Shihni burimin për Historia e Bengalit

[[File:Map of-Bengal-326-bc-gangaridai.svg|thumb|468px|Azia e Jugut në vitin 326 p.e.s., Perandoria e Aleksandrit të Madh dhe Mbretëria Gangaridai (Bengali) me një territor të ndërmjetëm asnjanës]]
'''Historia e Bengalit''' është ndërthurur me historinë e nënkontinentit më të gjerë indian dhe rajonet përreth të [[Azia Jugore|Azisë Jugore]] dhe [[Azia Juglindore|Azisë Juglindore]]. Ajo përfshinë [[Bangladeshi]]n e sotëm dhe shtetet indiane të [[Bengali Perëndimor|Bengalit Perëndimor]], [[Tripura]]s dhe distriktin Karmiganxh të [[Assam]]it, të vendosur në pjesën lindore të nënkontinentit indian, në krye të [[Gjiri i Bengalit|Gjirit të Bengalit]] dhe të mbizotëruar nga delta pjellore e [[Gangu]]t. Rajoni njihej nga [[grekët e lashtë|grekët]] dhe [[Roma e lashtë|romakët]] si ''Gangaridai'', një mbretëri e fuqishme forcat e elefantëve të luftës të së cilës çuan në tërheqjen e [[Aleksandri i Madh|Aleksandrit të Madh]] nga [[India]]. Disa historianë e kanë identifikuar Gangaridain me pjesë të tjera të Indisë. Lumenjtë e [[Gangu]]t dhe [[Brahmaputra]]s veprojnë si një shënjues gjeografik i rajonit, por gjithashtu e lidhin rajonin me nënkontinentin më të gjerë indian.<ref name="gutenberg-e.org">{{cite book|author=Bin Yang|year=2008|title=Between Winds and Clouds: The Making of Yunnan|url=http://www.gutenberg-e.org/yang/pdf/yang-chapter2.pdf|publisher=Columbia University Press|lang=en|isbn=978-0-231-14254-0|accessdate=18 janar 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20180928122045/http://www.gutenberg-e.org/yang/pdf/yang-chapter2.pdf|url-status=live|archive-date=28 shtator 2018}}</ref> Bengali, herë pas here, ka luajtur një rol të rëndësishëm në historinë e nënkontinentit indian.

Historia e hershme e rajonit paraqet një vijimësi perandorish indiane, grindjesh të brendshme dhe një përplasje midis [[hinduizmi]]t dhe [[budizmi]]t për mbizotërim. Bengali i lashtë ishte vendi i mjaft [[Xhanapada]]ve (mbretërive), ndërsa qytetet më të hershme datojnë nga [[Periudha Vedike]]. Një thalasokraci dhe një empor i Rrugës historike të Mëndafshit,<ref name="gutenberg-e.org"/> Bengali i lashtë kishte lidhje të forta tregtare me [[Persia|Persinë]], [[Arabia|Arabinë]] dhe Mesdheun që përqëndrohej te tekstilet e tij fitimprurëse prej pambuku musline.<ref>{{cite news|work=The Independent|location=Dhaka|lang=en|title=Silk Road and Muslin Road|url=http://www.theindependentbd.com/printversion/details/37449|accessdate=12 korrik 2016|url-status=live|archive-date=19 tetor 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181019171803/http://www.theindependentbd.com/printversion/details/37449}}</ref> Rajoni ishte pjesë e mjaft perandorive të hershme pan-indiane, ku përfshihen [[Perandoria Maurjane]] dhe [[Perandoria Gupta]]. Ai ishte gjithashtu një bazë e mbretërive rajonale. Kështjella e Gaudas shërbeu si kryeqyteti i Mbretërisë Gauda, [[Perandoria Pala|Perandorisë budiste Pala]] (shekulli i VIII deri në të XI-in), Perandoria hindu Sena (shekulli i XI deri në të XII-in) dhe Perandoria hindu Deva (shekulli i XII deri në të XIII-in). Kjo periudhë pa një zhvillim të gjuhës, shkrimit, letërsisë, muzikës, artit dhe [[Arkitektura e Bengalit|Arkitekturës së Bengalit]].

Pushtimi mysliman i nënkontinentit Indian e absorboi Bengalin në botët mesjetare islamiko-persike. Mes viteve [[1204]] dhe [[1352]], Bengali ishte një provincë e Sulltanatit të Delhit.<ref name="Eaton1996">{{cite book|lang=en|title=The Rise of Islam and the Bengal Frontier, 1204–1760|url=https://books.google.com/books?id=gKhChF3yAOUC&pg=PA32|author=Richard M. Eaton|date=31 korrik 1996|publisher=University of California Press|page=32|isbn=978-0-520-20507-9}}</ref> Kjo periudhë pa futjen e takas si valutë monetare, që vijoi në epokën moderne. Një Sulltanat i pavarur i Bengalit u formua në [[1346]] dhe e sundoi rajonin për rreth dy shekuj, gjatë të cilëve [[Islami]] qe feja shtetërore.<ref name="Leëis2011">{{cite book|date=31 tetor 2011|url=https://books.google.com/books?id=5lH40gT7xvYC&pg=PA44|author=David Lewis|title=Bangladesh: Politics, Economy and Civil Society|publisher=Cambridge University Press|lang=en|page=44|isbn=978-1-139-50257-3|quote=Në 1346... filloi dhe vijoi për pothuajse dy shekuj çfarë u bë e njohur më vonë si Sulltanati i Bengalit.}}</ref><ref name="Hussain2003">{{cite book|title=The Bengal Sultanate: Politics, Economy and Coins (A.D. 1205–1576)|url=https://books.google.com/books?id=qFyd95ECLwkC|author=Syed Ejaz Hussain|year=2003|publisher=Manohar|lang=en|page=325|isbn=978-81-7304-482-3|quote=Sunduesit e Sulltanatit të Bengalit shpesh janë fajësuar për promovimin e Islamit si fe të sponsorizuar nga shteti.}}</ref> Elita sunduese e ktheu gjithashtu Bengalin në limanin më lindor të kulturës Indo-Perse.<ref name="iranicaonline.org">{{cite web|website=Encyclopaedia Iranica|url=http://www.iranicaonline.org/articles/bengal|title=Bengal|accessdate=19 janar 2019|lang=en|url-status=live|archive-date=30 shtator 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170930180854/http://www.iranicaonline.org/articles/bengal}}</ref> Sulltanët ushtruan ndikim në rajonin e Arakanit të Azisë Juglindore, ku mbretërit budistë kopjuan qeverisjen, valutën dhe modën e sulltanit. Nën Sulltanatin e Bengalit lulëzoi marrdhënia me [[Dinastia Ming|Kinën Ming]].<ref name="ElizaldeJianlang2017">{{cite book|date=6 nëntor 2017|author1=María Dolores Elizalde|lang=en|title=China's Development from a Global Perspective|url=https://books.google.com/books?id=mjI9DwAAQBAJ&pg=PA57|isbn=978-1-5275-0417-2|author2=Wang Jianlang|publisher=Cambridge Scholars Publishing|pages=57-73}}</ref>

Sulltanati i Bengalit ishte i njohur për aristokracinë e tij hindu, duke përfshirë ngjitjen e Raxha Ganeshas dhe birit të tij Xhalaludin Muhamad Shah si uzurpatorë. Hindutë shërbyen në administratën mbretërore si kryeministra dhe poetë. Nën patronazhin e sulltanëve si Alaudin Husain Shah, letërsia bengaleze filloi ta zëvendësonte ndikimin e fortë të [[gjuha sanskrite|sanskritishtes]] në rajon. Principatat hindu përfshinin atë të Mallabhumit, të Bhurshutit dhe të Tripuras; dhe mbretëritë e fuqishme hindu të raxhave si Pratapaditja, Kedar Raj dhe raxha Sitaram Raj.<ref>{{cite web|url=http://en.banglapedia.org/index.php?title=Isa_Khan|title=Isa Khan|website=Banglapedia, the National Encyclopedia of Bangladesh|accessdate=27 mars 2016|url-status=live|publisher=Asiatic Society of Bangladesh|lang=en|archive-date=28 mars 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190328192142/http://en.banglapedia.org/index.php?title=Isa_Khan}}</ref>

Duke ndjekur rënien e sulltanatit, Bengali ra nën suzerenitetin e [[Perandoria Mogule|Perandorisë Mogule]], si provinca e saj më e pasur. Nën mogulët, "Bengal Subah" e rriti rolin global në industri si manufaktura tekstile dhe ndërtimi i anijeve,<ref name="rayA">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=CHOrAgAAQBAJ&pg=PA57|author=Indrajit Ray|title=Bengal Industries and the British Industrial Revolution (1757–1857)|accessdate=20 janar 2019|year=2011|publisher=Routledge|lang=en|pages=57, 90, 174|isbn=978-1-136-82552-1}}</ref> ekonomia e tij në shekullin e XVIII tejkalonte në madhësi çdo perandori evropiane.<ref name="harrison">{{cite book|author1=Lawrence E. Harrison|author2=Peter L. Berger|url=https://books.google.com/books?id=RB0oAQAAIAAJ|title=Developing Cultures: Case Studies|year=2006|publisher=Routledge|isbn=9780415952798|page=158|accessdate=14 shtator 2020|lang=en}}</ref> Kjo rritje e manifakturës u pa si një forma e proto-industrializimit, e ngjashme me atë në Evropën Perëndimore para Revolucionit Industrial. Kryeqyteti i Bengalit, [[Dhaka]] thuhet se përmbante mbi një milion banorë.<ref name="star">{{cite news|title=Which India is Claiming to Have Been Colonised?|work=The Daily Star|type=Opinion|lang=en|date=31 korrik 2015|url=http://www.thedailystar.net/op-ed/politics/which-india-claiming-have-been-colonised-119284|accessdate=17 qershor 2016|url-status=live|archive-date=28 mars 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190328220449/https://www.thedailystar.net/op-ed/politics/which-india-claiming-have-been-colonised-119284}}</ref>

Rënia graduale e Perandorisë Mogule çoi në krijimin e shteteve gati të pavarur të navabëve të Bengalit, Pushtimi pasues Maratha i Bengalit dhe në fund pushtimi nga [[Kompania Britanike e Indisë Lindore]].

Kompania e Indisë Lindore e mori kontrollin e rajonit nga fundi i shekullit të XVIII. Kontrolli i Kompanisë mbi rajon u konsolidua në vijim të betejave të Plaseit në [[1757]] dhe Buksarit në [[1764]], dhe duke marr kontrollin e plotë të tij në vitin 1793. Kapitali i grumbulluar nga Bengali nga Kompania e Indisë Lindore u investua në industri të ndryshme si manifaktura tekstile në Britaninë e Madhe gjatë fazave fillestare të [[Revolucioni Industrial|Revolucionit Industrial]].<ref name="esposito">{{cite encyclopedia|editor=John L. Esposito|isbn=978-0-19-516520-3|url=https://books.google.com/books?id=KZcohRpc4OsC&pg=PT190|title=Great Britain|encyclopedia=The Islamic World: Past and Present|volume=1|lang=en|publisher=Oxford University Press|year=2004|page=174}}</ref><ref name="sengupta">{{cite news|title=Bengals Plunder Gifted the British Industrial Revolution|author=Shombit Sengupta|lang=en|date=8 shkurt 2010|url=http://www.financialexpress.com/archive/bengals-plunder-gifted-the-british-industrial-revolution/576476/|newspaper=The Financial Express (Indi)|archive-date=1 gusht 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170801120317/http://www.financialexpress.com/archive/bengals-plunder-gifted-the-british-industrial-revolution/576476/}}</ref> Politikat e Kompanisë në Bengal çuan gjithashtu në çindustrializimin e industrisë tekstile të [[Bengali]]t gjatë sundimit të Kompanisë.<ref name="tong">{{cite book|title=Finance and Society in 21st Century China: Chinese Culture Versus Western Markets|author=Junie T. Tong|year=2016|publisher=CRC Press|url=https://books.google.com/books?id=_UQGDAAAQBAJ&pg=PA151|isbn=978-1-317-13522-7|lang=en|page=151}}</ref><ref name="ray">{{cite book|title=Bengal Industries and the British Industrial Revolution (1757-1857)|author=Indrajit Ray|lang=en|accessdate=20 janar 2019|url=https://books.google.com/books?id=CHOrAgAAQBAJ&pg=PA7|isbn=978-1-136-82552-1|publisher=Routledge|year=2011|pages=7–10}}</ref> Kolkata (ose [[Kalkuta]]) shërbeu për shumë vjet si kryeqyteti i [[Presidencat dhe provincat e Indisë Britanike|Territoreve të kontrolluara nga Britania në Indi]]. Ekspozimi i hershëm dhe i zgjatur ndaj administrimit kolonial britanik rezultoi në shtrirjen e arsimit të stilit perëndimor, duke kulminuar në zhvilimin e shkencës, arsimin institucional dhe reformat shoqërore në rajon, duke përfshirë çfarë u bë e njohur si Rilindja e Bengalit. Një bazë e Lëvizjes Indiane për Pavarsi përgjatë fillimit të shekullit të XX, Bengali u nda gjatë pavarësisë së Indisë në 1947 në vija fetare në dy entitete të ndara: [[Bengali Perëndimor]]—një shtet i Indisë—dhe Bengali Lindor—një pjesë e shtetit të sapokrijuar të Pakistanit, që më vonë në 1971 u bë shteti i pavarur i [[Bangladeshi]]t.

== Etimologjia ==
Origjina e saktë e fjalës ''bangla'' është e panjohur, megjithëse besohet se rrjedh nga tribuja dravidiane ''Bang/Banga'' që u vendos në zonë rreth vitit 1000&nbsp;p.e.s.<ref name="congress">{{cite book|author=Peter R. Blood|chapter=Early History, 1000 B.C.–A.D. 1202|url=http://countrystudies.us/bangladesh/4.htm|editor1=James Heitzman|title=Bangladesh: A Country Study|publisher=Federal Research Division, Library of Congress|editor2=Robert Worden|year=1989|location=Uashington|page=4|url-status=live|lang=en|accessdate=21 janar 2019|archive-date=22 qershor 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110622211513/http://countrystudies.us/bangladesh/21.htm}}</ref><ref>{{cite web|author=Helal Uddin Ahmed|website=Banglapedia: National Encyclopedia of Bangladesh|editor1=Sirajul Islam|editor2=Ahmed A. Jamal|year=2012|lang=en|edition=i 2-të|url=http://en.banglapedia.org/index.php?title=History|title=History|publisher=Asiatic Society of Bangladesh|accessdate=14 dhjetor 2015|archive-date=29 shtator 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170929104319/http://en.banglapedia.org/index.php?title=History|url-status=live}}</ref> Mendime të tjera hamendësojnë se emri rrjedh nga ''Venga'' (''Bôngo''), që vjen nga fjala austrike "Bonga" që do të thotë hyjni-diell. Sipas [[Mahabharata]]s, Puranave dhe Harivamsha, Vanga ishte një nga bijtë e adoptuar të mbretit Vali që themeloi Mbretërinë Vanga. Ishte nën sundimin Magadha ose Kalinga përveç pak viteve nën Palat. Referenca më e hershme ndaj "Vangalas" (''Bangala'') haset në pllakat Nesari (viti [[805]] i e.s.) i Rashtrakuta Govinda III që flet për Dharmapalan si mbretin "Vangala". Regjistrimet e Raxhendra Çolas I i [[Perandoria Çola|Perandorisë Çola]], që e pushtoi Bengalin në [[shekulli XI|shekullin e XI]], përdor termin ''Vangaladesa''.<ref>{{cite book|author=John Keay|title=India: A History|year=2000|publisher=Atlantic Monthly Press|lang=en|page=220|isbn=978-0-87113-800-2|url=https://archive.org/details/indiahistory00keay/page/220|url-access=registration|quote=Në 1020 ... nisi ekspeditën e madhe veriore të Raxhendras... njerëzit që ai mundi është përpjekur të identifikohen... 'Vangala-desa ku uji i shiut nuk ndalon kurr' tingullon si një përshkrim i drejtë i Bengalit gjatë monsunit.}}</ref><ref>{{cite book|access-date=5 shkurt 2022|title=The Cambridge Shorter History of India|year=1934|author1=J. Allan|url=https://books.google.com/books?id=9_48AAAAIAAJ&pg=PA145|author2=T. Wolseley Haig|author3=H. H. Dodwell|editor=H. H. Dodwell|publisher=Cambridge University Press|lang=en|page=145|quote="Rāxhendra Çola I, pas pushtimit të Bengalit Lindor (Vangāladesa)"}}</ref><ref>{{cite book|author=Sailendra Nath Sen|year=1999|lang=en|orig-year=1988|url=https://books.google.com/books?id=Wk4_ICH_g1EC&pg=PA281|title=Ancient Indian History and Civilization|publisher=New Age International|page=281|isbn=978-81-224-1198-0|accessdate=17 nëntor 2018}}</ref>

Termi ''Bangalah'' është një nga pararendësist e termave modernë ''Bengal'' dhe ''Bangla''.<ref name="Ahmed2004">{{cite book|author=Salahuddin Ahmed|date=2004|title=Bangladesh: Past and Present|url=https://books.google.com/books?id=Szfqq7ruqWgC&pg=PA23|publisher=APH Publishing|isbn=978-817648469-5|lang=en|page=23|accessdate=21 janar 2019}}</ref><ref>{{cite web|website=Banglapedia: the National Encyclopedia of Bangladesh|year=2012|title=Islam, Bengal|url=http://en.banglapedia.org/index.php?title=Islam,_Bengal|lang=en|publisher=Asiatic Society of Bangladesh|archive-date=23 korrik 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150723091245/http://en.banglapedia.org/index.php?title=Islam,_Bengal|quote="Por zhvillimi më i rëndësishëm i kësaj periudhe ishte se vendi për herë të parë mori një emër, d.m.th. Bangalah".}}</ref><ref>{{cite book|year=1971|author=Dinesh Chandra Sircar|url=https://books.google.com/books?id=AqKw1Mn8WcwC|title=Studies in the Geography of Ancient and Medieval India|edition=i 2-të|lang=en|orig-year=1960|accessdate=21 janar 2019|publisher=Motilal Banarsidass|page=139|isbn=978-81-208-0690-0}}</ref> ''Bangalah'' ishte termi i përdorur më gjerësisht për [[Bengali]]n gjatë periudhave mesjetare dhe të hershme moderne. Sulltani i Bengalit titullohej si ''Shah Bangalah'', ndërsa provinca mogule e Bengalit emërtohej ''Subah-i-Bangalah''.

