Zglavkari
| Člankonošci / Zglavkari Vremenski raspon: 538.8 –0 Ma Kambrij (fortunijan)–danas | |
|---|---|
| |
| Naučna klasifikacija | |
| Domena: | Eukarioti |
| Carstvo: | Životinje |
| Podcarstvo: | Eumetazoa |
| Natkoljeno: | Ecdysozoa |
| (nekategorizirano): | Panarthropoda |
| (nekategorizirano): | Tactopoda |
| Koljeno: | Arthropoda Gravenhorst, 1843[1][2] |
| Raznolikost | |
| Oko 1,170,000 vrsta | |
| Sinonimi | |
|
Condylipoda Latreille, 1802 | |
Zglavkari ili člankonošci su najobimnija i najraznovrsnija grupa životinja. Naseljavaju sva životna staništa:
- morsku i slatku vodu,
- kopnena se stare kutikule, a zatim obrazovanje nove. Kod mnogih vrsta presvlačenje se odvija u nizu larvalnih stupnjeva (stadijuma), pri čemu larva svakim narednim presvlačenjem postaje sve sličnija odraslim jedinkama, dok se larva i odrasli veoma razlikuju (npr. gusenica i leptir). Presvlačenje je pod kontrolom hormona pri čemu učestvuje tzv. juvenilni hormon.
Mišićni sistem, za razliku od anelida, nije raspoređen u slojevima, već je organizovan u mišićne snopove (tu se prvi put u životinjskom svetu javljaju) koji su pričvršćeni za unutrašnju površinu egzoskeleta. Mišići i skeletne ploče funkcionišu kao sistem poluga.
Telesna duplja je miksocel, što znači da je to mešovita duplja – nastaje u toku embrionalnog razvića spajanjem ostatka blastocela i celoma.
Krvni sistem je otvorenog tipa. Srce se sastoji iz jedne ili više komora, koje su linearno raspoređene i imaju bočne, parne otvore – ostije, kroz koje krv (hemolimfa) iz perikardijalnog prostora ulazi u srce. Iz srca polaze krvni sudovi koji odvode krv do tkiva i organa, gde se ona izliva u šupljine i lakune oko tih organa.
Respiratorni organi vodenih zglavkara su škrge, a kod suvozemnih su traheje, mada kod nekih oblika postoje pluća (pauci, škorpije). Traheje su razgranate cevčice koje počinju sitnim otvorima na kutikuli (stigme), a zatim se granaju po čitavom telu.
Ekskretorni organi(organi za izlučivanje) su različiti:
- antenalne žlezde (smještene u osnovi antena),
- maksilarne žlezde (smještene u osnovi maksila)
- Malpigijevi sudovi (nešto izmenjene metanefridije).
Nervni sistem dostiže visok stepen razvoja, što je sigurno u vezi i sa njihovim složenim ponašanjem. Imaju razvijen mozak koji se sastoji iz tri dela:
- prednjeg (protocerebrum),
- srednjeg (deuterocerebrum) i
- zadnjeg (tritocerebrum) mozga.
Od mozga polazi trbušno nervno stablo lestvičastog izgleda (lestvičast tip).
Čula su dobro razvijena, posebno čulo vida koje je glavno orijentaciono čulo. Oči mogu biti pokretne, na drškama ili nepokretne na prednjem delu glave. Postoje proste (ocele] i facetovane oči, koje se sastoje od velikog broja [od nekoliko hiljada do nekoliko stotina hiljada] ocela. Vid je složen – mozaičan.
Polni organi su po pravilu odvojeni, čest je polni dimorfizam, a polne žlezde i njihovi odvodi su parni. Oplođenje je unutrašnje. Kod nekih predstavnika razviće je direktno (ametabolno), odnosno iz jajeta izlazi jedinka koja liči na imago (odrasla jedinka).
Kod složenijih zglavkara razviće je sa metamorfozom i može biti:
- nepotpuno (hemimetabolno) i
- potpuno (holometabolno).
Tip zglavkara deli se na 4 podtipa (subphylum-a) :
1. trilobiti (Trilobitomorpha), obuhvata izumrle primitivne, vodene zglavkare, poznate samo na osnovu fosilnih ostataka;
2. paukolike životinje (Chelicerata);
3. rakovi (Crustacea);
4. stonoge i insekti (Uniramia).
- ↑ Martínez-Muñoz, Carlos A. (2023-05-04). „The correct authorship of Arthropoda—A reappraisal”. Integrative Systematics 6 (1): 1–8. DOI:10.18476/2023.472723. ISSN 2628-2380.
- ↑ Gravenhorst, J. L. C. (1843). Vergleichende Zoologie. Breslau: Druck und Verlag von Graß, Barth und Comp.
- Dogelj, V,A: Zoologija beskičmenjaka, Naučna knjiga, beograd, 1971.
- Krunić, M: Zoologija invertebrata 1, Naučna knjiga, Beograd, 1977.
- Krunić, M: Zoologija invertebrata 2, Naučna knjiga, Beograd
- Mariček, magdalena, Ćurčić, B, Radović, I: Specijalna zoologija, Naučna knjiga, Beograd, 1986.
- Matoničkin, I, Habdija, I, Primc - Habdija, B: Beskralješnjaci - bilogija nižih avertebrata, Školska knjiga, Zagreb, 1998.
- Marcon, E, Mongini, M: Sve životinje sveta, IRO Vuk Karadžić, Beograd, 1986.
- Petrov, I: Sakupljanje, preparovanje i čuvanje insekata u zbirkama, Biološki fakultet, Beograd, 2000.
- Radović, I, Petrov, Brigita: Raznovrsnost života 1 - struktura i funkcija, Biološki fakultet Beograd i Stylos Novi Sad, Beograd, 2001.
- BioNet Škola[mrtav link]
- Bioskolos Arhivirano 2005-12-14 na Wayback Machine-u
