Top
Za ostala značenja, vidi Top (razvrstavanje).
Top je artiljerijsko oruđe (oružje) koje posjeduje dugu cijev iz koje se korištenjem eksplozije barutnih ili drugih plinova ispaljuje projektil na veliku udaljenosti. Topovi se razlikuju prema kalibru, mobilnosti, brzini paljbe, uglu/kutu paljbe; različiti topovi se na temelju tih karakteristika koriste s obzirom na njihovu namjenu. Od riječi top dolazi riječ topništvo koje se u hrvatskoj terminologiji ustalilo kao sinonim za artiljeriju. Drugi naziv za top bila je lumbarda.
U užem smislu pod topovima se podrazumijevaju gore navedena artiljerijska oružja koja nisu haubice i merzeri (mužari).
Topovi u zemaljskoj artiljeriji
Koriste se za direktnu podršku pješadije i oklopnih jedinica. U njihove zadatke spadaju kontrabatiranje, protivtenkovska odbrana, rušenje objekata direktnom vatrom i drugo.
Topovi glatke cijevi
Topovi glatke cijevi javljaju se u Evropi krajem 14. vijeka kao dopuna merzerima i bombardama, koji su imali mali domet i nisu bili pogodni za direktno gađanje. Česta namjena im je uništavanje kula na tvrđavama i protivničke artiljerije. Različite varijante dobijaju i nazive fokon, kulevrina i druge.
U Dubrovniku se kanoni prvi put pominju 1504. Izrađuje ih livnica osnovana 1410. U Engleskoj u 16. vijeku postoji više vrsta topova: polutop od 32 funte, bastardni top i top-serpentina, oba od 42 funte, top od 60, i kraljevski ili dupli top sa težinom projektila od 74 funte.
Prve poljske topove, pogodne za kretanje sa trupama na bojištu, uvode Šveđani tokom Tridesetogodišnjeg rata. Imaju poljske topove od 3, 4, 6 i 12 funti i opsadni t. težine projektila 24 funte. Topovi od 3 i 4 funte su u sastavu pješadije.
Sredinom 17. vijeka dolazi do napuštanja topova vrlo dugih cijevi, zbog uvođenja baruta boljih osobina. Od tada podjela se vrši na topove, haubice i merzere.
Sredinom 18. vijeka dolazi do daljih promjena. Pruski car Fridrih Drugi Veliki odvaja poljsku artiljeriju (sa pokretljivim oruđima manjeg kalibra i često, znatno kraće cijevi) od opsadne. Poljski topovi su od 3, 6 i 12 funti. U skraćivanju cijevi Rusi odlaze najdalje, pa u suštini prave top-haubice (nazvane jednorozi) pod P. Šuvalovom 1758.
Poljski topovi prve polovine 19. vijeka su često samo usavršene varijante prethodnih. Većina zemalja smanjuje broj kalibara na dva, radi logističke jednoobraznosti. Uveden je i šrapnel za dejstvo protiv pješadije.
Sporometni topovi sa olučenom cijevi
Uvode se sredinom 19. vijeka sa željom da se poveća domet topova. Isprva se pune sprijeda, kao i ranije vrste, ali uskoro dolazi do uvođenja ostragpunećih oruđa. Rusi uvode ostragane (punjenje odostraga) 1867., Francuzi 1873., Austrijanci 1875. i Britanci 1890. Zahvaljujući poboljšanjima, koja uključuju i barut, projektil i drugo, domet je povećan i preko dva puta.
Tako njemački top M 96 kalibra 77 mm ima domet 8000 m, a francuski M 1877 80 i 90 mm 7000 m. Međutim brzina gađanja sve do kraja 19. vijeka ostaje oko 2 granate u minuti. Osnovna vrsta zrna poljskih t. je šrapnel za uništavanje pješadije van zaklona.
Brzometni topovi
Do Prvog svjetskog rata
Mala brzina gađanja topova prethodne generacije je bila posljedica toga što je oruđe poslije svakog opaljenja trebalo ponovo vraćati u polaznu poziciju i nišaniti. Sa sistemom amortizacije udara pri opaljenju, uvođenjem hidrauličke kočnice i vazdušnog povratnika ovaj problem je skoro eliminiran i topovima se povećala brzina paljbe na čak do 20 zrna u minuti.