[[File:মহাস্থানগড় (39).jpg|thumb|399px|Mbetje të murit të qytetit në Mahasthangarh, një nga vendbanimet më të vjetra urbane në Bengal]]
Një teori interesante e origjinës së emrit është ofruar nga ''Abu'l-Fazl'' në librin e tij ''Ain-i-Akbari''. Sipas tij, "Emri origjinal i Bengalit ishte Bung dhe prapashtesa ''al'' iu shtua atij nga fakti se raxhatë e lashtë të kësaj toke ngrinin pirgje me dhe 10 këmbë të lartë dhe 20 të gjerë në ultësira në këmbët e kodrave që quheshin "al". Nga kjo prapashtesë e shtuar e Bung, doli dhe u popullorizua emri Bengal".<ref>{{cite book|author=Nitish K. Sengupta|date=2011|title=Land of Two Rivers: A History of Bengal from the Mahabharata to Mujib|publisher=Penguin Books India|url=https://books.google.com/books?id=kVSh_TyJ0YoC|lang=en|isbn=978-0-14-341678-4}}</ref><ref>{{cite book|title=The Akbar Nama of Abu-I-Fazal|author=Abu al-Fazl ibn Mubarak|url=https://books.google.al/books?id=VhSPAAAACAAJ|lang=en|translator=Henry Beveridge|publisher=Low Price Publications|year=1994|orig-year= shekulli XVI|id=isbn-10 81-853-9503-9, isbn-13 978-81-853-9503-6}}</ref>

==Prehistoria ==
Veglat e [[Epoka e Gurit|Epokës së Gurit]] të gjetura në rajon tregojnë banimin njerëzor për mbi 20 000 vjet. Mbetje vendbanimesh nga [[Eneoliti (Periudha e bakrit)|Epoka e bakrit]], duke përfshirë banesa gropë, datojnë para 4 000 vjetësh. Bengali ishte i banuar nga austro-aziatikët, tibeto-burmanët, [[popujt dravidianë|dravidianët]] dhe [[popujt indo-arianë|indo-arianët]] në valë të njëpasnjëshme emigrimi.<ref name="congress"/><ref name="Bharadëaj2003">{{cite book|title=History of Bengal|author=G. Bharadwaj|editor=R. C. Majumdar|year=2003|lang=en|publisher=B. R. Publishing Corp.|chapter=The Ancient Period}}</ref> Dëshmitë arkeologjike tregojnë se nga mijëvjeçari i dytë p.e.s., delta e Bengalit ishte e banuar nga bashkësi që kultivonin oriz, me njerëz që jetonin në ndërtesa të renditura sistematikisht dhe që prodhonin qeramikë. Lumenjtë si [[Gangu]] dhe [[Brahmaputra]] përdoreshin për transport, ndërsa tregtia detare lulëzonte në [[Gjiri i Bengalit|Gjirin e Bengalit]].<ref name="google5">{{cite book|author=Richard M. Eaton|url=https://books.google.com/books?id=gKhChF3yAOUC|title=The Rise of Islam and the Bengal Frontier, 1204–1760|date=1996|lang=en|publisher=University of California Press|access-date=29 gusht 2017|isbn=978-052020507-9}}</ref>

==Epoka e Hekurit==
[[Koha e hekurit]] pa zhvillimin e monedhës, armëve metalike, bujqësisë dhe kanaleve vaditëse.<ref name="google5"/> Vendbanime të mëdha urbane u formuan në mes të mijëvejeçarit të parë p.e.s.,<ref>{{cite book|author=David Lewis|title=Bangladesh: Politics, Economy and Civil Society|date=2011|lang=en|page=42|publisher=Cambridge University Press|url=https://books.google.com/books?id=5lH40gT7xvYC&pg=PA42|isbn=978-1139502573}}</ref> kur Kultura e Enëve Veriore të Zeza të Lëmuara mbizotëronte pjesën veriore të nënkontinentit Indian.<ref name="PierisRaven2010">{{cite book|author1=Sita Pieris|author2=Ellen Raven|title=ABIA: South and Southeast Asian Art and Archaeology Index|url=https://books.google.com/books?id=fCL8pjd0JVMC&pg=PA116|lang=en|isbn=978-9004191488|date=2010|volume=3|publisher=Brill|page=116}}</ref> Alexander Cunningham, themeluesi i "Archaeological Survey of India", identifikoi sitin arkeologjik të Mahasthangarhut si kryeqyteti i Mbretërisë Pundra të përmendur te ''[[Rigveda]]''.<ref>{{cite web|accessdate=21 janar 2019|url=http://en.banglapedia.org/index.php?title=Mahasthan|year=2012|author=Shafiqul Alam|title=Mahasthan|editor1=Sirajul Islam|website=Banglapedia: National Encyclopedia of Bangladesh|lang=en|editor2=Ahmed A. Jamal|edition=i 2-të|publisher=Asiatic Society of Bangladesh|url-status=live|archive-date=4 mars 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304210618/http://en.banglapedia.org/index.php?title=Mahasthan}}</ref><ref>{{cite web|author=Suchandra Ghosh|year=2012|lang=en|editor1=Sirajul Islam|url=http://en.banglapedia.org/index.php?title=Pundravardhana|website=Banglapedia: National Encyclopedia of Bangladesh|editor2=Ahmed A. Jamal|title=Pundravardhana|edition=i 2-të|publisher=Asiatic Society of Bangladesh|accessdate=21 janar 2019|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170623150622/http://en.banglapedia.org/index.php?title=Pundravardhana|archive-date=23 qershor 2017}}</ref>

=== Rrëfimet e hershme letrare dhe gjeografike ===
[[File:Late Vedic Culture (1100-500 BCE).png|thumb|left|381px|Mbretëritë mahaxhanapada të Periudhës Vedike në Bengal, 1100-500 p.e.s.]]
Rajoni i lashtë i Bengalit shfaqet në mënyrë të rëndësishme në historinë legjendare të Indisë, [[Sri Lanka]]s, Siamit, [[Indonezia|Indonezisë]], [[Kamboxhia]], Burma, Nepal, Tibet, Kinë dhe Malaja. Sipas eposit indian ''[[Mahabharata]]'', Mbretëria Vanga ishte e vendosur në Bengal. Vanga përshkruhet si një thalasokraci me koloni në Azinë Juglindore. Sipas historisë Sri Lankase, mbreti i parë i Sri Lankës ishte princi Vixhaja, që drejtoi një flotë nga India për të pushtuar ishullin e Lankas. Shtëpia stërgjyshore e princit Vixhaja ndodhej në Bengal.<ref>{{cite encyclopedia|date=14 shkurt 1966|lang=en-uk|url=https://www.britannica.com/place/Sri-Lanka/History#ref388477|title=Sri Lanka – History|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|accessdate=26 janar 2019|archive-date=21 janar 2019|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20190121233550/https://www.britannica.com/place/Sri-Lanka/History#ref388477}}</ref>

Në Botën Greko-Romake, rrëfimet e Mbretërisë [[Gangaridai]] janë konsideruar nga historianët ti refereohen [[Bengali]]t. Në kohën e pushtimit indian të [[Aleksandri i Madh|Aleksandrit]], fuqia koloktive e Gangaridait / [[Perandoria Nanda|Perëndorisë Nanda]] e penguan ushtrinë greke. Ushtria e Gangaridait është thënë se kishte një kalorësi prej 6 000 elefantësh lufte.<ref>{{cite web|title=Facts About the Ancient Greeks: Who Was Homer, Which Gods Did the Ancient Greeks Believe in, What Was Life Like in Ancient Greece?|publisher=History Extra|url=https://www.historyextra.com/period/ancient-greece/ancient-greeks-facts-homer-troy-achilles-aristotle-thucydides/|date=23 gusht 2018|lang=en|accessdate=26 janar 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190121232748/https://www.historyextra.com/period/ancient-greece/ancient-greeks-facts-homer-troy-achilles-aristotle-thucydides/|archive-date=21 janar 2019|url-status=live}}</ref> Sitet arkeologjike Vari-Bateshvar dhe Çandraketugarh janë të lidhura me Mbretërinë Gangaridai.

[[File:Mahajanapadas (c. 500 BCE).png|thumb|396px|Bengali dhe mbretëritë mahaxhanapada rreth vitit [[500 p.e.s.]]]]
Në hartën botërore të [[Ptolemeu]]t, empori i Sounagouras (Sonargaoni) ishte i vendosur në Bengal.<ref name="google1">{{cite book|author=Patrick Olivelle|date=2006|title=Between the Empires: Society in India 300 BCE to 400 CE|url=https://books.google.com/books?id=efaOR_-YsIcC&pg=PA6|isbn=978-0199775071|lang=en|page=6|publisher=Oxford University Press}}</ref> Gjeografët Romakë shënojnë gjithashtu ekzistencën e një limani të madh natyror në Bengalin juglindor, që përputhet me rajonin e sotëm të Çitagongut.<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=vWLRxJEU49EC&pg=PA186|author1=Trudy Ring|author2=Robert M. Salkin|author3=Sharon La Boda|title=International Dictionary of Historic Places: Asia and Oceania|date=1994|publisher=Taylor & Francis|lang=en|isbn=978-1884964046|page=186}}</ref>

=== Bengali në Periudhën Vedike ===
{{main|Periudha Vedike}}
Bengali i lashtë është ndarë shpesh midis mbretërive të ndryshme në Periudhën Vedike. Ndonjëherë, rajoni u bashkua në një mbretëri të vetme; ndërsa ai sundohej edhe nga perandori gjithë-indiane.

====Ndarja e lashtë gjeopolitike====
Tabela në vijim liston ndarjet gjeopolitike të Bengalit të lashtë. Tabela përfshin një listë të rajoneve moderne përgjegjëse, që formonin zonat bërthamë të njësive gjeopolitike. Territoret e ndarjeve gjeopolitike janë zgjeruar dhe tkurrur përmes shekujve.
{| class="wikitable"
|-
! Rajoni i lashtë !! Rajoni modern
|-
| Pundravardhana || Divizioni Raxhshahi dhe Divizioni Rangpur në Bangladesh; Divizioni Malda i [[Bengali Perëndimor|Bengalit Perëndimor]] në Indi
|-
| Vanga ||Divizioni Khulna, Divizioni Dhaka dhe Divizioni Barisal në Bangladesh; Divizioni i Presidencës dhe Divizioni Medinipur i Bengalit Perëndimor në Indi
|-
| Tirabhukti || Zona Mithila e Indisë dhe [[Nepali]]t
|-
| Suhma || Divizioni Burdvan, Divizioni Medinipur dhe Divizioni i Presidencës së Bengalit Perëndimor në Indi
|-
| Radha || vendndodhje e paqartë; vendndodhje me gjasa në Bengalin Perëndimor jugor dhe pjesë të [[Xharkand]]it në Indi
|-
| Samatata || Divizioni Dhaka, Divizioni Barisal dhe Divizioni Çitagong në Bangladesh
|-
| Harikela || Divizioni Silhet, Divizioni Çitagong, Divizioni Dhaka dhe Divizioni Barisal në Bangladesh
|-
| Pragxhjotisha || Distrikti Karimganxh i rajoni i Luginës Barak të [[Assami]]t në Indi; Divizioni Silhet dhe Divizioni Dhaka në Bangladesh
|}

[[File:Magadha Expansion 1.gif|thumb|369px|Bengali nën dinastitë e Magadhës]]
=== Bengali nën Perandoritë Magadha ===
{{see also|Perandoria Magadha|Magadha}}

==== Perandoria Nanda (rr. 345 – 322 p.e.s.) ====
[[File:Ancient Political Divisions.jpg|thumb|left|218px|Hartë me ndarje të lashta gjeopolitike në Bengal]]
{{main|Perandoria Nanda}}
Perandoria Nanda nën Mahapadma Nandan arriti shtrirjen më të madhe të saj. Mahapadma Nanda filloi pushtimin perandorak të Bharatvarshit. Ai pushtoi dhe mundi mbretëritë vendore të Bengalit.<ref>{{cite book|author=Hem Chandra Raychaudhuri|editor=K. A. Nilakanta Sastri|url=https://books.google.com/books?id=YoAwor58utYC&pg=PA19|chapter=India in the Age of the Nandas|title=Age of the Nandas and Mauryas|year=1988|lang=en|edition=i 2-të|publisher=Motilal Banarsidass|accessdate=10 maj 2022|pages=19-20|isbn=978-81-208-0466-1}}</ref> Perandoria Nanda duket se është shtrirë nga [[Panxhabi]] i sotëm në perëndim deri te [[Orissa|Odisha]] dhe [[Bengali]] në lindje.<ref>{{cite book|title=Buddhism in the Shadow of Brahmanism|author=Johannes Bronkhorst|url=https://books.google.com/books?id=BaX58-E5-3MC&pg=PA12|year=2011|publisher=BRILL|lang=en|page=12|isbn=978-90-04-20140-8}}</ref>

Sipas traditës Xhainiste, ministri Nanda nënshtroi gjithë vendin deri në zonat bregdetare.<ref>{{cite book|author=Hem Chandra Raychaudhuri|editor=K. A. Nilakanta Sastri|url=https://books.google.com/books?id=YoAwor58utYC&pg=PA17|year=1988|edition=i 2-të|chapter=India in the Age of the Nandas|title=Age of the Nandas and Mauryas|accessdate=10 maj 2022|publisher=Motilal Banarsidass|lang=en|page=17|isbn=978-81-208-0466-1}}</ref>

==== Perandoria Maurja (rr. 322 – 185 p.e.s.) ====
[[Perandoria Maurja]] bashkoi shumicën e Nënkontinentit Indian në një shtet për herë të parë dhe ishte një nga perandoritë më të mëdha në historinë e nënkontinentit.<ref name="Peter2006">{{cite journal|author1=Peter Turchin|title=East–West Orientation of Historical Empires|author2=Jonathan M. Adams|volume=12|issue=2|author3=Thomas D. Hall|url=http://jwsr.pitt.edu/ojs/index.php/jwsr/article/view/369/381|journal=Journal of World-Systems Research|date= dhjetor 2006|page=223|accessdate=12 shtator 2016|lang=en|issn=1076-156X|url-status=live|archive-date=20 maj 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190520161830/http://jwsr.pitt.edu/ojs/index.php/jwsr/article/view/369/381}}</ref> Perandoria u krijua nga Çandragupta Maurja. Nën sundimin Maurjan, sistemi ekonomik përfitoi nga krijimi i një sistemi të vetëm efiçent financiar, administrativ, dhe sigurije. Mbretërimi i [[Ashoka]]s parapriu një periudhë harmonie shoqërore, shndërrimi fetar dhe zgjerimi të shkencave dhe diturisë. [[Ashoka]] sponsorizoi përhapjen e misionarëve budistë në pjesë të ndryshme të Azisë.<ref>{{cite book|author1=Hermann Kulke|title=A History of India|url=https://books.google.com/books?id=RoW9GuFJ9GIC&pg=PA67|author2=Dietmar Rothermund|publisher=Routledge|lang=en|edition=i 4-rt|year=2004|isbn=978-0-415-32920-0|page=67}}</ref> Maurjanët ndërtuan Rrugën "Grand Trunk", një nga rrugët kryesore më të vjetra dhe më të gjata që lidhnin Nënkontinentin Indian me Azinë Qendrore.<ref>{{cite web|url=http://roadsandkingdoms.com/2016/dinner-on-the-grand-trunk-road/|title=Dinner on the Grand Trunk Road|author=Shirin Bhandari|date=5 janar 2016|lang=en-us|publisher=Roads & Kingdoms|accessdate=19 korrik 2016|url-status=live|archive-date=15 prill 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190415081342/https://roadsandkingdoms.com/2016/dinner-on-the-grand-trunk-road/}}</ref>

[[File:Chandraketugarth, bengala occ.le,nascita di siddharta, I sec ac.-III sec dc.JPG|thumb|369px|Skulpturë e Bengalit të lashtë e gjetur në Çandraketugarh, midis shek. I p.e.s. - shek. III i e.s.]]
==== Perandoria Shunga dhe dinastia Kanva (rr. 185 – 28 p.e.s.) ====
Bengali i lashtë shpesh u sundua nga dinasti me bazë në rajonin [[Magadha]], siç është dinastia Shunga dhe ajo Kanva.

