Mëlçia

Mëlçia (greq. hepar, lat iecur) apo mëlçia e zezë, është organi qendror i gjithë metabolizmit dhe gjëndra më e madhe e trupit që lidhet me aparatin tretës. Detyrat më të rëndësishme të saj janë prodhimi i proteinave të rëndësishme për jetën (p.sh faktorët e mpiksjes), përpunimi i pjesëve përbërëse të ushqimit (p.sh ruajtja e glukozës), prodhimi i lëngut të tëmthit dhe kështu tretja dhe eliminimi i produkteve të metabolizmit të trupit si dhe e medikamenteve dhe helmeve. Substancat ushqimore, të cilat kalojnë nga zorra në gjak, mbërrijnë me anë të venës Vena portae në mëlçi dhe mandej varësisht nga nevoja lëshohen nga mëlçia përsëri në gjak ose largohen nga gjaku.

Mëlçia e deles. 1 lobi i djathtë, 2 lobi i majtë, 3 lobi kaudat, 4 lobi katror, 5 arteria hepatike e venës portë, 6 linfonodi hepatik, 7 cistifellea.

Mëlçia e njeriut peshon përafërsisht 1500 deri 2000 g. Është një organ i butë me strukturë të njëtrajtshme dhe gjendet kryesisht në anën e djathë të pjesës se sipërme të hapësirës së barkut.

Ndërtimi makroskopik i mëlçisë

• Mëlçia përbëhet nga :
  • Lobus dexter - gjendet nën diafragmë dhe është pjesërisht i ngjitur me të.
  • Lobus sinister - është më i vogël dhe shtrihet deri në anën e majtë të abdomenit.
  • Lobus quadratus
  • Lobus caudatus

Nën pjesën e poshtme të mëlçisë gjendet e ashtuquajtura portë e mëlçisë - Porta hepatis, nëpërmjet të së cilës kalojnë: Arteria hepatica propria, Vena portae dhe Ductus hepaticus.

Arteria hepatica transporton gjakun e oksigjenuar prej zemrës për në mëlçi, Vena portae sjellë nga lukthi dhe zorrët pjesët e ushqimit në formë të gjakut të pasur me substanca ushqimore.

Mëlçia ndahet në këto segmente :

• Lobus sinister :
  • Segment I - Lobus caudatus
  • Segment II - pjesa kraniale e Segmentum laterale
  • Segment III - pjesa kaudale e Segmentum laterale
  • Segment IV - Lobus quadratus
    • Segment IVa - pjesa kraniale
    • Segment IVb - pjesa kaudale
• Lobus dexter :
  • Segment V - pjesa kaudale e Segmentum anterius
  • Segment VI - pjesa kaudale e Segmentum posterius
  • Segment VII - pjesë kraniale e Segmentum posterius
  • Segment VIII - pjesë kraniale e Segmentum anterius

Ndërtimi mikroskopik i mëlçisë

Mëlçia ndahet më tutje në pjesë edhe më të vogla - lobuli (lapra, maksimal 1–2 mm të mëdha). Këto kanë në prerje formën e gjashtëkëndëshit, që përbëhet kryesisht nga qelizat e mëlçisë - hepatocitet.

Qelizat e mëlçisë kanë në të shumtën e rasteve më shumë bërthama dhe janë të radhitura në rresht. Në pikat kufitare të lobulit qëndrojnë fushat periportale, në të cilat kalojnë nga një degë e arteria hepatica, e vena portae si dhe e ductulus biliferus. Këto quhen ndryshe edhe Glisson-Trias (Trekëndëshi i Glissonit).

Në mes të qelizave të mëlçisë janë të radhitura kapilaret e zgjeruara të saj - sinusoidat. Këto janë të veshura me një endotel dhe përbëhen nga makrofagët special. Sinusoidat transportojnë gjakun e Vena portae së bashku me gjakun e Arteria hepatica nëpër lobuli të mëlçisë në drejtim të qendrës së laprave, ku gjendet një venë qendrore. Venae centrales bashkohen në venë më të mëdha (Venae sublobulares) dhe në fund bashkohen në venë të mëlçisë (Vena hepatica).

Në pjesën mes sinusoidave dhe qelizave të mëlçisë gjendet hapësira e Disseut, ku ndodhin ç’helmimet. Këtu gjendet plazma e gjakut, më tutje të quajturat qeliza-Ito, që përmbajnë vitaminë A dhe i shërbejnë deponimit të yndyrës.

Kapilaret e lëngut të tëmblit janë përbrenda laprave vetëm gropëza të qelizave. Tek pas daljes nga lobuli fitojnë murin e tyre dhe bëhen Ductuli biliferi me një epitel njështresor prizmatik. Nga Ductuli biliferi të fushës periportale kalon lëngu i tëmblit nëpër kanale më të mëdha – Ductus hepaticus dhe del nga mëlçia – Ductus hepaticus sinister dhe Ductus hepaticus dexter bashkohen në Ductus hepaticus communis.

Detyrat e mëlçisë

Mëlçia është lidhur ngushtë me drejtimin dhe funksionimin e saktë të metabolizmit të glukozës, yndyrës dhe proteinave. Glukoza merret nga gjaku i zorrës dhe i jepet trupit në mënyrë të kontrolluar. Teprica deponohet si glikogjen. Gjatë urisë bëhet përsëri shpërbërja e substancës së deponuar në glukozë. Mëlçia ndikon, e drejtuar nga hormonet (p.sh insulina dhe glukagoni) në pasqyrën e sheqerit në gjak dhe mund ta mbajë atë në një shkallë konstante pavarësisht nga marrja e ushqimit. Insulina aktivizon në mëlçi oksidimin e sheqerit dhe pengon shpërbërjen e yndyrës.