Prvi top ove konstrukcije je bio francuski M.1897 kalibra 75 mm. U pogrešnom uvjerenju da će budući ratovi biti manevarski, zanemaruju ostalu artiljeriju sve do Prvog svjetskog rata, što im se tada osvećuje. Nijemci uvode veći broj topova, ali ne zanemaruju haubice i merzere, kojima pravilno pridaju značaj u borbi sa ukopanim protivnikom. Austro-Ugarska pred Prvi svjetski rat ima poljski top 80 mm M.5 a V. Britanija od 18 funti (83 mm).
Laki poljski topovi pred Prvi svjetski rat imaju kalibre 75-80 mm, domet oko 8 km.
Prvi svjetski rat
Povećava se domet oruđa, a pokretljivost se povećava uvođenjem motorne vuče i montiranjem na željezničke platforme. Povećava se polje dejstva u horizontali i vertikali sa uvođenjem dvokrakog lafeta i više barutnih punjenja. Javljaju se laki topovi za praćenje pješadije 37 mm, i protivavionski topovi.
Srbija ima i neke zarobljene austrougarske topove do povlačenja vojske na Solunski front.
Između Prvog i Drugog svetskog rata
Uvode se novi modeli i poboljšavaju postojeći, s ciljem daljeg povećanja dometa, pokretljivosti i horizontalnog i vertikalnog polja dejstva. Cijev se produžuje i do 50 kalibara kod nekih topova. Pokušava se uvesti i univerzalni top, koji bi bio efikasan za gađanje ciljeva na kopnu, vazduhu i protiv tenkova. Takav je top 80 mm Škoda M.28 uveden u naoružanje Kraljevine Jugoslavije, ali se pokazao neefikasan protiv vazdušnih ciljeva.
Uvode se novi bestrzajni topovi (za vazdušno-desantne jedinice) i protivtenkovski t. kalibra 20-40 mm, probojnosti oklopa do 40 mm. Topovi za pratnju pješadije kalibra 37-75 mm, poljski topovi 75-90 mm i brdski topovi 65-77 mm postaju česta oruđa u pješadijskim jedinicama.
Drugi svjetski rat
Glavni pravac razvoja je na protivtenkovskim topovima. Pokazuje se da su modeli sa kojima se ušlo u rat preslabe probojnosti, a kako je oklop tenkova postajao sve deblji, kalibri topova se stalno povećavaju. Tako su kalibri PT topova 1939. obično 25, 37, 40, 45 i 47 mm. Oko 1943. su već 50, 57, 75 i 76 mm, a krajem rata već i 85, 88, 100, pa i 128 mm.
Povećanje probojnosti se postiže i uvođenjem kumulativnih i podkalibarskih granata, i povećanjem dužine cijevi da se postigne veća početna brzina zrna. Pokretljivost oruđa se povećava motornom vučom i montiranjem na vozila, uglavnom šasije zastarjelih tenkova, čime se dobijaju samohodni topovi (samohotke).
U SSSR se haubice i top-haubice 122 i 152 mm montiraju na tenkovske šasije i dobijaju se samohodna prateća oruđa SU-122 i SU-152. SAD imaju samohodni top M.2 kalibra 155 mm. Njemačka ima Vespe i Hamel za artiljerijsku podršku, a Šturmgešuc (Sturmgeschütz) za direktnu vatrenu podršku i kasnije PT odbranu, u nedostatku tenkova.
Poslije Drugog svjetskog rata
Teži se daljem poboljšanju osobina kao pokretljivosti, većem hor. i vert. polju dejstva, dometa (uvođenjem granata sa raketnim pogonom), mogućnosti ispaljivanja nuklearne municije (kod većih kalibara) i proširenju asortimana municije (eksplozivne, mine, BOT, itd.).
Dolazi do masovnog uvođenja bestrzajnih topova, pogotovo za jedinice kojima je visoka mobilnost nužna. Početkom 1950-ih godina bestrzajni topovi imaju kalibar 57-107 mm, domet 3-8 km, težinu 20-400 kg.
Poljski topovi imaju kalibar 75-88 mm, domet 12-15 km, težinu 1100-1600 kg. Teški t. imaju kalibar 100-220 mm, domet 16-30 km, težinu 3000 - 40000 kg.