== Bengali klasik ==
===Perandoria Gupta===
{{main|Perandoria Gupta}}
[[Perandoria Gupta]] konsiderohet si një periudhë e artë në historinë nënkontinentale. Është e karakterizuar nga përparime të gjera shkencore dhe kulturore që kristalizuan elementet e çfarë njihet përgjithësisht si kulturë hindu.<ref>{{cite web|title=The Age of the Guptas and After|url=http://www.wsu.edu/~dee/ANCINDIA/GUPTA.HTM|lang=en|date=6 qershor 1999|publisher=Washington State University|accessdate=16 maj 2010|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/19981206001744/http://www.wsu.edu/~dee/ANCINDIA/GUPTA.HTM|archive-date=6 dhjetor 1998}}</ref> Sistemi numerik hindu, një sistem numerik pozicional, zuri fill gjatë sundimit Gupta dhe më vonë u përçua në perëndim nëpërmjet arabëve. Numrat e heshëm hindu kishin vetëm nëntë simbole, deri në 600 – 800&nbsp; të e.s., kur u zhvillua një simbol për zeron për sistemin numerik.<ref>{{cite book|title=Number Theory and Its History|year=1988|publisher=Courier Dover Publications|lang=en|author=Oystein Ore|url=https://archive.org/details/numbertheoryitsh0000orey/page/19|isbn=978-0-486-65620-5|url-access=registration|page=19}}</ref> Paqja dhe begatia e krijuar nën udhëheqjen Gupta mundësuan ndjekjen e risive shkencore dhe artistike në perandori.<ref>{{cite encyclopedia|lang=en|url=https://www.britannica.com/EBchecked/topic/249590/Gupta-dynasty|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|title=Gupta dynasty (Indian dynasty)|access-date=16 maj 2010|url-status=live|archive-date=30 mars 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100330100325/https://www.britannica.com/EBchecked/topic/249590/Gupta-dynasty}}</ref>

[[Bengali]] ishte një provincë e rëndësishme e Perandorisë Gupta. Zbulimi i monedhave të Periudhës Gupta përgjatë Bengalit flet për një ekonomi të monedhizuar.<ref>{{cite web|url=http://en.banglapedia.org/index.php?title=Gupta_Rule|website=Banglapedia, National Encyclopedia of Bangladesh|title=Gupta Rule|date=2012|accessdate=26 janar 2019|lang=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20160307034414/http://en.banglapedia.org/index.php?title=Gupta_Rule|url-status=live|archive-date=7 mars 2016}}</ref>

===Mbretëria Gauda===
Shashanka konsiderohet nga disa studiues si mbreti që nisi bashkimin e shtetit të Bengalit. Shashanka krijoi një mbretëri në kështjellën e Gaudas. Mbretërimi i tij zgjati midis viteve 590 dhe 625 të e.s.. Kalendari Bengalez e gjurmon zanafillën e tij gjatë mbretërimit të Shashankas.

===Dinastia Varman===
Dinastia Varman e Kamarupas sundoi pjesë të Bengalit Verior dhe rajonit të Silhetit. Zona ishte një kazan përzierës i gjuhëve bengalo-asameze.

===Dinastia Khadga===
Dinastia Khadga ishte një dinasti budiste e Bengalit lindor. Një nga trashëgimitë e dinastisë është shtypja e monedhave të arta të shënuara me emrat e sunduesve si Raxhabhata.

===Perandoria Pala===
[[File:Ruins of Somapura Mahavihara, May 2017 30.jpg|thumb|left|417px|Rrënojat e [[Somapura Mahavihara]]s, një nga manastiret më të mëdhenj në Azinë jugore, Vend i Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s]]
[[Perandoria Pala]] (750–1120 i e.s.) ishte një perandori bengaleze dhe fuqia e fundit perandorake budiste në Nënkontinentin Indian. Dinastia Pala ishte ndjekëse e rrymave [[Mahajana]] dhe [[Vaxhrajana]] të [[Budizmi]]t. Gopala I (750–770 i e.s.) ishte drejtuesi i saj i parë. Ai erdhi në fuqi në 750 nëpërmjet një zgjedhjeje nga drejtuesit në Gauḍa. Gopala mbretëroi nga rreth 750–770 të e.s. dhe e konsolidoi pozicionin e tij duke zgjeruar kontrollin e tij mbi të gjithë Bengalin.

Dinastia Pala zgjati për katër shekuj në një periudhë stabiliteti dhe begatie në Bengal. Ata krijuan shumë tempuj dhe vepra arti ashtu si dhe mbështetën institucionet e rëndësishme të arsimit të lartë në [[Nalanda]] dhe [[Vikramashila]]. [[Somapura Mahavihara]] e ndërtuar nga perandori Dharma Pala është manastiri më i madh budist në nënkontinentin Indian.

Perandoria e arriti kulmin e saj nën perandorin Dharma Pala (770–810) dhe Deva Pala (810–850). Dharma Pala e shtriu perandorinë në pjesët veriore të nënkontinentit Indian. Sipas mbishkrimeve prej pllakash bakri Pala, pasuesi i tij Deva Pala i shfarosi utkalat, pushtoi Mbretërinë Kamarupa të [[Assami]]t, lëkundi krenarinë e popullit Huna dhe përuli zotërit e Gurxhara-Pratiharas si dhe dinastinë Rashtrakuta.

[[File:Shalvan Vihara, Mainamati 10 September 2016 32.jpg|thumb|412px|Shalvan Vihara në Mainamati, qendër fetare e përdorur nga dinastia Çandra]]
===Dinastia Çandra===
Dinastia Çandra sundoi Bengalin juglindor dhe Arakanin në mes të shekullit të X.<ref name="TopichLeitich2013">{{cite book|author1=William J. Topich|author2=Keith A. Leitich|title=The History of Myanmar|url=https://books.google.com/books?id=DIuaa5yKv-sC&pg=PA17|date=9 janar 2013|publisher=ABC-CLIO|lang=en|isbn=978-0-313-35725-1|pages=17–22}}</ref> Dinastia ishte mjaftueshëm e fortë të përballonte Perandorinë Pala në veriperëndim. Mbretëria Çandra mbulonte rajonin Harikela, që tregtarët arabë e njihnin si Mbretëria e Ruhmit.<ref>{{cite web|date=2012|website=Banglapedia, National Encyclopedia of Bangladesh|url=http://en.banglapedia.org/index.php?title=Harikela|title=Harikela|accessdate=17 shtator 2017|lang=en|url-status=live|archive-date=21 gusht 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170821125332/http://en.banglapedia.org/index.php?title=Harikela}}</ref> Mbretëria e dinastisë ishte një urë midis Indisë dhe Azisë Juglindore. Gjatë kësaj periudhe, porti i Çitagongut zhvilloi pankina dhe industri të ndërtimit të anijeve.<ref name="RingËatson2012">{{cite book|lang=en|author1=Trudy Ring|author2=Noelle Watson|author3=Paul Schellinger|title=Asia and Oceania: International Dictionary of Historic Places|url=https://books.google.com/books?id=voerPYsAB5wC&pg=PA186|date=12 nëntor 2012|publisher=Routledge|isbn=978-1-136-63979-1|page=186}}</ref> Sunduesi i fundit i Dinastisë Çandra, Govinda Çandra, u mund nga perandori i Indisë Jugore Raxhendra Çola I i [[Dinastia Çola|Dinastisë detare Çola]] në [[shekulli XI|shekullin e XI]].<ref>{{cite book|url=https://books.google.al/books?id=EvHwtwAACAAJ|title=Encyclopaedia of North-East India: Assam, Meghalaya|author=T. Raatan|publisher=Kalpaz Publications|id=isbn-10 81-7835273-7, isbn-13 978-81-7835273-2|volume=1|year=2004|lang=en|page=143}}</ref>

===Perandoria Sena===
[[File:Bengala, epoca pala-sena, vishnu vasudeva, xii sec.JPG|thumb|left|167px|Skulpturë e hyjnisë Vishnu nga Periudha Sena]]
Dinastia Pala u zëvendësua nga Dinastia e hinduizmit të rilindur Sena që erdhi nga India Jugore; ata dhe vasalët e tyre përmenden në histori si "mbretërit kanada". Në kontrast me Dinastinë Pala që mbështeste [[Budizmi]]n, Dinastia Sena këmbëngultësisht hindu. Ata sollën një rilindje të [[hinduizmi]]t dhe kultivuan [[Letërsia Sanskrite|Letërsinë Sanskrite]] në Indinë Lindore. Ata arritën ta sjellin Bengalin nën një sundues gjatë [[shekulli XII|shekullit të XII]]. Vixhaja Sena, sunduesi i dytë i dinastisë, mundi perandorin e fundit Pala, Madana Palan dhe vendosi mbretërimin e tij formal. Ballala Sena, drejtuesi i tretë i dinastisë, ishte një mbret studiues dhe filozof. Ai thuhet se ftoi brahminë si nga jugu ashtu edhe nga veriu i Indisë për tu vendosur në Bengal, duke ndihmuar në rilindjen e hinduizmit në mbretërinë e tij. Ai u martua me një princeshë të Dinastisë Çalukja Perëndimore dhe u përqëndrua në ndërtimin e perandorisë së tij në lindje, duke e vendosur sundimin e tij pothuajse mbi të gjithë Bengalin dhe zona të mëdha të Asamit të poshtëm. Ballala Sena e bëri Nabadvipin kryeqytetin e tij.<ref>{{cite book|title=Nadia Jelar Purakirti|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.315858|year=1975|author=Mohit Ray|editor1=Sudhir Ranjan Das|editor2=Amiya Kumar Bandyopadhyay|publisher=Purta Bibhag, qeveria e Bengalit Perëndimor|lang=bengalisht}}</ref>

Mbreti i katërt Sena, Lakshmana Sena, djali i Ballala Senas, ishte mbreti më i madh i kësaj linje. Ai e shtriu perandorinë përtej Bengalit në [[Bihari|Bihar]], Asam, Odisha dhe me gjasa në [[Varanasi]]. Lakshmana më vonë u mund nga myslimanët nomadë turq dhe u largua në Bengalin lindor, ku ai sundoi edhe për pak vite. Disa studiues bengalezë mendojnë se Xhajadeva, poeti i famshëm sanskrit dhe studiuesi i Gita Govindas, ishte një nga ''Pançaratnat'' ose "Pesë Stolitë" e oborrit të Lakshmana Senas.

===Dinastia Deva===
Dinastia Deva ishte një dinasti hindu e Bengalit mesjetar që sundoi mbi Bengalin lindor pas rënies së Perandorisë Sena. Kryeqyteti i kësaj dinastie ishte Bikrampuri në distriktin e tanishëm Munshiganxh të [[Bangladeshi]]t. Dëshmitë mbishkrimore tregojnë se kjo mbretëri ishte e shtrirë deri në rajonin e tanishëm Komilla–Noakhali–Çitagong. Një sundues i vonë i dinastisë, ''Ariraxja-Danuxha-Madhava'' Dasharatha-Deva e shtriu mbretërinë duke mbuluar shumë nga Bengali Lindor.<ref>{{cite book|author=Niharranjan Ray|title=History of the Bengali People: Ancient Period|url=https://books.google.al/books?id=sEBuAAAAMAAJ|translator=John W. Hood|date=1994|publisher=Orient Longman|id=isbn-10 0-86311378-8, isbn-13 978-0-86311378-9|lang=en|pages=285-86}}</ref> Dinastia Deva zgjati edhe pak pas pushtimit mysliman por gjithësesi pak më vonë u shua.

[[File:Adina Mosque at Malda district of West Bengal 07.jpg|thumb|426px|Xhamia Adina, distrikti Malda, [[Bengali Perëndimor]], ndërtuar në 1375 nga Sikandar Shahu]]
== Bengali mesjetar dhe Bengali i hershëm modern ==
===Sulltanati i Delhit (1204–1352)===
Pushtimi Islamik i Bengalit filloi me pushtimin e Gaudas nga Dinastia Sena në [[1204]]. Të drejtuar nga Bakhtiar Khilxhi, një ushtri prej disa dhjetëra mijëra kalorësish të ghuridëve i përmbysi forcat bengaleze hindu gjatë një fushate "blitzkrieg". Pas fitores, Sulltanati i Delhit mbajti një një forcë mbikëqyrëse në Bengal. Monedhat u shkruan në arë në shkrimin sanskrit ''Gaudija Vixhaje'', që do të thotë "Në pushtimin e Gaudas (Bengalit)". Mjaft guvernatorë të Delhit në Bengal u përpoqën të shkëputen dhe të krijojnë një shtet të pavarur. Por Sulltanati i Delhit arriti ti shtyp separatistët myslimanë të Bengalit për një shekull.<ref>{{cite book|author=Richard M. Eaton|title=The Rise of Islam and the Bengal Frontier, 1204–1760|url=https://books.google.com/books?id=gKhChF3yAOUC&pg=PA32|isbn=978-0-520-20507-9|publisher=University of California Press|year=1996|lang=en|pages=32–4}}</ref> Gradualisht, Bengali lindor u përfshi në sundimin mysliman nga [[shekulli XIV|shekulli i XIV]], nëpërmjet pushtimit të Silhetit. Sufitë luajtën një rol të rëndësishëm në përfshirjen islamike të Bengalit. Gjatë Dinastisë Tughluk, taka u fut si monedha perandorake.<ref>{{cite web|url=https://scroll.in/article/821406/demonetisation-lessons-how-tughlaqs-unplanned-currency-change-in-14th-century-india-led-to-chaos|author=Shoaib Daniyal|title=History revisited: How Tughlaq's currency change led to chaos in 14th century India|date=15 nëntor 2016|work=Scroll.in|lang=en|accessdate=26 janar 2019|archive-date=15 shkurt 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170215114508/https://scroll.in/article/821406/demonetisation-lessons-how-tughlaqs-unplanned-currency-change-in-14th-century-india-led-to-chaos|url-status=live}}</ref>

