Ovtâstum staatah: Iäruttâs siijđo versioi kooskâst
Poistettu sisältö Lisätty sisältö
Kumottu muokkaus 99542, jonka teki 93.119.93.164 (keskustelu) Kilgool: Kumoaminen |
|||
| Siämmáá kevttee (5 koskânleijee versioh iä čaittuu) | |||
| Raddalâs 54 | Raddalâs 54 | ||
=== Ovdâhistorjá === |
=== Ovdâhistorjá === |
||
Ovdil eurooplij asâiduttem [[Amerik|Amerikân]], assii meid tááláin Ovtâstum staatâin maaŋgah sierâ [[Amerik algâaalmugeh|algâaalmugeh]], kiäid kuhháá kočodii indiaanin. Taah algâässeeh vajâldii Amerikân [[Aasia|Aasiast]] [[Beringčuálmi]] peht suulân 20 000–35 000 ihheed tassaaš. Beringčuálmi saajeest lâi talle kuátku, mon mield sij pessii jotteeđ. Maaŋgâ tuhháát ive ääigi algâässeeh vijđánij ubâ Amerik nannaamân.<ref>{{Nettikäldee|čujottâs=https://www.britannica.com/place/United-States/History|nommâ=United States - Early history of the United States {{!}} Britannica|almostittem=www.britannica.com|čujottum=2023-03-04|ietf-kielâkoodi=en}}</ref> Tave-Amerik nubbe algâaalmug lii [[inuiiteh]], kiäh ääsih tááláá [[Alaska]] kuávlust, já kiäh vajâldii toho váhá maŋeláá. |
Ovdil eurooplij asâiduttem [[Amerik|Amerikân]], assii meid tááláin Ovtâstum staatâin maaŋgah sierâ [[Amerik algâaalmugeh|algâaalmugeh]], kiäid kuhháá kočodii indiaanin. Taah algâässeeh vajâldii Amerikân [[Aasia|Aasiast]] [[Beringčuálmi]] peht suulân 20 000–35 000 ihheed tassaaš. Beringčuálmi saajeest lâi talle kuátku, mon mield sij pessii jotteeđ. Maaŋgâ tuhháát ive ääigi algâässeeh vijđánij ubâ Amerik nannaamân.<ref>{{Nettikäldee|čujottâs=https://www.britannica.com/place/United-States/History|nommâ=United States - Early history of the United States {{!}} Britannica|almostittem=www.britannica.com|čujottum=2023-03-04|ietf-kielâkoodi=en}}</ref> Tave-Amerik nubbe algâaalmug lii [[inuiiteh]], kiäh ääsih tááláá [[Alaska]] kuávlust sehe meid [[Kanada]]st, já kiäh vajâldii toho váhá maŋeláá. |
||
=== Euroop sirdokodeh === |
=== Euroop sirdokodeh === |
||
[[Christopher Columbus]] lâi vuosmuš eurooplâš, kii purjâstij [[Atlant väldimeerâ|Atlant]] rasta Amerikân ive [[1492]], já nuuvt euroopliih šoddii tiettiđ uđđâ nanamist. Vuosmuuh sirdokodeh lijjii espanjalij vuáđudem sirdokodeh [[Pensacola]]st já [[Fort Caroline]]st. Vuosmuu pišteváá sirdokode vuáđudij espanjalâš [[Pedro Menéndez de Avilés]] ive [[1565]] [[St. Augustine]]n, [[Florida]]<nowiki/>n.<ref>{{Nettikäldee|čujottâs=https://www.history.com/news/st-augustine-first-american-settlement|nommâ=How St. Augustine Became the First European Settlement in America|tahhee=Kiger, Patrick J.|almostittem=History.com|äigimuddo=29.9.2020|čujottum=4.3.2023}}</ref><ref>{{Nettikäldee|čujottâs=https://www.bbc.com/news/world-us-canada-16759233|nommâ=United States profile - Timeline|almostittem=BBC News|äigimuddo=2012-01-27|čujottum=2023-03-04|ietf-kielâkoodi=en-GB}}</ref> |