Zbog razvoja nuklearnog i raketnog oružja, uloga klasičnih topova se donekle smanjuje. Tako se protivtenkovski topovi zamjenjuju protivtenkovskim (PT) raketama i bestrzajnim topovima, a za vatrenu podršku haubicama. Dalekometni topovi se zamjenjuju raketama zemlja-zemlja.
Topovi na tenkovima
Prvi svjetski rat
U toku Prvog SR, koriste se obični poljski topovi ugrađeni u oklopljena ležišta na tenku (sa čim je ograničeno polje dejstva na 50 (njem. tenk A7V) do 110 stepeni (britanski tenkovi Mark I-5)). Topovi su kalibra 37 do 75 mm.
Kod britanskih tenkova Mark 1-5 moglo se gađati samo u stranu sa bočnih sponzona (izbočina) gdje su topovi bili smješteni. Top tenka Šnajder CA1 mogao je gađati samo naprijed i desno od smjera kretanja tenka, zbog fiksne instalacije u prednjem zidu tenka.
U kasnijem periodu rata top se ugrađuje i u kupolu (fra. tenk Reno FT-17), čime je omogućeno kružno polje dejstva od 360 stepeni.
Na tenkovima nije bilo posebnih sprava za nišanjenje. To je značilo da je gađanje iz pokreta bilo neprecizno, pa se uglavnom izvodilo samo sa zastanka.
Između Prvog i Drugog svjetskog rata
Prešlo se svuda na top montiran u obrtnoj kupoli. Obično su kalibra 20-47 mm i ograničene probojne moći, jer se pogrešno smatralo da će borba tenka protiv tenka biti rijetka. Bolje nišanske sprave omogućuju gađanje iz pokreta i sa zastanka. Topovi su obično poluautomatski, sa ručnim punjenjem, spregnuti sa mitraljezom za borbu protiv pješadije.
Tenk Pancer 4 ima kratki top od 75 mm za podršku pješadije eksplozivnim zrnima, dok Pancer 3 ima top od 37 mm. Jedino sovjetski tenkovi T-34 i KV-1 koji se uvode u naoružanje tek 1940. i 1941. imaju duže topove 76 mm koji se mogu efikasno upotrijebiti za PT borbu.
Drugi svjetski rat
Čeoni oklop tenkova se pojačava nekoliko puta (od 20-30 mm na 100-150 mm), pa se na tenkove ugrađuju PT topovi velike početne brzine zrna i sve većih kalibara.
Tako SSSR povećava kalibre sa 45 i 76 na 85, 100, 122 i čak 152 mm (top-haubica na SU-152), Njemačka sa 37 na 50, 75, 88, 128 mm (Pancerjager Kenigstiger), SAD od 37 na 75, 76 i 90 mm, Velika Britanija od 40 na 57 i 76 mm.
Tenkovskim PT topovima se probojna moć povećava sa granatama koje uključuju: granate sa kumulativnim dejstvom i potkalibarske.
Tenk Šerman SAD dobija i stabilizator cijevi, sa kojim se cijev topa održava pod istim elevacionim uglom nezavisno od kretanja tenka.
Poslije Drugog svjetskog rata
Dalje povećanje probojnosti oklopa tenkovskih topova postiže se povećanjem kalibra. Povećanje brzine zrna je omogućeno sa projektilima sa dodatnim raketnim pogonom, topovima glatke i produžene cijevi.
Uvode se i PT rakete koje se mogu lansirati iz tenkovskog topa, a zatim lete prema cilju svojim raketnim pogonom. PT rakete mogu biti samonavođene sa infracrvenim, televizijskim ili laserskim vođenjem.
Automatski sistemi za gađanje imaju laserski daljinomjer i sistem za infracrveno osmatranje, pa mogu da djeluju noću i u svim vremenskim uslovima. Računari omogućuju nišandžiji da samo označava cilj, a top se automatski usmjerava prema njemu, uzimajući u obzir temperaturu, brzinu vjetra i druge promjenjive veličine. Sa time je postignuta visoka vjerovatnoća pogotka sa prvim ispaljenim projektilom.
Municija za PT borbu uključuje kumulativne, potkalibarske, tandem i plastične granate. Plastične granate baziraju dejstvo na Hopkinsonovom efektu, i 1970-ih godina mogu već da probiju oklop preko 400 mm debljine. Granate sa tandem bojnom glavom imaju više kumulativnih punjenja koje djeluju jedno iza drugog (u tandemu) i mogu da probiju čelični oklop debljine i do 1.000 mm (1 metar).