===Sulltanate të vegjël (1338–1352)===
Gjatë mesit të shekullit të XIV, në provincën Bengalit të Sulltanatit të Delhit u shfaqën tre sulltanate. Këto përfshijnë një mbretëri të drejtuar nga Fakhrudin Mubarak Shahu (më vonë edhe nga i biri) në Sonargaon;<ref>{{cite web|date=2012|lang=en|title=Fakhruddin Mubarak Shah|url=http://en.banglapedia.org/index.php?title=Fakhruddin_Mubarak_Shah|accessdate=26 janar 2019|website=Banglapedia, National Encyclopedia of Bangladesh|publisher=Asiatic Society of Bangladesh|url-status=live|archive-date=2 korrik 2015|archive-url=https://web.archive.org/web/20150702003354/http://en.banglapedia.org/index.php?title=Fakhruddin_Mubarak_Shah}}</ref> një mbretëri e drejtuar nga Alaudin Ali Shahu në Gauda (i quajtur edhe Lakhnauti);<ref>{{cite web|date=2012|title=Alauddin Ali Shah|accessdate=26 janar 2019|url=http://en.banglapedia.org/index.php?title=Alauddin_Ali_Shah|website=Banglapedia, National Encyclopedia of Bangladesh|lang=en|archive-date=21 janar 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190121232939/http://en.banglapedia.org/index.php?title=Alauddin_Ali_Shah|url-status=live}}</ref> dhe mbretëria e drejtuar nga Shamsudin Iljas Shahu në Satgaon. Udhëtari maroken [[Ibn Batuta]] e vizitoi Sonargaonin gjatë mbretërimit të Fakhrudin Mubarak Shahut. Ibn Batuta vizitoi edhe udhëheqësin sufi Shah Xhalal në Silhet, që më herët kishte mundur sunduesin hindu Govinda.<ref>{{cite book|lang=en|author=Muhamad Ibn Batuta|url=https://books.google.com/books?id=TbSmtQEACAAJ&q=ibn+battuta+bengal|title=In Bengal – Muhammad Ibn Battuta|date=20 mars 2018|translator=Roger Gwynn|editor=Roger Gwynn|publisher=CreateSpace Independent Publishing Platform|id=isbn-10 1-9866-9301-5, isbn-13 978-1-9866-9301-1|accessdate=26 janar 2019}}</ref> <ref>{{cite journal|author=J. Wise|url=https://books.google.com/books?id=CboIAAAAQAAJ&pg=PG280|title=Note on Sháh Jalál, the Patron Saint of Silhaț|year=1873|volume=42|issue=3|journal=Journal of the Asiatic Society of Bengal|lang=en|accessdate=26 janar 2019|pages=280–81}}</ref>

===Sulltanati i Bengalit (1352–1576)===
<!-- Inner gallery Table start-->
<!-- hide class="collapsible wikitable" -->
<!-- Show class="wikitable collapsible collapsed" -->
{| class="wikitable collapsible collapsed" style="border-color:transparent; background: transparent; width: 100%; margin: 0; text-align: center;" align="center"
|-
! <div style="font-size:120%; color:black; background-color:#FFC569; vertical-align:top;">Xhamia Adina, ndërtuar në 1375</div>
|-
|style="text-align: center; width: 100%; " |
<gallery mode="packed" style="font-size:88%; line-height:123%; border-bottom:1px #aaa solid;" heights="230">
File:Motif of Ganesha and dancing female figure at Adina Masjid in Malda district.jpg|Motive të mbetura hindu, të Xhamisë Adina, të ndërtuar në 1375 me rrënojat e një tempulli më të vjetër hindu
Adina Mosque at Malda district of West Bengal 08.jpg|Xhamia Adina ishte xhamia më e madhe e Indisë
Adina Mosque Malda (7).jpg|Motiv i mbetur hindu në Xhaminë Adina
Details of engraved decoration on Basalt stone in the exterior of Adina Mosque.jpg|Shtyllë e jashtme bazalti e dekoruar e xhamisë
Adina Masjid basalt engraved decoration 03.jpg|Motive të mbetura hindu në Xhaminë Adina
Adina Masjid Badshah Ki Takht 2.jpg|Galeria e katit të sipërm të sulltanit
Adina Mosque remnants of Shiv Linga.jpg|Mbetje e një Shiva Lingami hindu në pjesën e jashtme të xhamisë
Adina Masjid 15.jpg|Pamje e brendshme e xhamisë
Adina Mosque Malda (28).jpg|Motiv i mbetur hindu në Xhaminë Adina
Adina Mosque central mihrab on large basalt wall.jpg|Mihrabi qendror
Adina Mosque Malda (34).jpg|Motiv i fshirë hindu në Xhaminë Adina
Adina Mosque at Malda district of West Bengal 13.jpg|Pamje e brendshme e xhamisë
Adina Mosque at Malda district of West Bengal 11.jpg|Dizajni i jashtëm
Adina Mosque Badhsah ki Takht low angle shot.jpg|Pamje e brendshme
Decorations of Central Mihrab of Adina Mosque at Pandua in Malda district 05.jpg|Kolonë e zbukuruar me motive hindu në xhami
Adina Mosque, Malda, West Bengal 03.jpg|Pamje e brenshme
Adina Mosque Malda (23).jpg|Motiv i mbetur hindu i xhamisë
</gallery>
|}

[[File:India in 1525 Joppen.jpg|thumb|327px|Sulltanati i Bengalit dhe mbretëritë fqinje (1525)]]
====Dinastia Iljas Shahi (1342–1414 dhe 1435–1487)====
Në [[1352]], Shamsudin Iljas Shahu bashkoi tre sulltanate të vegjël në Bengal në një qeverisje të vetme. Iljas Shahu e shpalli veten si "Shahu i Bangalah". Djali i tij Sikandar Shahu e mundi sulltanin e Delhit dhe siguroi njohjen e sovranitetit të Bengalit pas luftës së Sulltanatit të Bengalit me atë të Delhit. Xhamia më e madhe në Indi u ndërtua në Bengal për të projektuar ambiciet perandorake të sulltanatit të ri. Sulltanët zhvilluan institucione civile duke u bërë më përgjegjëse dhe "vendase" në pamjen e tyre. U ndërmorrën projekte të konsiderueshme arkitekturore që induktuan ndikimin e [[Arkitektura Iraniane|Arkitekturës Perse]], [[Arkitektura Arabe|Arabe]] dhe [[Arkitektura Bizantine|Bizantine]] në Bengal. Dinastia qe një promovuese e kulturës Indo-Perse. Një nga sulltanët, Ghijasudin Azam Shahu, mbajti korrespondencë me poetin e shquar pers [[Hafezi]]n.

Sulltanati i hershëm i Bengalit ishte i shquar për marrdhëniet e tij diplomatike. Ambasada u dërguan në [[Dinastia Ming|Kinën Ming]] gjatë sundimit të perandorit Jongle. [[Kina]] u përgjigj duke dërguar përfaqësues, përfshirë Udhëtimet e Thesarit; dhe duke ndërmjetësuar në diskutimet rajonale. Ka regjistra të marrdhënieve të sulltanëve me Egjiptin, Heratin dhe disa mbretëri të Afrikës.

Dinastia Iljas Shahi u ndërpre në vitin [[1414]] nga një kryengritje vendase por u restaurua nga Nasirudin Mahmud Shahu në [[1433]].

====Uzurpatorët hindu-myslimë (1414–1435)====
[[File:Hussain Shahis of Bengal.png|thumb|left|314px|Hartë e Sulltanatit të Bengalit nën Dinastinë Husain Shahi]]
Mbretërimi i Iljas Shahit u ndërpre nga një kryengritje e orkestruar nga kryeministri i sulltanit Raxha Ganesha, një aristokrat hindu. Ganesha vendosi djalin e tij Xhadu në fron, por djali i tij u ndikua për tu konvertuar në islam nga kleri sufi i oborrit. Xhadu mori emrin Xhalaludin Muhamad Shah. Mbretërimi i tij promovoi elemente bengaleze vendase në kulturën e oborrit. Ndikimet bengaleze u përfshinë në Arkitekturën e mbretërisë. Lufta e sulltanateve të Bengalit me atë të Xhaunpurit përfundoi pas ndërmjetësimit nga Kina dhe timuridët. Xhalaludin Muhamad Shahu synoi gjithashtu Pushtimin e Arakanit për të rivendosur mbretin e Arakanit në fron pasi ai ishte hequr nga forcat burmeze.

[[File:Chaitanya's Life and Teachings p28.png|thumb|Gjatë Dinastisë Husain Shahi u shfaq një lëvizje ripërtëritëse hindu e drejtuar nga Çaitanja Mahaprabhu]]
====Dinastia Husain Shahi (1494–1538)====
Territori i Sulltanatit të Bengalit arriti shtrirjen më të madhe nën Alaudin Husain Shahun, themeluesi i Dinastisë Husain Shahi. Dinastia konsiderohet nga mjaft historianë si një periudhë e artë në të cilën u zhvillua një kulturë sinkretike bengaleze, që përfshinte elemente traditave myslimane dhe hindu. Për shembull, sulltani mysliman promovoi përkthimin e eposeve sanskrite si ''[[Ramajana]]'' në bengalisht. Promovimi i Letërsisë Bengaleze nën këtë dinasti bëri që bengalishtja të zëvendësonte ndikimin e fortë të sanskritishtes në rajon.

====Ndërprerja Suri (1539–1564)====
Në shekullin e XVI, perandori Mogul [[Humajuni|Humajun]] u detyrua të strehohej në Persi pasi pushtuesi Sher Shah Suri u ngjit nëpër nënkontinent. Bengali u vu nën kontroll nga [[Dinastia Suri|Perandoria jetëshkurtër Suri]].

====Dinastia Karrani (1564–1576)====
Një dinasti afgane ishte dera e fundit mbretërore e Sulltanatit të Bengalit. Kryeqyteti i dinastisë ishte Sonargaoni. Dinastia sundoi gjithashtu pjesët e [[Bihari]]t dhe [[Orissa]]s. Kufiri i saj lindor formohej nga lumi [[Brahmaputra]].

===Baro-bhujanët (1576–1610)===
Një konfederatë prej dymbëdhjetë familje zamindare (pronarë tokash) i rezistoi zgjerimit të [[Perandoria Mogule|Perandorisë Mogule]] gjatë [[shekulli XVI|shekujve të XVI]] dhe [[shekulli XVII|XVII]]. Zamindarët përfshinin myslimanë dhe hindu. Ata drejtoheshin nga raxhputi mysliman bengalez Isa Khan. Baro-bhujanët e mundën marinën mogule gjatë mjaft përplasjeve në lumenjtë e Bengalit. Më vonë, mogulët e nënshtruan rrebelimin zamindar dhe e vunë Bengalin nën kontrollin perandorak.

===Peridha Mogule (1574–1717)===
{{Main|Perandoria Mogule}}
[[File:Akbar prays after Bengal victory.jpg|thumb|Miniaturë mogule me Akbarin duke u lutur për pushtimin e Bengalit]]
Përfshirja e Bengalit në Perandorinë Mogule filloi me Betejën e Ghaghras në [[1529]], në të cilën ushtria mogule drejtohej nga perandori i parë mogul [[Baburi]]. Perandori i dytë mogul, [[Humajuni]] zaptoi kryeqytetin e Bengalit Gaurin pë gjashtë muaj.<ref>{{cite web|access-date=26 janar 2019|title=Humayun|date=2012|website=Banglapedia, National Encyclopedia of Bangladesh|url=http://en.banglapedia.org/index.php?title=Humayun|publisher=Asiatic Society of Bangladesh|lang=en|url-status=live|archive-date=22 qershor 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200622123946/http://en.banglapedia.org/index.php?title=Humayun}}</ref> Duke pasuar rënien e Sulltanatit të Bengalit në Betejën e Raxhmahalit në [[1576]], rajoni i Bengalit u vu nën kontrollin mogul si Bengal Subah.

====Periudha e Subedarit (1574–1727)====
Subedarët ishin nënmbretër mogulë në Bengal. Bengal Subahu ishte pje e një perandorie më të madhe të begatë dhe të formuar nga politikat perandorake të qeverisë shumë-ngjyrëshe. Mogulët ndërtuan kryeqytetin e provincës në [[Dhaka]] në [[1610]] me fortifikime, kopështe, varre, pallate dhe xhami. Dhaka u emërtua gjithashtu në në nder të perandorit Xhahangir si Xhahangirnagar. Pushtimi i Çitagongut nga Shaista Khani në [[1666]] duke mundur Mbretërinë burmeze të Arakanit dhe rivendosur kontrollin bengalez të qytetit port. Rajoni kufitar i Brezit Kodrinor të Çitagongut u bë një shtet tributar i Bengalit Mogul dhe një traktat u nënshkrua me Qarkun Çakma në [[1713]].

Anëtarët e familjes perandorake shpesh caktoheshin në pozicionin e Subedarit. Raxha Man Singhu I, sunduesi raxhput i Mbretërisë së Amberit ishte subedari i vetëm hindu. Një subedar ishte princi Shah Shuxha, që ishte biri i [[Shah Xhahani]]t, perandorit mogul. Gjatë përpjekjes për trashëgim me vëllain e tij princin Aurangzeb, princin Dara Shikoh dhe princin Murad Baksh, princi Shuxha e shpalli veten Perandor Mogul në Bengal. Ai më vonë u mund nga ushtria e [[Aurangazebi]]t.

====Navabët e Bengalit (1717–1772)====
[[File:AD 1750 MAP OF NAWABS OF BENGAL.jpg|thumb|left|Harta e navabëve të Bengalit në 1750]]
Nga [[shekulli XVIII]], Bengali Mogul u bë një vend gati i pavarur nën sundimin nominal të perandorit në Delhi. Subedari i ngrit në statusin e një navab nazimi të trashëgueshëm. Navabët mbajtën kontrollin ''de facto'' të Bengalit ndërsa lëshonin monedha në emër të perandorit në Delhi.

Navabi i parë i Bengalit, Murshid Kuli Khani themeloi Dinastinë Nasiri (1717–1740). Drejtuesit e saj të tjerë përfshinin Sarfaraz Khanin dhe Shuxha-ud-Din Muhamad Khanin.

Alivardi Khani themeloi Dinastinë Afsar (1740–1757). Nipi dhe pasuesi i tij Siraj-ud-daulah ishte navabi i fundit i pavarur i Bengalit për shkak të mundjes së tij nga forcat Britanike në Betejën e Plasejit në [[1757]]. Dinastia Naxhafi e navabëve vijoi të drejtoi si gjysmë e pavarur deri në [[1772]], më pas Kompania Britanike e Indisë Lindore mori kontrollin e plotë të provincës së mëparshme mogule.

[[File:Renaldis muslin woman.jpg|thumb|Grua e veshur në muslinë bengaleze, shek. XVIII, [[Dhaka]]]]
====Bengali në ekonominë Mogule====
Nën Perandorinë Mogule, [[Bengali]] ishte një provincë e pasur me shumicë myslimane dhe pakicë hindu. Sipas historianit ekonomik Indrajit Ray, ishte i shquar globalisht në industri si manufaktura tekstile dhe ndërtimi i anijeve.<ref name="rayA"/> Kryeqyteti [[Dhaka]] kishte një popullsi që i tejkalonte një milion banorë dhe mendohet se kishte 80 000 endës të aftë të tekstileve. Ishte një eksportues i tekstileve të [[mëndafshi]]t dhe [[pambuku]]t, [[çeliku]]t, nitratit të potasit dhe prodhimeve bujqësore dhe industriale.<ref name="star"/>

Fermerët dhe bujqit bengalezë ishin të shpejt për tju adaptuar prodhimeve të reja midis 1600 dhe 1650. Bujqit bengalezë mësuan me shpejtësi teknikat e kultivimit të manit dhe kulturën e mëndafshit, duke e vendosur Bengalin si një rajon madhor në prodhimin e [[mëndafshi]]t në botë.<ref name="richards">{{cite book|author=John F. Richards|year=1993|title=The Mughal Empire|url=https://books.google.com/books?id=HHyVh29gy4QC&pg=PA190|id=isbn-10 0-521-56603-7, isbn-13 978-0-521-56603-2|volume=5.1|lang=en|publisher=Cambridge University Press|page=190}}</ref>

