Shihni burimin për Aurora polare

[[File:Aurora Borealis Poster.jpg|400px|right]]
'''Aurora polare''', (''agimi polar'' ose ''drita polare'') e cila është në varësi të [[Hemisfera|hemisferës]] ndahet në boreale (veri) dhe australe (jug). Bëhet fjalë për një [[Dukuria|dukuri]] [[Natyra|natyrore]] që karakterizohet nga dalja e [[Drita|dritës]] (agimi) gjatë [[Nata|natës]], dhe shoqërohet nga një tingull i lehtë ose kërcëllitje. Në të dyja rastet origjina është e njëjtë, [[era]] [[Dielli|diellore]] hyn në [[Fusha magnetike|fushën magnetike]] të [[Toka|tokës]]. Kur ka tepricë valësh, ato shkarkohen në [[Atmosfera|atmosferën]] e tokës duke prodhuar kështu një dritë shumëngjyrëshe. Sa më e madhe të jetë era diellore, aq më e fuqishme është Aurora.

== Krijimi i aurorës ==
=== Aktiviteti diellor ===
[[Skeda:Aurora in Russia.jpg|parapamje|250px|Aurora polare]]
Origjina e agimit është 149 milionë km nga [[Toka]], [[Dielli]] që shfaqjes së një grupi të madh të njollave diellore është shenja e parë e një veprimtari shpërthyese në masë. Grimcat energjike emetuar nga Dielli udhëtojnë nëpër [[Hapësira|hapësirë]] për të formuar të [[Era Diellore|erës diellore]]. Kjo lëviz përmes hapësirës ndërplanetar (dhe pastaj në Tokë, të cilat mund të arrijnë 50 orë) me shpejtësi tipike të midis 400 dhe 800&nbsp;km/s, duke marrë me fushën magnetike diellore (fushën magnetike ndërplanetare). Era diellore bashkëveprojmë me fushën magnetike të Tokës i quajtur edhe magnetosferë, shtrembëron atë, duke krijuar një lloj magneti "flluskë", formuar si një kometë.

Magnetosfera vepron në Tokë si një mburojë, duke mbrojtur e Tokës nga ndikimi i drejtpërdrejtë i grimcave të ngarkuara ([[plazma]]) që përbëjnë erës diellore. Në përafrimin e parë, këto grimca "rrëshqasin", përgjatë buzë e jashtme e magnetospherës dhe të shkojnë përtej Tokës. Në fakt, për shkak të një procesi të njohur si rikyçje magnetike (fushën magnetike ndërplanetar duke treguar në drejtim të kundërt në Tokë), plazma, era diellore mund të depërtojnë në magnetosferë dhe, pas proceseve përshpejtimin komplekse, të ndërveprojnë me [[Jonosfera|jonosferën]] e Tokës, depozitimin sasi të mëdha të [[Protoni|protonet]] dhe [[Elektroni|elektronet]] në atmosferën e sipërme, dhe që kanë shkaktuar, në këtë mënyrë, fenomeni i Auroras. Duhet të theksohet se rajonet e Arktikut, që ka një mbrojtje më të ulët magnetike, janë më të ekspozuar ndaj këtij fenomeni dhe shpesh për disa ditë pas ngjarjes, shtresa e ozonit ul prej rreth një pesë për qind.

Aurorat janë më intensive kur [[Stuhia|stuhitë]] janë duke u shkaktuar nga një aktivitet të fortë magnetik i njollave diellore. Shpërndarja e tregon mëngjesor në lartësi të mëdha, kryesisht 100&nbsp;km mbi sipërfaqen e Tokës. Ata janë zakonisht të dukshme në rajonet pranë [[pol]]et, por nganjëherë mund të shihet më tej në [[jugu (gjeografi)|jug]], deri në 40° [[Gjerësia gjeografike|gjerësi]].

Grimcat shkuar drejt Tokës ndikon në atmosferën rreth polet, duke formuar një lloj rrethi, i quajtur ovale mëngjesor. Kjo unazë është përqëndruar në pole magnetike (zhvendosur rreth 11º nga poli gjeografike) dhe ka një [[Diametri|diametër]] prej 3000&nbsp;km gjatë periudhave të qetë, dhe pastaj rritet kur magnetofera është e shqetësuar. Ovale mëngjesore, është gjetur në përgjithësi në mes të 60º dhe 70º në [[Veri]] dhe në jug.