Topovi protivavionske artiljerije (PAA)
U protivavionskoj artiljeriji topovi su namijenjeni za uništavanje ciljeva u vazduhu na malim visinama. Ciljevi su avioni, helikopteri i bespilotne letjelice. Većina protivavionskih (PAV) topova je osposobljena i za djelovanje protiv zemanjskih ciljeva.
Dijele se na lake, srednje i teške, a po pokretljivosti na nepokretne (fiksne, stacionarne) i pokretne (mobilne).
Laki PAV top je oruđe kalibra 20-59 mm namijenjeno za uništavanje ciljeva na maloj visini, sa velikom brzinom paljbe, sa jednom, dvije, pa i do 6 cijevi. Zrno obično ima traser za vizuelno praćenje i korekturu gađanja.
Srednji PAV top je kalibra 59-99 mm, većeg dometa (do 7000 m) i koristi granate sa blizinskim upaljačem. U današnje vrijeme se rijetko koriste, jer su uglavnom zamijenjeni PAV raketama.
Teški PAV top je kalibra 100 mm i većeg, a dometa i preko 12 km. Ne proizvode se više jer su ih zamijenile PAV rakete.
Nišanske sprave su tradicionalno mehaničke, a noviji modeli imaju računare, radare, laserske daljinomjere, infracrvene osmatračke uređaje, televizijske osmatračke uređaje i drugo za pravilno usmjeravanje oruđa.
Do Prvog svjetskog rata
Prvi PAV top je konstruisan u Njemačkoj i upotrijebljen protiv francuskih osmatračkih balona u francusko-pruskom ratu 1870-1871. Top je bio kalibra 36 mm, učvršćen na kolima sa horizontalnim poljem dejstva 360 stepeni a elevacijom -3 do 85 stepeni. Sa jednom od ovih topova srušen je francuski balon Dager (Daguerre). Pred Prvi svjetski rat radi se na razvoju PAV topova, za koju svrhu se uglavnom adaptiraju poljski topovi kalibra 75-77 mm.
Prvi svjetski rat
Pokazuje se da postojeći modeli nisu zadovoljavajući za PAV dejstva protiv aviona, zbog njihove velike brzine leta. I dalje se pokušavaju upotrijebiti poljski i raznovrsni zastarjeli topovi za PAV dejstva, ali je njihov učinak vrlo slab. Do kraja rata mehanički nišani su poboljšani sa uvođenjem nišana sa približnim uglovnim preticanjem, a javljaju se i teški PAV topovi 100-105 mm.
Između Prvog i Drugog svjetskog rata
Dalji pokušaji stvaranja univerzalnog poljsko-protivavionskog topa u jednom oruđu se nastavljaju. Mada Jugoslavija, Rumunija i Čehoslovačka uvode u naoružanje takve modele (kao Škoda M.28 kalibra 80 mm), početkom 1930-ih godina postaje jasno da zbog povećane brzine aviona i visine leta, oni mogu da se efikasno upotrijebe samo kao oruđa zemaljske artiljerije.
Uvode se novi modeli specijaliziranih PAV topova, visoke početne brzine zrna i dugačke cijevi. Dobijaju bolje sprave za nišanjenje, primitivne analogne računare, a laki PAV topovi traser zrna za lakše gađanje. Brzina gađanja se povećava uvođenjem automatskih i poluautomatskih sistema punjenja. Lafeti su često četvorokraki, što omogućava polje dejstva od 360 stepeni.
U jugoslavenskoj vojsci tako PAV t. 76 mm M.36 i 75 mm M.37 Škoda imaju komandni analogni računar T-7, njemački t. 75 mm L60 računar Pšor (Pschorr), sovjetski PAV top 76 mm ima računar PUAZO-1 i kasnije PUAZO-2.
Njemačka u Španiji testira svoj novi PAV top 88 mm sa računarom M.36, koji će koristiti i u Drugom svjetskom ratu.
Drugi svjetski rat
Početkom rata sve zaraćene strane otkrivaju da je broj topova PAA nedovoljan, naročito za protivavionsku odbranu (PAO) trupa.