Nën sundimin mogul, Bengali qe një qendër botërore e tregtisë të muslinës dhe mëndafshit. Gjatë periudhës mogule Bengali ishte qendra më e rëndësishme e prodhimit të [[pambuku]]t, veçanërisht përreth kryeqytetit të tij Dhaka, duke bërë që muslina të quhej shpesh "daka" në tregjet e largëta si ato të Azisë Qendrore.<ref>{{cite book|author=Richard M. Eaton|title=The Rise of Islam and the Bengal Frontier, 1204–1760|date=1993|publisher=University of California Press|url=https://books.google.com/books?id=gKhChF3yAOUC&pg=PA202|lang=en|id=isbn-10 0-520-20507-3, isbn-13 978-0-520-20507-9|page=202}}</ref> Në vend, shumë nga India varej nga prodhimet e Bengalit si [[orizi]], tekstilet e mëndafshit dhe pambukur. Përtej detit, europianët vareshin nga prodhimet e Bengalit si tekstilet e pambukut dhe mëndafshit si dhe [[opiumi]]; Bengali llogariste rreth 40% të importeve hollandeze nga [[Azia]], për shembull, duke përfshirë më shumë se 50% të tekstileve dhe rreth 80% mëndafshit.<ref name="Prakash">{{cite encyclopedia|encyclopedia=History of World Trade Since 1450|author=Omar Prakash Chouhan|year=2006|editor=John J. McCusker|title=Mughal Empire|url=http://link.galegroup.com/apps/doc/CX3447600139/WHIC?u=seat24826&xid=6b597320|volume=1|accessdate=3 gusht 2017|publisher=Macmillan Reference USA|lang=en|isbn=0-02-866070-6|pages=237–40}}</ref> Nga Bengali, nitrati i potasit transportohej edhe në Europë, opiumi shitej në [[Indonezia|Indonezi]], mëndafshi i pa përpunuar eksportohej në Japani dhe Hollandë, ndërsa tekstilet e pambukut dhe mëndafshit eksportoheshin në Europë, Indonezi dhe Japani.<ref name="richards95">{{cite book|author=John F. Richards|title=The Mughal Empire|url=https://books.google.com/books?id=HHyVh29gy4QC&pg=PA202|id=isbn-10 0-521-56603-7, isbn-13 978-0-521-56603-2|date=1993|publisher=Cambridge University Press|volume=5.1|lang=en|page=202}}</ref>

Bengal kishte një industri të madhe të ndërtimit të anijeve. Indrajit Ray vlerëson se ndërtimi i anijeve në Bengal gjatë shekujve të XVI dhe XVII ishte 223 250&nbsp;tonë në vit, krahasuar me 23 061&nbsp;tonë të prodhuar në trembëdhjetë kolonitë e Amerikës Veriore nga 1769 deri në 1771.<ref name="ray174">{{cite book|title=Bengal Industries and the British Industrial Revolution (1757–1857)|author=Indrajit Ray|year=2011|publisher=Routledge|isbn=978-1-136-82552-1|url=https://books.google.com/books?id=CHOrAgAAQBAJ&pg=PA174|accessdate=19 janar 2019|lang=en|page=174}}</ref>

===Shtetet hindu===
<gallery mode="packed" caption="[[Tempulli Kantaxhev]]" style="font-size:88%; line-height:120%; border-bottom:1px #aaa solid;" heights="246">
Kantajew Temple-front.jpg|Faqja balore e Tempullit Katanxhev
Kantajew Temple-Terracotta (পোড়ামাটির ফলক).jpg|Skenë lumore prej terrakote e Tempullit Kantaxhev
Kantajew Temple-Terracotta 4.jpg|Kalorës terrakote në Tempullin Katanxhev
Kantanagar Mandir 7.jpg|Shtyllë e Tempullit Katanxhev
</gallery>

Gjatë mesjetës dhe periudhës së hershme moderne në Bengal dhe përreth tij ndodheshin mjaft shtete hindu. Këto mbretëri kontribuan mjaft në peizazhin ekonomik të Bengalit. Toka të gjera në zona të pyllëzuara dhe moçalore u zhvilluan duke inkurajuar tregtinë ndërshtetërore. Këto mbretëri ndihmuan gjithashtu në futjen e muzikës, pikturës, kërcimit dhe skulpturës së re në format e artit bengalez ashtu si dhe ndërtimi i shumë tempujve gjatë kësaj periudhe. Ushtarakisht, ata shërbenin si pengesa kundër sulmeve portugeze dhe burmeze.

Këta shtete përfshinin principatat e maharaxha Pratap Aditjas së Xhesores, raxha Sitaram Rajin e Burdvanit, raxha Krishnaçandra Rojin e Nadia Raxhit dhe Mbretërisë së Mallabhumit. Mbretëria e Bhurshutit (Bhurishrestha) ishte një mbretëri mesjetare hindu e shtrirë përgjatë çfarë është tani Hovrahu dhe Hughli në shtetin indian të [[Bengali Perëndimor|Bengalit Perëndimor]]. Maharaxha Rudranarajani e konsolidoi dinastinë dhe e shtriu mbretërinë duke e konvertuar atë në një nga mbretëritë më të fuqishme hindu të kohës. Gruaja e tij maharani Bhavashankari mundi kryengritjen Pathane (Pashtune) në Bengal<ref>{{cite book|date=1 janar 2022|author=Binoy Ghosh|url=https://www.amazon.in/PASCHIMBANGER-SANSKRITI-VOL-BINOY-GHOSH/dp/B09RSYKPT4/|title=Paschimbanger Sanskriti|volume=2|publisher=Ananda Publisher|ASIN=B09RSYKPT4|lang=bengalisht|page=224}}</ref> dhe mbretërimi i saj solli fuqi, begati dhe madhështi për Mbretërinë Bhurishrestha. Djali i tyre, maharaxha Pratapnarajan, sponsorizoi letërsinë dhe artin, tregtinë ashtu dhe mirëqenien e nënshtetasve të tij. Më pas, maharaxha Naranarajan ruajti integritetin dhe soveranitetin e mbretërisë duke shmangur diplomatikisht pushtimin e mbretërisë nga forcat mogule. Djali i tij, maharaxha Lakshminarajan, dështoi në ruajtjen e sovranitetit të mbretërisë për shkak të sabotimit nga brenda. Mbretëria e Koç Biharit në Bengalin verior, lulëzoi gjatë periudhës së shekujve të XVI dhe XVII si dhe i mbijetoi mogulëve deri në ardhjen e Britanikëve.<ref>{{cite book|date=2016|author=Sujit Kumar Ghosh|url=https://search.worldcat.org/title/1089539750|title=Colonial Economy in North Bengal: 1833-1933|series=Research Monograph Series|publisher=Paschimbanga Anchalik Itihas O Loksanskriti Charcha Kendra|lang=en|id=isbn-10 81-926316-6-4, isbn-13 978-81-926316-6-0|location=Kolkata|page=101}}</ref> Burdvan Raxh themeluar nga maharaxha Sangam Rai Kapoor ishte një zotërim ''zamindarie'' që lulëzoi nga rreth 1657 deri në 1955, në fillim nën regjimin mogul pastaj nën britanikët në provincën e Bengalit në Indinë Britanike. Në kulmin e përparimit të tij në shekullin e XVIII, zotërimi shtrihej në një territor prej rreth {{convert|5000 |sqmi|km2|-3}}<ref>{{cite book|title=Imperial Gazetteer of India: Bomjur – Central India|volume=9|url=https://archive.org/details/the-imperial-gazetteer-of-india-volume-9/|editor1=James Sutherland Cotton|lang=en-uk|editor2=Richard Burn|editor3=William Stevenson Meyer|year=1908|contribution=William Wilson Hunter|publisher=Clarendon Press|location=Oksford|page=102}}</ref> madje deri në fillim të shekullit të XX paguante ndaj qeverisë një të ardhur vjetore në tepricë të 3 300 000 rupive.

==Emigracioni==
Bengali priti shumë emigrantë nga [[Afrika Perëndimore]], [[Azia Qendrore]], Briti i Afrikës dhe India Veriore gjatë periudhave të sulltanatit dhe mogule. Shumë erdhën si refugjatë për shkak të pushtimeve mongole. Të tjerët e gjetën tokën pjellore të [[Bengali]]t të përshtatshme për prodhimin ekonomik dhe tregtinë. Arabët ishin mes të vendosurve të parë, veçanërisht në zonat bregdetare.<ref>{{cite web|lang=en|website=Banglapedia, the National Encyclopaedia of Bangladesh|publisher=Asiatic Society of Bangladesh|date=2012|title=The Arabs|accessdate=26 janar 2019|url=http://en.banglapedia.org/index.php?title=Arabs,_The|lang=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20180709064846/http://en.banglapedia.org/index.php?title=Arabs,_The|url-status=live|archive-date=9 korrik 2018}}</ref> Iranianët u vendosën në Bengal për tu bërë klerikë, misionarë, avokatë, mësues, ushtarë, administratorë dhe poetë.<ref>{{cite web|url=http://en.banglapedia.org/index.php?title=Iranians,_The|website=Banglapedia, the National Encyclopaedia of Bangladesh|title=The Iranians|date=8 qershor 2014|accessdate=26 janar 2019|publisher=Asiatic Society of Bangladesh|lang=en|archive-date=2 korrik 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180702011005/http://en.banglapedia.org/index.php?title=Iranians,_The|url-status=live}}</ref> Një [[Armenët në Bengal|bashkësi armene]] nga [[Perandoria Safavide]] emigroi në rajon.<ref>{{cite web|title=The Armenians|website=Banglapedia, the National Encyclopaedia of Bangladesh|url=http://en.banglapedia.org/index.php?title=Armenians,_The|publisher=Asiatic Society of Bangladesh|accessdate=26 janar 2019|date=2012|lang=en|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20180612140831/http://en.banglapedia.org/index.php?title=Armenians,_The|archive-date=12 qershor 2018}}</ref> Kishte edhe shumë emigrantë turq.<ref>{{cite web|url=http://en.banglapedia.org/index.php?title=Turks,_The|title=The Turks|accessdate=26 janar 2019|website=Banglapedia, the National Encyclopaedia of Bangladesh|date=2012|lang=en|publisher=Asiatic Society of Bangladesh|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20220203182119/https://en.banglapedia.org/index.php?title=Turks,_The|archive-date=3 shkurt 2022}}</ref> Portugezët ishin evropianët më të hershëm që u vendosën në Bengal.<ref>{{cite web|title=The Portuguese|date=2012|website=Banglapedia, the National Encyclopaedia of Bangladesh|lang=en|publisher=Asiatic Society of Bangladesh|access-date=26 janar 2019|url=http://en.banglapedia.org/index.php?title=Portuguese,_The|archive-url=https://web.archive.org/web/20200425132827/http://en.banglapedia.org/index.php?title=Portuguese,_The|url-status=live|archive-date=25 prill 2020}}</ref>

Shumë arakanezë (ose rakhinë) iu larguan përndjekjes në Burma dhe u vendosën në Bengalin jugor gjatë [[shekulli XVIII|shekullit të XVIII]].<ref>{{cite web|website=Banglapedia, the National Encyclopaedia of Bangladesh|date=2012|title=The Rakhain|publisher=Asiatic Society of Bangladesh|url=http://en.banglapedia.org/index.php?title=Rakhain,_The|accessdate=26 janar 2019|lang=en|url-status=live|archive-date=19 nëntor 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181119011018/http://en.banglapedia.org/index.php?title=Rakhain,_The}}</ref> Shumë manipuri u vendosën në Bengalin Lindor gjatë shekullit të XVIII pasi i ikën zonave të përfshira në konflikt në Asam.<ref>{{cite web|date=2012|website=Banglapedia, the National Encyclopaedia of Bangladesh|title=The Manipuri|lang=en|publisher=Asiatic Society of Bangladesh|url=http://en.banglapedia.org/index.php?title=Manipuri,_The|accessdate=26 janar 2019|url-status=live|archive-date=8 mars 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170308022703/http://en.banglapedia.org/index.php?title=Manipuri,_The}}</ref> Bashkësia e marvarëve vijon të ketë ndikim në fushën ekonomike të Bengalit Perëndimor. Marvarët mërguan nga [[Raxhastani]] në Indinë Perëndimore. Në Bangladesh, bashkësia "Nizari Ismaili" me origjina të ndryshme vijon të luajë një rol domethënës në fushën ekonomike.

===Pushtimi Maratha===
Murshid Kuli Khani, guvernatori i Bengalit, [[Orissa]]s dhe [[Bihari]]t, vdiq në [[1727]]. Raghoji I Bhonsle, një gjeneral i Perandorisë Maratha, shfrytëzoi gjendjen kaotike pasuese në rajon. Ai pushtoi Bengalin dhe arriti të aneksonte [[Orissa]]s.<ref>{{cite book|title=Maharashtra State Gazetteers: Wardha District|year=1974|publisher=Director of Government Printing, Stationery and Publications, Maharashtra State|location=Bombej|lang=en|oclc=77864804|edition=i 2-të|page=63}}</ref>

Gjatë sulmeve të tyre, marathat vranë afërsisht 400 000 banorë në Bengalin Perëndimor dhe Bihar. Kjo e shkatërroi ekonominë e Bengalit, pasi shumë banorë të vrarë në sulmet maratha përfshinin tregtarë, endës tekstilesh, punues të mëndafshit dhe kultivues mani.<ref name="Marshall">{{cite book|author=P. J. Marshall|year=2006|orig-year=1987|title=Bengal: The British Bridgehead: Eastern India 1740–1828|lang=en|publisher=Cambridge University Press|pages=72-3|isbn=978-0-521-02822-6}}</ref> Fabrika e Kosimbazarit raportonte, për shembull në 1742, se marathat dogjën shumë nga shtëpitë bashkë me avlëmendet e endësve.<ref name="Chaudhuri253">{{cite book|author=Kirti N. Chaudhuri|year=2006|title=The Trading World of Asia and the English East India Company: 1660–1760|lang=en|publisher=Cambridge University Press|url=https://books.google.com/books?id=9xt7Fgzq9e8C&pg=PA253|orig-year=1978|page=253|isbn=978-0-521-03159-2}}</ref> Plaçkitja është konsideruar si një nga masakrat më të mëdha në historinë indiane.<ref name="Davies">{{cite book|author=C. C. Davies|url=https://books.google.com/books?id=7ejh1RnNDt4C&pg=PG555|title=The New Cambridge Modern History|editor=J. O. Lindsay|year=1957|lang=en|chapter=XXIII: Rivalries in India|volume=VII: Old Regime 1713-1763|accessdate=29 prill 2020|publisher=Cambridge University Press|page=555|id=isbn-10 0-521-04545-2 isbn-13 978-0-521-04545-2}}</ref>

[[File:Dutch VOC ships in Chittagong or Arakan.jpg|thumb|389px|Anije evropiane në Çitagong, 1702]]
==Ngulimet evropine në Bengal==
===Ngulimet portugeze (1528–1666)===
{{see also|Ngulimi portugez në Çitagong|Portugezët në Dhaka}}
Ngulimi i parë kolonialë evropianë në Bengal ishte [[ngulimi portugez në Çitagong]]. Ngulimi u krijua pasi Sulltanati i Bengalit i dha lejen përfaqësuesve nga [[India Portugeze]] për krijimin e një vend-tregtimi. Kolonët portugezë në Çitagong përfshinin burokratë, tregtarë, ushtarë, marinarë, misionarë, tregtarë skllevërish dhe piratë. Ata kontrollonin portin e Çitagongut dhe i detyronin të gjitha anijet tregtare të merrnin një liçencë tregtie portugeze. [[Kisha katolike|Kisha Katolike Romane]] u vendos në Bengal nga portugezët në Çitagong, kur vikari i parë apostolik u caktua në qytetin port.

Portugezët u vunë nën mbrojtjen e mbretërisë Mrauk U pasi Sulltanati i Bengalit e humbi kontrollin në rajonin e Çitagongut. Në [[1666]], pushtimi mogul i Çitagongut shkaktoi përzënien e forcave portugeze dhe arakaneze nga qyteti port. Portugezët gjithasthu mërguan në pjesë të tjera të Bengalit, duke përfshirë Bandelin dhe Dhakën.

