Labradorsko more
 Položaj Labradorskog mora na Severnom Atlantiku (tamno plavo)
| |
| Površina | 841.000 km² |
| Prosječna dubina | 1898 m |
| Najveća dubina | 4316 m |
| Najveća širina | 900 km |
| Akumulacijski period | u paleocenu god. |
| Obalne države |  Kanada Grenland ( Danska)
|
Labradorsko more (engl. Labrador Sea; fr. Mer du Labrador; dan. Labradorhavet) predstavlja ivično more Atlantskog okeana smešteno između Labradora i Grenlanda. Na severu je preko 300 km širokog Davisovog prolaza povezano sa Baffinovim zalivom. Nastalo je u paleocenu, pre nekih 60 miliona godina usled razdvajanja Severnoameričke i Grenlandske tektonske ploče. Površina basena je oko 841.000 km², a maksimalna dubina iznosi 4316 m.
Labradorska depresija nastala je u paleocenu, pre 60 miliona godina razdvajanjem severnoameričke i grenlandske ploče. Proces razdvajanja ove dve mase prestao je pre 40 miliona godina.[1] Sedimenti koji su se tokom krede nataložili na dnu plitkog mora koje je ranije prekrivalo područje nalaze se ispod kontinentalnog odseka.[1] Početni period rasedanja pratile su vulkanske erupcije koje su na području Dejvisovog prolaza i Baffinovog zaliva ostavile moćnije naslage bazaltnih stena.[2]
Prema međunarodnoj hidrografskoj organizaciji, granice Labradorskog mora su sledeće:[3]
- na severu 60° sgš između Labradora i Grenlanda, duž južnih granica Davisovog prolaza
- na istoku do linije koja spaja rt Svetog Francisa na Newfoundlandu (47°45′ sgš, 52°27′ zgd) do rta Farvel na jugu Grenlanda (59°46′23″ sgš, 43°55′21″ zgd )
- zapadna granica je duž istočne obale Labradora i Newfoundlanda.
Na mestu prelaza iz Atlantskog okeana Labradorsko more je veoma duboko (oko 3.400 metara) i široko (1.000 km). Ka severu njegova dubina i širina se postepeno smanjuje, a najplići deo je prema Davisovom prolazu (oko 700 metara dubine).
Temperatura vode varira između -1 °C tokom zime do 5–6 °C leti. Salinitet je dosta nizak i iznosi u proseku oko 31‰ do 35‰. Tokom zimskih meseci pod ledom je preko 60% morske površine. Morska doba su poludnevnog tipa, a visina plimskog talasa je oko 4 metra.
Morske struje se ovde kreću u smeru suprotnom od smera kazaljke na satu, i počinju hladnom istočnogrenlandskom strujom na istoku koja se dalje nastavlja na zapadnogrenlandsku struju koja teče duž zapadnih obala Grenlanda i severnijim delovima donosi nešto topliju i slaniju vodu. Baffinova i Labradorska struja nose hladniju vodu sa nižim salinitetom duž kanadskih obala, ali i brojne ledene bregove koje otežavaju plovidbu i eksploataciju gasa sa morskog dna.[4][5] Vode Labradorske struje prosečno se kreću brzinama 0.3–0.5 m/s (na nekim mestima i do 1 m/s)[6] dok je Baffinova struja nešto sporija i kreće se brzinom oko 0.2 m/s.[7]
Brojne struje u centralnim delovima podmorja formiraju svojevrsna „jezera morske vode“ koja se fizički i hemijski razlikuju od vodene mase iznad i ispod njih.[8] Salinitet u tom „jezeru“ je nešto niži u odnosu na okolne vode i iznosi 34.84–34.89‰, baš kao i temperature (3.3–3,4 °C) dok je koncentracija kiseonika pak znatno viša. Voda je tu mnogo gušća (27.76–27.78 mg/cm³) što znači da tone i ne utiče na površinska kretanja vode. Zbog visoke homogenosti vodeni vrtlozi u tom području su veoma retka pojava.
U ovim vodama živi značajnija populacija rudolfijevih kitova, oštrokljunih kitova (Balaenoptera acutorostrata) i severnih Hyperoodon ampullatus dok je broj beluga jako mali (za razliku od severnih voda Baffinovog zaliva).[9][10] Od ostalih morskih sisara po brojnosti značajnija je populacija foka.