PAV topovi malog kalibra postaju stoga brojniji. Povećava im se brzina gađanja, često uvođenjem više cijevi, da bi se pariralo povećanoj brzini aviona i osiguralo njihovo uništenje u zoni odbrane. Komplicirane nišanske sprave za lake PAV topove se napuštaju, i umjesto njih koriste obični mehanički nišani sa koncentričnim krugovima i traser zrna za vizuelno praćenje leta projektila ka cilju.
Srednji i teški PAV topovi dobijaju usavršene sprave za otkrivanje protivnika na daljini i visini (radar, poboljšani analogni računari). Elementi za gađanje se prenose svim oruđima u bateriji sa centralnog komandnog mjesta. Povećan je kalibar teških PAV oruđa i na 120-133 mm, da bi se omogućilo gađanje ciljeva na visinama i preko 10 km. Upaljači projektila dobijaju satni mehanizam, a krajem rata i zrna sa blizinskim upaljačima (SAD, V. Britanija).
Poslije Drugog svjetskog rata
Isprva dolazi do daljeg razvoja PAV topova i uvođenja novih modela, najčešće samohodnih (SAD top 2*40 mm M42 Daster (Duster), 1*75 mm Skajsviper (Skysweeper), SSSR 2*57 mm ZSU-57-2 i vučne 85 i 130 mm).
Pedesetih godina 20. vijeka dolazi do naglog razvoja PAV raketa, pa neki analitičari smatraju da treba potpuno napustiti PAV topove i preći na PAV rakete. Ovo gledište je testirano u Vijetnamskom ratu i arapsko-izraelskom ratu 1967. i pokazalo se pogrešnim. Tadašnje PAV rakete su bile neefikasne protiv ciljeva na malim visinama, i PAV topovi su u stvari nanijeli najveći broj gubitaka avionima.
Sa ovim borbenim iskustvima, dolazi do daljeg razvoja lakih PAV topova, koji sada imaju svoje radare i računare, automatsko određivanje parametara za gađanje, i veliku brzinu gađanja (obično više cijevi). Predstavnici ove generacije su samohodni PAV topovi ZSU-23-4 sa 4 topa 23 mm (izuzetno efikasan u Jom Kipurskom ratu 1973.), američki top M163 Vulkan 20 mm sa 6 cijevi, francuski AMIKS DCA (AMX DCA) sa 2 topa 30 mm.
Najnoviji modeli lakih PAV topova su sposobni i za uništavanje pespilotnih letjelica, raketa i helikoptera. Takvi su američki samohodni top Sardžent Jork (Sergeant York) 2*40 mm, njemački Gepard (PAV top) 2*35 mm. Ruski 2K22 Tunguska samohodni PAV sistem ima kombinirani sistem - 2*30 mm topovi i PAV rakete za bolju vjerovatnost uništenja ciljeva.
Topovi brodske artiljerije
Na brodovima se topovi upotrebljavaju od uvođenja vatrenog oružja, i glavno su naoružanje brodova sve do sredine 20. vijeka.
Topovi glatke cijevi
Do 17. vijeka slični su topovima zemaljske artiljerije i prate njihov razvoj. Kalibri su obično manji od 200 mm, a namjena topa je rušenje jedara, jarbola i uništavanje žive sile protivnika.
Od tada, dolazi do razvoja brodskih topova u cilju njihove bolje efikasnosti protiv drugih brodova i gađanja kopnenih ciljeva. Borbeni komplet često uključuje 50 đuladi za dejstvo po trupu broda, 10 dvostrukih đuladi spojenih lancima za dejstvo po jedrima protivnika i 10 karteča (protiv žive sile).
Krajem 18. vijeka dolazi do znatnih poboljšanja - uvode se mehanički nišani, opaljivanje se vrši okidanjem ili barutnom pripalom, elevacija je omogućena. Početkom 1800-ih godina nišanske sprave su uvedene na nekim topovima, a uvodi se i dvokraki lafet i primitivni sistemi za amortizaciju udara pri opaljenju.
1824. francuska ratna mornarica (RM) uvodi topove kalibra 165 mm i veće koji mogu da gađaju i razornim eksplozivnim bombama. Ove su bile vrlo efikasne sve do pojave oklopljenih brodova (monitor, kasnije bojni brod) sredinom 19. vijeka.
