Jonxha
Jonxha (Medicago sativa), është një bimë lulëzuar shumëvjeçare në familjen e bishtajoreve Fabaceae. Kultivohet si një kulturë foragjere e rëndësishme në shumë vende të botës. Përdoret për kullotje, sanë dhe silazh, si dhe për plehun e gjelbër dhe kulture mbuluese. Emri jonxhë përdoret në Amerikën e Veriut. Emri luzern përdoret më shpesh në Mbretërinë e Bashkuar, Afrikën e Jugut, Australi dhe Zelandën e Re. Bima i ngjan tërfilit (një kushëri i së njëjtës familje), veçanërisht kur është i ri, kur mbizotërojnë gjethet e trefishta me gjethe të rrumbullakëta. Më vonë në pjekuri, fletëpalosjet janë të zgjatura. Ajo ka grupe lulesh të vogla ngjyrë vjollce të ndjekura nga fruta të spirale në dy deri në tre kthesa që përmbajnë 10-20 fara. Jonxha është vendas në klimat më të ngrohta të buta. Është kultivuar si ushqim për bagëtinë të paktën që nga epoka e grekëve dhe romakëve të lashtë.
Alfalfa
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Ky është emri me i përshtatshëm qe mund ti gjendej kësaj bime, te jashtezakonshme dhe qe vjen nga fjala arabe "al-fal-fa" babai i te gjith ushqimeve. Ajo njihet edhe me emrin bari mjeksor apo bar spanjoll, dhe permban te gjitha llojet e vitaminave dhe mineraleve te nevojshem per te jetuar. Jonxha është një nga bimët foragjere me të rëndësishme e cila zë një % të lartë në sipërfaqet e mbjella me jonxhe. Jonxha ka një rendiment të lartë e cila shkon deri në 200 kv/ha bar të thatë ose e barabartë me 100 – 150 njësi ushqimore. Vlerat e jonxhës qëndrojnë në faktin se është një ushqim mjaft i parapëlqyer për bagëtinë (kryesisht gjedhët) pasi ka vlera të larta proteinike. Bari i saj është i pasur me proteina, përmban aminoacide, është i pasur me vitamina dhe lëndë minerale. Nga studimet e bëra rezulton se bari i njomë përmban mesatarisht këto lëndë ushqyes: 20.3% proteinë, 1.8 yndyrë, 43.2% lëndë energjetike të energjetike të paazotuara (l.e.p.a) 22.9% celulozë dhe Hi 9.3%. Ndërsa bari i thatë përmban 17.4% proteinë, 1.4% yndyrë, 45.2% l.e.p.a, 27%, celulozë dhe Hi 8.5%.Në varësi të kohës së kositjes dhe teknologjisë së tharjes bari i thatë dhe ai i njomë ka përmbajtje të ndryshme të proteinave. Bari i jonxhës është i pasur me një sërë vitaminash të cilin e bëjnë atë tepër të rëndësishëm për blegtorinë, ndër të cilat mund të përmendim: vitaminën A, B1, B2, D, E, K, C. Për këtë arsye jonxha është një bimë me vlera shumë të larta për blegtorinë, shtuar këtu edhe tretshmërinë dhe përvetimin e lartë nga kafshët. Në kushtet e vendit tonë jonxha është bimë e kultivuar gjerësisht edhe për një arsye tjetër, sepse është parabimë shumë e mire sidomos për drithërat, dhe e lë tokët të pastër nga barnat e këqij. Në sajë të sistemit rrënjor të thellë ndihmon në shkrifërimin e tokës dhe shpërndarjen në thellësi të tokës lëndës organike. Përmirëson kullimin rrit qëndrueshmërinë ndaj thatësirës, përmirëson reaksionin e tokës dhe lufton një sërë sëmundjesh pasi u ndërpret ciklin e tyre për disa vite dhe për këtë arsye e lë tokën të pastër nga barërat e këqia.