Portugezët sollën me vete fruta ekzotike, lule dhe bimë, që shpejt u bënë pjesë e jetës bengaleze: [[patatja]], anakardi, [[piperka]]t, papaja, ananasi, karambola, guava, [[domatja]] dhe [[mango|mangoja alphonso]] (e emërtuar sipas Afonso de Albuquerque) mes të tjerave, duke treguar zellin e tyre për agrikulturën dhe hortikulturën. Madje edhe bima e lules krishna kali (mirabilis jalapa), me ngjyrat e saj të larmishme, qe një prurje e portugezëve. Me mbërritjen e tyre, portugezët u martuan me gra vendase, si pasojë, shumë fjalë portugeze si janala, almari, verandah, çabi, balti, perek, alpin, toalia u futën në fjalorin bengalez. Ata treguan gjithashtu një interes të madh për [[gjuha bengale|gjuhën bengaleze]]. Libri i parë në prozë i shtypur në bengalisht ishte një gramatikë dhe fjalor i parë bengalisht: nga portugezi Manuel da Assumpção, që e ndërmorri këtë detyrë monumentale, ishte hapi i parë në standardizimin dhe shtypjen në bengalisht, që ngadalë ndihmoi në thyerjen e hegjemonisë së persishtes.<ref>{{cite web|year=2012|title=The Portuguese|website=Banglapedia, the National Encyclopaedia of Bangladesh|publisher=Asiatic Society of Bangladesh|lang=en|accessdate=21 maj 2018|url=http://en.banglapedia.org/index.php?title=Portuguese,_The|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200425132827/http://en.banglapedia.org/index.php?title=Portuguese,_The|archive-date=25 prill 2020}}</ref> Edhe sot të krishterët e [[Bangladeshi]]t mbajnë mbiemra portugezë.<ref>{{cite news|title=Você fala Bangla?|lang=en|accessdate=21 qershor 2015|url=http://www.dhakatribune.com/feature/2014/jan/25/voc%25C3%25AA-fala-bangla|author=A. K. Rahim|date=25 janar 2014|newspaper=Dhaka Tribune}}</ref>

[[File:Flag of the Dutch East India Company.svg|thumb|Flamuri i Kompanisë Hollandeze të Indisë Lindore]]
===Ngulimet hollandeze (1610–1824)===
{{Main|Bengali Hollandez}}
Kompania Hollandeze e Indisë Lindore menaxhoi një direktorat në Bengal për afërsisht dy shekuj. Direktorati më vonë u bë një koloni e Perandorisë Hollandeze në [[1725]]. Territoret hollandeze në Bengal ju ceduan Britanisë nëpërmjet Traktatit Anglo-Hollandez të vitit 1824. Ngulimet hollandeze në Bengal përfshinin [[ngulimi hollandez në Raxhshahi|ngulimin hollandez në Raxhshahi]], portin kryesor hollandez në Baliapal, ashtu dhe fabrikat në Çhapra (nitrat potasi), [[Dhaka]] (muslina), Balasore, [[Patna]], Kosimbazar, Malda, Mirzapur, Murshidabad, Raxhmahal dhe Sherpur.

Bengali dikur llogariste 40% të importeve hollandeze nga [[Azia]], veçanërisht për sa i përket mallrave prej mëndafshi dhe musline.<ref>{{cite encyclopedia|author=Om Prakash|editor=John J. McCusker|encyclopedia=History of World Trade Since 1450|volume=1|lang=en|title=Mughal Empire|url=http://link.galegroup.com/apps/doc/CX3447600139/WHIC?u=seat24826&xid=6b597320|year=2006|publisher=Macmillan Reference USA|accessdate=3 gusht 2017|isbn=0-02-866070-6|pages=237–240}}</ref>

===Ngulimet e hershme angleze (vitet 1600)===
Kompania Angleze e Indisë Lindore i krijoi ngulimet e saj të para në Bengal përreth Hughlit gjatë viteve 1630. Ajo mori një leje zyrtare për të tregtuar nga guvernatori mogul Shah Shuxha në [[1651]].<ref name="banglapedia1">{{cite web|date=2012|website=Banglapedia, the National Encyclopaedia of Bangladesh|title=English|lang=en|accessdate=26 janar 2019|url=http://en.banglapedia.org/index.php?title=English|archive-date=8 gusht 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180808073434/http://en.banglapedia.org/index.php?title=English|url-status=live}}</ref> Në [[1689]], kompania u përpoq të merrte Çitagongun dhe ta bënte qendër të tregtisë së tyre në Bengal, por ekspedita angleze hasi në mbrojtjen e ashpër të portit.<ref>{{cite web|author1=Shireen Hasan Osmany|year=2012|author2=Muhammad Abdul Mazid|url=http://en.banglapedia.org/index.php?title=Chittagong_Port|lang=en|website=Banglapedia: National Encyclopedia of Bangladesh|title=Chittagong Port|editor1=Sirajul Islam|edition=i 2-të|editor2=Ahmed A. Jamal|publisher=Asiatic Society of Bangladesh|accessdate=21 janar 2019|url-status=live|archive-date=9 dhjetor 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181209212533/http://en.banglapedia.org/index.php?title=Chittagong_Port}}</ref><ref>{{cite book|author=William Wilson Hunter|title=Imperial Gazetteer of India|url=https://dsal.uchicago.edu/reference/gazetteer/pager.html?objectid=DS405.1.I34_V10_315.gif|year=1908|lang=en|publisher=Oxford University Press|pages=308-09|accessdate=20 shkurt 2021|location=Oksford, UK|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20210308012437/https://dsal.uchicago.edu/reference/gazetteer/pager.html?objectid=DS405.1.I34_V10_315.gif|archive-date=8 mars 2021}}</ref> Në [[1696]], anglezë ndërtuan Fortesën William në bregun e lumit Hughli. Fortesa William shërbeu si qendra britanike në India për disa shekuj. Zona përreth Fortesës William në vijim u zhvillua në qytetin e [[Kalkuta|Kalkutës]]. Qendra tregtimi angleze u shpërndanë në të gjithë Bengalin. Porti në Fortesën William u bë një nga bazat më të rëndësishme navale britanike në Azi, nga ku ekspedita dërgoheshin për në Kinë dhe Azinë Juglindore. Gjuha angleze filloi të përdorej për tregtinë dhe qeverisjen në Bengal.<ref name="banglapedia1" />

===Ngulimet franceze (1692–1952)===
[[India Franceze|Ngulimet Franceze në Indi]] përfshinin koloni dhe qendra tregtie në Bengal. Pas lejimit nga guvernatori mogul Shaista Khan në [[1692]], francezët krijuan ngulimin në Çandernagore. Francezët kishin një prani të madhe në Dhaka, ku një lagje e quajtur Farashganxh u zhvillua në qytetin e vjetër. Një nga zotërimet e shquara franceze përfshinte tokën ku u ndërtua [[Ahsan Manzili]], ku gjendej ndërtesa administrative franceze. Prona ju shit parisë bengaleze, që e shkëmbeu pronën mjaft herë deri sa u bë pronë e Familjes navabe të Dhakës. Francezët ndërtuan një kopësht në Texhgaon. Kosimbazari dhe Balasoreja gjihtashtu bujtën fabrika franceze.<ref>{{cite web|year=2012|editor1=Sirajul Islam|editor2=Ahmed A. Jamal|edition=i 2-të|url=http://en.banglapedia.org/index.php?title=French,_The|title=The French|accessdate=26 janar 2019|publisher=Asiatic Society of Bangladesh|website=Banglapedia: National Encyclopedia of Bangladesh|lang=en|url-status=live|archive-date=22 janar 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190122043923/http://en.banglapedia.org/index.php?title=French,_The}}</ref>

Francezët morën anën e navabit Siraj-ud-Daulah gjatë Betejës së Plasejit në 1757. Si rezultat, prania franceze në Bengal u kufizua vetëm në në koloninë e Çandernagores, që u administrua nga guvernatori në Pondiçerri. Pas pavarësisë së Indisë në 1947, në Çandernagore u mbajt një referendum që i dha fund sundimit kolonial. Francezët e njohën sovranitetin në 1952. Në 1955, Çandernagorja u bë pjesë e shtetit indian të [[Bengali Perëndimor|Bengalit Perëndimor]].

===Ngulimet daneze (1625–1845)===
Ngulimi i parë i Kompanisë Daneze të Indisë Lindore në Bengal u vendos në Pipli në [[1625]]. Kompania Daneze më vonë në 1755, fitoi të drejtën të krijonte një qendër tregtimi në Serampore nga navabi Alivardi Khan. Përfaqësuesi i parë i Kurorës Daneze u caktua në [[1770]]. Qyteti u emërtua Frederiknagore. Danezët zhvilluan koloni edhe në ishujt Nicobar në [[Gjiri i Bengalit|Gjirin e Bengalit]]. Territoret në Bengal dhe Gjirin e Bengalit ishin pjesë e [[India Daneze|Indisë Daneze]] deri në vitin [[1845]], kur kolonitë daneze iu ceduan Britanisë.

===Ngulimi austriak (vitet 1700)===
Kompania Ostend e [[Perandoria Austro-Hungareze|Perandorisë Austriake]] krijoi një ngulim në Bankipur të Bengalit gjatë shekullit të XVIII.

[[File:Clive.jpg|thumb|389px|Robert Clive duke biseduar me Mir Xhafarin, që tradhëtoi navabin e fundit të pavarur bengalez]]
===Kompania Britanike e Indisë Lindore (1772–1858)=== 
{{main|Sundimi i Kompanisë Britanike në Indi}}
Kur Kompania e Indisë Lindore filloi ta forconte mbrojtjen në Fortesën William (Kalkuta), navabi Siraj Ud Daulah i sulmoi me ikurajimin e francezëve. Nën udhëheqjen e Robert Clive, trupat britanike dhe aleatët e tyre vendorë e zaptuan Çandernagoren në mars [[1757]] dhe e mundën rëndë navabin më 23 qershor 1757 në Betejën e Plasejit, kur ushtarët e navabit e tradhëtuan atë. Navabi u vra në Murshidabad, ndërsa britanikët vendosën navabin e tyre për Bengalin duke e shtrirë kontrollin e tyre të drejtpërdrejtë në jug. Çandernagorja u ju rikthye francezëve në [[1763]]. Bengalezët u përpoqën të rifitonin territoret e tyre në [[1765]] në aleancë me perandorin mogul Shah Alami II, por u mundën prapë në Betejën e Buksarit (1765). Si pjesë e traktatit me britanikët, Kompanisë Britanike të Indisë Lindore ju dha e drejta të mblidhte taksa nga provinca. Kështu, kompania u bë mbledhësi perandorak i taksave, ndërsa perandori mogul vijoi ta qeveriste provincën duke caktuar navabët. Në [[1772]] kjo mënyrë e sundimit vendor u shfuqizua dhe Kompania e Indisë Lindore mori kontrollin e provincës. Qendra e kulturës dhe tregtisë indiane u zhvendos nga [[Delhi]] në [[Kalkuta]] kur perandori mogul u rrëzua.

Kapitali i grumbulluar nga Bengali i Kompanisë së Indisë Lindore u investua në industri të ndryshme si manufaktura tekstile në [[Mbretëria e Bashkuar e Britanisë së Madhe dhe Irlandës|Britaninë e Madhe]] gjatë fazës fillestare të [[Revolucioni Industrial|Revolucionit Industrial]]. <ref name="esposito"/><ref name="sengupta"/> Politikat e kompanisë në Bengal gjithashtu çuan në çindustrializimin e industrisë tekstile bengaleze gjatë sundimit të saj.<ref name="tong"/><ref name="ray"/>

Gjatë periudhës së sundimit të Kompanisë, në [[1770]] Bengali]]n e goditi një krizë urie, që vrau miliona. Uria e shkatërroi rajonin ashtu si dhe ekonominë e Kompanisë së Indisë Lindore, duke i detyruar ata të mbështeten ndihmat nga Qeveria Britanike, një akt që do të kontribuonte në [[Revolucioni Amerikan|Revolucionin Amerikan]].<ref>{{cite book|date=12 shkurt 2009|title=A History of Bangladesh|url=https://books.google.al/books?id=bPaTnAEACAAJ|author=Willem van Schendel|publisher=Cambridge University Press|lang=en|id=isbn-10 0-52167974-5, isbn-13 978-0-52167974-9|page=57}}</ref>

===Sundimi i Kurorës Britanike (1858–1947)===
{{see also|Raxhi Britanik|Presidenca e Bengalit Kolonial}}
[[File:Victoria Memorial Kolkata at night.jpg|thumb|left|396px|"Victoria Memorial" përkrahë Katetrales së Shën Palit në Kalkuta, ish-kryeqyteti i Indisë Britanike]]
Rrebelimi Indian i vitit 1857 e zëvendësoi sundimin e kompanisë me kontrollin e drejtpërdrejtë të Kurorës Britanike. Fortesa William vijoi të jetë kryeqyteti i [[Presidencat dhe provincat e Indisë Britanike|Territoreve të Indisë Britanike]]. Guvernatori i [[Bengali]]t qe guvernatori përgjithshëm i Indisë për shumë vjet. Në [[1877]], kur Viktoria mori titullin e "Perandoreshës së Indisë", Britania e shpalli Kalkutën kryeqytetin e [[Raxhit Britanik]]. Kryeqyteti kolonial u shndërrua në bashkinë e Kalkutës, që shërbeu si kryeqyteti i Indisë për dekada. Një qendër e kultivimit të [[orizi]]t dhe burimi kryesor botëror i fibrave të jutes; Bengal ishte një nga qendrat më të mëdha industriale të Indisë. Nga vitet [[1850]], industria u përqëndrua përreth kryeqytetit të Kalkutës. Hekurudha u krijua në Britani në [[1825]]. Ajo u fut në [[Shtetet e Bashkuara të Amerikës|Amerikë]] në [[1833]], në Gjermani në [[1835]], në Itali në [[1839]], në Francë në [[1844]] dhe në Spanjë në [[1848]]. Qevria Britanike e futi hekurudhën në Bengal në [[1854]].<ref>{{cite web|year=2012|website=Banglapedia, the National Encyclopedia of Bangladesh|url=http://en.banglapedia.org/index.php?title=Railway|title=Railway|accessdate=21 janar 2019|publisher=Asiatic Society of Bangladesh|lang=en|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20171010143242/http://en.banglapedia.org/index.php?title=Railway|archive-date=10 tetor 2017}}</ref> Në Bengal gjatë [[shekulli XIX|shekullit të XIX]] u vendosën shumë kompani hekurudhore, duke përfshirë "Eastern Bengal Railway" dhe "Assam Bengal Railway". Porti më i madh detar në Bengalin Britanik ishte Porti i Kalkutës, një nga portet më të ngarkuar në Perandorinë Lindore Britanike. Në [[1908]] u krijua Bursa e Kalkutës. Porte të tjerë në Bengal përfshinin Portin e Narajanganxh, Porti i Çitagongut dhe Porti i Dhakës. Portet e Bengalit shpesh ishin porte të tregtisë së lirë që mirëprisnin anije nga e gjithë bota. Kishte transport të madh me Burmën Britanike. Në Bengal u krijuan dy universitete gjatë sundimit britanik, duke përfshirë Universitetin e Kalkutës dhe Universitetin e Dhakës. Në secilin distrikt u krijuan kolegje dhe shkolla të shumta. Gjithësesi shumica e popullsisë së [[Bengali]]t mbeti e varur nga bujqësia, megjithëse udhëheqësit shoqëror dhe politikë të Bengalit lujtën një rol të rëndësishëm në veprimtarinë shoqërore dhe intelektuale të Indisë, provinca përfshinte disa distrikte shumë të pazhvilluar.

Presidenca e Bengalit kishte prodhimin më të lartë të brendshëm bruto në Indinë Britanike.<ref>{{cite news|title=Reimagining the Colonial Bengal Presidency Template (Part I)|url=http://www.daily-sun.com/home/printnews/218795|work=Daily Sun|accessdate=21 janar 2019|lang=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20210202195430/https://www.daily-sun.com/home/printnews/218795|url-status=live|archive-date=2 shkurt 2021}}</ref> Bengali bujti qendrat më të përparuara kulturuara në Indinë Britanike.<ref name="Minahan2012">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=fOQkpcVcd9AC&pg=PT56|title=Ethnic Groups of South Asia and the Pacific: An Encyclopedia|author=James B. Minahan|lang=en|date=30 gusht 2012|page=56|isbn=978-1-59884-660-7|publisher=ABC-CLIO}}</ref> Në Bengal mori formë një ajri kosmolitane dhe eklektike kulturore. Kishte shumë anglofilë, duke përfshirë naib nazimin e [[Dhaka|Dhakës]]. Një misionar portugez publikoi librin e parë mbi gramatikën bengaleze. Një studiues hindu prodhoi një përkthim në bengalisht të Kuranit. Megjithatë, bengalezët ishin gjithashtu të ndarë nga feja për shkak të situatës politike në pjesën tjetër të Indisë.