Sporometni topovi sa olučenom cijevi
Radi povećanja probojnosti zrna i dometa uvode se u upotrebu topovi sa olučenom cijevi u periodu 1855-1880. Prvi modeli su u stvari prepravljeni t. glatke cijevi sa izduženim projektilima umjesto dotadašnje đuladi. Punjenje ovih t. je bilo sprijeda, ali do 1880. sve veće RM prelaze na punjenje straga primjenom zatvarača cijevi.
Kao primjer ovog perioda italijanska RM 1876. godine naoružava svoje bojne brodove Dandolo i Duilio sa t. britanske proizvodnje kalibra 450 mm, težine 103 tone, koji sa protivoklopnom granatom početne brzine 455 m/s i težine 1000 kg probijaju oklop debljine do 563 mm na daljini od 1000 m.
Sva oruđa imaju dvokrake lafete, i hidraulične sisteme za kočenje cijevi i vraćanje u polazni položaj. Efikasni domet je samo oko 1000 m, dok se brzina gađanja postepeno povećava. Topovi većeg kalibra su zaštićeni topovskim kulama, obično sa po više oruđa u jednoj.
Brzometni topovi
Do kraja Prvog svjetskog rata
Brzometni topovi manjih kalibara se isprva uvode za dejstvo protiv torpiljarki, protiv kojih su topovi male brzine gađanja bili neefikasni. Uvodi se metak sa sjedinjenim barutnim punjenjem, poboljšani zatvarač kod koga se vrši automatsko zapinjanje i izbacivanje čaure. Sistem amortizacije cijevi je poboljšan i nije potrebno ponovno nišanjenje poslije svakog opaljenja.
Od 1886. počinje izrada i većih kalibara brzometnih topova, sa čime je 1880-ih godina omogućeno povećanje brzine gađanja za kalibre do 120 mm na 10-30 metaka u minuti, a velikog kalibra (do 305 mm) 1-3 metka u minuti.
Uvođenjem malodimnog baruta 1884. dolazi do naglog skoka mogućnosti: brzina zrna je narasla do 800 m/s, a sa povećanjem dužine cijevi domet je porastao na 6000 m.
Pred Prvi svjetski rat uvode se teški topovi kalibra 343 - 381 mm, početne brzine projektila do 1000 m/s, dometa oko 20 km. Vijek trajanja cijevi je samo 100-120 metaka zbog brzog trošenja pri ovako velikom opterećenju. Topovi su grupisani u topovskim kulama, po 2, 3 ili 4 u jednoj.
Elevacija je do 20 stepeni a uređaji za gađanje i nišanjenje su znatno poboljšani. Nišanskim durbinima gađanje se izvodi na velikoj dašini, a topovi dobijaju elemente za gađanje od centralnog analognog komandnog računara, s kojim su vezani sinhronom vezom. Na topovima manjeg kalibra povišena elevacija omogučava dejstvo i protiv vazdušnih ciljeva.
Podmornice obično imaju topove manjeg kalibra za borbu protiv slabo naoružanih brodova, a iznimno 152 pa i 305 mm (britanske podm. krstaši). Topovi su posebno konstruisani da izdrže koroziju i ronjenje.
Između Prvog i Drugog svjetskog rata
Isprva nema većih izmjena, a kalibri su ograničeni na 381 mm međunarodnim sporazumom iz 1922. Kasnije se uvode poboljšanja kao produžene cijevi, povišena elevacija, poboljšani sistemi za punjenje i drugo. Malokalibarski PAV topovi su obično sa više cijevi, kalibra 20-40 mm. Većina topova do 127 mm je univerzalna, dakle mogu se upotrijebiti protiv vazdušnih, morskih i kopnenih ciljeva.
Kraljevina Jugoslavija na brodovima ima PAV top 84 mm D55 Škoda.
Drugi svjetski rat
Kalibar nekih teških t. na brodovima se povećava na 406-457 mm. Svi topovi malog kalibra su osposobljeni i za PAV gađanje. Neki PAV topovi imaju kalibar i 127 mm. Poboljšavaju se računarsko-komandni sistemi, sistemi veze i radarski uređaji se uvode u naoružanje čak i za univerzalne topove 40 mm. Za malokalibarske PAV topove uvode se žiroskopske nišanske sprave. Dolazi do masovne upotrebe blizinskih nekontaktnih upaljača za granate, naročito PAV artiljerije.
U Jugoslaviji brodovi partizana su često nauružani PAV topovima 20 mm i PT topovima 40 mm.
