. godine. Bezistan je zatvoren 1989. godine.
• „Bona fides”, koji su osnovali studenti Pravnog fakulteta Univerziteta u Beogradu.
• "Crveni podijum, na Kalemegdanu; sredinom 1980-ih reklamiran je kao „najveća diskoteka na otvorenom na Balkanu” jer je u pojedinim večerima posećivalo i do 10.000 posetilaca.
• „Cvetni Breg”, u Resniku.
• „London”, u istoimenom naselju.
• „Panorama”, u Košutnjaku.
• „Šestica”, na 6. spratu zgrade Beograđanke u centru Beograda, otuda i naziv [Šestica]; Radio je od 20:00 do 24:00 i iako je radio samo tri godine, bio je prilično popularan jer je pružao posetiocima odličan pogled na grad. Bio je to jedini klub u to vreme koji nije bio smešten u adaptiranoj pomoćnoj prostoriji ili podrumu. Ipak, iako je zauzimao skoro ceo sprat, bio je poznat po zagušljivosti, jer se prozori višespratnice nisu mogli otvoriti.
• „Taš”, zamenio „Cepelin”; Imao je takozvane „Čivas separe”, koji su uveli viski kao simbol prestiža u noćni život Beograda. Knez je radio kao di-džej u Tašu, pre nego što je postao popularan pevač. Sa „Dugom” i „Nanom” napravljen je čuveni „trougao” noćnog života Beograda osamdesetih godina 20. veka.

Osamdesetih godina 20. veka su nastali splavovi, koji će doživeti punu ekspanziju kasnije tokom 1990-ih:

• „Argument”, prvi restoran na splavu, otvoren je1983. godine na Adi Ciganliji, izgledao je kao " vagon ", bez ikakvih specifičnosti. Devedesetih godina 20. veka preseljena je na Ušće. Kasnije je preimenovana i obnovljena, ali se i dalje tamo nalazi. Otuda mnogi gradski hroničari za godinu rođenja splavova uzimaju 1983. godinu.
• „Hua Hua”, takođe otvorena 1983. godine, nadomak severnog vrha Ade Ciganlije. Bio je najpopularniji splav 1980-ih. Objekat je prodat 2013.
• „Savski Galeb”, prvobitno otvoren 1987. godine, bio je prvi takav objekat na Savskom keju, u Blokovima. To je zapravo bila adaptirana stara teretna barža.

Kriminalne devedesete

Splavovi u naselju Ušće

Devedesete godine u Srbiji obeležile su nedaće i turbulencije: raspad Jugoslavije, ratovi, ekonomske sankcije, urušavanje životnog standarda. Kriminalci su počeli da okupiraju klubove i noćni život uopšte. Moda i estetika turbo-folka postali su norma, dok su pucnjavi i ubistva u disko klubovima postali redovna dešavanja. Turbulentni period obeležili su pucnjavi, ubistva i egzekucije, često u popularnim gradskim klubovima. Poseta ovim mestima predstavljala je veliki rizik.

Disko klubovi su izgubili lidersku poziciju u noćnoj zabavi, pošto su se mladi ljudi okrenuli folkotekama (diskotekama sa turbo-folk muzikom) i splavovima, odnosno barž klubovima. Među najpopularnijim splavovima bili su „Lukas”, gde je pevač Aca Lukas započeo svoju folk karijeru, preuzevši ime splava kao svoj alijas, „Mocart” (koji je potonuo posle 2000. godine) i „Triton”. Do kraja 1990-ih splavovi su gotovo u potpunosti prekrili obale Save i proširili se u Dunav. Prvi splavovi otvoreni za posetioce nastali su kasnih 1970-ih, a prvi restoran pod nazivom „Argument” otvoren je 1983. Barža „Blek Pantersi”, vlasništvo istoimenog muzičkog benda, otvorena je 1990. godine. Bio je popularan sve dok nije izgoreo 2008. Splavovi su doživeli procvat posle 1991. i do 2010-ih su se proširili za skoro 15 kilometara uz Savu. Do danas su javno povezani sa kriminalcima i brojnim incidentima. Do 2021. godine na barkama je bilo preko 200 kafića, restorana, kafana i diskoteka.

Od leta 1996. godine, splavovi sa Ušća širili su se i obalom Starog sajmišta. Barže na Starom sajmištu bile su prve na kojima su se pojavili „urbani” splavovi i čitava subkultura nastala u lokalima postala je mejnstrim. Ove barke su imale „istorijski značaj” za širenje i prihvatanje lokala kao autentičnog dela noćnog života i turističke ponude Beograda. Međutim, stalni javni sukob između jeftine zabave i kriminala na barkama i značaja naselja s obzirom na njegovu ratnu istoriju kao koncentracionog logora Sajmište, nastavljen je decenijama. Na kraju krajeva, sve barže su pomerene sa Starog sajmišta do kraja 2010-ih.

U drugoj polovini 1990-ih došlo je do razvoja prostorija za elektronsku muziku, kao tehno i rejv scene sa međunarodnim di-džej-evima, uprkos međunarodnim sankcijama. Razvila se stroga podela, sa folk prostorima na jednoj, i andergraund, alternativnim tehno klubovima na drugoj strani, a mejnstrim rok muzika je skoro nestala.