[[File:Rabindranath Tagore portrait (4).jpg|thumb|291px|Ndikimi i [[Rabindranath Tagore]]s në letërsinë bengaleze dhe indiane krahasohet me atë të [[Shekspiri]]t në botën anglisht-folëse. Në 1913 ai u bë aziatiku i parë që fitoi Çmimin Nobel]]
====Rilindja e Bengalit====
Rilindja e Bengalit i referohet një lëvizjeje për reformimin shoqëror gjatë shekullit të XIX dhe fillimit të shekullit të XX në rajonin e Bengalit në Indinë e pandarë nën sundimin Britanik. Historiani Nitish Sengupta e përshkruan atë si të nisur me reformuesin dhe humanistin Raxha Ram Mohan Rojin (1775–1833) dhe të përfunduar me fituesin e parë të Çmimit Nobel në Azi [[Rabindranath Tagore]]n (1861–1941).<ref>{{cite book|author=Nitish Sengupta|title=History of the Bengali-speaking People|year=2001|lang=en|page=211|publisher=UBS Publishers' Distributors|isbn=978-81-7476-355-6|quote=Rilindja e Bengalit mund të thuhet se ka filluar me Raxha Ram Mohan Rojin (1775-1833) dhe përfundoi me Rabindranath Tagoren (1861-1941).}}</ref> Ky lulëzim i reformatorëve fetarë dhe shoqërorë, studiuesve dhe shkrimtarëve është përshkruar nga historiani David Kopf si "një nga periudhat më kreative në historinë indiane".<ref>{{cite journal|author=David Kopf|title=Amiya P. Sen. Hindu Revivalism in Bengal 1872|url=https://archive.org/details/sim_american-historical-review_1994-12_99_5/page/1741|volume=99|issue=5|doi=10.2307/2168519|jstor=2168519|lang=en|date= dhjetor 1994|type=Book Review|journal=American Historical Review|pages=1741–42}}</ref>

====Këshilli Legjislativ i Bengalit (1862–1947)====
Këshilli Legjislativ i Bengalit ishte trupi kryesor ligjvënës në provincë. U krijua nga Akti i Këshillave Indianë 1861 dhe i reformuar nën Aktin e Këshillave Indianë 1892, Akti i Këshillave Indianë 1909, Akti i Qeverisë së Indisë 1919 dhe Akti i Qeverisë së Indisë 1935. Fillimisht një institucion këshillimor me anëtarë kryesisht evropianë, përfaqësimi i vendasve bengalezë gradualisht u rrit në fillim të shekullit të XX. Në 1935, ai u bë dhoma e lartë e legjislaturës provinciale përkrahë dhomës së ulët të Asamblesë Legjislative të Bengalit. Guvernatori i Bengalit, që ishte njëkohësisht guvernatori i përgjithshëm i Indisë, shpesh u ul në këshill.

====Bengali Lindor dhe Asami (1905–1912)====
[[File:All India Muslim league conference 1906 attendees in Dhaka.jpg|thumb|left|446px|Konferenca Arsimore Muhamedane e Githë Indisë në Dhaka, 1906]]
Qeveria Britanike arsyetoi se Bengal, duke qenë provinca më e populluar e Indisë, ishte shumë e madhe dhe e vështirë për tu qeverisur. Bengali u nda nga drejtuesit britanikë për qëllime administrative në 1905 në një perëndim kryesisht hindu (duke përfshirë shtetet e tanishme të [[Bihari]]t dhe Odishës) dhe një lindje kryesisht myslimane (duke përfshirë edhe Asamin). Konfliki hindu – myslimanë u bë më i fortë nëpërmjet kësaj ndarjeje. Ndërsa hindutë indianë nuk ishin dakord me ndarjen duke thënë se ajo ishte një mënyrë për të ndarë Bengalin që ishte i bashkuar nga gjuha dhe historia, myslimanët e mbështesnin atë duke thënë se ajo ishte një hap përpara për shoqërinë myslimane ku myslimanët do të ishin shumicë dhe ata mund të praktikonin lirisht fenë dhe kulturën e tyre. Por për shkak të turbullimit të fortë hindu, britanikët e ribashkuan Bengalin Lindore dhe Perëndimor  në 1912, dhe bënë Biharin dhe [[Orissa]]n një provincë më vete.

Provinca jetëshkurtër e Bengalit Lindor dhe Asamit i dha një shtysë lëvizjes në rritje për vetëvendosje mes nënshtetasve myslimanë indo-britanikë. Lidhja Myslimane e Gjithë Indisë u krijua gjatë një konference mbi arsimimin liberal të bujtur nga navabi i Dhakës në Bengalin Lindor dhe Asam. Këshilli Legjislativ i Bengalit Lindor dhe Asamit ishte trupa ligjvënëse e provincës.

[[File:Subhas Chandra Bose in 1940.jpg|thumb|264px|Subhash Çandra Boze]]
====Veprimtaritë rrebele====
Bengali luajti një rol të rëndësishëm në lëvizjen e pavarësisë së Indisë (duke përfshirë lëvizjen e [[Pakistani]]t), në të cilën grupet revolucionare si {{lang|bn-latn|Anushilan Samiti|italic=no}} dhe Xhugantar ishin mbizotërues. Bengalezët luajtën gjithashtu një rol të shquar në Lëvizjen Indiane të Pavarësisë. Shumë nga propozuesit e hershëm të pavarësisë dhe udhëheqësit në vijim në lëvizje ishin bengalezë. Disa luftëtarë të shquar të lirësë nga Bengali ishin Çitaranxhan Das, Surendranath Banerxhi, Netaxhi Subhas Çandra Boze, Prafulla Çaki, Bagha Xhatin, Khudiram Boze, Surja Sen, Binoj–Badal–Dinesh, Saroxhini Naidu, Batukeshvar Dut, Aurobindo Ghosh, Rashbehari Boze, M. N. Roj, Muzafar Ahmed dhe shumë të tjerë. Disa nga këta udhëheqës, si Netaxhi, nuk e përkrahnin pikëpamjen se mosbindja qytetare e pa-dhunshme ishte mënyrë e vetme për të arritur Pavarësinë Indiane dhe u lidhën me Japaninë për të luftuar kundër Britanisë. Gjatë [[Lufta e Dytë Botërore|Luftës së Dytë Botërore]] Netaxhi ja mbathi në Gjermani nga arresti i shtëpisë në Indi dhe aty ai themeloi Legjionin Indian, një ushtri për të luftuar kundër Qeverisë Britanike, por zhvillimet përmbysëse të luftës e detyruan atë të shkonte në Azinë Juglindore dhe aty u bë bashkë-themelues dhe udhëheqës i Ushtrisë Kombëtare Indiane (e ndryshme nga ushtria e Indisë Britanike) që sfidoi forcat britanike në mjaft pjesë të Indisë. Ai ishte gjithashtu kreu i shtetit të një regjimi paralel të quajtur ''Qeveria e Përkohshme e Indisë së Lirë'' ose "Arzi Hukumat-e-Azad Hind", që u njoh dhe mbështet nga Fuqitë e Boshtit. Bengali qe gjithashtu një terren mbështetës për mjaft organizata të shquara revolucionare. Një numër i madh bengalezësh vdiq në përpjekjen për pavarësi dhe shumë u syrgjynosën në "Cellular Jail", burgu shumë i frikshëm i vendosur në Andaman.

====Asambleja Legjislative e Bengalit (1937–1947)====
[[File:Bengal PMs.png|thumb|Kryeministrat e Bengalit]]
Asambleja Legjislative e Bengalit ishte legjislatura më e madhe e Indisë Britanike. Ajo u krijua nga Akti i Qeverisë së Indisë 1935 si dhoma e ulët e parlamentit provincial. Asambleja u zgjodh mbi bazën e të ashtuquajturit sistem të "elektorati i ndarë" të krijuar nga "Communal Aëard". Vendet rezervoheshin për bashkësitë e ndryshme fetare, shoqërore dhe profesionale. Partitë kryesore në asamble përfshinin Lidhjen Myslimane të Gjithë Indisë, Partinë e Bujqëve dhe dhënësve të tokës me qera (Krishak Praxha), Kongresi Kombëtar Indian, Partia Svaraxh dhe the Hindu Mahasabha. Kryeministri i Bengalit ishte anëtar i asamblesë.

====Lufta e II Botërore ====
Bengali u përdor si një bazë e Forcave Aleate gjatë [[Lufta e Dytë Botërore|Luftës së II Botërore]]. Bengali ishte i randësishëm strategjikisht gjatë Fushatës së Burmës dhe Ndihmës Aleate për Kinën për të luftuar pushtimet Japaneze. Forcat Ajrore Perandorake Japaneze bombarduan Çitagongun në prill dhe maj 1942; dhe [[Kalkuta|Kalkutën]] në dhjetor 1942. Japanezët braktisën një pushtim të planifikuar të Bengalit nga Burma. Rruga Ledo u ndërtua mes Bengalit dhe Kinës nëpërmjet zonave të kontrolluara nga aleatët në Burmën veriore për të furnizuar forcat e drejtuara nga Çiang Kai Sheku. Njësitë e [[Forcat e Armatosura të Shteteve të Bashkuara|Forcave të Armatosura të Shteteve të Bashkuara]] u vendosën në Fushën Ajrore të Çitagongut gjatë Fushatës së Burmës 1944-1945.<ref name="Maurer1980">{{cite book|title=Air Force Combat Units of World War II: History and Insignia|editor=Maurer Maurer|lang=en|chapter=Maxwell Air Force Base, Alabama|year=1980|url=https://www.amazon.com/Air-Force-Combat-Units-World/dp/0892010924/|orig-year=1961|publisher=Zenger Publishing Company|author=United States. USAF Historical Division|id=isbn-10 0-89201-092-4, isbn-13 978-0-89201-092-9}}</ref> Forcat e Komunuelthit përfshinin trupa nga [[Mbretëria e Bashkuar e Britanisë së Madhe dhe Irlandës së Veriut|Britania]], [[India]], [[Australia]] dhe [[Zelanda e Re]].

Uria e Bengalit në 1943 ndodhi gjatë luftës dhe vlerësohet se shkaktoi vdekjen e 2.1–3 milionë njerëzve.

====Ndarja e Bengalit (1947)====
Ndarja e Bengalit në 1947 la një ndikim të thellë te populli i [[Bengali]]t. Thyerja e unitetit hindu-mysliman shkaktoi që Lidhja Myslimane e Gjithë Indisë të kërkonte ndarjen e Indisë në përputhje me Rezolutën e Lahores, që bënte thirrje për përfshirjen e Bengalit në një shtet me shumicë myslimane. Nacionalistët hindu në Bengal ishin të vendosur të bënin distrikte me shumicë hindu pjesë të dominimit Indian. Shumica e anëtarëve në Asamblenë Legjislative të Bengalit votuan për ta mbajtur Bengalin të pandarë. Kryeministri i Bengalit, i mbështetur nga politikanë hindu dhe myslimanë, propozoi një Bengal të Bashkuar si shtet sovran. Megjithatë, Kongresi Kombëtar Indian dhe Hindu Mahasabha nga një anë dhe Lidhja Myslimane nga ana tjetër e detyruan nënmbretin Earl Mountbatten ta ndante Bengalin në vija fetare. Si pasojë, Bengali u nda në shtetin e [[Bengali Perëndimor|Bengalit Perëndimor]] të Indisë dhe provinca e Bengalit Lindor nën [[Pakistani]]n, e riemërtuar Pakistani Lindor në 1955. Rajoni i Silhetit në Asam ju bashkua Bengalit Lindor pas një referendumi më 6 korrik 1947.

==Shiko edhe==
* [[Historia e Bangladeshit]]
* [[Arkitektura e Bengalit]]
* [[Presidenca e Bengalit Kolonial]]
* [[Historia e Indisë]]
* [[India Koloniale]]
* [[Historia e Dhakës]]