Poslije Drugog svjetskog rata
Zbog uvođenja raketnog i nuklearnog naoružanja dolazi do prestanka razvoja bojnih brodova sa velikokalibarskim topovima. Većina drugih brodova naoružana je univerzalnim topovima kalibra do 127 mm i manjeg, namijenjenog za dejstvo protiv aviona, brodova i kopnenih ciljeva. Neki topovi su u stanju da gađaju i raketne projektile i krstareće rakete (američki Falanks (Phalanx) sistem sa višecijevnim topom).
Automatizacijom topova je postignuta veća brzina paljbe i smanjenje broja poslužilaca, koji često sami mogu da otvore vatru u roku nekoliko sekundi od opažanja cilja. Elementi za gađanje se vrlo brzo obezbjeđuju računarskim uređajima spregnutim sa radarima, infracrvenim i drugim nišanskim uređajima. Protivraketni sistem Falanks je potpuno autonoman.
Konstrukcija je olakšana sa uvođenjem lakih materijala, aluminijuma i plastike. Granate sad uključuju eksplozivne, osvjetljavajuće, sa dodatnim raketnim pogonom radi povećanog dometa, potkalibarne, sa radarskim bezkontaktnim upaljačem i druge.
Topovi obalske artiljerije
Topovi glatke cijevi
Razvijaju se slično topovima zemaljske i brodske artiljerije, ali su često, zbog fiksne pozicije, većeg kalibra, dometa i težine. Krajem perioda glatke cijevi američki top sistema Dalgrin (Dahlgreen) kalibra 381 mm ima domet 3800 m i težinu đuleta 181 kg koje na daljini 74 m probija oklop debljine 178 mm.
Sporometni topovi sa olučenom cijevi
Početkom druge polovine 19. vijeka uvode se topovi sa olučenom cijevi. Boljim crnim barutom povećane su brzine zrna, domet i probojnost. Topovi se često ugrađuju u razne vrste oklopnih kula i kupola.
Brzometni topovi
Prvi brzometni topovi se uvode krajem 19. vijeka, sa namjenom dejstva protiv brzih brodova. Sa uvođenjem malodimnog baruta dolazi do daljeg rasta početne brzine zrna (na 600-800 m/s), dometa (do 12 km) i probojnosti oklopa.
U Prvom SR neki topovi obalske artiljerije se postavljaju i na željezničke platforme ili vagone, a adaptiraju se i neki zastarjeli topovi zemaljske artinjerije za obalsku odbranu.
U Drugom svjetskom ratu se topovi postavljaju u betonske bunkere, otpornije na dejstvo iz vazduha i jeftinije. Česta je upotreba topova zemaljske artiljerije.
Poslije Drugog svjetskog rata teški topovi obalske artiljerije se napuštaju, a topovi malog i srednjeg kalibra su obično univerzalni, sa naprednim računarskim sistemima spregnutim sa radarima, infracrvenim uređajima i laserskim daljinomjerima. Time je omogućena veća brzina paljbe i veća vjerovatnoća pogotka.
Topovi aviona i helikoptera
Namjena avionskog ili helikopterskog topa je gađanje iz vazduha ciljeva u vazduhu ili na zemlji.
U Prvom SR se uz mitraljeze, vrše pokušaji ugradnje topova na avione. Između Prvog i Drugog svetskog rata, zbog povećanja brzine leta i metalne konstrukcije aviona koja je povećala otpornost na mitraljeske metke, dolazi do uvođenja topovskog naoružanja na većini lovačkih aviona krajem tog perioda.
U usporedbi sa t. zemaljske artiljerije, vazd. topovi su lakši, manji i automatski. Kalibri su obično 20-40 mm, brzina paljbe 600-2000 zrna u minuti (američki M61 Vulkan 20 mm sa 6 cijevi i do 7200 metaka-min.), početna brzina zrna 700-1300 m/min.
Velika brzina paljbe je potrebna da bi se omogućilo pogađanje cilja i pri vrlo velikim ugaonim brzinama i pri vrlo kratkom vremenu gađanja.
Narodni izrazi vezani za top
- Spava kao top - osoba koja spava dubokim snom
- Kao iz topa ili Ko' iz topa - učiniti nešto munjevito
- Gluv kao top - osoba sa slabim sluhom
Povezano
Korištena literatura
- Vojna enciklopedija, Beograd, 1975, knjiga deseta, strane 18 do 31.
