Ugarski Palatin
Za ostale upotrebe, v. Palatin (razvrstavanje).
| Palatin Nádor | |
|---|---|
 | |
Ugarski Palatin (latinski: palatinus regni Hungariae) bio je plemić visokog ranga u Kraljevini Ugarskoj čiji je položaj i služba postojala do 19. vijek. Od 15.do 19. vijek palatin je bio - vicekralj, drugi čovjek kraljevine.
Institucija palatina razvila se u Kraljevini Ugarskoj nakon 10. vijeka, iz dvorskog palatina kraljevog službenika zaduženog za funkcioniranje dvora.[1] Od 10. vijeka nadalje palatin je i predstavnik monarha na sudu i župan u nekoliko županija.
Tokom 12. i 13. vijeka palatini su dobijali sve direktnije i šire sudske funkcije, među ostalim i sudovanje po županijama (do 15. vijeka). Kraljevskim dekretom iz 1485 (sumnjive autentičnosti) definirirani su prerogativi palatina;
- on je bio regent u slučaju da je prijestolonasljednik maloljetan ili u periodu interregnuma;
- vrhovni sudac u svim sporovima između kralj a i njegovih podanika
- komandant vojske i vicekralj (prorex), monarhov zamjenik (locumtenens).[2]
Važnost palatina porasla je za vladavine Žigmunda Luksemburškog (1387.- 1437.), jer je on često boravio izvan kraljevine, pa je za to vrijeme on bio kraljev regent.[3]
Ugarski parlament donio je zakone 1455. i 1456., kojim je palatinu garantiran položaj kraljevog predstavnika. Tako da je palatin od 15. vijeka bio monarhov - guverner, njegova uloga je ojačana nakon 1526.[1] Od kad su Osmanlije zauzele dobar dio Ugarske palatini su se iz Budima preselili u sigurniji Beč i još dalji Prag.[1]
Većina prerogativa ugarskog palatina ispočetka se nije protezala na hrvatske zemlje, gdje je sličnu funkciju imao ban, ali je od 1439. ugarski palatin sudio i hrvatskim plemićima ukoliko se radilo o interesima krune.[2]
Palatina je birao Ugarski parlament (čitaj Dijeta), a potvrđivao kralj[1]na doživotni mandat.[2]
Palatin je predsjedao Ugarskim namjesničkim vijećem i Ugarskim parlamentom.[1] Od vremena Habsburgovaca (15. vijek) razvila se praksa da palatin ima pravo darivati feude, ali uz određena ograničenja: smio je dati domenu od najviše 32 kmetska selišta i to samo plemićima te je jednu te istu ličnost smio darovati samo jednom.[1]
Domene koje je palatin smio darovati nisu bila pod stvarnom vlašću kraljevske riznice, već se radilo o dobrima koja su po pravu pripadala kruni. Palatin je imao i svog zamjenika - vicepalatina, koji je stolovao u Pešti.[1]
Od kad su Habsburgzi polovicom 15. vijeka postali ugarski kraljevi, vremenom se ustalio običaj da njihove nadvojvode postanu - palatini u Ugarskoj. To je trajalo sve do Mađarske revolucije 1848. kad se Metternichov sistem urušio.[4]
Nakon 1848. funkcija palatina bila je simbolična, a 1918. je konačno ukinuta.[2]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 „Palatin Ugarske” (hrvatski). Hrvatski državni arhiv. Pristupljeno 18.03. 2021.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 „Palatin” (hrvatski). Hrvatska enciklopedija LZMK. Pristupljeno 18.03. 2021.
- ↑ „Sigismund of Luxembourg” (engleski). Encyclopædia Britannica. Pristupljeno 18.03. 2021.
- ↑ „The King’s Deputy: Archduke Josef, ‘József nádor’” (engleski). Die Welt der Habsburger. Pristupljeno 18.03. 2021.
- Palatin (sh)