Estrada

Splav je otvoren 1988. godine na Savskom keju pod nazivom „Pingvin”, koji je ubrzo promenjen. Prva namenski izgrađena barža-diskoteka, bila je nacrt za sve buduće prostore ovog tipa. To je bila prva barža sa di-džej-em, i odvojenim plesnim podijumom i separeima za sedenje. Bio je dobro posećen od otvaranja, ali se klijentela vremenom promenila. Prvobitno je pravljen od „skitnica” iz celog grada, ali je opštom kriminalizacijom društva postao mesto okupljanja pripadnika zločinačkih klanova iz Zemuna i Novog Beograda.

Nana

„Nana” je bila glavni rival „Duge”, u ulici Koste Glavinića 3 a na Senjaku. Prvobitno je bio poznat kao elegantan mali noćni klub sa urbanijom i sofisticiranijom atmosferom od „Duge”. Tokom svojih „sofisticiranih” dana „Nana” je bila poznata po tome što nije puštala narodnu muziku. Pre nego što su u njemu počeli da se okupljaju kriminalci, jedno vreme je bio omiljeno mesto stranih diplomata jer mnogi imaju prebivališta na Senjaku. Mesto koje je imalo kodeks oblačenja (obavezno odelo od 1987. godine), su ga „otkrili” kriminalci, koji su počeli da se okupljaju, organizujući se u lokalne klanove. Stekao je glas kao prvi klub u kojem se dogodilo ubistvo: Andrija Lakonić Laki, za koga mnogi nezvanično tvrde da je policijski doušnik, ubijen je u „Nani” 24. marta 1990. godine. Ubistvo je otkrilo veze između kriminalaca i tajne policije. Optuženi su Darko Ašanin i Vesko Vukotić. Suđenje se oteglo, pojavilo se mnogo kriminalaca i policajaca u istrazi i suđenju, među kojima i inspektor Miroslav Bižić, koji je optužen da je sakrio dokaze i pomogao Vukotiću da pobegne iz zemlje. Slučaj nikada nije zatvoren. Bižić, koji je napustio policiju, ubijen je 1996. godine, dok je Ašanin ubijen u junu 1998. godine. I ovi zločini su do danas ostali zvanično nerazjašnjeni.

Klub je zatvoren, a kasnije ponovo otvoren, ali je postao „mesto koje treba izbegavati”. Dana 17. decembra 2017. godine ispred kluba je ubijen Aleksandar Savković, član navijačke grupe FK Rad, a još jedna osoba je ranjena.

Lukas

Hotel Metropol, lokacija kluba „Sunset”

Iako je otvoren 1985. godine, njegova slava počiva na periodu 1990-ih. Nalazila se na levoj obali Save, u Ušću. Sredinom 1990-ih postao je izuzetno popularan i postao stecište pripadnika dva kriminalna klana, Voždovca i Zvezdare. Dana 27. novembra 1994. došlo je do velike pucnjave, u kojoj je učestvovala rečna policija. Nekoliko pripadnika klana je ranjeno, a ubijen je Bojan Banović, pripadnik Voždovačkog klana. Pucnjave su se nastavile i u narednim vremenima. Od 2017. na lokaciji se nalazi splav drugog imena. Jedan od prvih koji je puštao turbo-folk muziku, „Lukas” je opisan kao „spomenik 1990-ih”.

Sunset

Klub se nalazio u Hotelu Metropol, u Bulevaru Kralja Aleksandra 69. Miroslav Kurak, učesnik u atentatu na novinara Slavka Ćuruvije 1999. godine, bio je suvlasnik. Klub je bio poznat po mešovitoj klijenteli: privrednicima, pripadnicima diplomatskog kora, ali i brojnim gangsterima, među kojima su Rade Ćaldović Ćenta i Milorad Ulemek Legija, kasnije osuđen za atentat na premijera Srbije Zorana Đinđića. Zaposleni u klubu koristili su poslednji sprat u hotelu. Policija je 2002. godine upala u prostorije i otkrila ogromnu količinu oružja. Nekoliko dana kasnije na ovom spratu je izbio požar, zvanično zbog loših instalacija.

Industrija

Industrija je bila najpopularniji tehno rejv klub. Nalazila se u Vasinoj ulici broj 19 i puštala je samo elektronsku muziku. Opisano kao mesto sa „brojnim bajkama, mitovima i istinama” o njemu. Kasnije je tu bio kafić „Ilegala”, a danas je pekara. „Industrija” je opisana kao „pisanje istorije srpske elektronske scene” i „mesto odakle je sve počelo”. Otvorena je 1994. godine u bivšoj kotlarnici Filozofskog fakulteta. Di-džejevi elektronske muzike u razvoju bili su Deki STROB, Mark Vi, Vlada Eye, Velja Innvision, Gordan Paunović, Vlada Janjić, Boža Podunavac, Ks-periment, TTP, Sugardaddy O. Uprkos međunarodnim sankcijama Srbiji u to vreme, nastupali su i strani di-džejev,. 2-3 puta mesečno, uključujući: Mobija, Marka EG i DJ Hell-a.