[[Christopher Columbus]] lâi vuosmuš eurooplâš, kii purjâstij [[Atlant väldimeerâ|Atlant]] rasta Amerikân ive [[1492]], já nuuvt euroopliih šoddii tiettiđ uđđâ nanamist. Vuosmuuh sirdokodeh lijjii espanjalij vuáđudem sirdokodeh [[Pensacola]]st já [[Fort Caroline]]st. Vuosmuu pišteváá sirdokode vuáđudij espanjalâš [[Pedro Menéndez de Avilés]] ive [[1565]] [[St. Augustine]]n, [[Florida]]<nowiki/>n.<ref>{{Nettikäldee|čujottâs=https://www.history.com/news/st-augustine-first-american-settlement|nommâ=How St. Augustine Became the First European Settlement in America|tahhee=Kiger, Patrick J.|almostittem=History.com|äigimuddo=29.9.2020|čujottum=4.3.2023}}</ref><ref>{{Nettikäldee|čujottâs=https://www.bbc.com/news/world-us-canada-16759233|nommâ=United States profile - Timeline|almostittem=BBC News|äigimuddo=2012-01-27|čujottum=2023-03-04|ietf-kielâkoodi=en-GB}}</ref> |
||
Brittiliih irâttii meid vuáđudiđ sirdokuudijd Tave- |
Brittiliih irâttii meid vuáđudiđ sirdokuudijd Tave-Amerikân vuosmuu tove jo ive 1585 tast luhostuuhánnáá. Ive 1607 luhostuvvii sij viijmâg, já šoodâi sirdokodde [[Jamestown, Virginia|Jamestownist]], [[Virginia]]st. Tastoo Amerikân varrii ain eenâb já eenâb siirdâliih.<ref>{{Nettikäldee|čujottâs=https://countrystudies.us/united-states/history-4.htm|nommâ=United States History - The First Europeans|almostittem=countrystudies.us|čujottum=2023-03-04}}</ref> |
||
=== Ovtâstum staatâi jiečânâsvuotâ === |
=== Ovtâstum staatâi jiečânâsvuotâ === |
||
Ive [[1760]] Ovtâstum staatâin lijjii jo 1 500 000 eurooplâžžâd. Eŋland čovgâdij viäruttem. Ive [[1773]] asâttui [[tejâlaahâ]]. Tot suttâdij uđâsässeid já ilâttij ovdánem, mii tuálvui [[Amerik vääldikomettem|vääldikoomeetmân]]. Vistig nuuvt kočodum [[Boston tejâpovdiimeh|Boston tejâpovdiimijn]] ive 1773 sirdokodáliih leggistii tuulist luovâsmittum tejâlaastâ meerân.<ref>{{Nettikäldee|čujottâs=https://countrystudies.us/united-states/history-25.htm|nommâ=United States History - Boston "Tea Party"|almostittem=countrystudies.us|čujottum=2023-03-04}}</ref> |
Ive [[1760]] Ovtâstum staatâin lijjii jo 1 500 000 eurooplâžžâd. Eŋland čovgâdij viäruttem. Ive [[1773]] asâttui [[tejâlaahâ]]. Tot suttâdij uđâsässeid já ilâttij ovdánem, mii tuálvui [[Amerik vääldikomettem|vääldikoomeetmân]]. Vistig nuuvt kočodum [[Boston tejâpovdiimeh|Boston tejâpovdiimijn]] ive 1773 sirdokodáliih leggistii tuulist luovâsmittum tejâlaastâ meerân.<ref>{{Nettikäldee|čujottâs=https://countrystudies.us/united-states/history-25.htm|nommâ=United States History - Boston "Tea Party"|almostittem=countrystudies.us|čujottum=2023-03-04}}</ref> |
||
[[Syeinimáánu 4.]] peeivi [[1776]] Ovtâstum staatah kulluuttii jiečânâsvuođâs, já [[Ovtâstum staatâi rijjâvuođâsuáti|rijjâvuođâsuáti]] [[Ovtâstum kunâgâskodde|Britannia]] vuástá jotkui ain ive 1783 räi. |
