Koordinate: 43° 22′ 13" SGŠ, 21° 48′ 10" IGD
Vrtište je naseljeno mesto u gradskoj opštini Crveni Krst na području grada Niša u Nišavskom okrugu. Nalazi se u aluvijalnom prostoru, kod ušća Nišave u Južnu Moravu, na 9 km severozapadno od centra Niša. Prema popisu iz 2002. bilo je 1052 stanovnika (prema popisu iz 1991. bilo je 1064 stanovnika).
Praistorijski i rimski nalazi pokazuju da Vrtište spada u red veoma starih sela. Lokalitet Kod česme u dužini 800 m izdašan je kulturni preistorijski sloj do dubine 2 metra. Dublji slojevi su iz neolita, a gornji iz bronzanog doba. Blizu Male česme otkriveni su brojni pletari od zemunica. Na lokalitetu Čiflik, na mestu gde železnička pruga seče staru rečnu terasu, takođe su pronađeni preistorijski predmeti, a od antičkih, pored drugih spomenika, na granici starog turskog groblja, otkriven je i miljokaz Filipa I Arabljanina iz 244. godine nove ere.
Na preistorijskim i antičkim temeljima zaseljeno je kasnije slovensko Vrtište na višoj obali meandra starog rečnog korita Južne Morave. Turski popis 1498. godine zatiče ga kao selo sa 51 kućom, 17 neoženjenih, 5 udovičkih kuća i sa dažbinama u iznosu 7.105 akči. Uz ovaj podatak stoji napomena da „u sinoru sela živi i svoje ušure daje raja sela po imenu Sopotovci“. Osim toga, Vrtište je imalo menzilhanu (poštansku štalu) i imalo zadatak da hrani poštanske konje. Prema turskom popisu nahije Niš iz 1516. godine, mesto je bilo jedno od 111 sela nahije i nosilo je isti naziv kao danas, a imalo je 50 kuća, 6 udovičkih domaćinstava, i 10 samačkih domaćinstava.[1]. U procesu čiflučenja sela u drugoj polovini 18. veka, u ataru Vrtišta formirano je selo Čifluk, koje je potom postepeno, posle oslobođenja od Turaka, raseljeno (današnji Čiflik).
Krajem 19. veka (1895), zajedno sa Čivlakom, ima 72 domaćinstva i 430 stanovnika, a 1930. godine 100 domaćinstava i 625 stanovnika. Krajem 19. veka nastupio je konačni raspad tradicionalnih porodičnih zadruga sa prelazom na višečlanu porodicu, kao i lagano usitnjavanje zemljišnih poseda sa sve naglašenijom orijentacijom na ratarsku i tržišnu privredu. Posle Drugog svetskog rata promene su se produbile ka daljem usitnjavanju domaćinstava i poseda, a zatim u pravcu postepenog napuštanja poljoprivrede sa delimičnom preorijentacijom na gradsko zapošljavanje i mešovitu privredu. Istovremeno, zbog blizine Niša i plodne, a doskora i ne mnogo skupe zemlje, Vrtište je postalo privlačno za pridošlice radničkih i mešovitih zanimanja iz planinskih i udaljenijih krajeva. Pored doseljenika s područja užeg niškog regiona, ima i onih koji su došli iz Metohije, gornjeg Ponišavlja, Toplice i drugih krajeva. Broj domaćinstava je od 1948. do 1981. godine u stalnom porastu, ali broj stanovnika uglavnom stagnira. Promene na ovim osnovama dovele su do toga da je Vrtište u 1971. godini imalo 69 poljoprivrednih, 84 mešovitih i 100 nepoljoprivrednih domaćinstava.
U naselju Vrtište živi 841 punoletni stanovnik, a prosečna starost stanovništva iznosi 41,1 godina (40,0 kod muškaraca i 42,1 kod žena). U naselju ima 310 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 3,39.
Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.
- Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka
|
|
Stanovništvo prema polu i starosti [3]
|
|---|
|
m |
|
|
ž |
| ? |
2 |
|
|
5 |
| 80+ |
7 |
|
|
14 |
| 75-79 |
14 |
|
|
31 |
| 70-74 |
31 |
|
|
29 |
| 65-69 |
31 |
|
|
36 |
| 60-64 |
30 |
|
|
27 |
| 55-59 |
28 |
|
|
26 |
| 50-54 |
48 |
|
|
34 |
| 45-49 |
44 |
|
|
43 |
| 40-44 |
44 |
|
|
42 |
| 35-39 |
25 |
|
|
36 |
| 30-34 |
33 |
|
|
28 |
| 25-29 |
30 |
|
|
32 |
| 20-24 |
34 |
|
|
28 |
| 15-19 |
45 |
|
|
34 |
| 10-14 |
31 |
|
|
27 |
| 5-9 |
24 |
|
|
32 |
| 0-4 |
26 |
|
|
21 |
| prosek |
40.0 |
|
|
42.1 |
Domaćinstva
Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002.
| Godina popisa
|
1948.
|
1953.
|
1961.
|
1971.
|
1981.
|
1991.
|
2002.
|
| Broj domaćinstava
|
149
|
178
|
220
|
253
|
264
|
304
|
310
|
|
Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002.
| Broj članova
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
10 i više
|
Prosečan broj članova
|
| Broj domaćinstava
|
45
|
72
|
52
|
53
|
45
|
34
|
7
|
1
|
1
|
-
|
3.39
|
|
Domaćinstva
Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002.
| Godina popisa
|
1948.
|
1953.
|
1961.
|
1971.
|
1981.
|
1991.
|
2002.
|
| Broj domaćinstava
|
446
|
107
|
295
|
31
|
12
|
1
|
445
|
|
Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002.
| Broj članova
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
10 i više
|
Prosečan broj članova
|
| Broj domaćinstava
|
63
|
295
|
80
|
7
|
-
|
|
|
|
|
|
|
|
Stanovništvo prema delatnosti koju obavlja
| Pol
|
Ukupno
|
Poljoprivreda, lov i šumarstvo
|
Ribarstvo
|
Vađenje rude i kamena
|
Prerađivačka industrija
|
Proizvodnja i snabdevanje...
|
Građevinarstvo
|
Trgovina
|
Hoteli i restorani
|
Saobraćaj, skladištenje i veze
|
| Muški
|
268
|
61
|
-
|
-
|
85
|
1
|
13
|
36
|
12
|
16
|
| Ženski
|
216
|
97
|
-
|
-
|
42
|
-
|
-
|
25
|
19
|
3
|
| Oba
|
484
|
158
|
-
|
-
|
127
|
1
|
13
|
61
|
31
|
19
|
| Pol
|
Finansijsko posredovanje
|
Nekretnine
|
Državna uprava i odbrana
|
Obrazovanje
|
Zdravstveni i socijalni rad
|
Ostale uslužne aktivnosti
|
Privatna domaćinstva
|
Eksteritorijalne organizacije i tela
|
Nepoznato
|
| Muški
|
2
|
3
|
22
|
3
|
7
|
3
|
1
|
-
|
3
|
| Ženski
|
2
|
2
|
-
|
5
|
20
|
1
|
-
|
-
|
-
|
| Oba
|
4
|
5
|
22
|
8
|
27
|
4
|
1
|
-
|
3
|
- ↑ „Istorijski arhiv Niš: „DETALjNI POPIS NAHIJE NIŠ IZ 1516. GODINE“”. Arhivirano iz originala na datum 2012-03-15. Pristupljeno 2014-08-24.
- ↑ Knjiga 9, Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Beograd, maj 2004, ISBN 86-84433-14-9
- ↑ Knjiga 2, Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Beograd, februar 2003, ISBN 86-84433-01-7
- Enciklopedija Niša: Priroda, prostor, stanovništvo; izdanje Gradina - Niš, 1995.g. pp. 22.
Srbija