Andergraund

Smešten u pećini ispod Beogradske tvrđave, bio je poznat po specifičnoj vrsti muzike: asid džez, fank, drum i haus. Godinama je uživao kultni status, ali nakon promene vlasnika, promenio se i izbor muzike i klub je počeo da pušta narodnu muziku. Kasnije je zatvoren.

Ostali klubovi

Nasuprot alternativnoj muzičkoj sceni turbo-folk je bio izuzetno popularan, a glavna figura je Svetlana Ceca Ražnatović. Njen privatni život, sa vezama sa kriminalom, odražavao je društvenu paradigmu tog doba, dodatno povećavajući njenu popularnost.

• „Apartman”, u Karađorđevoj 43, danas je zatvoren.
• „Batler” i „Francuska sobarica” u Francuskoj 12.
• „Bordel”, danas „Klub Meduza”, u gospodar Jevremovoj 6.
• „Buha”, u zgradi Pozorišta Boško Buha na Trgu Republike. Popularan u periodu 1990—1992, jedan od prvih koji je puštao elektronsku muziku. Takođe pionir rejv muzike u Srbiji.
• „Autobus”, na Tašmajdanu, u blizini stadiona Tašmajdan . Nalazila se u malom zdanju koje se pružalo od pravog zapuštenog autobusa koji je kasnije uklonjen da bi se napravio prostor za parking.
• „Dolar”, na uglu ulica 29. novembra i Takovske, u delimično zapuštenom tržnom centru. Više kafana nego plesni klub, bila je poznata po večeri Pazi škole, koja se kasnije razvila u poseban klub sa tim imenom.
• „Energija”, u Nušićevoj 8, poznatoj po Trašotečkim večerima, svakog četvrtka.
• „Inkognito”, u Nemanjinoj 4. 2000-ih zamenjen klubom „Wash”, koji je imao di-džej misketu u obliku veš mašine, dok su zidovi bili ukrašeni praznim flašama omekšivača. Klub je bio otvoren 7 dana u nedelji, okupljao je poznate evropske di-džejeve i bio je jedna od glavnih tačaka u razvoju klabinga u Beogradu.
• „Gajba”, u ulici Kneginje Zorke 71, danas „Monaški bar”. Poznat po svojim Funkišljiva večerima.
• „Kuća”, u Savamali, u ulici Braće Krsmanovića 5. Plesni klub, kroz vrata sa velikim zupčanikom i ružičastim tunelom. Drugi sprat je adaptiran u salon. Ovde je gostovala cela „klupska svita” Beograda. Zatvoren je početkom 2000-ih.
• „Lale Happy People”, zapravo suvenirnica u Bloku 45 na Novom Beogradu, na samom rubu grada. Elektronsku muziku miksovao je Lale Happi People, vlasnik, di-džej Marko Nastić, Srđan Todorović, Goran Zmik Kovačević, Petko.
• „Luv”, u Braće Jerković, u ulici Braće Jerković 74-B. Prvobitno mesto za šminkere, postalo je mesto okupljanja kriminalaca. Neki od najpoznatijih beogradskih gangstera, poput Aleksandra Kneževića Kneleta ili Kristijana Golubovića, imali su ovde obračune.
• „Magna House”, u ulici Dragoslava Jovanovića 9, od 1998. godine restoran „Gradonačelnik”.
• Omen, tehno rejv klub, koji se nalazi u ulici Obilićev venac 16. Posebno popularan među di-džejevima, bio je to mali prostor sa intimnom atmosferom. Imao je flipere na ulazu.
• „Pećina” se nalazi na ulazu u tašmajdanske lagume ispod parka. Lokacija je festivala „Ovo je moj grad”.
• Sara, barka na Adi Ciganliji, prvo mesto sa isključivo elektronskom muzikom. Otvoren je samo godinu dana 1994.
• Soul Food, u Francuskoj 6, obično označen kao „prvi klub sa strogo definisanim konceptom, uobličenim plesnom muzikom”. Zatvoren je 1997. godine kada se klijentela uglavnom preselila u „Industriju”. Ovde su se okupili svi pioniri gradske klabing scene: di-džejevi Vlada Janjić, Boža Podunavac, Gordan Paunović, Vlada Eie, Mark Vee, Deki STROB itd. Kasnije je otvorena još jedna diskoteka, potpuno drugačijeg muzičkog pravca, nazvana „F6”, a kasnije i „Dot”.
• „Triton”, splav, jedan od najpopularnijih u to vreme. Bio je to veliki prostor, koji je prvobitno funkcionisao kao „diskoteka na vodi”. Bila je to lokacija brojnih pucnjava.
• „Trozubac”, koji se nalazi između centralnog gradskog trga Terazija i Nušićeve ulice. Mesto okupljanja zločinaca.
• „Tjub”, ugao Simine i Dobračine ulice.

Literatura

• Đokić, Marija (2004). „Disko-klubovi u Beogradu 1967—1981. godine” (PDF). Beograd: Seminar društvene istorije. Arhivirano (PDF) iz originala 4. 11. 2024. g.