[[Syeinimáánu 4.]] peeivi [[1776]] Ovtâstum staatah kulluuttii jiečânâsvuođâs, já [[Ovtâstum staatâi rijjâvuođâsuáti|rijjâvuođâsuáti]] [[Ovtâstum kunâgâskodde|Britannia]] vuástá jotkui ain ive 1783 räi.<ref>{{Nettikäldee|čujottâs=https://www.britannica.com/event/American-Revolution|nommâ=American Revolution {{!}} Causes, Battles, Aftermath, & Facts {{!}} Britannica|almostittem=www.britannica.com|čujottum=2023-03-06|ietf-kielâkoodi=en}}</ref><ref>{{Nettikäldee|čujottâs=https://www.history.com/topics/american-revolution/american-revolution-history|nommâ=Revolutionary War|tahhee=History.com Editors|almostittem=History.com|čujottum=6.3.2023}}</ref> |
||
==Viehâdâh== |
==Viehâdâh== |
||
| Raddalâs 73 | Raddalâs 73 | ||
<small>Käldee: [https://www.wikidata.org/wiki/Q30 Wikidata]</small> |
<small>Käldee: [https://www.wikidata.org/wiki/Q30 Wikidata]</small> |
||
==Kielah== |
===Kielah=== |
||
Ovtâstum staatâin ij lah virgálâš kielâ teikkâ aalmuglâškielâ, mut amerikeŋgâlâskielâ kiävttoo ''de facto'' -kiellân. Ton sajan jyehi uásistaatâ uážžu meridiđ jieijâs virgálâš kielâ teikkâ kielâid. Koskâttuvvâi amerikliih savâstâleh eŋgâlâskielâst virgálâžžân kiellân, mut maaŋgâs |
Ovtâstum staatâin ij lah virgálâš kielâ teikkâ aalmuglâškielâ, mut amerikeŋgâlâskielâ kiävttoo ''de facto'' -kiellân. Ton sajan jyehi uásistaatâ uážžu meridiđ jieijâs virgálâš kielâ teikkâ kielâid. Koskâttuvvâi amerikliih savâstâleh eŋgâlâskielâst virgálâžžân kiellân, mut maaŋgâs vuástálisteh jurduu täst. |
||
==Fáádást eres soojijn== |
==Fáádást eres soojijn== |
||
| Raddalâs 83 | Raddalâs 83 | ||
{{Ovtâstum staatah}} |
|||
{{Tave-Amerik staatah}} |
{{Tave-Amerik staatah}} |
||
{{NATO}} |
{{NATO}} |
||
Tááláš versio 24. njuhčâmáánu 2024 tme 11.21
| Amerik ovtâstum staatah United States of America (eŋgâlâskielân) |
|
|---|---|
 lippu |
.svg) vaakun |
 |
|
| Staatâhäämi | vuáđulavâlâš littostaatâ |
| President | Joe Biden |
| Uáivikaavpug | Washington, D.C. |
| Eres kaavpugeh |
New York (8 622 698 äs.), Los Angeles (3 928 864 äs.), Chicago (2 722 389 äs.) |
| Vijđodâh | 9 826 630 km² |
| Aalmuglâšlaavlâ | The Star-Spangled Banner |
|
|
|
Ovtâstum staatah (eŋgâlâskielân United States) teikkâ Amerik ovtâstum staatah (eŋgâlâskielân United States of America, uán. USA) láá vuáđulavâlâš littostaatâ iänááš Tave-Amerik-nannaam koskâuásist. Ovtâstum staatâin láá 50 uásistaatâd.[1] Toi lasseen Ovtâstum staatâin láá Columbia littopirrâdâh (eŋgâlâskielân District of Columbia) já territorioh Karibia- já Kuálhismeerâst. Ässeelovo peeleest Ovtâstum staatah láá maailm kuálmádin stuárráámus eennâm.[1] Ovtâstum staatâi uáivikaavpug lii Washington, D.C..
Historjá
[mute | mute käldee]Ovdâhistorjá
[mute | mute käldee]Ovdil eurooplij asâiduttem Amerikân, assii meid tááláin Ovtâstum staatâin maaŋgah sierâ algâaalmugeh, kiäid kuhháá kočodii indiaanin. Taah algâässeeh vajâldii Amerikân Aasiast Beringčuálmi peht suulân 20 000–35 000 ihheed tassaaš. Beringčuálmi saajeest lâi talle kuátku, mon mield sij pessii jotteeđ. Maaŋgâ tuhháát ive ääigi algâässeeh vijđánij ubâ Amerik nannaamân.[2] Tave-Amerik nubbe algâaalmug lii inuiiteh, kiäh ääsih tááláá Alaska kuávlust sehe meid Kanadast, já kiäh vajâldii toho váhá maŋeláá.