• Sinteza :
  • Gluconeogenesis (ndërtimi i sheqerit të rrushit – fruktozës) p.sh nga glicerina, laktati/piruvati
  • Sinteza e ketoneve
  • Sinteza e kolesterinës dhe e acideve të lëngut të tëmblit që vijnë nga kjo
  • Sinteza e proteinave të gjakut si:
    • Albumina
    • Faktorët e koagulimit
    • Proteinat e fazës akute të ndezjes
• Deponimi i :
  • Glukozës në formë të glikogjenit
  • Yndyrës në formë të lipo-proteinave
  • Disa vitaminave
  • Gjakut
• Sekretimi i lëngut biliar ose lëngut të tëmthit, një tretësirë enzimash që shërbejnë për tretjen
• Shpërbërja dhe ç`helmimi i :
  • Eritrociteve të dëmtuara dhe të vjetra nëpërmjet të makrofagëve
  • Bilirubinës (produkt i hemoglobinës)
  • Amoniakut
  • Hormoneve
  • Medikamenteve
• Krijimi i gjakut të fetusit deri në javën e 7 të shtatzënisë (perioda hepato-lienale)
• Rregullimi i metabolizmit të vitaminave

Enzimat e mëlçisë

Kontrollimi i gjakut gjatë një sëmundjeje të mëlçisë jep shumë udhëzime të rëndësishme mbi llojin dhe përhapjen e sëmundjes. Enzimat janë të nevojshme si çdo kund tjetër në trup edhe në mëlçi në mënyrë që të funksionojë si duhet metabolizmi i saj. Kur bëhet dëmtimi i qelizave të mëlçisë, këto enzima dalin jashtë tyre dhe rritet pasqyra e tyre në serumin e gjakut. Kështu mundemi, varësisht se cilat enzima janë të rritura, të vijmë deri tek diagnoza e sëmundjes.

• Enzimat që shpesh maten janë :
  • GOT = AST = ASAT = Glutamat-Oxalacetat-Transaminaza / Aspartat-Aminotransferaza
  • GPT = ALT = ALAT = Glutamat-Pyruvat-Transaminaza / Alanin-Aminotransferaza
  • Gamma-GT = Gamma-Glutamyl-Transferaza
  • AP = Fosfataza alkalike

Sëmundjet

Diagnostika e sëmundjeve të mëlçisë konsiston në interpretimin e drejtë të testeve të ndryshme funksionale dhe morfologjike. Mirëpo, disa nga këto nuk janë sasiore, disa nuk janë mjaft sensitive e disa të tjera nuk janë mjaft specifike, kështu që klinicistit i mbetet që të zgjedhë atë grup testesh që ndriçon më së miri një aspekt të veçantë të funksionit të mëlçisë. Interpretimi i këtyre testeve duhet bërë gjithmonë, duke pasur parasysh tablonë klinike.

Sëmundjet e mëlçisë janë :

• Hepatiti
• Cirroza
• Encefalopati hepatite (pengesa në funksionin e trurit deri në Coma hepaticum)
• Sëmundje imunologjie të mëlçisë (Autoimmunhepatitis)
• Metastaza
• Tumore hepato-celulare
• Abscesi i mëlçisë
• Sindromë-Caroli
• Sindromë-Reye
• Echinokokkose-Shume e rrezikshme per njeriun(merret nge Qeni)

Simptoma të sëmundjeve të mëlçisë

• Verdhëza (Ikterus)
• Gjakderdhje nga varicet e ezofagut
• Krijimi i ujit në hapësirën e barkut (Ascites)
• Dobësi të kujtesës, hutim (encefalopati hepatite)

Në bisedë

Pasi qe njerëzit në kohët e vjetra e shihnin mëlçinë si vendin e ndjenjave, të temperamentit dhe si burim të gjakut, të instinktit e nxitjes shpirtërore, ajo është bërë objekt i shumë fjalëve të urta apo shprehjeve tjera të përditshme, p.sh : “Na hëngri mëlçinë”, “Mëlçinë e bardhë na bëri të zezë” etj. – d.m.th na lodhi e na mërziti tepër.

Shprehja “mëlçia e bardhë” përdoret shpesh në jetën e përditshme kur flitet për mushkëritë.

Biopsia e mëlçisë

Biopsia e mëlçisë konsiston ne marrjen e disa qelizave të mëlçisë me qëllim për te bere një ekzaminim istiologjik ne mikroskop. Behet fjale për një procedurë invazive që ka te bëjë me depërtimin e një gjilpëre të Menghini-Orlandi pasi është praktikuar anestezia lokale e lëkurës në pjesën e shpimit. Domosdoshmëria e kësaj prove ka të bëjë në lejimin e diagnostikimit dhe kurimit me saktësi te fibrosit dhe inflamacionit te mëlçisë, duke mundur te dallojë hepatitet, në gjendjet me te ndryshme,dhe cirrozën e mëlçisë duke të dhënë mundësinë të përjashtosh apo të konfirmosh prezencën e një indi neoplasik apo jo në brendësi te nyejve të mëlçisë. duke qënë një procedurë kryesisht e sigurte ajo përkeqësohet nga një rrezik i një komplikimi i karakterizuar nga shpimi i organeve kavo, ndër të cilët zorra e trashe(kolon) dhe pelvi, dhe përgjakja.