Val d'Aran
Val d'Aran
| |
|---|---|
 | |
| Koordinate: 42°43′N 0°50′E / 42.717°N 0.833°E | |
| Država |  Španjolska
|
| Autonomna zajednica | Katalonija |
| Pokrajina | Lleida |
| Površina | |
| - Ukupna | 633 km²[1] |
| Visina | metara |
| Stanovništvo (2017.) | |
| - Grad | 9.985 [1] |
| - Gustoća | 15,8 stan / km²[1] |
| Vremenska zona | UTC+1 (UTC+2) |
| Karta | |
  Val d'Aran Pozicija Val d'Arana u Španjolskoj | |
Val d'Aran (službeno okstinaski, španjolski: Valle de Arán, katalonski: Vall d'Aran, prevedeno Dolina Aran) je dolina i okrug (comarca) od 9.985 stanovnika na sjeveru Španjolske.[1].
Administrativni centar Doline Aran u kojoj se prostire 33 naselja je grad Vielha e Mijaran.
Dolina Aran se nalazi u centralnim Pirinejima sa sjeverne francuske strane, tako da ima sve karakteristike Atlanske klime, zbog rijeke Garonne koja preko Akvitanije dopire kod Bordeauxa do Atlanskog oceana.[2]
Sa sjevera i zapada graniči sa Francuskim departmanima Ariège i Haute-Garonne, a sa juga i istoka sa Španjolskom autonomnom pokrajinom Aragon (Alta Ribagorça, Pallars Sobirà).[2]
Visoke planine koje okružuju dolinu formiraju prirodnu barijeru koja uvjetuje klimu i definira odnos sa drugim sredinama. Zbog tog je Aran postao jedinstven, jezikom i kulturom je više vezan uz Francusku (stanovnici govore varijantom Oksitanskog), a administrativno podpada pod Španjolsku.[2]
.jpg)
Historija Doline Aran usko je povezana s okstinaskom kulturom sa juga Francuske. Veze Arana sa Francuskom bile su puno lakše i jače od onih sa Španjolskom zbog topografije. Kako rijeka Garonne teče prema sjeveru i po Francuskoj, uvijek je bilo lakše njenom kotlinom doći do Toulousa nego se probiti preko visokih planina do katalonskih gradova.
Treba imati na umu da se čak 30% njene površine leži na iznad 2.000 metara nadmorske visine pa se debeli snježni pokrivač zadržava veći dio godine. Zbog tog je dolina bila praktički nedostupna prema Kataloniji sve dok nije probijen tunel Vielha 1948.[3]
Prvi tragovi naseljenosti koji datiraju iz brončanog doba pronađeni su kod arheološkog nalazišta u općini Naut Aran. Artefakti pronađeni na nekoliko lokacija po dolini (Arties, Les i Tredòs) datiraju iz rimskih vremena 4. i 5. vijek pne..[3]
Stanovnici Doline Aran su vrlo brzo prihvatili kršćanstvo, što to potvrđuju fragmenti ranokršćanskih objekata i predmeta.[3]
Iako je Dolina Aran zbog svoje izoliranosti, bila teško pristupačna, ipak su neki feudalci pokušali zavladati dolinom u periodu od 11. do 12. vijeka.[3] Stanovnici Arana su u 14. vijeku konačno odlučili biti podanici katalonsko-aragonske krune, čiji im je kralj Jaime II zakonom Querimònia obećao ostaviti Lokalnu samoupravu. I pored toga Dolina Aran ostala je pod crkvenom upravom francuske Biskupije Comminges (Francuska) sve do kraja 18. vijeka.[2]
Borbe i sukobi između francuskih i španjolskih plemića za dolinu pojačale su se nakon 14. vijeka. Ipak su Aranežani uspjeli održali svoj sistem samouprave sa izabranim vijećnicima (conselhers) i povjerenicima (sindic) bez feuda i kmetova, jer su zadržali stari sistem zajedničke zemlje.[3]
Aranežani su zadržali svoju samoupravu čak i za vrijeme apsolutizma Filipa V., ali su morali platiti visoku cijenu plaćajući visoke poreze.
Stotinu godina kasnije Napoleon je zauzeo Dolinu Aran 1810. Francuski kralj Louis XVIII vratio je Dolinu Španjolskoj kruni 1815. Tad je na opće iznenađenje regentova supruga ukinula sve privilegije koje su Aranežani uspjeli vijekovima zadržati, pa čak i onu o samoupravi jer je Dolina Aran priključena u novu pokrajinu Lleida.[3]
Nekadašnja prava i privilegije, počele su se obnavljati nakon demokratizacije zemlje 1979.[3]
- Val d'Aran (es)