Histori
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Jonxha(Alfalfa)
Ky është emri me i përshtatshëm qe mund ti gjendej kësaj bime, te jashtezakonshme dhe qe vjen nga fjala arabe "al-fal-fa" babai i te gjith ushqimeve. Ajo njihet edhe me emrin bari mjeksor apo bar spanjoll, dhe permban te gjitha llojet e vitaminave dhe mineraleve te nevojshem per te jetuar. Jonxha është një nga bimët foragjere me të rëndësishme e cila zë një % të lartë në sipërfaqet e mbjella me jonxhe. Jonxha ka një rendiment të lartë e cila shkon deri në 200 kv/ha bar të thatë ose e barabartë me 100 – 150 njësi ushqimore. Vlerat e jonxhës qëndrojnë në faktin se është një ushqim mjaft i parapëlqyer për bagëtinë (kryesisht gjedhët) pasi ka vlera të larta proteinike. Bari i saj është i pasur me proteina, përmban aminoacide, është i pasur me vitamina dhe lëndë minerale. Nga studimet e bëra rezulton se bari i njomë përmban mesatarisht këto lëndë ushqyes: 20.3% proteinë, 1.8 yndyrë, 43.2% lëndë energjetike të energjetike të paazotuara (l.e.p.a) 22.9% celulozë dhe Hi 9.3%. Ndërsa bari i thatë përmban 17.4% proteinë, 1.4% yndyrë, 45.2% l.e.p.a, 27%, celulozë dhe Hi 8.5%.Në varësi të kohës së kositjes dhe teknologjisë së tharjes bari i thatë dhe ai i njomë ka përmbajtje të ndryshme të proteinave. Bari i jonxhës është i pasur me një sërë vitaminash të cilin e bëjnë atë tepër të rëndësishëm për blegtorinë, ndër të cilat mund të përmendim: vitaminën A, B1, B2, D, E, K, C. Për këtë arsye jonxha është një bimë me vlera shumë të larta për blegtorinë, shtuar këtu edhe tretshmërinë dhe përvetimin e lartë nga kafshët. Në kushtet e vendit tonë jonxha është bimë e kultivuar gjerësisht edhe për një arsye tjetër, sepse është parabimë shumë e mire sidomos për drithërat, dhe e lë tokët të pastër nga barnat e këqij. Në sajë të sistemit rrënjor të thellë ndihmon në shkrifërimin e tokës dhe shpërndarjen në thellësi të tokës lëndës organike. Përmirëson kullimin rrit qëndrueshmërinë ndaj thatësirës, përmirëson reaksionin e tokës dhe lufton një sërë sëmundjesh pasi u ndërpret ciklin e tyre për disa vite dhe për këtë arsye e lë tokën të pastër nga barërat e këqia.
Te dhenat ushqyese
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Eshte i pasur ne enzime natyrale qe ndihmojne tretjen, ne bioflavonoidi, vitamina, minerali dhe aminoacidi. Permban vitamine C katër here me shume se agrumet.
Permban tetë lloj enzimesh tretje digestive fitoestrogeni (ormoni vegetali) permban gjithashtu 40 bioflavonoidi (qe jane substanca antiosiduese dhe antifiamatore), forcojne enet e gjakut. Permban gjithashtu nje perqindje te larte calcio.
Organet e interesuara
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Pasuron gjakun dhe tonifikon intestinon, jep energji aparatit tretes.
Mund te perdoret ne kurimin e infiamazioneve te mushkrive, duke lehtesuar shume ata qe vuajjne nga asma, polmonite, dhe bronkit. Sipas eksperimenteve te bere me kafshet rezulton se pengon krijimin ose perparimin e ulceres.
Te dhena te tjera
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Kur merret para buke favorizon tretjen e ushqimeve ndersa kur merret pas buke ndihmon ne asimilimin e ushqimeve nga organizmi.
Ndalon aciditetin ne stomak, meteorizmin, dhe fryrjen, ndihmon ne shkrirjen e yndyrnave, te celulozas dhe te amidos.
Ate mund ta gjeni ne erboristeri, te besuar, ne forme pluhuri ose komprese. Mund te konsumohet edhe si fare.