==Referime==
{{reflist}}

==Bibliografia==
{{refbegin}}
*{{cite book|author=Salahuddin Ahmed|date=2004|lang=en|title=Bangladesh: Past and Present|url=https://books.google.com/books?id=Szfqq7ruqWgC|accessdate=21 janar 2019|publisher=APH Publishing|isbn=978-81-7648469-5}}
*{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=9_48AAAAIAAJ|accessdate=5 shkurt 2022|title=The Cambridge Shorter History of India|author1=J. Allan|author2=T. Wolseley Haig|author3=H. H. Dodwell|year=1934|editor=H. H. Dodwell|publisher=Cambridge University Press|lang=en}}
*{{cite book|author=Muhamad Ibn Batuta|author-link=Ibn Batuta|title=In Bengal – Muhammad Ibn Battuta|url=https://books.google.com/books?id=TbSmtQEACAAJ|lang=en|translator=Roger Gwynn|date=20 mars 2018|editor=Roger Gwynn|publisher=CreateSpace Independent Publishing Platform|id=isbn-10 1-9866-9301-5, isbn-13 978-1-9866-9301-1|accessdate=26 janar 2019}}
*{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=BaX58-E5-3MC|author=Johannes Bronkhorst|title=Buddhism in the Shadoë of Brahmanism|year=2011|isbn=978-90-04-20140-8|publisher=BRILL|lang=en}}
*{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=9xt7Fgzq9e8C|title=The Trading World of Asia and the English East India Company: 1660–1760|author=Kirti N. Chaudhuri|isbn=978-0-521-03159-2|orig-year=1978|year=2006|publisher=Cambridge University Press|lang=en}}
* {{cite book|editor=Sirajul Islam Choudhury|year=1992|title=History of Bangladesh 1704–1971|url=https://books.google.al/books?id=CeNtAAAAMAAJ|contribution=Harun or-Rashid, Aklam Hussain|publisher=The Asiatic Society of Bangladesh|edition=i 2-të i rishikuar|id=isbn-10 984512337-6, isbn-13 978-984512337-2|lang=en}}
*{{cite book|title=Banglapedia: the National Encyclopedia of Bangladesh|isbn=984-32-0576-6|url=http://en.banglapedia.org/index.php?|year=2012|publisher=Banglapedia Trust, Asiatic Society of Bangladesh|editor1=Sirajul Islam Choudhury|editor2=Sajahan Miah|edition=i 2-të|editor3=Mahfuza Khanam|lang=en|location=Dhaka|editor4=Sabbir Ahmed|accessdate=1 qershor 2024|OCLC=52727562|OL=30677644M}}
* {{cite book|url=https://archive.org/details/dutcheastindiaco0000prak/|author=Omar Prakash Chouhan|year=1985|title=The Dutch East India Company and the Economy of Bengal 1630-1720|publisher=Princeton University Press|ISBN=978-0-691-05447-6|lang=en}}
*{{cite encyclopedia|author=Omar Prakash Chouhan|year=2006|encyclopedia=History of World Trade Since 1450|editor=John J. McCusker|title=Mughal Empire|volume=1|accessdate=3 gusht 2017|url=http://link.galegroup.com/apps/doc/CX3447600139/WHIC?u=seat24826&xid=6b597320|publisher=Macmillan Reference USA|lang=en|isbn=0028660706}}
* {{cite book|author=Abdul Momin Chowdhury|year=1967|title=Dynastic History of Bengal, c. 750–1200 A.D|url=https://indianculture.gov.in/ebooks/dynastic-history-bengal-c750-1200-d|location=Dhaka|lang=en|ASIN=B0006FFATA|publisher=The Asiatic Society of Pakistan}}
*{{cite book|title=Imperial Gazetteer of India: Bomjur – Central India|volume=9|editor1=James Sutherland Cotton|lang=en-uk|url=https://archive.org/details/the-imperial-gazetteer-of-india-volume-9/|editor2=Richard Burn|editor3=William Stevenson Meyer|publisher=New Edition, Clarendon Press|contribution=William Wilson Hunter|year=1908|location=Oxford|page=102}}
*{{cite book|author=C.C. Davies|title=The New Cambridge Modern History|lang=en|editor=J. O. Lindsay|url=https://books.google.com/books?id=7ejh1RnNDt4C|year=1957|chapter=XXIII: Rivalries in India|volume=VII: Old Regime 1713-1763|publisher=Cambridge University Press|accessdate=29 prill 2020|id=isbn-10 0-521-04545-2 isbn-13 978-0-521-04545-2}}
*{{cite book|author=Richard Maxwell Eaton|title=The Rise of Islam and the Bengal Frontier, 1204–1760|url=https://books.google.com/books?id=gKhChF3yAOUC|publisher=University of California Press|lang=en|date=31 korrik 1996|accessdate=29 gusht 2017|id=isbn-10 0-520-20507-3, isbn-13 978-0-520-20507-9}}
*{{cite book|title=China's Development from a Global Perspective|author1=María Dolores Elizalde|url=https://books.google.com/books?id=mjI9DwAAQBAJ|lang=en|author2=Wang Jianlang|date=6 nëntor 2017|publisher=Cambridge Scholars Publishing|isbn=978-1-5275-0417-2}}
*{{cite encyclopedia|lang=en|url=https://www.britannica.com/EBchecked/topic/249590/Gupta-dynasty|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|title=Gupta dynasty (Indian dynasty)|access-date=16 maj 2010|url-status=live|archive-date=30 mars 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100330100325/https://www.britannica.com/EBchecked/topic/249590/Gupta-dynasty}}
*{{cite encyclopedia|date=14 shkurt 1966|url=https://www.britannica.com/place/Sri-Lanka/History#ref388477|title=Sri Lanka – History|lang=en-uk|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|accessdate=26 janar 2019|url-status=live|archive-date=21 janar 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190121233550/https://www.britannica.com/place/Sri-Lanka/History#ref388477}}
*{{cite web|url=http://www.iranicaonline.org/articles/bengal|lang=en|website=Encyclopaedia Iranica|title=Bengal|accessdate=19 janar 2019|archive-date=30 shtator 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170930180854/http://www.iranicaonline.org/articles/bengal|url-status=live}}
*{{cite encyclopedia|url=https://books.google.com/books?id=KZcohRpc4OsC|editor=John L. Esposito|title=Great Britain|volume=1|lang=en|encyclopedia=The Islamic World: Past and Present|publisher=Oxford University Press|year=2004|isbn=978-0-19-516520-3}}
*{{cite book|author=Binoy Ghosh|title=Paschimbanger Sanskriti, part 2|date=1 janar 2022|url=https://www.amazon.in/PASCHIMBANGER-SANSKRITI-VOL-BINOY-GHOSH/dp/B09RSYKPT4/|ASIN=B09RSYKPT4|lang=bengalisht|publisher=Ananda Publisher}}
*{{cite book|title=Colonial Economy in North Bengal: 1833-1933|author=Sujit Kumar Ghosh|date=2016|url=https://search.worldcat.org/title/1089539750|series=Research Monograph Series|publisher=Paschimbanga Anchalik Itihas O Loksanskriti Charcha Kendra|id=isbn-10 81-926316-6-4, isbn-13 978-81-926316-6-0|lang=en|location=Kalkuta}}
* {{cite book|editor1=Meghna Guhathakurta|editor2=Willem van Schendel|title=The Bangladesh Reader: History, Culture, Politics|lang=en|publisher=Duke University Press Books|date=30 prill 2013|url=https://books.google.al/books?id=ssCjMQEACAAJ|id=isbn-10 0-8223-5304-0, isbn-13 978-0-8223-5304-1|doi=10.1215/9780822395676}}
*{{cite book|title=Developing Cultures: Case Studies|author1=Lawrence E. Harrison|access-date=14 shtator 2020|year=2006|author2=Peter L. Berger|publisher=Routledge|isbn=978-0415952798|url=https://books.google.com/books?id=RB0oAQAAIAAJ|lang=en}}
*{{cite book|url=https://archive.org/details/bangladeshcountr0000unse/|title=Bangladesh: A Country Study|editor1=James Heitzman|editor2=Robert L. Worden|year=1989|publisher=Federal Research Division, Library of Congress|lang=en|location=Uashington|accessdate=21 janar 2019|isbn=978-0160177200}}
*{{cite book|author=Syed Ejaz Hussain|title=The Bengal Sultanate: Politics, Economy and Coins (A.D. 1205–1576)|year=2003|publisher=Manohar|lang=en|isbn=978-81-7304-482-3|url=https://books.google.com/books?id=qFyd95ECLwkC}}
* {{cite book|author=Iftekhar Iqbal|title=The Bengal Delta: Ecology, State and Social Change, 1840–1943|url= https://books.google.al/books?id=DW7DPwAACAAJ|series=Cambridge Imperial and Post-Colonial Studies|publisher=Palgrave Macmillan|location=Londër|date=20 tetor 2010|DOI=10.1057/9780230289819|lang=en|id=isbn-10 0-230-23183-7, isbn-13 978-0-230-23183-2}}
* {{cite book|editor=Muhammed Mufakharul Islam|year=2004|title=Socio-Economic History of Bangladesh: Essays in Memory of Professor Shafiqur Rahman|publisher=Asiatic Society of Bangladesh|url=https://search.worldcat.org/title/156800811|lang=en|oclc=156800811}}
* {{cite book|author=Muhammed Mufakharul Islam|title=Bengal Agriculture 1920–1946: A Quantitative Study|url=https://books.google.al/books?id=fsAWGgU1p5MC|series=Cambridge South Asian Studies|date=3 dhjetor 2007|publisher=Cambridge University Press|id=isbn-10 0-521-04985-7, isbn-13 978-0-521-04985-6|lang=en}}
* {{cite journal|author=Samares Kar|volume=2|issue=2|title=The Millennia Long Migration into Bengal: Rich Genetic Material and Enormous Promise in the Face of Chaos, Corruption, and Criminalization|journal=Spaces & Flows: An International Journal of Urban & Extra Urban Studies|url=https://www.researchgate.net/publication/268037570_The_Millennia_Long_Migration_into_Bengal_Rich_Genetic_Material_and_Enormous_Promise_in_the_Face_of_Chaos_Corruption_and_Criminalization|date=2012|lang=en|pages=129–43|archive-url=https://web.archive.org/web/20151121033716/http://www.researchgate.net/publication/268037570_The_Millennia_Long_Migration_into_Bengal_Rich_Genetic_Material_and_Enormous_Promise_in_the_Face_of_Chaos_Corruption_and_Criminalization|archive-date=21 nëntor 2015}}
*{{cite book|author=John Keay|year=2000|title=India: A History|publisher=Atlantic Monthly Press|url=https://archive.org/details/indiahistory00keay/|isbn=978-0-87113-800-2|lang=en|url-access=registration}}
*{{cite journal|author=David Kopf|date= dhjetor 1994|title=Amiya P. Sen. Hindu Revivalism in Bengal 1872|journal=American Historical Review|url=https://academic.oup.com/ahr/article-abstract/99/5/1741/106052?redirectedFrom=fulltext|volume=99|issue=5|lang=en|type=Book Review|pages=1741–42|doi=10.1086/ahr/99.5.1741-a|jstor=2168519}}
*{{cite book|author1=Hermann Kulke|year=2004|author2=Dietmar Rothermund|title=A History of India|url=https://books.google.com/books?id=RoW9GuFJ9GIC|publisher=Routledge|edition=i 4-rt|orig-year=1986|isbn=978-0-415-32920-0|lang=en}}
*{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=5lH40gT7xvYC|title=Bangladesh: Politics, Economy and Civil Society|author=David Lewis|publisher=Cambridge University Press|date=31 tetor 2011|lang=en|isbn=978-1-139-50257-3}}
*{{cite book|title=Maharashtra State Gazetteers: Wardha District|year=1974|publisher=Director of Government Printing, Stationery and Publications, Maharashtra State|lang=en|edition=i 2-të|location=Bombej|oclc=77864804|page=63}}
* {{cite book|author=Ramesh Chandra Majumdar|title=The History of Bengal|volume=1: Hindu Period|url=https://www.goodreads.com/book/show/2116860.The_History_Of_Bengal|date=15 janar 2003|orig-year=1943|publisher=B. R. Publishing Corp.|lang=en|id=isbn-10 81-7646-237-3, isbn-13 978-81-7646-237-2}}
* {{cite journal|author=Mahitosh Mandal|title=Dalit Resistance during the Bengal Renaissance: Five Anti-Caste Thinkers from Colonial Bengal, India|journal=Caste: A Global Journal on Social Exclusion|url=https://journals.library.brandeis.edu/index.php/caste/article/view/367/96|pages=11-30|volume=3|issue=1|doi=10.26812/caste.v3i1.367|date=2022|lang=en|accessdate=19 gusht 2022|doi-access=free|url-status=live|archive-date=9 gusht 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220809123730/https://journals.library.brandeis.edu/index.php/caste/article/view/367/96}}
*{{cite book|author=Peter James Marshall|title=Bengal: The British Bridgehead: Eastern India 1740–1828|orig-year=1987|url=https://www.amazon.co.uk/Bengal-British-Bridgehead-1740-1828-Cambridge/dp/0521028221|publisher=Cambridge University Press|lang=en|date=2 nëntor 2006|id=isbn-10 0-521-02822-1, isbn-13 978-0-521-02822-6}}
*{{cite book|editor=Maurer Maurer|title=Air Force Combat Units of World War II: History and Insignia|year=1980|lang=en|orig-year=1961|url=https://www.amazon.com/Air-Force-Combat-Units-World/dp/0892010924/|chapter=Maxwell Air Force Base, Alabama|author=United States. USAF Historical Division|publisher=Zenger Publishing Company|id=isbn-10 0-89201-092-4, isbn-13 978-0-89201-092-9}}
*{{cite book|title=Ethnic Groups of South Asia and the Pacific: An Encyclopedia|author=James B. Minahan|url=https://books.google.com/books?id=fOQkpcVcd9AC|lang=en|date=30 gusht 2012|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-1-59884-660-7 }}
*{{cite book|title=The Akbar Nama of Abu-I-Fazal|author=Abu al-Fazl ibn Mubarak|orig-year= shekulli XVI|url=https://books.google.al/books?id=VhSPAAAACAAJ|lang=en|translator=Henry Beveridge|publisher=Low Price Publications|year=1994|id=isbn-10 81-8539503-9, isbn-13 978-81-8539503-6}}
*{{cite book|author=Patrick Olivelle|date=2006|title=Between the Empires: Society in India 300 BCE to 400 CE|url=https://books.google.com/books?id=efaOR_-YsIcC|publisher=Oxford University Press|lang=en|isbn=978-0199775071}}
*{{cite book|title=Number Theory and Its History|author=Oystein Ore|publisher=Courier Dover Publications|url=https://archive.org/details/numbertheoryitsh0000orey/|year=1988|lang=en|url-access=registration|isbn=978-0-486-65620-5}}
*{{cite book|title=ABIA: South and Southeast Asian Art and Archaeology Index|author1=Sita Pieris|url=https://books.google.com/books?id=fCL8pjd0JVMC|author2=Ellen Raven|isbn=978-9004191488|lang=en|date=2010|volume=3|publisher=Brill}}
*{{cite book|url=https://books.google.al/books?id=EvHwtwAACAAJ|year=2004|author=T. Raatan|title=Encyclopaedia of North-East India: Assam, Meghalaya|publisher=Kalpaz Publications|volume=1|lang=en|id=isbn-10 8178352737, isbn-13 978-8178352732}}
*{{cite book|author=Hem Chandra Raychaudhuri|editor=K. A. Nilakanta Sastri|edition=i 2-të|url=https://books.google.com/books?id=YoAwor58utYC|chapter=India in the Age of the Nandas|title=Age of the Nandas and Mauryas|publisher=Motilal Banarsidass|year=1988|orig-year=1967|lang=en|location=Delhi|isbn=978-81-208-0466-1|accessdate=10 maj 2022}}
*{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=CHOrAgAAQBAJ|lang=en|title=Bengal Industries and the British Industrial Revolution (1757-1857)|author=Indrajit Ray|accessdate=20 janar 2019|publisher=Routledge|year=2011|isbn=978-1-136-82552-1}}
*{{cite book|author=Mohit Ray|title=Nadia Jelar Purakirti|year=1975|editor1=Sudhir Ranjan Das|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.315858|editor2=Amiya Kumar Bandyopadhyay|lang=bengalisht|publisher=Purta Bibhag, qeveria e Bengalit Perëndimor}}
*{{cite book|title=History of the Bengali People: Ancient Period|date=1994|author=Niharranjan Ray|url=https://books.google.al/books?id=sEBuAAAAMAAJ|translator=John W. Hood|id=isbn-10 086311378-8, isbn-13 978-086311378-9|publisher=Orient Longman|lang=en}}
*{{cite book|author=John F. Richards|title=The Mughal Empire|publisher=Cambridge University Press|url=https://books.google.com/books?id=HHyVh29gy4QC|id=isbn-10 0-521-56603-7, isbn-13 978-0-521-56603-2|year=1993|volume=5.1|lang=en}}
*{{cite book|author1=Trudy Ring|title=Asia and Oceania: International Dictionary of Historic Places|url=https://books.google.com/books?id=voerPYsAB5wC|author2=Noelle Watson|date=12 nëntor 2012|author3=Paul Schellinger|lang=en|publisher=Routledge|isbn=978-1-136-63979-1}}
*{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=vWLRxJEU49EC|author1=Trudy Ring|author2=Robert M. Salkin|author3=Sharon La Boda|title=International Dictionary of Historic Places: Asia and Oceania|publisher=Taylor & Francis|date=1994|lang=en|isbn=978-188496404-6}}
* {{cite book|url=https://archive.org/stream/bibliothecaindi02indigoog|author=Gulam Hussain Salim|translator=Abdus Salam|title=Riyazu-s-Salatin: përkthyer nga persishtja në anglisht si: History of Bengal|year=1902|lang=en|publisher=Asiatic Society, Baptist Mission Press}}
*{{cite book|title=A History of Bangladesh|author=Willem van Schendel|date=12 shkurt 2009|url=https://books.google.al/books?id=bPaTnAEACAAJ|publisher=Cambridge University Press|lang=en|id=isbn-10 0-521-67974-5, isbn-13 978-0-521-67974-9}}
* {{cite book|author=Amiya Prosad Sen|title=Hindu Revivalism in Bengal 1872–1905: Some Essays in Interpretation|publisher=Oxford University Press|id=isbn-10 019563140-4, isbn-13 978-019563140-1|url=https://books.google.al/books?id=TkgqAAAAYAAJ|date=1 korrik 1993|lang=en}}
*{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=Wk4_ICH_g1EC|author=Sailendra Nath Sen|year=1999|lang=en|title=Ancient Indian History and Civilization|accessdate=17 nëntor 2018|orig-year=1988|publisher=New Age International|isbn=978-81-224-1198-0}}
*{{cite book|author=Nitish K. Sengupta|year=2001|title=History of the Bengali-speaking People|url=https://books.google.al/books?id=VdDztNnvj9IC|publisher=UBS Publishers' Distributors|id=isbn-10 81-7476-355-4, isbn-13 978-81-7476-355-6|lang=en}}
*{{cite book|author=Dinesh Chandra Sircar|year=1971|title=Studies in the Geography of Ancient and Medieval India|publisher=Motilal Banarsidass|lang=en|accessdate=21 janar 2019|url=https://books.google.com/books?id=AqKw1Mn8WcwC|edition=i 2-të|isbn=978-81-208-0690-0|orig-year=1960}}
*{{cite book|title=Finance and Society in 21st Century China: Chinese Culture Versus Western Markets|url=https://books.google.com/books?id=_UQGDAAAQBAJ|year=2016|author=Junie T. Tong|isbn=978-1-317-13522-7|publisher=CRC Press|lang=en}}
*{{cite book|author1=William J. Topich|author2=Keith A. Leitich|lang=en|title=The History of Myanmar|url=https://books.google.com/books?id=DIuaa5yKv-sC|publisher=ABC-CLIO|date=9 janar 2013|isbn=978-0-313-35725-1}}
*{{cite journal|author1=Peter Turchin|title=East–West Orientation of Historical Empires|date= dhjetor 2006|author2=Jonathan M. Adams|volume=12|issue=2|issn=1076-156X|author3=Thomas D. Hall|url=http://jwsr.pitt.edu/ojs/index.php/jwsr/article/view/369/381|journal=Journal of World-Systems Research|lang=en|accessdate=12 shtator 2016|page=223|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20190520161830/http://jwsr.pitt.edu/ojs/index.php/jwsr/article/view/369/381|archive-date=20 maj 2019}}
*{{cite journal|author=J. Wise|year=1873|lang=en|title=Note on Sháh Jalál, the Patron Saint of Silhaț|url=https://books.google.com/books?id=CboIAAAAQAAJ&pg=PG280|journal=Journal of the Asiatic Society of Bengal|volume=42|issue=3|accessdate=26 janar 2019|pages=280–81}}
*{{cite book|author=Bin Yang|year=2008|title=Between Winds and Clouds: The Making of Yunnan|url=http://www.gutenberg-e.org/yang/pdf/yang-chapter2.pdf|publisher=Columbia University Press|isbn=978-0-231-14254-0|accessdate=18 janar 2016|archive-date=28 shtator 2018|lang=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20180928122045/http://www.gutenberg-e.org/yang/pdf/yang-chapter2.pdf|url-status=live}}
{{refend}}

==Lidhje të jashtme==
{{commons category|History of Bengal|Historia e Bengalit}}
* [http://www.historyofbengal.com/ History of Bengal]

[[Kategoria:Historia Indiane]]
[[Kategoria:Bangladesh]]
[[Kategoria:Indi]]