Euroop sirdokodeh
[mute | mute käldee]Christopher Columbus lâi vuosmuš eurooplâš, kii purjâstij Atlant rasta Amerikân ive 1492, já nuuvt euroopliih šoddii tiettiđ uđđâ nanamist. Vuosmuuh sirdokodeh lijjii espanjalij vuáđudem sirdokodeh Pensacolast já Fort Carolinest. Vuosmuu pišteváá sirdokode vuáđudij espanjalâš Pedro Menéndez de Avilés ive 1565 St. Augustinen, Floridan.[3][4]
Brittiliih irâttii meid vuáđudiđ sirdokuudijd Tave-Amerikân vuosmuu tove jo ive 1585 tast luhostuuhánnáá. Ive 1607 luhostuvvii sij viijmâg, já šoodâi sirdokodde Jamestownist, Virginiast. Tastoo Amerikân varrii ain eenâb já eenâb siirdâliih.[5]
Ovtâstum staatâi jiečânâsvuotâ
[mute | mute käldee]Ive 1760 Ovtâstum staatâin lijjii jo 1 500 000 eurooplâžžâd. Eŋland čovgâdij viäruttem. Ive 1773 asâttui tejâlaahâ. Tot suttâdij uđâsässeid já ilâttij ovdánem, mii tuálvui vääldikoomeetmân. Vistig nuuvt kočodum Boston tejâpovdiimijn ive 1773 sirdokodáliih leggistii tuulist luovâsmittum tejâlaastâ meerân.[6]
Syeinimáánu 4. peeivi 1776 Ovtâstum staatah kulluuttii jiečânâsvuođâs, já rijjâvuođâsuáti Britannia vuástá jotkui ain ive 1783 räi.[7][8]
Viehâdâh
[mute | mute käldee]Ässeeloho
[mute | mute käldee]Käldee: Wikidata
Kielah
[mute | mute käldee]Ovtâstum staatâin ij lah virgálâš kielâ teikkâ aalmuglâškielâ, mut amerikeŋgâlâskielâ kiävttoo de facto -kiellân. Ton sajan jyehi uásistaatâ uážžu meridiđ jieijâs virgálâš kielâ teikkâ kielâid. Koskâttuvvâi amerikliih savâstâleh eŋgâlâskielâst virgálâžžân kiellân, mut maaŋgâs vuástálisteh jurduu täst.
Fáádást eres soojijn
[mute | mute käldee]
Wikimedia Commonsist láá koveh teikkâ eres tiätuvuárháh fáádást Ovtâstum staatah.
Käldeeh
[mute | mute käldee]- ↑ 1,0 1,1 Leinonen, Matti, Nyberg, Teuvo, Veistola, Simo já Jortikka, Sanna. Jurgâlâm: Mattus, Ilmari, (2013) Škoovlâ eennâmtiätu Amerik. Sämitigge: Aanaar. ISBN 978-952-441-259-9. s. 100
- ↑ United States - Early history of the United States | Britannica www.britannica.com. Čujottum 4.3.2023. (eŋgâlâskielân)
- ↑ Kiger, Patrick J.: How St. Augustine Became the First European Settlement in America History.com. 29.9.2020. Čujottum 4.3.2023.
- ↑ United States profile - Timeline BBC News. 27.1.2012. Čujottum 4.3.2023. (eŋgâlâskielân)
- ↑ United States History - The First Europeans countrystudies.us. Čujottum 4.3.2023.
- ↑ United States History - Boston "Tea Party" countrystudies.us. Čujottum 4.3.2023.
- ↑ American Revolution | Causes, Battles, Aftermath, & Facts | Britannica www.britannica.com. Čujottum 6.3.2023. (eŋgâlâskielân)
- ↑ History.com Editors: Revolutionary War History.com. Čujottum 6.3.2023.
| |||||
| |||||
| |||||