=== Krijimi i ngjyrave ===
Ngjyrat e aurorës varen nga gazet qe ka ne atmosfere dhe nga ngarkesa e tyre elektrike. [[Atomi]] i [[oksigjeni]]t shkakton ngjyrën e gjelbër në te verdhë (gjatësia e valës 557,7 nanometër) kur është në lartësi të vogla, ndërsa e në lartësi të mëdha shkakton ngjyrën e kuqe (gjatësia e valës 630&nbsp;nm).

Pjesa më e dukshme e aurorës ka ngjyrë të verdhë drejt së gjelbrës, por ndonjëherë rrezet e saj mund të bëhen të kuqe në bazë. Në raste shumë të rralla, drita mund të godasë pjesën e sipërme të rrezeve duke krijuar kështu një nuance të lehte blu. Akoma më rrallë (një herë në 10 vjet) aurora mund të jetë e tëra me ngjyrë të kuqe të ndezur. Përveç se prodhon dritë, ngarkesat që formojnë aurorën kane ngjyra duke formuar kështu një rrezatim me infra të kuqe.

[[Azoti]] shkakton ngjyrën blu, kur është në gjendje [[joni]] dhe në formë normale, të kuqje në të purpurt.

Në planetet e tjera, ku [[atmosfera]] mund të përbëhet me [[Neoni|Neon]] dhe [[Kaliumi|Kalium]], Aurora merr ngjyra të kuqje në portokalli dhe të verdhë respektivisht.

=== Format ===
Forma e aurorës ndryshon. Vija te shndritshme drite ngrihen deri ne 100&nbsp;km nga toka dhe shtrihen mbi fushën magnetike. Harqet që mund të krijojë një aurorë arrijnë një gjerësi minimale prej 100 metrash, dhe të ndryshojnë formën e tyre. Pas mesnate, aurora krijon disa njolla, të cilat ndriçojnë me një pulsim çdo 10 sekonda.

[[Skeda:Aurora australis panorama.jpg|center|parapamje|1100px|Aurora Australis]]

== Agimi polar ndër popuj ==
“Kongespeil” është dokumenti i pare me datë në të cilin flitet për aurorën duke e trajtuar për herë të parë si dukuri natyrore. Ky tekst që i përket vitit 1250 është në norvegjisht, ndërsa sot njihet me titullin “King's Mirror”. Sipas të njëjtit tekst, norvegjezët e quanin aurorën Nordurljos që do të thotë "Dritat e Veriut".

Aurorat e rralla që në Mesjetë arrinin më larg se sa sot, shpesh shkaktonin të njerëzit shumë panik. Magjistarët i trajtonin si fenomene paranormale dhe thoshin se ajo dritë vinte nga dyluftimet e engjëjve me forcat e errëta. Frika e një [[Armagedoni]] të mundshëm (Fundi botës) bënte që të kishte eksode në masë. Edhe fiset indiane Ejak e Tlingis që jetonin në Alaskë, i shihnin aurorat si simbol i një lufte të afërt.

== Burimet dhe llojet e agimeve polare ==

== Galeria ==
<center><gallery perrow="6">
Skeda:Aurora borealis over Eielson Air Force Base, Alaska.jpg|Aurora polare 
File:Aurora-SpaceShuttle-EO.jpg|Aurora e parë nga Space Shuttle 
File:Aurora australis 20050911.jpg|Aurora mbi Antarktidë 
File:Jupiter.Aurora.HST.UV.jpg| Aurora në [[Jupiteri|Jupiter]]
File:Aurora2.jpg| Aurora e purpurt
File:Frederic Edwin Church - Aurora Borealis - Google Art Project.jpg| Aurora në Art
File:Lofoten, Norway (Unsplash).jpg
</gallery></center>

== Video ==
{{multiple image
| align     = center
| direction = horizontal
| image1    = Aurora Australis from ISS 2011 - 1.ogv
| width1    = 500
| image2    = Aurora Timelapse.ogv
| width2    = 500
}}

== Shiko edhe ==
* [[Era diellore]]
* [[Fusha magnetike]]
* [[Stuhia magnetike]]

== Lidhje të jashtme ==
==Referime==
# [http://ffden-2.phys.uaf.edu/211.fall2000.web.projects/christina%20shaw/AuroraColors.html Përkthyer nga "Ngjyrat e Aurorës"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110727085041/http://ffden-2.phys.uaf.edu/211.fall2000.web.projects/Christina%20Shaw/AuroraColors.html |date=27 korrik 2011 }}

[[Kategoria:Astronomi]]
[[Kategoria:Meteorologji]]
[[Kategoria:Gjeofizikë]]