Vode Labradorskog mora služe kao hranilišta atlantskih lososa. Nekada veoma brojna populacija bakalara zbog prekomernog izlova je znatno smanjena i dovedena na nivo ugrožene vrste. Od ostalih ribljih vrsta tu obitavaju još Melanogrammus aeglefinus, atlantska haringa, tuna, cipali (Mallotus villosus), jastozi, škampi.[11]
Obale Labradora je sve do 19. veka nastanjivala endemska labradorska patka koja je zbog preteranog lova izumrla.[12] Od kopnenih životinja tu su labradorski vuk (Canis lupus labradorius),[13] karibu (Rangifer spp.), los (Alces alces), mrki medved (Ursus americanus), crvena lisica (Vulpes vulpes), polarna lisica (Alopex lagopus), žderavac, američki kunić (Lepus americanus), tetreb (Dendragapus spp.), orao ribar (Pandion haliaetus), gavran (Corvus corax), patke, guske, jarebice i američki divlji fazani.[14]
Vegetaciju čine crna (Picea mariana) i bela smreka (P. glauca), patuljasta breza (Betula spp.), topola, vrba (Salix spp.), razne trave oštrice, lišajevi i mahovine. Duž obala raste i labradorski čaj (Rhododendron tomentosum) od čijih semenki su domordački narodi pripremali lekovite napitke.
- ↑ 1,0 1,1 Wilson 2001: str. 77 harvnb error: multiple targets (2×): CITEREFWilson2001 (help)
- ↑ Wilson 2001: str. 77 sfn error: multiple targets (2×): CITEREFWilson2001 (help)
- ↑ Limits of Oceans and Seas, 3rd edition". Arhivirano 2011-10-08 na Wayback Machine-u International Hydrographic Organization. 1953.
- ↑ Encyclopædia Britannica. "Labrador Sea"., Pristupljeno 4. 12. 2011.
- ↑ The Canadian Encyclopedia. "Labrador Sea". Arhivirano 2011-11-13 na Wayback Machine-u pristupljeno 4. decembra 2011.
- ↑ Petrie, B., and A. Isenor (1985). "The near-surface circulation and exchange in the Newfoundland Grand Banks region". Atmosphere-Ocean 23 (3): 209–227. doi:10.1080/07055900.1985.9649225, Pristupljeno 4. 12. 2011.
- ↑ Encyclopædia Britannica. "Baffin Current"., Pristupljeno 4. 12. 2011.
- ↑ Ernst, Wallace Gary (13. 03. 2000). Earth Systems: Processes and Issues. Cambridge University Press. str. 179. ISBN 978-0-521-47895-3.
- ↑ COSEWIC Assessment and Update Status Report on the Beluga Whale. Pritupljeno 5. decembra 2011.
- ↑ Dickinson, Anthony; Sanger, Chesley (2005). Twentieth-Century Shore-Station Whaling in Newfoundland and Labrador. McGill-Queen's Press - MQUP. str. 16. ISBN 978-0-7735-2881-9.
- ↑ Maritime Services to Support Polar Resource Development. National Academies. 1981. str. 6. NAP:03439.
- ↑ Ducher, William (1894). "The Labrador Duck – another specimen, with additional data respecting extant specimens". Auk 11: 4–12.
- ↑ G.R. Parker and S. Luttich (1986). "Characteristics of the Wolf (Canis lupus lubrudorius Goldman) in Northern Quebec and Labrador" Arhivirano 2020-07-01 na Wayback Machine-u. Arctic 39 (2): 145–149.
- ↑ Eastern Canadian Shield taiga (NA0606), WorldWildLife.org, Pristupljeno 5. 12. 2011.
- Dickinson, Anthony; Sanger, Chesley (2005). Twentieth-Century Shore-Station Whaling in Newfoundland and Labrador. McGill-Queen's Press - MQUP. str. 16. ISBN 978-0-7735-2881-9.
- Wilson, R. C. L. (2001). Non-volcanic Rifting of Continental Margins: A Comparison of Evidence from Land and Sea. Geological Society of London. str. 77. ISBN 978-1-86239-091-1.
- Ernst, Wallace Gary (13. 03. 2000). Earth Systems: Processes and Issues. Cambridge University Press. str. 179. ISBN 978-0-521-47895-3.
- Maritime Services to Support Polar Resource Development. National Academies. 1981. str. 6-. NAP:03439.
- Wilson, R. C. L. (2001). Non-volcanic Rifting of Continental Margins: A Comparison of Evidence from Land and Sea. Geological Society of London. str. 77-. ISBN 978-1-86239-091-1.
